Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi

    1. Qëllimi kryesor i normës është që nëpërmjet formulës së zgjedhur të synohet depolitizimi i këtij institucioni përmes emërimeve të anëtarëve të GjK-së, shmangia e vonesave të pajustifikuara në emërimin e gjyqtarëve, si edhe qëndrimi në detyrë tej mandatit të gjyqtarëve me mandat të përfunduar apo të gjyqtarëve të dorëhequr, si dhe rritja e cilësisë së përbërjes, duke parashikuar kritere profesionale të matshme.

    2. Për shkak se procesi i caktimit të gjyqtarëve të rinj për GjK-së, që sipas gjetjeve të Analizës së Sistemit të Drejtësisë “ka sjellë tensione, pasi disa nga kandidatët e propozuar u hodhën poshtë, ngaqë, sipas shumicës parlamentare, nuk përmbushnin kriteret e caktuara, me pretendimin se ata kanë qenë politikisht aktivë gjatë regjimit komunist (raporti 2010–2011)”[1], u parashikua një mënyrë e re zgjedhjeje.

    3. Mënyra e formulimit të normës ka si qëllim kryesor që procesi për emërimin e gjyqtarëve kushtetues të garantohet nga filtra përzgjedhëse dhe me prurje nga shumë drejtime, me synim kryesor uljen e ndikimit politik në procesin e emërimit.

    4. Përfshirja e më shumë aktorëve në emërimin e gjyqtarëve të GjK-së, që zgjeron spektrin profesional të përbërjes, duke shpërndarë përgjegjësinë, por edhe duke e bërë më autonome zgjedhjen e secilit organ, pa krijuar ngërçe institucionale që bllokojnë emërimin e gjyqtarëve, synon rritjen e cilësisë së kësaj gjykate dhe qëndrueshmërinë e saj përballë presioneve politike të çdo lloji.

    5. Zgjedhja e një sistemi të tillë përzgjedhjeje nga norma konkrete planifikon të prezantojë një model që ekziston në shumë shtete të Europës Lindore, ku Presidenti, ligjvënësi dhe gjyqësori marrin pjesë në përbërjen e GjK-së. Presidenti dhe Kuvendi duhet të zgjedhin nga një listë e paraqitur prej Këshillit të Emërimeve në Drejtësi (KED), ku gjyqtarët luajnë një rol vendimtar. Në parim, ky është një ndryshim pozitiv, sepse kufizon hapësirën për manipulime politike dhe si i tillë duhet mirëpritur.[2]

    6. Emërimet që bëhen nga Presidenti, Kuvendi dhe GjL-ja (standard i përdorur edhe në kushtetuta të tjera, si ajo italiane), bazohen mbi renditjen cilësore të kandidatëve nga KED-ja, i cili u dërgon këtyre organeve kandidaturat që i konsideron të denja për pozicionin. Diskrecioni i Presidentit të Republikës, Kuvendit dhe GjL-së është shumë i kufizuar. Synimi kryesor i normës rezulton, ashtu siç me të drejtë shprehet edhe KV-së, se “pjesëmarrja e KED-së në përzgjedhjen paraprake të kandidatëve që do të emërohen nga Presidenti dhe Parlamenti ul më tej rrezikun e emërimeve politike (neni 125)”[3].

    7. Norma ka për qëllim vendosjen në Kushtetutë të kritereve objektive, të qarta dhe të matshme profesionale dhe etike për përzgjedhjen e kandidatëve për anëtarë të GjK-së me integritet të lartë moral dhe profesional, të shkëputur nga politika dhe që fokusohen kryesisht te meritat. Për këtë qëllim janë parashikuar edhe procedurat përkatëse transparente, efikase dhe gjithëpërfshirëse, me afate për fillimin dhe përmbylljen e procesit, deri te finalizimi i emërimit.

    8. Mandati 9-vjeçar dhe i parinovuar, i ndërthurur me vijimin e mandatit për pjesën e mbetur të mandatit të gjyqtarit të larguar, por edhe me kryerjen në kohë normale të ripërtëritjes çdo tre vjet në një të tretën e përbërjes së Gjykatës Kushtetuese, është një tjetër pikësynim i normës konkrete që shmang emërimin e njëkohshëm të të gjithë gjyqtarëve dhe bën të mundur kombinimin e qëndrueshmërisë në vendimmarrje me prurjet e reja.

     

    [1] Shih “Analizë e sistemit të drejtësisë në Shqipëri”, qershor 2015, www.reformanedrejtesi.al, f. 18.

    [2] Opinion i ndërmjetëm për projektndryshimet kushtetuese për gjyqësorin e Shqipërisë; opinion nr. 824/2015, 21 dhjetor 2015, CDL-AD (2015) 045.

    [3] Opinioni përfundimtar i Komisionit të Venecies për projektndryshimet e rishikuara kushtetuese për gjyqësorin, nr. 824/2015, datë 14 mars 2016, cdl(2016)009.

  • Objekti

    9. Në pikën 1 të dispozitës, ndryshe nga formula e mëparshme, ku për shkak të mosarritjes së konsensusit ndërmjet Presidentit dhe Kuvendit, konfliktualiteti i vazhdueshëm politik mes tyre ishte bërë i pashmangshëm, parashikohet emërimi i gjyqtarëve kushtetues nga tri organe të pavarura, gjë e cila shmang bllokimin e procesit të emërimit, ul mundësinë e politizimit të GjK-së, por edhe zgjeron ndjeshëm spektrin profesional të përbërjes së saj. Renditja e kandidaturave për gjyqtarë kushtetues mbi bazën e kritereve objektive dhe shkencore, që bëhet nga KED-ja dhe përzgjedhja ndërmjet kandidatëve të renditur në tri vendet e para të listës, është një lloj kufizimi i diskrecionit të organeve vendimmarrëse dhe që ndikon ndjeshëm në emërimin e kandidaturave më cilësore.

    10. Në pikën 2 parashikohet miratimi me shumicën prej 3/5-ve të anëtarëve të Kuvendit të kandidaturave që zgjidhen prej tij, si edhe mekanizmi zhbllokues në rastet e moskrijimit të kësaj shumice. Renditja që bëhet nga KED-ja  është vendimtare për shmangien e qëndrimit në detyrë tej mandatit të gjyqtarit të larguar, por edhe për zgjedhjen e gjyqtarit të ri. 

    11. Rregullimi që gjyqtarët e GjK-së qëndrojnë në detyrë për 9 vjet, pa të drejtë riemërimi, konfirmon në pikën 3 edhe praktikën e njohur të shumë vendeve të tjera në Europë e më gjerë.

    12. Pika 4 e dispozitës përcakton kriteret që duhet të plotësojnë gjyqtarët kushtetues, të cilët duhet të përzgjidhen nga një spektër shumë më i gjerë juristësh që angazhohen në fusha të ndryshme dhe që kanë lidhje të drejtpërdrejtë me drejtësinë kushtetuese.  

    13. Shmangia e politizimit të procesit të emërimit dhe përbërjes së GjK-së edhe nëpërmjet parashikimit të kufizimit të mbajtjes së funksioneve politike në administratën publike ose pozicioneve drejtuese në një parti politike gjatë 10 vjetëve të fundit përpara kandidimit, si dhe delegimi me ligj i procedurave për emërimin dhe i kritereve të tjera objektive, të qarta, të matshme dhe shkencore, parashikohen në pikën 5 të dispozitës.

    14. Pika 6 e nenit konfirmon ripërtëritjen çdo 3 vjet me një të tretën e përbërjes së GjK-së, si një standard i mirënjohur, që ndihmon në moskapjen politike të institucionit dhe qëndrueshmërinë e jurisprudencës kushtetuese.   

    15. “Qëndrimi i gjyqtarëve në detyrë për më shumë se një vit pas përfundimit të mandatit cenon dispozitën kushtetuese, që e kufizon mandatin e tyre në nëntë vjet.”[1] Konkluzione të tilla e detyruan Kuvendin t’i japë zgjidhje kësaj çështjeje. Vijimësia e qëndrimit në detyrë vetëm në rastin e mbushjes së moshës së daljes në pension dhe të përfundimit të mandatit të gjyqtarëve të larguar, duke përjashtuar të gjitha rastet e tjera, është rregullimi i ri që parashikohet në pikën 7 të dispozitës konkrete.

     

    [1]Raporti i kryetarit të Prezencës së OSBE-së në Shqipëri në Këshillin e Përhershëm të OSBE-së, 8 shtator 2011 (i aksesueshëm në http://www.osce.org/sq/albania/82274?doënload=true), f. 3. Kjo gjetje është evidentuar edhe në raportin e vitit 2010, ku nënvizohet se “kjo situatë kërkon një zgjidhje legjislative brenda pak vjetëve të ardhshëm për të siguruar se nuk do të përsëritet”.

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

    16. Përzgjedhja e gjyqtarëve është një nga faktorët që ndikon ndjeshëm në rritjen e autoritetit të Gjykatës Kushtetuese. Mënyra e zgjedhjes apo e emërimit të gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese, e parashikuar në dispozitën konkrete, siguron pjesëmarrjen, por edhe ushtrimin e një kompetence thelbësore dhe të pandarë me të tjerët, nga disa institucione të larta kushtetuese, duke kaluar nga organet përfaqësuese, në organet ekzekutive dhe deri tek ato gjyqësore.[1]

    17. Sistemi kushtetues i emërimit të gjyqtarëve kushtetues, që përfshin Presidentin, Kuvendin dhe Gjykatën e Lartë, synon arritjen e një garancie më të madhe për pavarësinë e këtyre gjyqtarëve.[2] Prurjet e kandidaturave nga disa institucione kushtetuese shmangin politizimin dhe garantojnë një institucion par excellence të vlerave dhe ekuilibrit kushtetues, me synimin për ta kryer këtë funksion në mënyrë të pavarur e të paanshme.[3] Përfshirja domosdoshmërisht edhe e Gjykatës së Lartë në zgjedhjen e gjyqtarëve kushtetues e imponon prezencën e të paktën 3 gjyqtarëve të sistemit në Gjykatën Kushtetuese, duke i krijuar mundësinë Presidentit dhe Kuvendit t’i zgjedhin anëtarët nga profesione të tjera, si: avokat, prokuror, profesorë të së drejtës ose bota akademike, gjë e cila krijon edhe mundësinë e miksimit të përvojave.

    18. Anëtarët që zgjidhen nga Presidenti, Kuvendi dhe Gjykata e Lartë kalojnë një proces verifikimi të përmbushjes së kushteve ligjore dhe të kritereve profesionale e morale nga Këshilli i Emërimeve në Drejtësi. Ky organ bën renditjen e kandidaturave, sipas kritereve shkencore të parashikuara në ligjin organik. Verifikimi paraprak i kritereve ligjore e profesionale, si dhe renditja e kandidatëve nga KED-ja shmangin politikën nga përzgjedhja e kandidatëve, por edhe garantojnë mosbllokimin e procesit (shih komentin e nenit 149/d).

    19. Zgjedhja nga Kuvendi e tre anëtarëve të GjK-së, me jo më pak se tri të pestat e të gjithë anëtarëve të tij, është një rregullim që nevojitet të komentohet më gjerë.

          19.1. Nevoja për parashikimin e shumicës së cilësuar

    19.1.1 Pikësëpari, shumica prej tri të pestash e anëtarëve të Kuvendit garanton parimin kushtetues të ndarjes, kontrollit dhe balancimit të pushteteve. Parashikimi i një shumice të cilësuar krijon një ekuilibër midis dy principeve bazë të demokracisë; atë të pushtetit të shumicës (populli e instrumentalizon sovranitetin e tij nëpërmjet zgjedhjes së asaj shumice që do ta qeverisë) dhe mbrojtjes së të drejtave themelore të pakicës. Duke përfshirë edhe pakicën në procesin e votimit për arritjen e kuorumit, balancohet pushteti i shumicës parlamentare.

    19.1.2 I shërben forcimit të pavarësisë dhe paanshmërisë së GjK-së, duke pasur parasysh rolin garantues të këtij institucioni në drejtim të respektimit të Kushtetutës dhe interpretimit përfundimtar të saj. Ruajtja e pavarësisë dhe paanshmërisë është esenciale për arsye të rëndësisë së çështjeve për të cilat vendos Gjykata, por edhe impaktit të vendimeve të saj në shoqëri (pajtueshmëria e ligjit me Kushtetutën apo marrëveshjet ndërkombëtare; pajtueshmëria e marrëveshjeve ndërkombëtare me Kushtetutën; mosmarrëveshjet e kompetencës mes pushteteve; shkarkimi nga detyra i Presidentit të Republikës, kushtetutshmëria e referendumit, etj.)[4]. Nëse gjyqtarët kushtetues zgjidhen vetëm me pëlqimin e shumicës, kjo ngre dyshime në lidhje me paanshmërinë e pavarësinë e gjyqtarëve, të cilët, gjatë kontrollit kushtetues të akteve normative të miratuara nga shumica, mund të shfaqin një aktivizim politik në shenjë besnikërie ndaj shumicës që i ka zgjedhur. 

    19.1.3 Kandidati i zgjedhur me shumicë të cilësuar gëzon një konsensus të gjerë të ligjvënësve, si përfaqësues të popullit, sepse nuk shmang pjesëmarrjen e pakicës parlamentare në vendimmarrje. Përkundrazi duhet vlerësuar dhe inkurajuar roli i pakicës parlamentare në këtë aspekt. Pra, kur bëhet fjalë për garantimin e institucioneve kushtetuese të pavarura, kjo shumicë siguron një mbështetje me bazë të gjerë dhe jo një mbështetje të ngushtë e të njëanshme të një fraksioni politik. Kjo eviton një përbërje të politizuar të GjK-së dhe e “çliron” gjyqtarin nga presioni i një lidhjeje tepër të ngushtë me shumicën që e ka zgjedhur.

    19.1.4 Arritja e një shumice të cilësuar në zgjedhjen nga Kuvendi të një gjyqtari kushtetues forcon besimin e publikut ndaj procesit të votimit dhe kandidaturës së zgjedhur. Besimi i publikut te pavarësia dhe paanshmëria e GjK-së është mjaft i rëndësishëm për vetë legjitimitetin e këtij institucioni.

     20. Pranimi i shumicës së cilësuar ndihmon edhe në zgjedhjen e një kandidati cilësor e të ekuilibruar, një figure solide e të spikatur në fushën e së drejtës, dhe mbi të gjitha të një gjyqtari më të pavarur. Gjyqtarët kushtetues, për shkak të natyrës së çështjeve që zgjidh Gjykata, duhet të jenë personalitete, që jo vetëm kanë kualifikimin e duhur profesional në sensin e ngushtë tekniko-juridik, por që gëzojnë edhe një sensibilitet në aspektin politik, institucional, etik dhe shoqëror, çka reflekton një formim të përshtatshëm për këtë pozicion.

    21. Kriteret që duhet të plotësojnë gjyqtarët e Gjykatës Kushtetuese, sipas pikës 4 të dispozitës konkrete, bëjnë të mundur përzgjedhjen e kandidaturave nga disa fusha, të cilat janë të domosdoshme për autoritetin që realizon drejtësinë kushtetuese. Përvoja si jurist prej jo më pak se 15 vjetësh, formimi profesional si gjyqtarë, prokurorë, avokatë, profesorë ose lektorë në fushën e së drejtës,[5] nëpunës të nivelit të lartë në administratën publike, me një veprimtari aktive dhe të evidentuar në fushën e së drejtës kushtetuese, të drejtave të njeriut ose të sferave të tjera të së drejtës, e shoqëruar me verifikimin e hollësishëm të kritereve, si dhe me renditjen e kryer nga KED-ja, janë garanci për të rritur nivelin e përbërjes dhe rrjedhimisht të vendimmarrjes në këtë institucion kushtetues.

    22. Kufizimi i mbajtjes së funksioneve politike në administratën publike ose pozicione drejtuese në një parti politike gjatë 10 vjetëve të fundit përpara kandidimit, është një kriter shumë i fortë që shmang cilindo kandidat me një politikë aktive për të qenë pjesë e trupës gjyqësore kushtetuese.

    23. Parashikimi i rezervës ligjore në pikën 5 të dispozitës, që delegon me ligj vendosjen e kritereve të tjera objektive për përzgjedhjen e kandidatëve për anëtarë të GjK-së, por edhe të procedurave më transparente, të qarta e gjithëpërfshirëse, janë një garanci edhe më e madhe për të pasur kandidatë që zgjidhen mbi bazë meritash.[6]

    24. Koha e qëndrimit në detyrë e gjyqtarit kushtetues, në ndryshim nga gjyqtarët e modelit amerikan, është e kufizuar në kohë. Ashtu si shumica e kushtetutave, pika 3 e dispozitës përcakton një afat 9-vjeçar për qëndrimin në detyrë të gjyqtarëve kushtetues. Jo vetëm koha e qëndrimit të gjyqtarëve kushtetues është e kufizuar, por edhe rizgjedhja e tyre nuk lejohet. Gjyqtarët caktohen në këtë detyrë pa të drejtë emërimi. Kjo është veçori e gjyqtarëve kushtetues, për shkak të natyrës politike të këtij organi. Rizgjedhja e gjyqtarëve kushtetues përgjithësisht nuk njihet, përveçse në Hungari, Portugali e Zvicër, në të cilat lejohet riemërimi i gjyqtarit kushtetues edhe për një tjetër mandat. Një veçori paraqet Spanja, e cila nuk lejon rizgjedhjen e menjëhershme të gjyqtarëve kushtetues.

    25. Pika 6 e dispozitës konkrete pranon domosdoshmërinë e përtëritjes çdo tre vjet të një të tretës së anëtarëve të GjK-së. Rotacioni apo ripërtëritja, me të cilën arrihet të ruhet një shumicë prej dy të tretave të anëtarëve në detyrë dhe garantohet funksionimi kolegjial i GjK-së, që ndihmon në rifreskimin çdo tre vjet të përbërjes, duke shmangur qëndrimin e tejzgjatur në detyrë të gjyqtarëve, është një standard që ndikon në respektimin e pavarësisë dhe të paanshmërisë së institucionit që realizon drejtësinë kushtetuese. Ripërtëritja si një standard bazë mbi të cilin arrin të rifreskohet rregullisht GjK-ja, çdo tre vjet në një të tretën e saj, ka gjetur një rregullim të hollësishëm edhe në nenin 179, pika 3, të Kushtetutës. “Një dispozitë e hollësishme tranzitore, që rregullon përtëritjen e përbërjes së GjK-së sipas kushteve të reja, është e mjaftueshme për të bërë të mundur që ajo t’iu përgjigjet me efikasitet detyrave të reja dhe mënyrës së re të funksionimit”.[7]Sipas këtij parashikimi, që pengon ndryshimin e çrregullt të përbërjes së GjK-së, konsolidohet mekanizmi i rotacionit që detyron ndryshimin në mënyrë të rregullt të një të tretës së gjyqtarëve, fillimisht në vitin 2022, duke vazhduar në vitin 2025 e në vijim (shih komentin e nenit 179).

    26. Vazhdimësia është parim kryesor që ndihmon për ushtrimin normal të veprimtarisë së Gjykatës Kushtetuese dhe që shmang bllokimin institucional, sidomos në rastin e përfundimit normal të mandatit apo të mbushjes së moshës 70 vjeç. Vazhdimësia e qëndrimit në detyrë të gjyqtarit kushtetues, të cilit i ka mbaruar mandati në mënyrë normale, është një standard i pranuar tashmë dhe që nuk cenon veprimtarinë e gjykatës. Megjithatë, detyrimi që ka organi i emërtesës për të filluar procedurën për emërimin e pasardhësit, brenda afateve të shkurtra që parashikohen me ligj, nuk e lejon qëndrimin në detyrë, tej një afati të arsyeshëm, të gjyqtarit që i ka përfunduar mandati.[8] E kundërta ndodh në rastin kur gjyqtarit kushtetues i përfundon mandati para afatit në mënyrë të menjëhershme. Parimi i vazhdimësisë nuk do të zbatohet në rastin kur gjyqtari jep dorëheqjen, shkarkohet, vërtetohen kushtet e pazgjedhshmërisë dhe të papajtueshmërisë në ushtrimin e funksionit, si dhe vërtetohet fakti i pamundësisë për të ushtruar detyrën. Këto janë raste, vërtetimi i të cilave, nuk lejon vazhdimësinë e ushtrimit të mandatit nga gjyqtari i larguar (shih komentin e nenit 127).

     

    [1] Sipas opinionit CDL-AD(2009)024 që lidhet me emërimin e  gjyqtarëve kushtetues në Ukrainë, Komisioni i Vencies ka mirëpritur spostimin e kompetencës ekskluzive të emërimit nga Presidenti te një sistem miks, i cili siguron zgjedhjen e gjyqtarëve nga 3 degët kryesore të pushtetit. Sipas këtij opinion, një sistem i tillë garanton më shumë legjitimitet demokratik. Mospranimi i këtij sistemi, shprehet Komisioni i Venecies, dhe shkuarja drejt një kombinimi emërimi nga Presidenti, me miratimin e parlamentit, nuk është e mirëpritur. 

    [2] Formulë të tillë zgjedhjeje ka Italia dhe Ukraina (shënim i autorit).

    [3] Shih “Analizë e sistemit të drejtësisë në Shqipëri”, qershor 2015, f. 24, www.reformanedrejtesi.al.

    [4] Për më shumë shih nenin 131 të Kushtetutës.

    [5] Shih gjithashtu opinionin e Komisionit të Venecies CDL-AD(2006)006 për ligjin nr. 47/1992 “Për organizimin e Gjykatës Kushtetuese të Rumanisë”, § 17, në të cilin thuhet:“Është shumë e mirëpritur që GjK-ja të përbëhet jo vetëm nga gjyqtarë karriere dhe prokurorë, por edhe nga avokatë dhe profesorë të së drejtës. Një përbërje e tillë ka efekt pozitiv në vendimet e gjykatës. Komisioni i Venecies është i mendimit se GjK-ja duhet të jetë e hapur ndaj kandidatëve të të gjitha degëve, përsa kohë kualifikimi i duhur juridik është i garantuar.” Gjithashtu, edhe opinionin e Komisionit të Venecias CDL(2011)065 për ligjin e GjK-së të Turqisë.

    [6]Në opinionin e Komisionit të Venecies CDL(2011)065 është theksuar se “përzgjedhja e gjyqtarëve duhet të bazohet mbi kritere objektive të paracaktuara në ligj ose nga autoritetet kompetente dhe ato (kriteret) duhet të fokusohen kryesisht te meritat”.

    [7] Relacion për projektligjin “Për disa ndryshime në ligjin nr.8417, datë 21.10.1998, “Kushtetuta e RSh-së”, të ndryshuar”.

    [8] Neni 9, ligji nr. 99/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8577, datë 10.2.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë””.

  • Konteksti historik

    27. Modeli shqiptar i GjK-së ka ngjashmëri, ashtu siç ka edhe dallim nga gjykatat e tjera homologe europiane.[1] Gjykata Kushtetuese e Republikës së Shqipërisë, që nga krijimi i saj, ka kaluar disa sisteme në përzgjedhjen e gjyqtarëve kushtetues. Është i njohur sistemi i emërimit dhe ai i zgjedhjes së gjyqtarëve kushtetues dhe rezulton të jetë zbatuar si sistemi ku secili organ është kompetent në emërimin e një pjese të gjyqtarëve kushtetues, pa qenë i ndërvarur nga organi tjetër, ashtu dhe sistemi i përzierë. Me ligjin “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, 4 gjyqtarë të Gjykatës Kushtetuese zgjidheshin nga Presidenti i Republikës dhe 5 gjyqtarë nga Kuvendi.

    28. Formula e zgjedhjes së gjyqtarëve kushtetues u ndryshua me Kushtetutën e vitit 1998, duke u përqendruar në bashkëpunimin mes dy institucioneve të larta të shtetit, Presidentit të Republikës dhe Kuvendit. Gjyqtari kushtetues quhej i zgjedhur, kur dekreti i Presidentit të Republikës e merrte pëlqimin në Kuvend. Kjo procedurë nuk ka qenë e qartë fillimisht, për shkak se Presidenti nuk paraqiste dekret, por një shkresë të thjeshtë, me të cilën merrte opinionin e Kuvendit. Kristaq Traja, një ndër hartuesit e Kushtetutës së vitit 1998, në librin “Drejtësia kushtetuese”, shprehet kundër procedurës së ndjekur deri në atë kohë, duke nënvizuar se “mënyra e emërimit të gjyqtarëve kushtetues sipas nenit 125/1 të Kushtetutës duhet kuptuar ndryshe nga sistemi i propozim-miratimit të tyre”.[2] Është dekreti që vendos Kuvendin para detyrimit të shprehet për kandidatin e emëruar në formë pëlqimi ose mospëlqim. “Kontrolli dhe ekuilibrimi bëhen në nivelin juridiko-kushtetues dhe jo në planin e konsultimeve joformale.”[3] Për shkak të këtyre paqartësive u detyrua të ndërhyjë GjK-ja, e cila, me vendimin nr. 2, datë 19.01.2005, u shpreh se Kuvendi “ka kompetencë të shqyrtojë jo vetëm përmbushjen e kritereve formale, por të shqyrtojë edhe meritën e emërimit të tyre”[4], duke u shprehur përfundimisht për dhënien ose jo të pëlqimit për emërimet e gjyqtarëve të GjK-së.

    29. Nga analiza që u është bërë dispozitave dhe praktikës kushtetuese lidhur me emërimin e gjyqtarëve të GjK-së, ka rezultuar si jo efikas procesi i emërimit/zgjedhjes së kandidatëve për gjyqtarë kushtetues.

    30. Zbatimi në praktikë i bashkëpunimit institucional President-Kuvend ka rezultuar i mangët. Një president që për shkak të formulës së zgjedhjes vinte nga shumica parlamentare, por edhe quorum-i minimal që kërkohej nga Kushtetuta për miratimin e kandidaturës së zgjedhur nga Presidenti për t’u emëruar gjyqtar kushtetues, nuk ofronte garanci të mjaftueshme në drejtim të respektimit të pavarësisë, të paanshmërisë dhe të cilësisë në përbërje të GjK-së. Pra, formula konsensuale e emërimit të anëtarëve të GjK-së nuk krijoi besueshmëri tek shumica në parlament. Kuvendi me mospranimin e kandidaturave, jo gjithmonë arsyetonte bindshëm, me qëllim respektimin institucional, por edhe të kandidatëve, që duhet të informoheshin për mossuksesin e tyre në këtë proces. Kjo mungesë bashkëpunimi ka ndikuar në mosushtrimin nga Presidenti dhe Kuvendi të kompetencave kushtetuese, si dhe në lindjen e mosmarrëveshjeve së kompetencave.

    31. Nga analiza që i është bërë në dokumentin analitik veprimtarisë së GjK-së, ka rezultuar jo efikas procesi i emërimit/zgjedhjes së kandidatëve për gjyqtarë kushtetues edhe për shkak të paqartësisë së kriterit kushtetues “kualifikim i lartë”, të mosparashikimit të kritereve objektive për kandidatët, të mungesës së transparencës në përzgjedhje dhe në propozimin e tyre për (mos) pëlqimin nga Kuvendi. Mosparashikimi i afateve për procesin e emërimit, si dhe vonesa e tejzgjatur në plotësimin e vendeve vakante ka ndikuar në qëndrimin në detyrë tej mandatit të gjyqtarëve kushtetues.

    32. Mënyra e (mos)ripërtëritjes së GjK-së që nga krijimi i saj është bërë shkak për lindjen e një mosmarrëveshjeje të natyrës kushtetuese ndërmjet Kuvendit dhe vetë Gjykatës.

    a) Për rotacionin e përbërjes së GjK-së

    33. Konflikti i parë i përket vitit 1995, kur Gjykata Kushtetuese mbajti qëndrimin se dorëheqja e tre gjyqtarëve kushtetues, disa muaj para afatit të kryerjes së ripërtëritjes, ishte e mjaftueshme për ta konsideruar të përmbushur detyrimin kushtetues, ndërkohë që Kuvendi ishte i një qëndrimi të kundërt. Ripërtëritjen Kuvendi e realizoi nëpërmjet një ndryshimi që i bëri ligjit kushtetues, duke e detyruar GjK-në të zhvillonte rotacionin e parë brenda një afati ligjor. Pavarësisht se me vendimin nr. 57, datë 05.12.1997 GjK-ja, me nismën e saj, vendosi “të konstatojë pavlefshmërinë konstitucionale” të normës kushtetuese, ripërtëritja u krye, sepse Kuvendi vendosi të lërë pa fuqi juridike vendimin e Gjykatës.

    34. Çështja e rotacionit vendosi bazat për funksionimin në normalitet të mekanizmit të ripërtëritjes së GjK-së, por njëkohësisht shkaktoi edhe një tronditje në raportin ndërmjet kushtetutshmërisë dhe politikës.

    35. Zgjidhja e dhënë nuk ndikoi në rregullimin e ri që parashikoi Kushtetuta e vitit 1998, pavarësisht se mandati i gjyqtarit kushtetues kufizohej nga 12 në 9 vjet. Ky kufizim në mandatin e gjyqtarit kushtetues[5] nuk mori në konsideratë faktin se në vitin 2010 mbaronte në të njëjtën kohë mandati i 6 gjyqtarëve. Ky ometim kushtetues do të bëhej shkak për lindjen e një tjetër mosmarrëveshjeje institucionale për ripërtëritjen e përbërjes së GjK-së.

    36. Mbarimi në gjysmën e parë të vitit 2010 i mandatit të 6 gjyqtarëve të GjK-së krijoi një anomali në respektimin e nenit 125, pika 3, të Kushtetutës, për ripërtëritjen e gjykatës çdo tre vjet, në një të tretën e anëtarëve të saj. Pas inicimit të një çështje nga një e pesta e deputetëve, me vendimin 24, datë 09.06.2011, GjK-ja, duke e konsideruar ruajtjen në përbërje të GjK-së të një shumice prej dy të tretave të anëtarëve në detyrë si “një vlerë e mbrojtur nga Kushtetuta”, pranoi domosdoshmërinë e përtëritjes çdo tre vjet të një të tretës së anëtarëve të saj, por, nga ana tjetër, lejoi zgjatjen deri në tre vjet të mandatit të gjyqtarëve që u kishte përfunduar mandati normal.

     

    [1] Sokol Sadushi,“Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, botimet Toena, Tiranë 2012, f. 121.

    [2] Kristaq Traja, “Drejtësia kushtetuese”, shtëpia botuese “Luarasi”, Tiranë 2000, f. 250.

    [3] Po aty, f. 250. 

    [4] Vendimi nr. 2, datë 19.01.2005 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [5] Neni 82, ligji nr. 8577, datë 10.2.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të RSh-së”.

  • Legjislacioni ndërkombëtar

    37. Si standarde ndërkombëtare mund të përmenden:

    a) Opinione të Komisionit të Venecies:

    i. Opinioni CDL-AD(2009)024 që lidhet me emërimin e gjyqtarëve kushtetues në Ukrainë. KV-ja ka mirëpritur spostimin e kompetencës ekskluzive të emërimit nga Presidenti te një sistem miks, i cili siguron zgjedhjen e gjyqtarëve nga 3 degët kryesore të pushtetit. Sipas këtij opinioni, një sistem i tillë garanton më shumë legjitimitet demokratik. Mospranimi i këtij sistemi, shprehet KV-ja, dhe shkuarja drejt një kombinimi emërimi nga Presidenti me miratimin e parlamentit, nuk janë të mirëpritura.

    ii. Opinioni i KV-së CDL-AD(2006)006 për ligjin nr. 47/1992 “Për organizimin e Gjykatës Kushtetuese të Rumanisë”, § 17, në të cilin thuhet:“Është shumë e mirëpritur që GjK-ja të përbëhet jo vetëm nga gjyqtarë karriere dhe prokurorë, por edhe nga avokatë dhe profesorë të së drejtës. Një përbërje e tillë ka efekt pozitiv në vendimet e gjykatës. Komisioni i Venecies është i mendimit se GjK-ja duhet të jetë e hapur ndaj kandidatëve të të gjitha degëve, për sa kohë kualifikimi i duhur juridik është i garantuar.”.

    iii. Opinioni i KV-së CDL(2011)065 për ligjin e GjK-së të Turqisë. Në këtë opinion është theksuar se “përzgjedhja e gjyqtarëve duhet të bazohet mbi kritere objektive të paracaktuara në ligj ose nga autoritetet kompetente dhe ato (kriteret) duhet të fokusohen kryesisht te meritat”.

    iv. Opinion përfundimtar për projektamendamentet kushtetuese të rishikuara për gjyqësorin (datë 15 janar 2016) të Shqipërisë” nr. 824/2015, datë 14 mars 2016 (CDL-AD(2016)009).

    v. Interim Opinion on the Draft Constitutional Amendments on the Judiciary in Albania, § 56 .

    vi. Opinion i KV-së, CDL -AD (2008) 033 “Mbi ndryshimet e Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë”, miratuar nga Kuvendi më 21 prill 2008, sipas të cilit: neni 5 që ka ndryshuar nenin 87 të Kushtetutës përcakton zgjedhjen e Presidentit të Republikës. Ndryshimi më i rëndësishëm është se ndërsa shumica prej 3/5-ve e të gjithë anëtarëve të Kuvendit kërkohej për pesë raundet e votimit, tashmë një shumicë absolute është e mjaftueshme në votimin e katërt dhe të pestë. Ndërsa zgjedhja e Presidentit të Republikës duhet, në të vërtetë, të bazohet në konsensusin e forcave kryesore politike, vjen një moment që një vendim duhet marrë dhe parimi i shumicës duhet të lejohet të prevalojë (§13).

    vii. Përmbledhje e mendimeve dhe raporteve të KV-së për drejtësinë kushtetuese, § 5.2, f.19.

    viii“Analizë e sistemit të drejtësisë në Shqipëri”, qershor 2015, www.reformanedrejtesi.al

    33.2 Strategjia e reformës në sistemin e drejtësisë.

     

• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira
  Asnjë koment
• Materiale legjislative

  38. Materialet legjislative kryesore janë: (i) raporti që shoqëron projektligjin n 76/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8417, datë 21.10.1998 “Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar”[1], “Analiza e sistemit të drejtësisë në Shqipëri”, “Strategjia e reformës në sistemin e drejtësisë”, si dhe procesverbalet e mbledhjeve të Komisionit të Posaçëm Parlamentar, në të cilat u shqyrtua projektligji në fjalë.[2]

   

  [1] Shih www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/290616relacion-qeverisja-e-gjyqesorit.pdf.

  [2] Shih www.reformanedrejtesi.al/procesverbale.

• Dispozita të lidhura
  Asnjë koment
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime

  Vendimi nr. 57, datë 5.12.1997 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.  

  Vendimi nr. 2, datë 19.01.2005 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.  

  Vendimi nr. 24, datë 09.06.2011 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.  

• Bibliografia

  Materiale relevante janë Dokumenti Analitik dhe Dokumenti Strategjik i Reformës në Sistemin e Drejtësisë, të miratuara nga Komisioni i Posaçëm Parlamentar.[1] Shpjegimet më të plota në lidhje me zgjidhjet konkrete të materializuara në ligj gjenden në materialet legjislative të sipërcituara.

  Sokol Sadushi, “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012.

  Kristaq Traja, “Drejtësia kushtetuese”, shtëpia botuese “Luarasi”, Tiranë 2000.

   

   

  [1] Shih www.reformanedrejtesi.al/dokumenti-analitik dhe www.reformanedrejtesi.al/dokumenti-strategjik-dhe-plani-i-veprimit.

• Arkiva
  Asnjë koment