KOMENTARI ELEKTRONIK
KODI I PROCEDURËS PENALE I REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË   |   7905

Neni 432: Rekursi kundër vendimeve të gjykatës së apelit

Miratuar me ligjin 7905, me datë 30/03/2017
Neni Para Neni Pas

1Rekursi në Gjykatën e Lartë kundër vendimeve të gjykatës së apelit mund të bëhet për këto shkaqe:

apër mosrespektimin ose zbatimin e gabuar të ligjit material ose procedural, me rëndësi për njësimin ose zhvillimin e praktikës gjyqësore;

bpër mosrespektimin ose zbatimin e gabuar të ligjit procedural me pasojë pavlefshmërinë e vendimit, pavlefshmërinë absolute të akteve ose papërdorshmërinë e provave;

ckur vendimi i ankimuar vjen në kundërshtim me praktikën e Kolegjit Penal ose të Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë.

2Kur e çmon të nevojshme, gjykata u kërkon palëve memorie me shkrim.

Përmbajtja

    • *Për shkak të një problmi teknik të platformës disa komente të këti neni mungojnë. Deri në zgjidhje të këti difekti, nenin me komente të plota mund ta gjeni në Bibliotekën digjitale të Shkollës së Magjistraturës.

       

      1. Rekursi është një nga mjetet e zakonshme të ankimit përmes t? cilit, palët parashtrojnë para Gjykatës së Lartë (në vijim GJ.L.) gabimet në të gjykuar/errores in iudicando, si dhe ato në procedim/errores in procedendo, t? vendimit t? gjykatës të apelit. Dispozita ka pësuar ndryshime me ligjin nr. 35/2017 “Për disa ndryshime në Kodin e Procedurës Penale” (në vijim KPP), si rrjedhojë e reflektimeve të ndryshimeve kushtetuese të juridiksionit të GJ.L.. Një ndër prioritetet e reformës në drejtësi ishte edhe shndërrimi i GJ.L.-së në një gjykatë ligji që të ketë si detyrë kryesore: (i) garantimin e interpretimit uniform të ligjit me anë të procesit të njësimit të praktikës gjyqësore; dhe (ii) garantimin e kohëzgjatjes së arsyeshme të gjykimeve nga gjykatat më të ulëta.[1] Sipas ndryshimeve kushtetuese, tashmë GJ.L. jo vetëm nuk ka më juridiksion fillestar, por ka si qëllim vetëm njësimin, zhvillimin ose ndryshimin e praktikës gjyqësore. Njësimi dhe zhvillimi i praktikës gjyqësore do të bëhet nga vetë Kolegjet, ndërsa Kolegjet e Bashkuara do të tërheqin dhe shqyrtojnë vetëm rastet e ndryshimit të praktikës gjyqësore të vendosur nga Kolegjet.[2]

       

      [1] Strategjia në reformën e sistemit te drejtësisë, kreu I “Sistemi i drejtësisë sipas Kushtetutës”, objektivi 2- Ridimensionimi nga pikëpamja kushtetuese i institucioneve që lidhen me gjyqësorin, si Gjykata e Lartë, Këshilli i Lartë i Drejtësisë, Prokurori i Përgjithshëm, me synimin kryesor garantimin e një gjyqësori të pavarur, të paanshëm, efektiv dhe llogaridhënës.

      [2] Relacioni shpjegues për ligjin për disa shtetas e ndryshime në Kodin e Procedurës Penale

      1. Kjo dispozitë parashikon rastet kur mund të ushtrohet rekurs ndaj vendimeve të gjykatës së apelit, duke evidentuar faktin që GJ.L. vendos mbi çështje të ligjit, dhe jo mbi faktin. Interpretimi përfundimtar i ligjit, duke synuar zhvillimin e praktikës gjyqësore dhe sidomos njësimin e saj, është misioni i gjykatës më të lartë, element ky shumë i rëndësishëm që ka gjetur pasqyrim edhe në ndryshimet e dispozitave kushtetuese.[1] Në reflektim të ndryshimeve kushtetuese, është ndryshuar edhe neni 432 i KPP, në pikën “1” të të cilit janë sanksionuar shprehimisht shkaqet për të cilat mund të kontestohet vendimi i gjykatës së apelit. Shkaqet për të cilat lejohet rekursi lidhen me mosrespektimin ose zbatimin e gabuar të ligjit, material apo procedural, si dhe kur vendimi i ankimuar është në kundërshtim me jurisprudencën e Kolegjit Penal apo Kolegjeve të Bashkuara t ë Gjykatës së Lartë. Ndërkohë, në pikën “2” përcaktohet se GJ.L. kur e çmon të nevojshme, mund të kërkojë nga palët memorie me shkrim, veçanërisht në ato raste që mund të ndikojnë në zhvillimin, njësimin apo ndryshimin e praktikës gjyqësore, si dhe kur është e nevojshme tërheqja e çështjes në kolegje të bashkuara.  

       

      [1] Komentar mbi reformën kushtetuese në sistemin e drejtësisë (2016) – përgatitur nga një grup autorësh, Tiranë 2019/për më tepër, komenti i nenit 141 të Kushtetutës

      http://komentarielektronik.magjistratura.edu.al/sq/eli/fz/1998/8417/141

      1. Rekursi si një nga mjetet e zakonshme të ankimit, së bashku me apelin, në ndryshim nga rishikimi, janë përfshirë në fazat e procesit penal të gjykimit, si mjete shteruese që çojnë në dhënien e një vendimi gjyqësor përfundimtar me pasojë zgjidhjen e çështjes.[1] Ligjvënësi ka përcaktuar se lejohet rekurs kundër vendimeve të gjykatës së apelit, pa evidentuar nëse bëhet fjalë për vendimin përfundimtar që ka zgjidhur çështjen në themel apo për çdo vendim/urdhër të marrë nga gjykata e apelit në fazat e ndryshme të procesit penal: hetim paraprak apo seancë paraprake. KPP përdor termat vendim, vendim i ndërmjetëm dhe urdhër, por nuk bën ndonjë dallim mes tyre,[2] duke theksuar se gjykata shprehet me vendime dhe urdhra. Në fakt, neni 432 i KPP, parashikon shkaqet kur lejohet rekursi ndaj një vendimi të gjykatës së apelit, që ka zgjidhur çështjen në themel, pra një vendim përfundimtar dhe jo ndaj urdhrave apo vendimeve të ndërmjetëm që merren gjatë procesit penal. Në rastet e vendimmarrjeve të gjykatës së apelit në fazat e tjera të procesit penal, është ligji që parashikon nëse lejohet apo nuk lejohet rekursi. 

       

      1. Ligjvënësi duke përcaktuar se, lejohet rekursi ndaj vendimeve të gjykatave të apelit, nuk ka bërë ndonjë dallim në lidhje me disponimet e gjykatës së apelit. Kjo do të thotë se, mund t’i nënshtrohen rekursit të gjitha vendimet përfundimtare të apelit,[3] me përjashtim të rastit kur ligji parashikon ndryshe. Në këtë pikë duhet theksuar se, edhe pas ndryshimeve të KPP me ligjin nr. 35/2017, ka disa dispozita që parashikojnë rekursin e drejtëpërdrejtë në GJ.L. Më konkretisht: neni 22 pika ‘4’ (rekursi ndaj vendimit që disponon në lidhje me kërkesën për përjashtim gjyqtari); neni 264 (zgjatja e afatit të paraburgimit kur është urdhëruar ekspertimi i gjendjes mendore të pandehurit). Ndërkohë, KPP ka parashikuar që GJ.L. do të zgjidhë edhe mosmarrëveshjet për juridiksionin (neni 73) e për kompetencën (neni 91). KPP ka parashikuar si një shkak të veçantë rekursi edhe rastin kur GJ.L. konstaton se gjykatat e faktit nuk kanë patur kompetencën lëndore për shqyrtimin e çështjes. Një rast i tillë në jurisprudencën kushtetuese është trajtuar i lidhur ngushtë me të drejtën për tu gjykuar nga gjykata a caktuar me ligj,[4] ndaj në këto raste ligjvënësi ka parashikuar ndërhyrjen e GJ.L. në lidhje me këtë moment procedural, duke prishur vendimin e kontestuar dhe duke dërguar aktet në gjykatën kompetente. Nga ana tjetër, në lëndë të masave të sigurimit, ligji parashikon shprehimisht mundësinë për të ushtruar rekurs në GJ.L., për çështje të ligjit, brenda kompetencës së saj (neni 249 pika ‘8’ e KPP), ndërkohë rezulton se është parashikuar ndërhyrja e GJ.L. edhe në rastet e ekstradimit dhe të transferimit të personave të dënuar.[5]

       

      1. Edhe për rekursin, duke u trajtuar si një mjet i zakonshëm ankimi, gjejnë zbatim rregullat e përgjithshme të ankimeve. Në këto rrethana, edhe në rastin e rekursit duhen zbatuar parimet e përgjithshme që lidhen me: i. Interesin për të ankimuar vendimin, që do të thotë se legjitimohet të ushtrojë rekurs ai që ka interes për të kundërshtuar një vendim gjyqësor penal, interes ky që duhet të jetë konkret, i drejtëpërdrejtë dhe personal. Dispozitat që rregullojnë rekursin nuk përcaktojnë subjektet që legjitimohen të paraqesin rekurs, por duke ju referuar dispozitave që përcaktojnë rregullat e përgjithshme të ankimeve këto subjekte janë: prokurori, viktima akuzuese, i pandehuri dhe mbrojtësi i tij i autorizuar posaçërisht, paditësi civil dhe i padituri civil.[6] Në rastin e rekursit, ka një specifikë që duhet të jetë në vëmendje të rekursuesit, që lidhet me shkaqet për të cilat ai lejohet të ushtrojë rekurs, të cilat janë të përcaktuar në mënyrë taksative. ii. Parimi i disponibilitetit, që do të thotë se, vetëm personi q? ka interes për t? ankimuar nj? vendim gjyqësor, gëzon edhe t? drejtën për t? disponuar mbi ankimin – kjo do t? thotë, se vetëm pala q? ka t? drejtën t? b?j? ankim/rekurs ka edhe t? drejtën për t? hequr dorë prej saj. Në fakt, dispozitat e veçanta që rregullojnë rekursin, nuk parashikojnë shprehimisht një të drejtë të tillë, por në zbatim të rregullave të përgjithshme të ankimit, vlerësojmë se edhe në rastin e rekursit, pala legjitimohet të heqë dorë prej tij, në të njëjtën formë dhe mënyrë që parashikohet për ankimet.[7] iii. Parimi i taksativitetit, që nënkupton se, lejohet ankimi, pra edhe ushtrimi i të drejtës për të paraqitur rekursin, vetëm n? rastet e parashikuara shprehimisht n? ligj dhe vetëm nga pala q? ligji ja lejon ankimin. Duke zbatuar këtë parim në rastin e rekursit në GJ.L., ligji ka kufizuar aksesin në këtë shkallë gjykimi, vetëm në rastet e evidentuara shprehimisht në dispozitat e veçanta të KPP, që do të thotë se, rekursi nuk mund të ushtrohet ndaj çdo vendimi apo urdhri që merret në faza të ndryshme të procedimit penal.[8]

       

      1. Shkaqet për të cilat palët legjitimohen të ushtrojnë rekurs lidhen kryesisht me mënyrën sesi gjyqtari i apelit ka zbatuar normat e të drejtës materiale (errores in iudicando) ose me mënyrën sesi ka zbatuar normat e të drejtës procedurale (errores in procedendo). Ligji parashikon shprehimisht se, rekursi nuk pranohet nëse është bërë për shkaqe të ndryshme nga ato të listuara në mënyrë taksative në nenin 432 të KPP.[9] Kufizimi i shkaqeve për të cilat lejohet rekursi, nuk cenon parimet e procesit të drejtë dhe as të drejtën e individëve për akses në drejtësi apo të drejtën për t’ju drejtuar gjykatës.  Jurisprudenca e Gjykatës Evropiane për Drejtat e Njeriut (në vijim GJEDNJ) në lidhje me të drejtën për ankim ka theksuar se neni 6 i Konventës Evropiane për Drejtat e Njeriut (KEDNJ), nuk i detyron Shtetet Kontraktuese te krijojnë gjykata apeli ose kasacioni. Por, në rastet kur ekzistojnë gjykata të tilla, duhet të respektohen garancitë e nenit 6, duke ju garantuar palëve ndërgjyqëse të drejtën efektive për t’iu drejtuar gjykatës, për përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të tyre civile. Megjithatë, ‘e drejta për t’iu drejtuar gjykatës’ nuk është absolute. Ajo u nënshtrohet kufizimeve që lejohen për shkak të implikimit të saj, në veçanti kur bëhet fjalë për “kushtet e pranueshmërisë së ankimit”, pasi për vetë natyrën e saj, kjo është një çështje që kërkon rregullim nga shteti, i cili gëzon një prag të caktuar vlerësimi në këtë drejtim. Megjithatë, këto kufizime nuk duhet të kufizojnë ose të zvogëlojnë të drejtën e një personi për t’iu drejtuar gjykatës në atë mënyrë, ose në atë masë, që të dëmtohet vetë thelbi i së drejtës. Për më tepër, kufizime të  tilla janë në përputhje me nenin 6/1 vetëm nëse bëhen për një qëllim legjitim ose nëse ekziston një raport i arsyeshëm proporcionaliteti midis mjeteve të përdorura dhe qëllimit që kërkohet të arrihet përmes tyre.[10]

       

      1. Taksaktiviteti i shkaqeve për të cilat lejohet rekursi, nënkupton që në çdo rast kur ai paraqitet jashtë rasteve të parashikuara shprehimisht në ligj, GJ.L. disponon për mospranimin e rekursit. Gjykimi në GJ.L. është një gjykim mbi aktet e verifikuara nga gjykata e faktit, nuk lejohet përsëritja e shqyrtimit gjyqësor apo marrja e provave të reja. Gjykimi në GJ.L. në fakt është vazhdim i gjykimit të zhvilluar në apel, pasi nuk mund të propozohen shkaqe të tjera që nuk janë parashtruar gjatë gjykimit në apel, duke vendosur në lidhje me shkaqet e rekursit mbi të njëjtat fakte e prova që janë vlerësuar nga gjyqtari në shkallë të parë ose/dhe në apel. Megjithatë, evidentohen edhe raste kur mund të propozohen shkaqe të tjera drejtpërdrejtë në GJ.L. pa qenë e nevojshme të parashtrohen në apel më përpara, e kjo është në rastet e pavlefshmërisë absolute të akteve apo në rastet e papërdorshmërisë së provave, të cilat do të trajtohen në vijim. Rekursi i drejtëpërdrejtë mund të parashtrohet edhe në rastet ku gjykata e apelit disponon për ‘mospranimin e ankimit’, për shkaqet e parashtruara në nenin 420 të KPP, si dhe në rastet kur GJ.L. konstaton moskompetencën lëndore, duke disponuar në zbatim të nenit 86 paragrafi i dytë i KPP.  Këto dy raste të fundit mund të ngrihen edhe kryesisht, në çdo gjendje dhe shkallë të procedimit. 

       

      1. Në thelb, juridiksioni rishikues i GJ.L.-së duhet të nënkuptojë se ajo ndërhyn vetëm për çështje të interpretimit dhe zbatimit të ligjit, duke përjashtuar gjykimin mbi themelin e çështjeve, pasi e kundërta do të thotë që edhe kjo gjykatë të përsërisë hetimin gjyqësor të gjykatave të zakonshme, çka nuk përputhet me rolin e saj kushtetues. Pikërisht, nisur nga ky qëllim, u konceptua edhe ndërhyrja në nenin 141 të Kushtetutës, duke saktësuar dhe qartësuar juridiksionin e GJ.L.-së, si gjykatë kompetente për zbatimin e njësuar të ligjit dhe ndryshimin e praktikës gjyqësore, aty ku është e nevojshme. Në këtë mënyrë do të bëhet i mundur interpretimi uniform i ligjit nga të gjitha gjykatat.[11] GJ.L. si shkalla më e lartë e gjyqësorit, ka detyrën të sigurojë zbatimin e saktë dhe uniform/të njësuar të ligjit, duke garantuar sigurinë juridike. Në këto rrethana, kur GJ.L. disponon për prishjen e vendimit të rekursuar dhe kthimin e çështjes për rigjykim, ajo përcakton parimet e së drejtës ose interpreton ligjin, duke qenë konkluzionet e saj të detyrueshme për gjykatën që do të rigjykojë çështjen.

       

      1. Gjykata Kushtetuese në jurisprudencën e saj ka theksuar se, GJ.L. është autoriteti më i lartë gjyqësor përgjegjës për dhënien e drejtësisë dhe njësimin e ndryshimin e praktikës gjyqësore në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë.[12] ‘Funksioni rishikues i Gjykatës së Lartë, i sanksionuar në nenin 141 të Kushtetutës, kërkon që Gjykata e Lartë, së pari, të aplikojë të drejtën mbi faktet e konstatuara e të vlerësuara në mënyrë të pavarur nga gjykatat e rrethit dhe apelit dhe, së dyti, të njësojë praktikën gjyqësore, në bazë të interpretimit që u jep problemeve juridike, pra, të interpretojë ligjin për t’u zbatuar në mënyrë të njëjtë në të gjithë territorin. Vendimet për zgjidhjen e çështjeve konkrete, ndonëse nuk kanë efekte jashtë kufijve objektivë të çështjes në gjykim, ndihmojnë për një funksionim harmonik të së drejtës dhe marrin vlera të veçanta përsa i përket koherencës dhe vazhdueshmërisë së orientimeve jurisprudenciale’.[13]

       

      1. GJ.L. si gjykatë ligji, gjatë shqyrtimit të çështjes nuk merret me aspektet e provueshmërisë – pra nuk verifikon vlerësimin e provave në themel apo analizën e tyre, në funksion të bazueshmërisë së faktit penal. Përjashtimisht, mund të analizohen faktet materiale të çështjes, kur ato lidhen me aspekte thjesht procedurale, që ndikojnë në procesin gjyqësor të zhvilluar në gjykatat e faktit, e lidhur kjo me cenimin e të drejtave dhe garancive procedurale të të pandehurit apo me procesin e rregullt ligjor. Në këtë kuptim, vlen të theksohet si shembull analizën e procedurës së njoftimit të pandehurit, kur lidhet me shkaqe të pavlefshmërisë absolute ose nëse analiza e fakteve lidhet me çështjen e verifikimit të juridiksionit dhe të kompetencës. 

       

      1. Gjykata Kushtetuese ka theksuar se, shqyrtimi i çështjeve në Gjykatën e Lartë ka karakter të veçantë. Ajo nuk përsërit gjykimet e zhvilluara për të njëjtën çështje, në shkallë të parë ose edhe në gjykatën e apelit, pra nuk e trajton çështjen edhe nga pikëpamja e faktit, por kufizohet kryesisht në çështjet ligjore, në mënyrën e zbatimit të ligjit material dhe procedural nga këto gjykata. Gjykata e Lartë kontrollon nëse në gjykimet e zhvilluara në gjykatën e shkallës së parë dhe në gjykatën e apelit janë zbatuar ose jo kërkesat e ligjit.[14]

       

      1. Kontrolli rishikues i GJ.L. duhet të fokusohet vetëm në drejtim të ligjshmërisë dhe bazueshmërisë së vendimeve të ankimuara, pra mbi mënyrën e zbatimit të ligjit material apo procedural nga gjykatat e faktit. Gjykata Kushtetuese në disa vendime është theksuar funksionin e GJ.L. si gjykatë ligji (pavarësisht llojit të çështjes civile, penale apo administrative), duke pohuar ndër të tjera: “... Në rast se Gjykata e Lartë vlerëson se provat e administruara nuk janë të mjaftueshme për arritjen e një konkluzioni apo se nevojitet kryerja e vlerësimeve të mëtejshme të tyre, ajo nuk mund të marrë kompetencat e gjykatës të faktit, pasi një veprim i tillë bie ndesh me parimin e gjykatës së caktuar me ligj, por duhet ta kthejë çështjen për rishqyrtim, me qëllim plotësimin e këtyre të metave të vendimit. ... Individualizimi i provave, të cilat përbëjnë burimin e bindjes së gjyqtarit, dhe administrimi i tyre janë çështje që i përkasin gjykimit të faktit dhe, si të tilla, ndajnë juridiksionin e atyre gjykatave nga ai i Gjykatës së Lartë si gjykatë e ligjit. Gjykata e Lartë nuk mund të rivlerësojë ndryshe faktet dhe provat e marra gjatë gjykimit në shkallët më të ulëta gjyqësore. ... Gjykata vlerëson se në rastet kur Gjykata e Lartë lë në fuqi vendimin e gjykatës së faktit, si në çështjen konkrete, ajo nuk mund të bëjë një vlerësim të provave dhe fakteve të ndryshëm nga vlerësimi që u ka bërë atyre gjykata e faktit, pasi një gjë e tillë jo vetëm nuk është në përputhje me parimin e gjykatës së caktuar me ligj, por krijon kontradiksion ndërmjet pjesës arsyetuese dhe dispozitivit të vendimit.”.[15]

       

      1. Ligjvënësi në shkaqet e rekursit të parashikuara në shkronjat ‘a’ dhe ‘b’ të kësaj norme, ka përdorur dy terma: mosrespektim ose/dhe zbatim i gabuar i ligjit, qoftë ai material ose procedural. Mosrespektimi lidhet me faktin që norma apo ligji anashkalohet, e si rrjedhojë nuk merret në konsideratë nga gjykata as pasoja që kjo normë sjell. Zbatimi i gabuar, nënkupton që gjykata i referohet dispozitës/normës apo ligjit, por e zbaton gabim atë, duke bërë një interpretim të gabuar të kësaj norme.[16]

       

      1. Njësim i praktikës gjyqësore – nënkupton zbatimin e njëjtë e të barabartë të ligjit për të gjithë. Kjo ka rëndësi për të garantuar sigurinë juridike dhe barazinë para ligjit, nëpërmjet zbatimit të njëjtë të tij për çdo rast të ngjashëm. Zhvillimi i praktikës gjyqësore – nënkupton që në një rast të tillë, praktika gjyqësore mund të evoluojë, të zhvillohet më tej, duke zbatuar standarde e praktika të njohura ndërkombëtare. Kjo ndikon pozitivisht në përafrimin e praktikës gjyqësore me praktikat më të mira ndërkombëtare, duke synuar garantimin e të drejtave të individëve. Pikërisht, këtë mision të rëndësishëm, ligji ja ka ngarkuar GJ.L., ndaj ndërhyrja e saj në njësimin dhe/apo zhvillimin e praktikës gjyqësore, ka rëndësi në funksion të garantimit të sigurisë juridike, si një element i rëndësishëm i procesit të rregullt e të drejtë.

       

      1. GJEDNJ në jurisprudencën e saj, në lidhje me njësimin dhe zhvillimin e praktikës gjyqësore ka theksuar se, mundësia e kontradiktave në jurisprudencë është e pandashme për çdo sistem gjyqësor që mbështetet mbi një tërësi gjykatash fakti që kanë autoritet në rrethin e tyre. Kontradikta të tilla mund të shfaqen gjithashtu edhe brenda të njëjtës gjykatë. Kjo në vetvete nuk mund të gjykohet si në kundërshtim me Konventën. GJEDNJ në rastet kur ka verifikuar këto kontradikta në jurisprudencë, ka saktësuar cilat janë kriteret që udhëheqin vlerësimin e saj, që lidhen me evidentimin nëse ekzistojnë ‘kontradikta të thella dhe të qëndrueshme’ në jurisprudencën e një gjykate të lartë, nëse legjislacioni i brendshëm parashikon mekanizma që lejojnë të eliminohen këto inkoherenca, nëse këto mekanizma janë zbatuar dhe cilat kanë qenë, sipas rastit, pasojat e zbatimit të tyre. Përveç karakterit ‘të thellë dhe të qëndrueshëm’ të kontradiktave në fjalë, GJEDNJ ka analizuar edhe pasigurinë juridike që buron nga paqëndrueshmëria në praktikën e këtyre gjykatave dhe mungesa e mekanizmave që lejojnë të zgjidhen kontradiktat e jurisprudencës, të cilat janë konsideruar të tilla që cenojnë të drejtën për një proces të drejtë e të paanshëm. Nga ky këndvështrim, GJEDNJ ka nënvizuar shumë herë rëndësinë e ngritjes së mekanizmave që duhet të jenë në gjendje të sigurojnë koherencën e praktikës në gjirin e gjykatave dhe uniformizimin e jurisprudencës, duke theksuar detyrimin e Shteteve Kontraktuese në marrjen e masave për shmangien e vendimeve kontradiktore. Nga ky këndvështrim, GJEDNJ ka theksuar se një nga elementet themelore të sundimit të ligjit është parimi i sigurisë së raporteve juridike, i cili synon veçanërisht t’u garantojë qytetarëve një farë qëndrueshmërie të situatave juridike, si dhe të fuqizojë besimin e publikut te drejtësia. Qëndrueshmëria e kontradiktave të jurisprudencës mund të krijojë një pasiguri juridike të tillë që dobëson besimin e publikut në sistemin gjyqësor, ndërkohë që ky besim përbën një nga komponentët themelorë të shtetit të të drejtës. Por, nga ana tjetër, GJEDNJ ka saktësuar se kërkesat për siguri juridike dhe mbrojtje të besimit legjitim të qytetarëve, nuk sanksionojnë një të drejtë të fituar njëherë e përgjithmonë me një jurisprudencë të qëndrueshme. Zhvillimi i jurisprudencës nuk është në vetvete kundër një administrimi të mirë të drejtësisë për sa kohë mungesa e një qasjeje dinamike dhe evolutive do të pengonte çdo ndryshim ose përmirësim. Në fakt, meqë jurisprudenca nuk është e pandryshueshme, por përkundrazi është evolutive për nga vetë natyra e saj, GJEDNJ vlerëson se parimi për një administrim të mirë të drejtësisë nuk të mund të kuptohej si një parim që imponon një qëndrueshmëri strikte jurisprudenciale. Për këtë, Gjykata duhet të bëjë kujdes për respektimin e këtij parimi kur çmon se paanshmëria e procesit ose sundimi i ligjit kërkon që ajo të ndërhyjë për t’i dhënë fund pasigurisë së krijuar nga gjykimet kontradiktore, të dhëna nga gjykata të ndryshme, mbi të njëjtën çështje. Objektivi i sigurisë juridike drejt të cilit ajo synon duhet ndjekur gjithsesi për respektimin e autonomisë dhe të pavarësisë në marrjen e vendimeve të gjykatave kombëtare, në përputhje me parimin e subsidiaritetit që është në themel të sistemit të Konventës. GJEDNJ ka theksuar se interpretimi është i qenësishëm për ushtrimin e funksionit të gjykatave. Sado qartë të jetë hartuar një dispozitë juridike, ka pashmangshmërisht një pjesë interpretimi nga gjykatat. Përcaktimi i normës që duhet zbatuar, si kushtet e zbatimit të saj në fakt, janë pjesë e një procesi për individualizimin e të drejtës.[17]

       

      1. Nisur nga fakti që objekt i rekursit është vendimi i gjykatës së apelit, diskutimi tjetër që lind është nëse mund të parashtrohet në rekurs një shkelje e ligjit material apo procedural, që nuk është ngritur para gjykatës së apelit. Në lidhje me këtë moment, trajtimi dhe analiza është e ndryshme, në varësi të shkakut ku bazohet rekursi. Në rastin e parashikuar nga shkronja ‘a’ e pikës ‘1’ të nenit 432 të KPP, pranueshmëria e rekursit lidhet me plotësimin e dy kushteve: së pari, pala duhet të argumentojë shkeljen e ligjit material apo atij procedural; së dyti, rekursuesi duhet të argumentojë edhe faktin se, shkaku i parashtruar është i tillë që ka rëndësi për njësimin dhe zhvillimin e praktikës gjyqësore. Këto dy kushte janë kumulative dhe duhet të jenë trajtuar në rekursin e paraqitur nga pala që ka ushtruar këtë mjet ankimi. Nga ky parashikim ligjor, arrihet në konkluzionin se jo çdo ‘mosrespektim apo zbatimi i gabuar i ligjit’ mund të përbëjë shkak për cenimin e vendimit të gjykatës së apelit. Kjo do thotë se, në rastin kur nga pala që pretendon këtë shkelje nuk evidentohen arsyet që ndikojnë në njësimin apo ndryshim të praktikës gjyqësore, rekursi nuk duhet të pranohet. Në lidhje me këtë shkak të rekursit, duhet theksuar se shkelja e pretenduar e ligjit nuk mund të parashtrohet për herë të parë në GJ.L., kur ajo lidhet me zbatimin e gabuar të ligjit material apo procedural nga gjykata e shkallës së parë, me përjashtim të rastit kur kjo shkelje pretendohet të ketë ndodhur për herë të parë në apel.  
        1. Në shkronjën ‘b’ të dispozitës parashikohen rastet kur mosrespektimi apo zbatimi i gabuar lidhet me shkelje të ligjit procedural, shkelje të tilla që sjellin si pasojë pavlefshmërinë e vendimit, pavlefshmërinë absolute të akteve dhe/ose papërdorshmërinë e provave. Në këtë rast, ligjvënësi nuk ka parashikuar kushtin që shkelja e ligjit procedural penal të jetë e tillë që të ketë rëndësi për njësimin ose zhvillimin e praktikës gjyqësore. Në këtë rast secila nga pasojat që parashikon kjo dispozitë, janë të tilla që ndikojnë në drejtësinë e gjithë procesit të zhvilluar, pasi aktet absolutisht të pavlefshme apo provat e papërdorshme nuk mund të sjellin pasoja ligjore, ose e thënë ndryshe, nuk mundet që aktet të bëhen të vlefshme apo të përdoren provat e marra në ndalim të parashikimeve ligjore. 

         

        1. KPP parashikon disa rrethana konkrete që sjellin si pasojë pavlefshmërinë e vendimit gjyqësor, e konkretisht: (i) kur vendimit i mungon dispozitivi; (ii) kur vendimit i mungon nënshkrimi i anëtarëve të trupit gjykues; (iii) kur ka haptazi kontradiktë mes arsyetimit dhe dispozitivit të vendimit.[1] Pavlefshmëria e vendimit gjyqësor për shkak të arsyetimit është parashikuar shprehimisht edhe në pikën ‘3’ të nenit 112 ku theksohet se, vendimi dhe urdhri duhet të arsyetohen, ndryshe janë të pavlefshme. (iv) Në ndryshim nga rastet e gjykimeve të tjera të posaçme, në rastin e gjykimit me marrëveshje, ligjvënësi ka sanksionuar me pasojë pavlefshmërie, nëse vendimi gjyqësor nuk përmban në mënyrë të përmbledhur elementët e parashikuar shprehimisht në nenin 406-e të KPP.[2] Një rast i veçantë ku parashikohet pavlefshmëria e vendimit të gjykatës, është edhe vendimi që cakton masën e sigurimit. Edhe në këtë rast, ligjvënësi ka përcaktuar disa elementë që duhet të përmbajë ky vendim, në veçanti evidentohet arsyetimi i ekzistencës së kushteve dhe kritereve që justifikojnë caktimin e një mase sigurimi.[3]

         

        1. Pavlefshmëria e vendimit nuk parashikohet në rastet taksative të pavlefshmërisë absolute, duke u trajtuar si një rast i pavlefshmërisë relative, pikërisht bazuar në parimin e taksativitetit.[4] Në këtë vështrim, për parashtrimin e këtij pretendimi si shkak të rekursit, është e nevojshme të theksohet se në rastin kur kundërshtohet si i pavlefshëm vendimi i gjykatës së shkallës së parë, ai duhet ngritur paraprakisht në apel. Në rast se objekt i rekursit është pretendimi për pavlefshmëri të vendimit të gjykatës së apelit, atëherë ky pretendim duhet parashtruar brenda afateve të përcaktuara në ligj, që në rastin e vendimit gjyqësor fillon nga momenti që pala ka ardhur në dijeni të rrethanës që sjell pavlefshmërinë e këtij vendimi (rrethana të cituara më lart).

         

        1. Në rastin kur vendimi është i pavlefshëm për shkak se mungon dispozitivi apo nënshkrimi i anëtarëve të trupit gjykues, konstatimi i shkeljes është një çështje fakti – që do të thotë se mungesa e dispozitivit apo mungesa e nënshkrimit të anëtarëve është e dallueshme. Në lidhje me këto dy shkaqe nuk evidentohet raste në praktikën e GJ.L., me përjashtim të disa rasteve kur kjo pavlefshmëri është lidhur me procesverbalin e seancës gjyqësore dhe evidentimin e mungesës së nënshkrimit të gjyqtarit.[5] Gjithsesi, duhet ritheksuar fakti se, pavlefshmëria e vendimit gjyqësor nuk mund të konstatohet kryesisht nga gjykata, por deklarohet vetëm mbi kërkesën e palëve në gjykim. 

         

        1. Në rastin kur shkak i ‘pavlefshmërisë së vendimit’ është arsyetimi i tij, duhet të kemi në konsideratë faktin që arsyetimi i vendimeve gjyqësore është trajtuar si një element i procesit të rregullt e të drejtë ligjor. Në jurisprudencën e saj, Gjykata Kushtetuese ka theksuar se, vendimi gjyqësor në çdo rast duhet të jetë logjik, i rregullt në formë dhe i qartë në përmbajtje. Në tërësinë e tij ai duhet konsideruar si një unitet në të cilin pjesët përbërëse janë të lidhura ngushtësisht mes tyre. Ato duhet të jenë në shërbim dhe në funksion të njëra – tjetrës. Argumentet e pjesës arsyetuese duhet të jenë të bazuara dhe të lidhura logjikisht, duke respektuar rregullat e mendimit të drejtë. Ato duhet të formojnë një përmbajtje koherente brenda vendimit, i cili përjashton çdo kundërthënie, kundërshtim të hapur apo të fshehtë. Këto argumente duhet të jenë gjithashtu, të mjaftueshme për të mbështetur dhe pranuar pjesën urdhëruese[6].

         

        1. Të metat në arsyetim lidhen me ekzistencën e kontradiktave mes argumentimit dhe akteve procedurale apo provave që janë verifikuar gjatë procesit penal, të cilat duhet të parashtrohen në mënyrë specifike në ankim/rekurs. Kontradikta mes argumentimit dhe akteve/provave konstatohet në rastet kur gjyqtari vendos në vendim një informacion apo të dhënë të rëndësishëm, që nuk rezulton nga aktet e procesit, ose e thënë ndryshe nuk është verifikuar në gjykim. Një rast tjetër që mund të sjellë si pasojë pavlefshmërinë e vendimit për shkak të arsyetimit dhe kontradiktave të tij, është kur gjyqtari në argumentimin e tij nuk vlerëson apo nuk analizon një provë vendimtare për vendimmarrjen. Natyrisht, që në këtë rast, barra për të provuar se prova e cila është anashkaluar nga gjykata e faktit është vendimtare për zgjidhjen e çështjes, i takon rekursuesit/palës që ka ushtruar rekurs. Në këtë rast, pala që ka ushtruar rekursin për këtë shkak duhet: a) të identifikojë aktin procedural apo provën të cilës i referohet; b) të identifikojë objektin e të provuarit ose të dhënat provuese që përftohen nga kjo provë apo nga ky akt, duke evidentuar pse kjo ndikon në ndërtimin e fakteve në vendimin ndaj të cilit është ushtruar rekurs; c) të provojë që prova e paraqitur si vendimtare për zgjidhjen e çështjes pasqyron të dhëna të vërteta në lidhje me faktin penal, duke dhënë prova bindëse që akti procedural mbi të cilën bazohet prova ekziston efektivisht; d) të tregojë edhe arsyet përse akti apo prova është vendimtare dhe ndikon në ndryshimin e argumentimit të bërë nga gjykata e faktit, në përmbajtjen logjike dhe qëndrueshmërinë e të gjithë vendimit/argumentimit, duke evidentuar elementë të papërputhshmërisë të argumenteve me vendimin penal të kontestuar.[7]

         

        1. Një shkak tjetër rekursi është pavlefshmëria absolute e akteve. Rastet e pavlefshmërisë absolute janë parashikuar në mënyrë taksative në nenin 128/a të KPP,[8] duke sanksionuar se një akt që konstatohet si tillë, nuk mund të bëhet i vlefshëm. Në lidhje me këtë shkak të rekursit, theksohet se ai mund të konstatohet për herë të parë edhe në rekurs, nisur nga fakti që pavlefshmëritë absolute mund të konstatohen edhe kryesisht në çdo shkallë e gjendje të procedimit penal. Nëse analizojmë rastet taksative të pavlefshmërisë absolute, konstatohet se ato lidhen me subjektet e procedimit penal duke synuar garantimin e një procesi të rregullt ligjor.  Konkretisht, pavlefshmëria absolute lidhet me kushtet për të qenë gjyqtar, që është një element thelbësor i ekzistencës së ‘gjykatës së caktuar me ligj’; ushtrimi i ndjekjes penale nga prokurori dhe pjesëmarrja e tij në procedim, e lidhur kjo me atribuimin e akuzës si një element shumë i rëndësishëm i procesit penal dhe përfaqësimi i saj në gjyq; thirrja e të pandehurit, viktimës ose prania e mbrojtësit kur është e detyrueshme – që janë elementë gjithashtu shumë të rëndësishëm të procesit penal, të lidhura me mbrojtjen efektive dhe garantimin e të drejtave të viktimës.[9]

         

        1. Papërdorshmëria e provave duhet trajtuar duke patur në vëmendje pasojat që prova e papërdorshme sjell për drejtësinë e procesit penal në tërësi. KPP përcakton se, ‘provat’ janë njoftimet mbi faktet e rrethanat që lidhen me veprën penale...”[10]. Pranueshmëria e provës është e lidhur ngushtë me zbatimin e rregullave të përcaktuara në ligjin procedural për marrjen e saj, nga burimet e parashikuara në ligj. Në aspektin kushtetues, parimi bazë që lidh provat me procesin e rregullt ligjor është i sanksionuar në nenin 32 pika ‘2’ të Kushtetutës ku parashikohet shprehimisht: “Askush nuk mund të deklarohet fajtor mbi bazën e të dhënave të mbledhura në mënyrë të paligjshme”.  Por, nga ana tjetër, duhet thënë se jurisprudenca kushtetuese, e mbështetur edhe në jurisprudencën e GJEDNJ-së, ka pranuar se jo çdo shkelje e rregullave procedurale e bën procesin të parregullt në aspektin kushtetues.  Në një proces të drejtë e të rregullt ligjor, ndikim të drejtpërdrejtë kanë ato shkelje thelbësore, vërtetimi i të cilave do të cenonte të drejtat dhe liritë themelore të individit.[11]

         

        1. Në çdo proces penal, gjyqtari gjatë vlerësimit të provave, verifikon vlefshmërinë dhe bazueshmërinë e tyre në ligj, duke zbatuar kur është rasti sanksionin procedural të papërdorshmërisë. Ky sanksion procedural është në vetvete një lloj “dënimi” për provën e marrë në shkelje të një ndalimi të parashikuar në ligj, sanksion ky që garanton efiçencën e një procesi të rregullt ligjor, pasi papërdorshmëria godet provën e marrë në shkelje të një ndalimi ligjor, por nuk cenon procesin penal në tërësinë e tij.[12] Në këtë mënyrë, nuk cenohet parimi i zgjidhjes së çështjes brenda një kohe të arsyeshme apo kohëzgjatja e arsyeshme e procesit; nuk cenohen elementet e tjerë provues, pasi nuk rrezikohet kthimi i procesit nga e para apo kalimi i afateve të parashkrimit.[13]

         

        1. Papërdorshmëria është pasoja procedurale që vjen nga marrja e një prove në kundërshtim me një ndalim të parashikuar në ligj[14]. Në interpretim të dispozitës procedurale që rregullon marrjen e provave (neni 151 KPP), konstatohet se ekziston një lidhje e drejtpërdrejtë nga pikëpamja procedurale, mes parashikimit në ligj të ndalimit dhe papërdorshmërisë së provës në gjykim. Kur konstatohet një shkelje e tillë, ajo nuk mund të “riparohet”.  Kjo do të thotë se, prova e marrë në shkelje të ndalimeve të ligjit, nuk duhet shqyrtuar apo vlerësuar – kjo provë përjashtohet nga procesi i të provuarit. 

         

        1. Papërdorshmëria e provës si shkak rekursi, duhet vlerësuar e lidhur ngushtë me pasojat apo ndikimin që kjo provë ka në drejtësinë e procesit penal në tërësi, duke përfshirë edhe analizën në lidhje me procedurën apo mënyrën e marrjes së provës. GJEDNJ ka theksuar vazhdimisht në jurisprudencën e saj se, ajo vlerëson që duhet gjykuar nëse procedura në tërësi është zhvilluar në respektim të parimit të procesit të drejtë e të rregullt ligjor. GJEDNJ ka pranuar se “pranueshmëria e provave rregullohet kryesisht me rregullat e së drejtës së brendshme dhe se, si rregull, u takon gjykatave kombëtare të vlerësojnë provat para tyre, të vërtetojnë faktet dhe të interpretojnë të drejtën e brendshme. Në parim Gjykata nuk ndërhyn, përveç rasteve kur vendimet e marra nga gjykatat e brendshme duken arbitrare ose haptazi të paarsyeshme, dhe me kusht që procesi gjyqësor në tërësi të ketë qene i drejtë, siç kërkohet nga Neni 6 § 1”.[15] I ndryshëm qëndron vlerësimi i gjykatës në rastin kur konstatohet se, prova është marrë nën ndikimin e dhunës, keqtrajtimit apo të torturës.  Në raste të tilla, GJEDNJ ka evidentuar se marrja e provës në kushtet e trajtimit ç’njerëzor, degradues ose torturës, ndikon dhe sjell si pasojë vlerësimin e procesit penal në tërësi si të padrejtë.  Ky qëndrim e ka burimin në faktin që të drejtat e mbrojtura nga neni 3 i Konventës janë të drejta absolute, cenimi i të cilave sjell edhe cenimin e nenit 6 të saj.  Në këtë rast, pasoja që sjell ky konstatim do të ishte parregullsia e procesit penal në tërësinë e tij, pra edhe paligjshmëria e dënimit të ankuesit mbi bazën e provave të marra nën ndikimin e dhunës, trajtimit ç’njerëzor dhe të torturës.[16]

         

        1. KPP i lë një hapësirë vlerësimi gjykatës për marrjen e provave (qofshin këto të rregulluar apo të parregulluar në ligj), pasi dëgjon palët për mënyrën e marrjes së tyre. Ligji procedural lejon edhe marrjen e provave që nuk rregullohen me ligj, duke lënë në vlerësimin e gjykatës pranimin e tyre, në funksion të vlerës provuese që ato kanë për vërtetimin e fakteve. Por, nga ana tjetër, KPP përcakton në mënyrë taksative, se gjykata nuk mund të përdorë një provë që është marrë në cenim të lirisë së vullnetit të personit.[17] Në një vështrim krahasues, theksohet se KPP të Kosovës parashikon që gjatë shqyrtimit gjyqësor gjyqtarët duhet të çmojnë “besueshmërinë, rëndësinë dhe vlerën provuese” të provave të paraqitura[18].  Me fjalë të tjera, gjyqtari në analizën e tij/arsyetimin e vendimit, detyrimisht duhet të vlerësojë plotësimin e këtyre “cilësive” për çdo provë: sa e besueshme është kjo provë; sa rëndësi ka ajo në procesin e të provuarit dhe, si rrjedhojë arritjen e konkluzionit në lidhje me vlerën e saj provuese. 

         

        1. Duke u mbështetur në jurisprudencën e GJEDNJ, edhe Gjykata Kushtetuese ka theksuar: “...Posaçërisht, Gjykata është shprehur se në nenin 32, pika 2 të Kushtetutës të Republikës së Shqipërisë parashikohet se askush nuk mund të deklarohet fajtor mbi bazën e të dhënave të mbledhura në mënyrë të paligjshme. Ky parim i rëndësishëm është trajtuar nga jurisprudenca shqiptare dhe ajo e Gjykatës së Strasburgut si pjesë përbërëse e procesit të rregullt ligjor dhe veçanërisht në drejtim të respektimit të së drejtës për t’u mbrojtur, e cila kërkon që i akuzuari të ketë mundësitë e duhura për të njohur dhe komentuar çdo provë që i paraqitet gjykatës. Në bazë të KEDNJ-së, gjykata e ka për detyrë të vlerësojë në tërësi, nëse ishte e drejtë procedura lidhur me mënyrën se si u siguruan provat. ... Nisur nga këto qëndrime të evidentuara në jurisprudencën europiane, Gjykata Kushtetuese e ka konsoliduar qëndrimin e saj, duke evidentuar dallimin që ekziston në një proces ligjor ndërmjet mënyrës së marrjes të provave dhe vlerësimit të tyre. “Vlerësimi i provave mbetet një çështje për t’u trajtuar nga vetë gjykatat e zakonshme dhe nuk përbën objekt kontrolli për Gjykatën Kushtetuese. Kjo e fundit, mund dhe duhet të investohet, kur ndaj një procesi gjyqësor ka pretendime për rrugët dhe mënyrat e marrjes së provave, e fiksimit të tyre, por jo për mënyrën e vlerësimit”.[19] Në këtë vështrim, Gjykata Kushtetuese në lidhje me mënyrën e marrjes së provave dhe respektimin e standardeve të procesit të rregullt ligjor, ka theksuar edhe se: ‘Gjykata, referuar natyrës së gjykimit kushtetues të kërkesave individuale, ka tashmë një qëndrim të konsoliduar, sipas të cilit kontrolli i respektimit të standardeve kushtetuese për një proces të rregullt ligjor është funksion edhe i gjykatave të zakonshme, për më tepër i Gjykatës së Lartë. Një linjë e tillë lidhur me raportin ndërmjet juridiksionit kushtetues dhe juridiksionit të gjykatave të zakonshme, kur është rasti i shqyrtimit nga ana e Gjykatës Kushtetuese të kërkesave individuale, në bazë të nenit 131/f të Kushtetutës, udhëhiqet nga parimi i subsidiaritetit (komplementaritetit) (shih vendimet nr. 79, datë 28.12.2015; nr. 3, datë 26.01.2015 të Gjykatës Kushtetuese). Sipas Gjykatës procesi konsiderohet i parregullt në kuptimin kushtetues edhe në gjykatat më të larta që kontrollojnë vendimin e shkallës së parë, nëse ato, duke u bazuar në kompetencat që u jep ligji, nuk kanë plotësuar ose nuk kanë korrigjuar shkeljet e konstatuara në vendimin e gjykatës së shkallës së parë në drejtim të standardeve dhe elementeve të një procesi të rregullt ligjor (shih vendimet nr. 24, datë 30.04.2012; nr. 11, datë 23.04.2009 të Gjykatës Kushtetuese). Në këto kushte, Gjykata çmon se në rastin konkret si gjykata e Apelit, ashtu dhe Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë kanë lejuar një proces të parregullt në aspektin kushtetues’.[20]

          

        1. Parashtrimi i këtij qëndrimi të konsoliduar të Gjykatës Kushtetuese, ka si qëllim të vërë në dukje detyrimin kushtetues të GJ.L. për të garantuar standardet kushtetuese për një proces të rregullt ligjor, në ushtrimin e funksionit të saj rishikues. Në ndryshim nga apeli që nuk ka kufizim në shkaqet për të cilat pala mund të kundërshtojë vendimin e shkallës së parë, në rastin e rekursit, pala lejohet të kundërshtojë vendimin te gjykatës së apelit, për shkaqe të parashikuara shprehimisht në ligj – në mënyrë taksative të kufizuara në çështje të ligjit. Në këtë aspekt, diskutimi lind në rastin kur gjykatat e faktit refuzojnë marrjen e një prove që vlerësohet si vendimtare – a lejohet rekursi në këtë rast? Analiza e paraqitjes së këtij shkaku në rekurs, duhet mbështetur nga argumentimi që kjo provë e cilësuar si vendimtare cenon të drejtën e provës, e lidhur me të drejtën për një proces të drejtë e të rregullt ligjor. Ky argumentim ka rëndësi në funksion të pranimit apo mospranimit të rekursit, pasi jo çdo refuzim për marrje prove është i tillë që mund të cenojë të drejtat e palëve në një proces penal, e si rrjedhojë të vërë në dyshim drejtësinë e procesit penal.

         

        1. Në këtë pikë duhet theksuar se, mosmarrja apo anashkalimi i një prove, që ka sjellë pasoja në argumentimin e vendimit gjyqësor, nuk do të thotë që GJ.L. mund të bëjë një analizë të faktit penal. Në fakt, në rastin kur gjykatat e faktit nuk marrin një provë të kërkuar nga palët, që cilësohet prej tyre si provë vendimtare, kjo mund të jetë një shkelje e ligjit procedural/zbatim i gabuar i ligjit procedural. Rekursuesi në një rast të tillë, duhet të argumentojë në radhë të parë përse kjo provë është vendimtare dhe e rëndësishme për dhënien e drejtësisë; si dhe të evidentojë si ndikon kjo provë në konkluzionet e arritura nga gjykatat e faktit.  Në radhë të dytë, kur pretendohet mosrespektimi i ligjit procedural në lidhje me refuzimin e marrjes së një prove vendimtare, pala duhet të argumentojë edhe rëndësinë që ka vlerësimi/çmuarja e kësaj prove për njësimin ose zhvillimin e praktikës gjyqësore, duke e analizuar në raport edhe me drejtësinë e procesit penal në tërësi.

         

        1. Refuzimi i marrjes së një prove vendimtare të kërkuar nga pala, kur plotëson kërkesat e cituara më lart, përbën në thelb një shkelje të ligjit procedural, e si rrjedhojë është shkak për të paraqitur rekurs. Në këtë rast, pala e interesuar ushtron rekurs, me argumentin se nuk është lejuar të marrë ‘provën vendimtare’, në mbështetje të argumenteve të tij, ku me rëndësi është të evidentohet pasoja që ky refuzim ka sjellë në cenimin e të drejtës për një proces të rregullt e të drejtë ligjor, e parë kjo edhe në raport me nenin 6 të KEDNJ. Prova e refuzuar duhet në çdo rast të jetë vendimtare, duke përjashtuar shkaqet për rekurs për arsye thjesht hamendësuese/të pabazuara në fakt e në ligj. Këtu duhet theksuar fakti se, kërkimi për marrjen e kësaj prove duhet të jetë parashtruar në gjykatat e faktit, ndaj objekt i kundërshtimit në rekurs është vendimmarrja e gjykatave të faktit (shkallë e parë dhe apel), - argumentimi dhe vlerësimi i tyre në lidhje me rëndësinë e provës që është refuzuar të merret dhe objektin e të provuarit.[21] Ky konstatim nënkupton se, një kërkim i tillë nuk mund të parashtrohet për herë të parë në GJ.L., pasi logjikisht, kjo gjykatë shqyrton gabimet në gjykim, si në aspektin material ashtu edhe në aspektin procedural, që kanë sjellë pasoja për procesin penal në tërësi.

         

        1. Me ligjin nr. 35/2017 (për ndryshimin e KPP) ka pësuar ndryshime edhe dispozita që rregullon vendimmarrjen e GJ.L., në referim të ndryshimeve kushtetuese në lidhje me juridiksionin e saj dhe funksionin rishikues. Konkretisht vendimmarrja e GJ.L. rregullohet në dy dispozita, konkretisht nenet 441[22] dhe 442 të KPP, ku kjo normë e fundit përcakton se GJ.L. disponon për prishjen e vendimeve dhe zgjidhjen e çështjes pa e kthyer për rishqyrtim. Nga analiza e shkaqeve për të cilat GJ.L. ka juridiksion të vendosë pa e kthyer çështjen për rishqyrtim, konstatohet se ato në thelbin e tyre lidhen me faktin penal, kur gjyqtari i lartë për të arritur në një konkluzion duhet të bëjë një lloj rivlerësimi të faktit nëse ai parashikohet nga ligji si vepër penale. Në rastet e tjera, vlerësimi është në thelb një çështje ligji, ku përcaktohet se GJ.L. disponon për prishjen e vendimit dhe pushimin e çështjes, ku vepra penale është shuar; kur ndjekja penale nuk duhet të fillonte ose të vazhdonte, që në thelb referon tek shkaqet që vlerësohen edhe nga gjykata e faktit. Në rastin e fundit rezulton se shkaku është një verifikim i fakteve të parashtruara në dy vendimeve të ndryshme – verifikimi i tyre mund të bëhet duke patur në konsideratë parimin ne bis in idem – që synon shmangien e dënimit dy herë të të njëjtit person për njëjtin fakt penal apo vepër penale.  Në rast se verifikohet një shkak i tillë, GJ.L. disponon për vendimin që duhet të zbatohet, duke patur në konsideratë që zbatohet vendimi që është në favor të të pandehurit.   

         

        1. Një shkak tjetër i rekursit është rasti kur vendimi i ankimuar vjen në kundërshtim me praktikën e Kolegjit Penal ose të Kolegjeve të Bashkuara të GJ.L. Parashikimi i këtij shkaku lidhet me garantimin e sigurisë juridike, që siç theksuam edhe më lart, është një ndër elementet e procesit të drejtë e të rregullt ligjor. Ligjvënësi ka parashikuar se, Kolegji Penal i GJ.L. në ushtrim të funksionit rishikues ka si detyrë parësore njësimin dhe zhvillimin e praktikës gjyqësore. Ndërkohë, Kolegjet e Bashkuara të GJ.L. shqyrtojnë rastet e ndryshimit të praktikës gjyqësore, duke unifikuar atë në funksion të garantimit të zbatimit njëlloj të ligjit dhe për të siguruar barazinë e palëve. Ky ndryshim i dispozitës është në përputhje me standardet e GJEDNJ-së[23] dhe rolin rishikues të GJ.L. si gjykatë ligji.  Edhe në këtë rast, pala që ushtron rekurs për këtë shkak, duhet të evidentojë qartë kundërshtitë mes vendimit të ankimuar dhe jurisprudencës njësuese apo unifikuese të GJ.L. Në këtë pikë, është e rëndësishme të theksohet se, evoluimi i praktikës dhe përqasja me standardet ndërkombëtare, në jo pak raste diktojnë nevojën e ndryshimit të një vendimi qoftë ai edhe unifikues.  Një parashikim i tillë, ndikon pikërisht në zhvillimin dhe përditësimin e jurisprudencës shqiptare me praktikat më të mira, ndaj detyrë parësore e gjykatave është dhënia e drejtësisë, duke respektuar parimet e procesit të drejtë e të rregullt ligjor dhe standardet apo jurisprudencën

         

        1. Dispozita në pikën ‘2’ të saj parashikon të drejtën e GJ.L. për të kërkuar nga palët memorie me shkrim në lidhje me shkaqet e parashtruara në rekurs. Ligjvënësi ka lënë në diskrecionin e GJ.L., kur çmohet e nevojshme, parashtrimin e kësaj kërkese, parashikim ky që do ndikojë pozitivisht në vlerësimin paraprak të çështjes, nëse ka shkaqe të qenësishme për ta kaluar çështjen në kolegj apo duhet disponuar për mospranimin e tij. Pra, paraqitja e memorieve me shkrim në lidhje me shkaqet e ankimit, i takon një faze paraprake, përpara se të disponohet për pranimin apo mospranimin e rekursit. Me rëndësi në këtë rast, është mendimi i palës që nuk ka ushtruar rekurs, të cilët në këtë mënyrë i krijohet mundësia për të bërë një vlerësim të shkaqeve të rekursit, por edhe vetë pala që ka ushtruar rekurs mund të theksojë apo të evidentojë arsyet për të cilat shqyrtimi i këtij rekursi do të ndikonte në njësimin apo zhvillimin e praktikës gjyqësore. 

         

         

        [1] Neni 383 pika 2 e KPP

        [2] Për më tepër, komenti i nenit 406/e, http://komentarielektronik.magjistratura.edu.al/sq/eli/fz/2017/7905/406-e

        [3] Neni 245 i KPP

        [4]Për më tepër, komenti i nenit 129, http://komentarielektronik.magjistratura.edu.al/sq/eli/fz/2017/7905/129

        [5]Vendimi i Gjykatës së Lartë, nr. 194, datë 12/06/2013, http://gjykataelarte.gov.al.  Në këtë vendim, Kolegji penal i GJ.L. ka argumentuar se: “Konstatimi që ka bërë gjykata e apelit se “proces-verbali i seancës gjyqësore të datës 23.07.2009 është akt absolutisht i pavlefshëm. Atij akti i mungon nënshkrimi i gjyqtarit...” gjendet i pabazuar nga ana e Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë si shkak për prishjen e vendimit të Gjykatës së Shkallës së Parë Vlorë. Në seancën e datës 23.07.2009 rezulton që nuk është kryer asnjë veprim procedural që do të pas sillte pavlefshmërinë e gjithë procesit, por vetëm është vendosur të shtyhet seanca për datën 03.09.2009, ora 10.00”.

        [6]Vendime të Gjykatës Kushtetuese nr. 8/2011, nr. 20/2012, nr. 3/2014, http://www.gjk.gov.al

        [7] M. Mercone, “Diritto processuale penale”, XVI Edizione, gruppo editorial Simone, 2008.

         

        [8]Për më tepër në lidhje me pavlefshmërinë absolute,

        http://komentarielektronik.magjistratura.edu.al/sq/eli/fz/2017/7905/128-a

        [9]Në komentin e nenit 128/a KPP, referuar më lart, janë trajtuar në mënyrë të detajuar të gjitha këto raste dhe vendimmarrjet e Gjykatës Kushtetuese dhe të Gjykatës së Lartë, në lidhje me pavlefshmërinë absolute.

        [10] Neni 149 i KPP

        [11] Vendimi i Gjykatës Kushtetuese, nr. 29, datë 15/05/2012, http://www.gjk.gov.al

        [12] M. Mercone, “Diritto processuale penale”, XVI Edizione, gruppo editorial Simone, 2008.

        [13] M. Mercone, “Diritto processuale penale”, XVI Edizione, gruppo editoriale Simone, 2008.

        [14] Neni 151 i KPP, http://komentarielektronik.magjistratura.edu.al/sq/eli/fz/2017/7905/151

        [15]GJEDNJ, çështja Berhani kundër Shqipërisë, aplikimi nr. 847/05, vendimi i datës 27/05/2010, pika ‘50’ (përkthim zyrtar nga Ministria e Drejtësisë)

        [16] Ky qëndrim është mbajtur nga GJEDNJ në disa çështje: çështja Jalloh kundër Gjermanisë (11 korrik 2006); çështja Hautyunyan kundër Armenisë (28 qershor 2007); çështja Byjkov kundër Rusisë (10 mars 2009 – kjo çështje është një rikonfirmim i konkluzioneve të arritura në çështjen Schenk kundër Zvicrës), etj. 

        [17] Neni 149 pika ‘2’e KPP, shtuar me ligjin  nr. 35/2017

        [18] Neni 260/3 i KPP të Kosovës, https://gzk.rks-gov.net/ActDetail.aspx?ActID=2861. Një referim i tillë, paraqitet për të plotësuar në një farë mënyre, mungesën që KPP i Shqipërisë ka në fushën e vlerësimit të provave, posaçërisht mënyra e marrjes së tyre.  Pra, marrja e shqyrtimi i provave nuk duhet të jetë thjesht pjesë e një procesi formal/ i një listimi të tyre, por rezultat i një procesi të plotë vlerësues.    

        [19] Gjykata Kushtetuese, vendimi nr. 14/2011 (çështja Luan Mara, vendimi nr. 1). Në këtë çështje Gjykata Kushtetuese ka arritur në konkluzionin se i pandehuri Luan Marra është marrë në pyetje në mjediset policore pa praninë e mbrojtësit ligjor... ka konstatuar se, sipas aktit te ekspertimit mjeko-ligjor, të kryer me kërkesën e prokurorit, tek i ndaluari Luan Marra janë vërejtur ekimoza në nofull dhe në shputat e këmbëve. Megjithëse, organi procedues, menjëherë sa është vënë në kontakt me të ndaluarin, e ka vlerësuar pretendimin  për përdorimin e dhunës ndaj tij dhe ka urdhëruar ekzaminimin mjeko-ligjor, nuk ka ndërmarrë veprime të mëtejshme hetimore, për të sqaruar prejardhjen e dëmtimeve të vërejtura si dhe rrethanat e tjera në të cilat i ndaluari është marrë në pyetje nga punonjësit e policisë.  Në këtë rast, Gjykata Kushtetuese ka arritur në konkluzionin se, ‘Gjykata vlerëson se në çështjen në shqyrtim vërehen dyshime serioze  për kushtet dhe rrethanat në të cilat kërkuesi ka pohuar fajësinë e tij për veprën për të cilën akuzohet, për rrjedhojë edhe në përmbushjen e standardeve për një proces të rregullt ligjor lidhur me mënyrën e marrjes së provave. Në rastin konkret jo vetëm që ka dyshime serioze se ndaj kërkuesit është ushtruar dhunë për të marrë pohimin e tij por pretendohet nga ky i fundit se është detyruar të dëshmojë kundër vetvetes, në kundërshtim me ndalimet që burojnë nga nenet 25 dhe 32 të Kushtetutës. ... Gjykata vlerëson se kërkuesit i është cenuar e drejta për një proces të rregullt ligjor, e parashikuar nga neni 42 i Kushtetutës..”. /http://www.gjk.gov.al

        [20] Gjykata Kushtetuese, vendimi nr. 40/2016 (çështja Luan Mara, vendimi nr.2).  Ky është vendimi i dytë që lidhet me rastin e ankuesit Mara, ku Gjykata Kushtetuese, ka konstatuar se gjykatat nuk kanë respektuar konkluzionet e përcaktuara nga kjo gjykatë në vendimin nr. 14/2011, duke mos garantuar të drejtën e të pandehurit për një proces të drejtë e të rregullt ligjor./http://www.gjk.gov.al

        [21] M. Mercone, “Diritto processuale penale”, XVI Edizione, gruppo editorial Simone, 2008.

        [22] Kjo dispozitë ka pësuar ndryshime rrënjësore me ligjin nr. 41/2021, “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7905, datë 21.3.1995, “Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar, i cili është botuar në Fletoren Zyrtare nr. 71, datë 14.5.2021 dhe ka hyrë në fuqi më datë 29.5.2021, duke ndryshuar mënyrën e disponimit të Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

        [23] GJEDNJ, çështja Beian kundër Rumanisë, aplikimi nr. 30658/05, vendimi përfundimtar datë 06/03/2008, (referim edhe në çështjen Nejdet Sahin dhe Perihan Sahin kundër Turqisë, aplikimi nr. 13279/05, vendimi i Dhomës së Madhe, datë 20/10/2011- cituar më lart). Në çështjen Beian kundër Rumanisë, në pikën 39 të vendimit, GJEDNJ thekson rëndësinë që ka jurisprudenca e gjykatave të larta, e cila duhet të përmbushë detyrën e saj për të interpretuar ligjin, interpretim që duhet të ndiqet nga gjykata më të ulëta, duke garantuar sigurinë juridike dhe besimin e publikut tek drejtësia/ https://hudoc.echr.coe.int/eng#   

       

      [1] Neni 383 pika 2 e KPP

      [2] Për më tepër, komenti i nenit 406/e, http://komentarielektronik.magjistratura.edu.al/sq/eli/fz/2017/7905/406-e

      [3] Neni 245 i KPP

      [4]Për më tepër, komenti i nenit 129, http://komentarielektronik.magjistratura.edu.al/sq/eli/fz/2017/7905/129

       

      [1] Vendimi unifikues nr. 3/2013, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë (rasti Çelhaka, pika 30 e vendimit)/ http://gjykataelarte.gov.al/

      [2]Për më tepër neni 112 KPP

      [3] Vendimmarrja e gjykatës së apelit rregullohet në nenin 428 të KPP. Gjykata e apelit disponon për: Lënien në fuqi të vendimit; ndryshimin e vendimit; prishja e vendimit dhe pushimi i çështjes kur janë rastet që nuk lejojnë fillimin ose vazhdimin e procedimit; prishja e vendimit dhe kthimi i akteve gjykatës së shkallës së parë

      [4] Vendimi i Gjykatës Kushtetuese, nr. 11/2009 (Bazelli)/http://www.gjk.gov.al/web/Vendime përfundimtare

      [5] Në lidhje me rekursin është e paqartë mënyra sesi do të trajtohen rekurset në rastin e ekstradimeve dhe te transferimit të personave të dënuar, kërkesa këto që lidhen me fazën e ekzekutimit të vendimit.  KPP në dispozita që rregullon vendimmarrjen e gjykatës në lidhje me kërkesat për ekstradim parashikojnë shprehimisht se personi i interesuar, mbrojtësi i tij ose prokurori  mund të bëjnë ankim në gjykatën e apelit, duke mos u shprehur në lidhje me rekursin.  Ndërkohë, neni 462 që titullohet ‘vendimet e ekzekutueshme’, përcakton si të tilla edhe vendimin e Gjykatës së Lartë në rastet e ekstradimit dhe të transferimit të personave të dënuar. Në rastin e trajtimit të marrëdhënieve juridiksionale me jashtë, ligjvënësi në disa raste parashikon shprehimisht të drejtën e ankimit në apel, ndërkohë që në dispozita të tjera përdor shprehjen ‘nëse bëhet ankim në gjykatën e apelit apo në Gjykatën e Lartë’. Referimi i këtyre dispozitave bëhet me qëllim evidentimit të nevojës për një qëndrim të unifikuar të Gjykatës së Lartë, në lidhje ma sa parashtruam me lart, për të saktësuar nëse rekursi në rastin e këtyre lloj gjykimeve do të lejohet për masat shtrënguese apo edhe në rastin e vendimit përfundimtar që disponon për lejimin e ekstradimit për shembull.    

      [6] Paditësi civil dhe i padituri civil legjitimohen të kundërshtojnë pikat e vendimit që kanë të bëjnë me padinë civile dhe në rastin e pafajësisë vetëm për efektet e përgjegjësisë civile/neni 411 KPP

      [7] Neni 418 i Kodit të Procedurës Penale, dispozitë që rregullon heqjen dorë nga ankimi

      [8] Në fakt, po ti referohemi praktikës gjyqësore e GJ.L. para ndryshimeve të KPP me ligjin nr. 35/2017, evidentohet se nga një gjykatë ligji, ajo është marrë edhe me faktet, duke marrë në shqyrtim çdo lloj vendimi apo urdhri, si dhe duke analizuar edhe faktet

      [9] Neni 433 KPP

      [10] GJEDNJ, çështja Nejdet Sahin dhe Perihan Sahin kundër Turqisë, aplikimi nr. 13279/05, vendimi datë 20/10/2011, https://hudoc.echr.coe.int/eng#

      [11] Për më tepër shiko komentin e nenit 141 të Kushtetutës,

      http://komentarielektronik.magjistratura.edu.al/sq/eli/fz/1998/8417/141

      [12] Gjykata Kushtetuese, vendimi nr. 25/2003/http://www.gjk.gov.al/web/Vendime përfundimtare

      [13] Gjykata Kushtetuese, vendimi nr. 31/2005 (Nj. Shehu)/http://www.gjk.gov.al/web/Vendime përfundimtare

      [14] Po tek vendimi nr. 25/2003 i Gjykatës Kushtetuese

      [15] Gjykata Kushtetuese, vendimi nr. 11/2016 (A. Pasha)/http://www.gjk.gov.al/web/Vendime përfundimtare 

      Në fakt duhet evidentuar se, në lidhje me gjykimin në Gjykatën e Lartë janë parashikuar të njëjtat shkaqe të rekursit si në KPP ashtu edhe në Kodin e Procedurës Civile apo  në ligjin për gjykimin administrativ, e lidhur kjo ngushtësisht me funksionin kushtetues të përcaktuar në nenin 141 të Kushtetutës për GJ.L.. Në këtë vështrim, referimi i vendimeve të Gjykatës Kushtetuese, ndonëse në disa raste kanë lidhje me çështje civile, nuk cenon thelbin e gjykimit në GJ.L. që është i njëjtë – gjykim mbi ligjshmërinë. Një qëndrim i tillë është mbajtur edhe nga doktrina, ku evidentojmë: Komentar “Gjykimi në Gjykatën e Lartë”, bashkëautor, Florian Kalaja dhe Arjana Fullani/ http://www.magjistratura.edu.al/komentari/; Dhimitër Lara, magjistrat në apel, ‘Koment mbi procedurën penale’, botimet ‘Morava’ 2019/nën kujdesin e Shkollës së Magjistraturës

      [16] Hipoteza klasike e gabimit in iudicando është rasti i zbatimit të gabuar të ligjit penal material, siç mund të jetë rasti kur gjyqtari vlerëson se është kryer krimi i shpërdorimit të detyrës, ndërkohë në fakt, behet fjalë për një akt korruptiv, të cilin ligji penal e kriminalizon me një dispozitë të veçantë konkrete. Nga ana tjetër, bëhet fjalë për gabim in procedendo, kur gjyqtari gabon në zbatimin e ligjit penal procedural, përveç kur bëhet fjalë për një parregullsi të thjeshtë për të cilën ligji nuk parashikon pasoja për procesin penal në tërësi.

      [17] GJEDNJ, çështja Nejdet Sahin dhe Perihan Sahin kundër Turqisë, aplikimi nr. 13279/05, vendimi i Dhomës së Madhe, datë 20/10/2011,

      https://hudoc.echr.coe.int/engdocumentcollectionid2%22:ë%22GRANDCHAMBER%22,%22CHAMBER%22}

      1. Neni 432 i KPP ka pësuar ndryshime me ligjin nr. 35/2017, si një reflektim i ndryshimeve kushtetuese në lidhje me juridiksionin e GJ.L. Neni 141 i Kushtetutës, para ndryshimeve të vitit 2016, parashikonte se GJ.L. kishte juridiksion fillestar kur “gjykonte akuzat penale kundër Presidentit të Republikës, Kryetarit dhe anëtarëve të Këshillit të Ministrave, deputetëve, gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë dhe gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese” dhe juridiksion rishikues. Gjatë analizës së sistemit të drejtësisë në Shqipëri, Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë (GENL) kanë evidentuar raport progresin e Komisionit Evropian për Shqipërinë, ku ndër të tjera është theksuar se: “Duhet të miratohen aktet ligjore kyçe për reformimin e Gjykatës Kushtetuese, Gjykatës së Lartë, Këshillit të Lartë të Drejtësisë dhe Prokurorisë. Për sa i përket pavarësisë dhe paanshmërisë së gjyqësorit, nuk janë marrë masa për integrimin e Gjykatës së Lartë brenda sistemit gjyqësor. Përpjekje të mëtejshme nevojiten për të racionalizuar procedurat e Gjykatës së Lartë dhe për të reduktuar ndjeshëm çështjet e prapambetura, përfshirë edhe modifikimin e përbërjes së paneleve që shqyrtojnë çështjet penale; Gjykata e Lartë duhet të transformohet në një gjykatë kasacioni. Statusi i Gjykatës së lartë dhe procesi i emërimit të anëtarëve të saj mbeten shqetësues në kuptimin e politizimit të mundshëm për sa kohë dispozitat kushtetuese përkatëse nuk ndryshohen. Pavarësia dhe paanshmëria e Gjykatës së Lartë ende nuk është e garantuar plotësisht. Në janar Kuvendi hodhi poshtë kandidaturat e Presidentit për tre anëtarët e Gjykatës së Lartë dhe këto vende vakante ende nuk janë plotësuar. Edhe dy dekretet e fundit të Presidentit për emërimin e gjyqtarëve në Gjykatën e Lartë janë refuzuar nga Kuvendi. Funksionimi i sistemit të drejtësisë vazhdon të cenohet nga politizimi, llogaridhënia e kufizuar, bashkëpunimi i dobët ndërinstitucional, burimet e pamjaftueshme, zvarritjet e procedimeve dhe çështjet e prapambetura. Korrupsioni në sistemin e drejtësisë mbetet shqetësim”.[1]

       

      1. Lidhur me juridiksionin e GJ.L., gjatë analizës së sistemit të drejtësisë u evidentuan edhe faktorë të tjerë që ndikonin negativisht në efiçencën e GJ.L., si p.sh. (i) kompetenca e gjerë lëndore në lidhje me shkaqet për të cilat lejohet ankimi (rekursi); (ii) nuk kishte kufizime apo përcaktime të sakta për rrethin e vendimeve gjyqësore ndaj të cilave mund të ushtrohej rekurs ose rishikim në GJ.L; (iii) rrjedhimisht, numri i gjyqtarëve rezultoi të ishte i pamjaftueshëm për të përballuar numrin e çështjeve që shqyrton kjo gjykatë, duke pasur parasysh edhe shtimin e juridiksionit administrativ; (iv) mungonin parashikimet e formave të ndryshme procedurale të gjykimit për lloje të ndryshme të ankimeve (rekurseve) në varësi të rëndësisë së çështjes.[2]

       

      1. Sipas nenit të mëparshëm 141 të Kushtetutës, GJ.L. ishte parashikuar si gjykatë rishikuese, krahas ushtrimit të juridiksionit fillestar, në raste të caktuara. Është shumë e rëndësishme të theksohet pozicioni i GJ.L. si gjykatë ligji dhe jo fakti. Në thelb juridiksioni rishikues që i njihej edhe më parë GJ.L. ishte interpretimi dhe zbatimi uniform i ligjit dhe jo zgjidhja e çështjeve të themelit. Kjo është fryma me të cilën e ka interpretuar Gjykata Kushtetuese përcaktimin e kompetencave konkrete të GJ.L. dhe kufijtë e juridiksionit të saj. Gjykata e Lartë nuk ka të drejtë të bëjë vlerësimin e fakteve dhe të provave, sepse kjo nuk përputhet me funksion e saj si gjykatë e ligjit. Shpeshherë janë vënë re keqkuptime dhe keqinterpretime në këtë drejtim, që në disa raste janë shkaktuar edhe nga vetë qëndrimet e kësaj Gjykate gjatë ushtrimit të funksioneve të saj. Në jurisprudencën e GJL-së janë vënë re mangësi që kanë të bëjnë me kapërcimin e kompetencës rishikuese të saj dhe marrjen e rolit të gjykatave të themelit. Gjithashtu, nga kuadri rregullator konstatohet një pozicion i veçantë i GJL-së në aspektin organizativ. Gjykata e Lartë, sipas nenit 135 të Kushtetutës, është pjesë e sistemit gjyqësor, madje organi më i lartë i këtij pushteti.[3]

       

      1. Në strategjinë e reformës në sistemin e drejtësisë,është vënë theksin në ridimensionimin nga pikëpamja kushtetuese të institucioneve që lidhen me gjyqësorin, ku si një ndër prioritet e kësaj reforme ishte edhe shndërrimi i GJ.L. në një gjykatë ligji që të ketë si detyrë kryesore: (i) garantimin e interpretimit uniform të ligjit me anë të procesit të unifikimit të praktikës gjyqësore; dhe (ii) garantimin e kohëzgjatjes së arsyeshme të gjykimeve nga gjykatat më të ulëta.[4] Pikërisht, rrjedhoje e gjetjeve dhe analizës së sipërcituar, janë edhe ndryshimet e KPP në lidhje me rekursin ne GJ.L., në procesin penal. Këto ndryshime kanë saktësuar se, rekursi është i papranueshëm nëse personi i interesuar nuk tregon në mënyrë konkrete, shkaqet apo shkakun e parashikuar shprehimisht në ligj.  Shkaqet e rekursit duhet të parashtrohen që në momentin e paraqitjes së ankimit, me pasojë mospranimin e tij.  Nuk mund të pranohet një interpretim kryesisht nga gjykata, i vullnetit të rekursuesit për shkaqe që ai ka synuar të shprehë, të cilat nuk janë shprehur qartë në rekurs, kjo e lidhur me faktin se shkaqet synojnë ose më saktë ndikojnë në përcaktimin e kufijve të shqyrtimit dhe shkaqet e ankimit të paraqitur.   

       

      [1] Analiza e sistemi te drejtësisë, nga Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë, korrik 2015, https://shtetiweb.org/wp-content/uploads/2015/06/analiza_e_sistemit_te_drejtesise.pdf

      [2]Analiza e sistemi te drejtësisë, nga Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë, korrik 2015 (gjetjet), https://shtetiweb.org/wp-content/uploads/2015/06/analiza_e_sistemit_te_drejtesise.pdf

      [3] Analiza e sistemi te drejtësisë, nga Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë, korrik 2015 (pika 2.3.3), https://shtetiweb.org/wp-content/uploads/2015/06/analiza_e_sistemit_te_drejtesise.pdf

      [4] https://euralius.eu/old/images/Justice-Reform/Strategjia-ne-Refomen-e-Sistemit-te-Drejtesise_24-07-2015.pdf

    • Asnjë koment

  • Vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut

    -          GJEDNJ, çështja Nejdet Sahin dhe Perihan Sahin kundër Turqisë, aplikimi nr. 13279/05, vendimi i Dhomës së Madhe, datë 20/10/2011.

    • Çështja Berhani kundër Shqipërisë, aplikimi nr. 847/05, vendimi i datës 27/05/2010, pika ‘50’ (përkthim zyrtar nga Ministria e Drejtësisë).
    • Çështja Jalloh kundër Gjermanisë (11 korrik 2006); çështja Hautyunyan kundër Armenisë (28 qershor 2007); çështja Byjkov kundër Rusisë (10 mars 2009 – kjo çështje është një rikonfirmim i konkluzioneve të arritura në çështjen Schenk kundër Zvicrës) – në këto vendime GJEDNJ ka trajtuar paligjshmërinë e dënimit të ankuesve mbi bazën e provave të marra nën ndikimin e dhunës, trajtimit ç’njerëzor dhe të torturës.
    • GJEDNJ, çështja Beian kundër Rumanisë, aplikimi nr. 30658/05, vendimi përfundimtar datë 06/03/2008. Në këtë çështje, GJEDNJ ka evidentuar dy praktika të ndryshme të Gjykatës së Lartë në Rumani, në lidhje me shpërblimet përfitimin e një shpërblimi nga ish-rekrutët që kanë kryer shërbimin ushtarak në periudhën 1950 – 1961. Në lidhje me këtë konstatim, GJEDNJ thekson se, praktika e zhvilluar brenda autoritetit më të lartë gjyqësor të vendit është në vetvete në kundërshtim me parimin e sigurisë juridike, një parim i cili është i nënkuptuar në të gjitha nenet e Konventës dhe përbën një nga elementët themelorë të shtetit të së drejtës. Në vend që të përmbushte detyrën e saj për të vendosur interpretimin që do të ndiqej, vetë Gjykata e Lartë u bë një burim i pasigurisë ligjore, duke minuar kështu besimin e publikut në sistemin gjyqësor.

  • Strategjia në reformën e sistemit të Drejtësisë, 24 korrik 2015, hartuar nga Komisioni i Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë, Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë (Ngritur me vendimin nr. 96/2014, datë 27/11/2014 të Kuvendit të Shqipërisë).

     

    Analizë e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri, Qershor 2015, hartuar nga Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë.

     

    Relacioni shpjegues për ligjin për disa shtetas e ndryshime në Kodin e Procedurës Penale

     

  • Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë: neni 141

    Kodi i Procedurës Penale: neni 112, neni 128/a, neni 149, neni 151, neni 383 pika 2, neni 406/e, neni 411, neni 418, neni 428, neni 433, neni 462,

    Neni 260/3 i KPP të Kosovës

     

  • Asnjë koment

  • Vendime të Gjykatës Kushtetuese

    Vendimi nr. 25/2003 (Komiteti Shqiptar i Helsinkit)

    Vendimi nr. 31/2005 (Nj. Shehu)

    Vendimi nr. 11/2009 (Bazelli)

    Vendimi nr. 5/2009, (Gjykata e Apelit Vlorë, në vëmendje trajtimi i çështjes 2), lidhur cenimin e të drejtës së ankimit, sipas nenit 43 të Kushtetutës.

    Vendimi nr. 29, datë 15/05/2012 (Reshit Uku)

    Vendimi nr. 11/2016 (A. Pasha)

    Vendimi nr. 44/2016 (Frensis Qazolli). Në këtë vendim, Gjykata Kushtetuese duke konfirmuar jurisprudencën e saj të konsoliduar ka theksuar se, ‘Gjykata Kushtetuese është shprehur se nxjerrja e konkluzionit për provat në të kundërt me vlerësimin e dy gjykatave të shkallëve më të ulëta nuk pajtohet me natyrën e gjykimit në Gjykatën e Lartë. Gjykata e Lartë nuk mund të konkludojë a priori nëse është vërtetuar apo jo një fakt i caktuar, ndërkohë që nga përmbajtja e vendimeve të të dyja gjykatave më të ulëta rezulton e provuar e kundërta. Nëse Gjykata e Lartë vlerëson se provat e administruara nuk janë të mjaftueshme për arritjen e një konkluzioni apo se nevojitet kryerja e vlerësimeve të mëtejshme të tyre, ajo nuk mund të marrë kompetencat e gjykatës të faktit, por duhet ta kthejë çështjen për rishqyrtim, me qëllim plotësimin e këtyre të metave të vendimit, por në asnjë rast nuk mund ta zgjidhë vetë çështjen në themel duke rivlerësuar ndryshe faktet dhe provat e marra gjatë gjykimit në shkallët më të ulëta gjyqësore. Një veprim i tillë bie ndesh me parimin e gjykatës së caktuar me ligj, i trajtuar nga jurisprudenca e Gjykatës Kushtetuese’.

     

    Vendime të Gjykatës Kushtetuese (në lidhje me arsyetimin e vendimeve gjyqësore) 8/2011, nr. 20/2012, nr. 3/2014

     

    Vendimi nr. 14/2011 (rasti Luan Mara, vendimi nr. 1), ku është trajtuar paligjshmëria e marrjes së provave në procesin penal, me pasojë konstatimin e parregullt të procesit gjyqësor në ngarkim të kërkuesit.

     

    Vendimi nr. 20/2016 (rasti Luan Mara, vendimi nr. 2), ku është trajtuar papërdorshmëria e provave, roli i Gjykatës së Lartë në plotësimin dhe korrigjimin e shkeljeve të konstatuara nga gjykatat e faktit në drejtim të standardeve të procesit të rregullt ligjor, si dhe zbatimi i vendimeve të Gjykatës Kushtetuese. ku mes të tjerave është theksuar:

     

    Vendime të Gjykatës së Lartë/Vendime Gjyqësore

    Vendimi nr. 5/2002 i Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë, ku është mbajtur një qëndrim disi të ndryshëm në lidhje me rregullat e përgjithshme të ankimit dhe zbatimin e tyre edhe në rastin e rekursit. Në këtë vendim unifikues, KBGJ.L. kanë theksuar në lidhje me të drejtën e ankimit se: “... Le t`i kthehemi trajtimit të problemit të ankimit ndaj vendimit të konvertimit të dënimit të huaj në përshtatje me Kodin Penal shqiptar. As neni 516 i K.Pr.Penale e as ndonjë dispozite vijuese nuk shprehet për të drejtën e ankimit. … Megjithatë, pavarësisht nga sa më lart si dhe nga formulimi i nenit 407 te K.Pr.Penale (‘1. Ligji cakton rastet ne te cilat vendimet dhe urdhrat e gjykatës mund te ankimohen, si dhe mjetin e ankimit....... 4. E drejta e ankimit i takon vetëm atij qe ligji i a njeh shprehimisht .....’), Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë janë të mendimit që si prokurorit, ashtu edhe mbrojtësit të të dënuarit, për të cilin bëhet konvertimi i dënimit të huaj, nuk mund t`u mohohet e drejta e ankimit kundër vendimit  të gjykatës për këtë çështje, megjithëse ky lloj gjykimi nuk është gjykim themeli, por një gjykim i posaçëm (sui generis).

    Vendimi i konvertimit të dënimit të huaj në përshtatje me legjislacionin shqiptar, që jepet nga gjykata shqiptare, pavarësisht nga natyra e tij, është në fund të fundit një vendim gjyqësor dhe, sipas nenit 43 te Kushtetutës, ‘Kushdo ka të drejtë të ankohet kundër një vendimi gjyqësor në një gjykate më të lartë, përveçse kur në Kushtetutë parashikohet ndryshe’.

    Gjykimi i konvertimit, nga natyra e tij dhe rrethanat objektive në të cilat zhvillohet, nuk mund të ketë praninë e të dënuarit që u ka kërkuar autoriteteve të huaja kompetente të transferohet në Shqipëri. … Vendimi i konvertimit mund të ankimohet nga palët në Apel. Vetëm pasi vendimi i konvertimit merr formë të prerë prokurori ka të drejtë të kryejë veprimet e ekzekutimit, nëpërmjet dërgimit të akteve Ministrisë së Drejtësisë për të vazhduar kryerjen e veprimeve administrative me autoritetet e huaja nëpërmjet të cilave do të realizohet transferimi i të dënuarit. …”. 

    Vendimi unifikues nr. 3/2013, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë (rasti Çelhaka, pika 30 e vendimit)

    Vendimi i Gjykatës së Lartë, nr. 194, datë 12/06/2013

     

  • Dhimitër Lara, magjistrat në apel, ‘Koment mbi procedurën penale’, botimet ‘Morava’ 2019/nën kujdesin e Shkollës së Magjistraturës.

     

    Komentar “Gjykimi në Gjykatën e Lartë”, bashkëautor, Florian Kalaja dhe Arjana Fullani/ http://www.magjistratura.edu.al/komentari/

     

    Komentar mbi reformën kushtetuese në sistemin e drejtësisë (2016) – përgatitur nga një grup autorësh, Tiranë 2019/për më tepër, komenti i nenit 141 të Kushtetutës

     

    1. Mercone, “Diritto processuale penale”, XVI Edizione, gruppo editorial Simone, 2008.
  • Asnjë koment
Albana Boksi
Albana Boksi