Qenia gjyqtar nuk pajtohet me asnjë veprimtari tjetër shtetërore, politike ose private.
1. Qëllimi i nenit 143 është vendosja e një ndalimi të përgjithshëm për ushtrimin e detyrave apo funksioneve të tjera përveç atij të gjyqtarit. Synimi është përcaktimi në nivel kushtetues se qenia gjyqtar është një detyrë jo vetëm me kohë të plotë, por që kërkon një angazhim të tillë që nuk mund të konkurrojë me funksione të tjera, publike ose private. Përkushtimi i gjyqtarit për të realizuar funksionin në lartësinë që kërkohet duhet të jetë i vetmi shqetësim i tij.[1]
2. Nëpërmjet ndalimit të ushtrimit të funksioneve të tjera, veç atij të gjyqtarit, kjo dispozitë synon, gjithashtu, jo vetëm garantimin e zbatimit të ndarjes së pushteteve, duke mos i lejuar gjyqtarit ushtrimin e ndonjë detyre tjetër publike, por edhe ndalimin e aktiviteteve private e politike, me ose pa shpërblim, me qëllim mbajtjen e tij larg ndikimeve të mundshme të çdo lloj natyre.
[1] Shih ENCJ WORKING GROUP´s Judicial Ethics Report 2009-2010, f. 2.
3. Neni 143 është i përbërë vetëm nga një pikë, e cila përfshin të gjitha rastet e ndalimit për të mos kryer asnjë veprimtari tjetër krahas dhënies së drejtësisë, përveç atyre me karakter mësimdhënës, akademik e shkencor. Këto të fundit nuk ndalohen, pasi qëllimi i ushtrimit të tyre jo vetëm nuk lidhet me fitimin ekonomik, por i shërben edhe një qëllimi tjetër të rëndësishëm, zhvillimit të doktrinës dhe përgatitjes së brezave të rinj të juristëve nga gjyqtarë me përvojë në fushën akademike e profesionale.
4. Kjo normë nuk lë jashtë rregullimit të saj rastet kur një gjyqtar mund të ngarkohet me kryerjen e një funksioni brenda sistemit, si p.sh. anëtar i ndonjë komisioni apo bordi, me qëllim mirëfunksionimin e sistemit të drejtësisë (p.sh. qenia e gjyqtarit anëtar i KED-së, nëse zgjidhet me short). Në këtë rast nuk kemi të bëjmë me dy funksione, pasi detyra e dytë ushtrohet për shkak të funksionit primar dhe është e lidhur ngushtë me të.
5. Dispozita ka karakter ndalues dhe nuk bën asnjë autorizim për ligjvënësin e zakonshëm, duke moslejuar ndonjë rregullim më të detajuar. Megjithatë, ligji për statusin e gjyqtarëve dhe prokurorëve, si dhe ligji për organet e qeverisjes së sistemit të drejtësisë përcakton rastet e pjesëmarrjes së një gjyqtari në detyra të tjera brenda sistemit apo procedurën e marrjes së miratimit nga KLGj-ja për mësimdhënien apo veprimtari të tjera akademike, si dhe ngarkesën përkatëse. Këto rregullime janë në funksion të nenit 143, me qëllim që të mos pengohet dhënia e drejtësisë si detyrë primare e gjyqtarit.[1]
[1] Shih nenin 9 të ligjit për statusin, ku parashikohet me detaje lloji i veprimtarisë dhe kohëzgjatja maksimale, si dhe procedura e marrjes së miratimit nga KLGj-ja.
6. Koncepti i papajtueshmërisë së funksionit të gjyqtarit me çdo detyrë apo funksion tjetër është një nga elementet përbërëse që lidhet jo vetëm me parimin e ndarjes së pushteteve, por edhe me përgjegjshmërinë e gjyqtarit në kryerjen sa më mirë të detyrës së tij. GjK-ja ka theksuar se për papajtueshmërinë, si koncept ndalues i kryerjes së më shumë se një detyre/funksioni, nuk është e rëndësishme nëse funksionari bie në kushtet e përfitimit për shkak të detyrës ose jo apo në konflikt interesi midis detyrës së tij dhe interesave privatë. Vetëm fakti i ushtrimit të dy funksioneve/detyrave (publike-publike, publike-private) mjafton që ai ta konsumojë këtë ndalim. Sipas Gjykatës, në thelbin e papajtueshmërisë qëndron një nga parimet bazë të ushtrimit të funksioneve publike, sipas të cilit: një pagë/shpërblim për një detyrë/funksion. Edhe në rastet kur një funksionari i lejohet të mbajë dy detyra/funksione publike, ai përsëri ka të drejtë të marrë një pagë/shpërblim. Kjo i shërben parimit të shërbimit sa më të mirë ndaj qytetarëve dhe parimit të demokracisë, ku çdo funksionar publik duhet të ushtrojë me të gjitha forcat dhe energjitë e veta detyrën për të cilën është zgjedhur ose emëruar, detyrë të cilën ai e ka pranuar me vullnetin e tij të plotë dhe të lirë. E kundërta mbart, natyrshëm, dyshime lidhur me besueshmërinë e publikut në cilësinë e përfaqësimit të tij.[1]
7. Për këtë arsye, një nga risitë e reformës ishte edhe rishikimi i situatave të papajtueshmërisë dhe i ndalimeve që duhet të ketë për të gjithë ata që ushtrojnë funksionin e gjyqtarit. Kjo erdhi edhe si nevojë nga evidentimi i rasteve të ushtrimit të detyrave apo angazhimeve të tjera nga gjyqtarët, duke sjellë si pasojë moszhvillimin në kohë dhe brenda një afati të arsyeshëm të seancave gjyqësore.[2]
8. Në fakt, kjo dispozitë nuk është tërësisht e re, ajo ka qenë edhe më parë me një formulim disi të ndryshëm.[3] Gjithashtu, në disa raste është bërë objekt shqyrtimi para GjK-së çështja nëse gjyqtari mund të ushtrojë funksione të tjera paralelisht me atë të gjyqtarit. Gjykata ka mbajtur qëndrimin se detyra e parë dhe kryesore është qenia gjyqtar, në kuptimin që gjyqtarët japin vendime e bëjnë drejtësi në mënyrë të vazhdueshme. Lidhur me këtë detyrë, Kushtetuta ka bërë përjashtim për sa i përket veprimtarisë jopermanente të tyre në Këshillin e Lartë të Drejtësisë, në të cilin ata përfaqësojnë trupën e gjyqtarëve që i ka zgjedhur në këtë organ kushtetues. Përjashtimet nga rregullimi kushtetues nuk mund të vendosen me ligj.[4]
9. Nisur nga standardi i vendosur nga GjK-ja, formulimi fillestar i hartuar nga GENL-ja ishte i tillë: “Qenia gjyqtar nuk pajtohet me asnjë veprimtari tjetër profesionale që ushtrohet kundrejt pagesës, me përjashtim të aktivitetit mësimdhënës dhe akademik për zhvillimin e doktrinës. Kohëzgjatja e veprimtarisë profesionale të lejueshme, si dhe masa e shpërblimit kundrejt së cilës ajo ushtrohet, parashikohen me ligj. Ushtrimi i funksionit të gjyqtarit nuk pajtohet me qenien anëtar në një parti politike apo pjesëmarrjen në aktivitete publike të organizuara nga një parti politike.”. Ky formulim iu përshtat më pas vlerësimit të bërë nga KV-ja në Opinionin interim, ku konstatoi se autorizimi në ligj për veprimtaritë profesionale të lejueshme dhe masa e shpërblimit i lë hapësirë shumë të gjerë ligjvënësit, prandaj është mirë që të shmanget rregullimi i mëtejshëm me ligj. Gjithashtu, sipas KV-së, aktivitete të tilla me karakter akademik, shkencor, që nuk kanë qëllim fitimin, duhen parashikuar si të lejuara, por duhen ndaluar të gjitha ato me natyrë politike, pavarësisht shpërblimit.[5] Në këto kushte, dispozita u riformulua nga ekspertët dhe u aplikua për të gjitha rastet e tjera ku duhej parashikuar ndalimi i ushtrimit të aktiviteteve të tjera nga organet e sistemit të drejtësisë.[6]
[1] Shih vendimin nr.44/2011 të Gjykatës Kushtetuese, ku trajtohet për herë të parë në detaje koncepti i papajtueshmërisë së një funksioni publik me çdo funksion tjetër publik ose privat.
[2] Shih “Analizë e sistemit të drejtësisë”, kreu VIII “Analiza e masave ligjore antikorrupsion”.
[3] Përmbajtja e vjetër e nenit 143: “Qenia gjyqtar nuk pajtohet me asnjë veprimtari tjetër shtetërore, politike ose private”.
[4] Shih për më tepër vendimin nr. 23/2015 të GjK-së me objekt ndryshimet në ligjin nr.8811, datë 17.5.2001 “Për organizimin dhe funksionimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë”, me qëllim prezantimin e anëtarëve gjyqtarë me kohë të plotë pranë KLD-së. Shih gjithashtu edhe vendimin nr.14/2006 të GjK-së.
[5] Opinion Interim i Komisionit të Venecies, § 53.
[6] Shih nenet 130, 147/ç dhe 149/ç të Kushtetutës. Gjithashtu, për të kuptuar ration pas këtij formulimi shih procesverbalet e Komisionit Ad Hoc të Reformës në Drejtësi, datë 13 maj dhe 16 maj 2016.
10. Ndalimi i ushtrimit të funksioneve të tjera nga gjyqtari nuk është risi, ai ka qenë i parashikuar si ndalim absolut, duke u shtrirë ndaj të gjitha aktiviteteve shtetërore, politike ose private. Si i tillë, megjithëse ai synonte të mos lejonte ushtrimin e asnjë veprimtarie tjetër përveç asaj të gjyqtarit, si punë me kohë të plotë, në praktikë kjo gjë nuk përputhej me dispozitën kushtetuese. Mjaft gjyqtarë, krahas të qenit të tillë, ushtronin veprimtari akademike mësimdhënëse, e cila nëse do të shikohej në prizmin e nenit të mëparshëm 143, duhej të ishte e ndaluar, pavarësisht kohës që zinte ky aktivitet. Gjithashtu, disa gjyqtarë ishin të angazhuar në veprimtari të tjera shtetërore, si anëtarë të KLD-së, gjë e cila, bazuar në interpretimin strikt të nenit 143, duhej të ishte e ndaluar. Kjo çështje është shqyrtuar edhe nga GjK-ja, e cila ka mbajtur qëndrimin se “detyra e parë dhe kryesore është qenia gjyqtar, në kuptimin që gjyqtarët japin vendime e bëjnë drejtësi në mënyrë të vazhdueshme. Lidhur me këtë detyrë, Kushtetuta ka bërë përjashtim për sa i përket veprimtarisë jopermanente të tyre në KLD, ku ata përfaqësojnë trupën e gjyqtarëve që i ka zgjedhur në këtë organ kushtetues. Përjashtimet nga rregullimi kushtetues nuk mund të vendosen me ligj. Vetë kushtetutëbërësi, kur e ka gjykuar të arsyeshme, ka bërë përjashtime në mënyrë të posaçme”[1]. Në këtë aspekt, ai ka lejuar shprehimisht edhe anëtarësinë e Presidentit të Republikës ose të ministrit të Drejtësisë në KLD, megjithëse nenet 89 e 103/2 të Kushtetutës kanë përcaktuar përkatësisht se Presidenti i Republikës “nuk mund të mbajë asnjë detyrë tjetër publike”, ashtu si “ministri i Drejtësisë nuk mund të ushtrojë asnjë veprimtari tjetër shtetërore”.[2]
11. Nisur nga sa më lart, ashtu siç është evidentuar në gjetjet e Analizës së Sistemit të Drejtësisë, rezultoi se parashikimet aktuale lidhur me papajtueshmëritë specifike të funksionit të gjyqtarit dhe ndalimet ndaj tij për të ushtruar veprimtari të caktuara publike e private ishin shumë të përgjithshme. Ligji nuk parashikonte shprehimisht, qartë dhe mjaftueshëm rastet që lidhen me veprimtaritë e ndaluara dhe të papajtueshme me funksionin e gjyqtarit, si dhe rregullimet e nevojshme dhe të mjaftueshme lidhur me veprimet, procedurat dhe kompetencat që duhet të ushtrohen nga organet shtetërore në rastin e verifikimit të papajtueshmërive me funksionin e gjyqtarit. Gjithashtu, legjislacioni kishte mangësi edhe për sa u përket mekanizmave të bashkërendimit të veprimtarive dhe qartësimit të kompetencave të KLD-së për rastet e papajtueshmërisë së gjyqtarit dhe, nga ana tjetër, strukturave të tjera, si ILDKPKI-ja, të ngarkuara me ligj për verifikimin e papajtueshmërive, ndalimeve dhe konfliktit të interesave të zyrtarëve publikë etj.[3] Këto çështje u adresuan më tej te strategjia dhe plani i veprimit, ku ushtrimi i aktivitetit jashtë atij të gjyqtarit do të lejohet vetëm për rastet e mësimdhënies apo aktivitetit me karakter shkencor e akademik.[4]
12. Vlen të theksohet se fillimisht formulimi i paraqitur nga GENL-ja ishte disi më ndryshe: “Qenia gjyqtar nuk pajtohet me asnjë veprimtari tjetër profesionale që ushtrohet kundrejt pagesës, me përjashtim të aktivitetit mësimdhënës dhe akademik për zhvillimin e doktrinës. Kohëzgjatja e veprimtarisë profesionale të lejueshme, si dhe masa e shpërblimit kundrejt së cilës ajo ushtrohet, parashikohen me ligj. Ushtrimi i funksionit të gjyqtarit nuk pajtohet me qenien anëtar në një parti politike apo pjesëmarrjen në aktivitete publike të organizuara nga një parti politike.”. Ky formulim iu përshtat më pas vlerësimit të bërë nga KV-ja në Opinionin interim , ku konstatoi se autorizimi në ligj për veprimtaritë profesionale të lejueshme dhe masa e shpërblimit i lë hapësirë shumë të gjerë ligjvënësit, prandaj është mirë që të shmanget rregullimi i mëtejshëm me ligj.[5] Gjithashtu, sipas KV-së, aktivitete të tilla me karakter akademik, shkencor, që nuk kanë qëllim fitimin, duhen parashikuar si të lejuara, por duhen ndaluar të gjitha ato me natyrë politike, pavarësisht shpërblimit. Në këto kushte, dispozita u riformulua nga ekspertët dhe u aplikua për të gjitha rastet e tjera, ku duhej parashikuar ndalimi i ushtrimit të aktiviteteve të tjera nga organet e sistemit të drejtësisë.[6]
[1] Shih për më tepër vendimin nr. 14/2006 të GjK-së me objekt ndryshimet në ligjin nr.8811, datë 17.5.2001 “Për organizimin dhe funksionimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë”, me qëllim prezantimin e anëtarëve gjyqtarë me kohë të plotë pranë KLD-së.
[2] Shih vendimin nr.16/2015 të GjK-së lidhur me zgjedhjen e zëvendëskryetarit të KLD-së.
[3] Shih “Analizë e sistemit të drejtësisë”, pika 3.1, “Papajtueshmëritë e gjyqtarit”.
[4] Shih “Strategjia e reformës në sistemin e drejtësisë”, kreu II “Pushtetit gjyqësor”; objektivi 4 “Konsolidimi i garancive të statusit të gjyqtarit, përgjegjësisë dhe llogaridhënies në ushtrimin e detyrës në përputhje me standardet europiane”.
[5] Opinion interim i Komisionit të Venecies, § 53.
[6] Shih nenet 130, 147/ç dhe 149/ç të Kushtetutës. Gjithashtu, për të kuptuar ration pas këtij formulimi, shih procesverbalet e Komisionit Ad Hoc të Reformës në Drejtësi, datë 13 maj dhe 16 maj 2016.
13. Bazuar në standardet e dhëna në rekomandimet e Komitetit të Ministrave të Këshillit të Europës[1], rezulton se gjyqtari mund të angazhohet në aktivitete jashtë funksionit zyrtar, në parim. Por me qëllim që të shmangë çdo konflikt interesi, real apo në dukje, pjesëmarrja e tyre duhet të kufizohet në pajtim me parimin e pavarësisë dhe të paanshmërisë.
14. Më tej, në opinionin e tij, Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve Europianë i Këshillit të Europës (CCJE) përkrahu rregullin që gjyqtarët nuk mund të perceptohen si të shkëputur nga shoqëria ku bëjnë pjesë. Prandaj ata mund të angazhohen edhe në veprimtari jashtëgjyqësore, por duhet të vendoset një balancë e arsyeshme midis shkallës në të cilën gjyqtari përfshihet në shoqëri dhe nevojës që kjo e fundit ta shohë atë si të pavarur dhe të paanshëm në kryerjen e detyrës së tij. Pyetja që duhet të ngrihet në këtë rast është nëse në kontekstin e veçantë social ku ndodhet gjyqtari a do të mund të çonte në një cenim objektiv të pavarësisë dhe paanshmërisë ushtrimi i detyrës jashtëgjyqësore.[2]
[1] CM/Rec (2010)12, § 21.
[2] Shih opinionin nr. 3 te CCJE, Standardet e Sjelljes Gjyqësore “Paanshmëria e gjyqtarit dhe veprimtaritë jashtëgjyqësore”, pika 23.
SQ