1. Me këtë rregullim që i është bërë në tërësi Pjesës së Tetë të Kushtetutës, synohet që GjK-ja të ndahet jo vetëm nga institucionet e larta shtetërore, por edhe nga vetë gjykatat. Për vetë pozicionin që mban, ajo trajtohet si një gjykatë e veçantë dhe jashtë sistemit të gjykatave të zakonshme dhe gjykatave të specializuara.
2. Qëllimi kryesor i normës është përcaktimi i GjK-së si autoriteti më i lartë që siguron epërsinë e Kushtetutës në të gjithë sistemin ligjor. Një epërsi të tillë ajo e realizon kryesisht nëpërmjet kontrollit të pajtueshmërisë së ligjeve e akteve të tjera me Kushtetutën, zgjidhjes së mosmarrëveshjes së kompetencave ndërmjet pushteteve, si dhe ushtrimit të të gjitha kompetencave me të cilat është pajisur.
3. Pushteti që ka Gjykata Kushtetuese për të mbrojtur dhe garantuar respektimin e Kushtetutës, si dhe për të kryer interpretimin përfundimtar të saj është një ndër prioritetet që pika 1 e nenit 124 synon të nxjerrë në pah nëpërmjet mënyrës së formulimit dhe të strukturës së përmbajtjes.
4. Neni 124, në pikën 2 të tij, ka sanksionuar qartësisht standardin e nënshtrimit të GjK-së vetëm ndaj Kushtetutës. Garantimi i një standardi të tillë përbën dhe kriterin orientues për të vlerësuar pavarësinë e gjyqtarëve dhe të gjykatave.[1]
5. Rregullimi që bëhet në pikën 3 të kësaj norme kushtetuese ka si qëllim të evidentojë se pavarësia e gjyqësorit nuk mund të kuptohet pa vetëqeverisjen e tij, brenda së cilës përfshihet edhe e drejta e gjykatave për të pasur një buxhet të veçantë dhe, ajo që është më thelbësore, për ta administruar vetë këtë buxhet. I këtij qëndrimi është edhe KV-ja kur orienton në opinionin e saj se “me qëllim që të forcohet më tej pavarësia e Gjykatës Kushtetuese, mund të jetë e këshillueshme që GjK-ja të lejohet të ketë fjalën e saj jo vetëm për ekzekutimin e buxhetit, por edhe në procesin e planifikimit të buxhetit”.[2]
[1] Shih më gjerë vendimet e Gjykatës Kushtetuese të RSh-së nr. 11, datë 02.04.2008 dhe nr. 25, datë 5.12.2008.
[2] Opinion i ndërmjetëm i Komisionit të Venecies, nr. 824/2015, 21 dhjetor 2015, CDL-AD (2015) 045.
6. “Qëllimi dhe thelbi i drejtësisë kushtetuese nuk mund të kuptohen pa analizuar funksionet që Gjykata Kushtetuese kryen.”[1] Pika 1 e nenit 124 rregullon misionin kryesor që ka GjK-ja për zhvillimin në mënyrë të ndjeshme të jurisprudencës së saj. Ajo, nën frymën e parimeve kushtetuese dhe të së drejtës ndërkombëtare, synon t’u japë normave kushtetuese kuptimin e vërtetë të një “kushtetute të gjallë”. Në këtë mënyrë ajo jep ndihmesën thelbësore për krijimin dhe zhvillimin e doktrinës kushtetuese, nëpërmjet zgjidhjes së mosmarrëveshjeve kushtetuese, dhe, në veçanti, rasteve që lidhen me interpretimin përfundimtar të Kushtetutës.
7. Rëndësia e kontrollit gjyqësor të kushtetutshmërisë qëndron në faktin se në një mosmarrëveshje të lindur, gjykata, ndërmjet shqyrtimit dhe vlerësimit të kushtetutshmërisë, zgjidh rastin konkret në raport me të drejtën dhe në veçanti me Kushtetutën.
8. Sistemi i kontrollit dhe balancimit ndërmjet pushteteve do të funksionojë ashtu siç duhet, vetëm kur të arrihet të realizohet pavarësia e autoritetit që realizon drejtësinë kushtetuese. Sanksionimi që i bëhet në pikën 2 të këtij neni standardit të varësisë që duhet të ketë GjK-ja vetëm nga Kushtetuta, është një garanci më tepër për pavarësinë e saj.
9. Kjo pavarësi e GjK-së nuk mund të kuptohet pa të drejtën për të pasur një buxhet të veçantë dhe, ajo që është më thelbësore, për ta administruar vetë këtë buxhet. Pika 3 është një formulim i ri për nenin 124. Një rregullim i tillë, që më parë gjendej i parashikuar në nenin 144 të Kushtetutës, është në funksion të teknikës së përdorur për të pasur brenda së njëjtës dispozitë si standardin e nënshtrimit të Gjykatës Kushtetuese vetëm nga Kushtetuta, ashtu edhe administrimin e buxhetit në mënyrë të pavarur nga vetë gjykata.
10. Rregullimi që i është bërë në pikën 3 të nenit 124 administrimit të buxhetit nga vetë GjK-ja është, në të njëjtën kohë, edhe një nga pengesat që Kushtetuta i ka vendosur ligjvënësit dhe ekzekutivit për të ndërhyrë mbi të. Vetëm në rrethana të veçanta mund të justifikohet ndërhyrja në buxhetin e Gjykatës. Sugjerimi i dhënë nga KV-ja dhe që përbën edhe një standard të pranueshëm se “Kushtetuta dhe/ose ligji duhet të përcaktojnë një rregull që do të lejojë uljen e buxhetit të Gjykatës pa pëlqimin e Gjykatës vetëm në rrethana të jashtëzakonshme dhe në përpjesëtim me uljen e buxhetit për agjenci të tjera të shtetit[2], ka gjetur parashikim në nenin 138 të Kushtetutës.
[1] Sokol Sadushi “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012, f. 121.
11. Ndonëse GjK-ja për nga emërtimi dhe mënyra e funksionimit është përcaktuar si një institucion gjyqësor, një çështje e diskutueshme për doktrinën juridike ka qenë:
11.1. Ekzistenca e GjK-së si një gjykatë, në kuptimin e vërtetë të fjalës, apo si një autoritet i veçantë kushtetues dhe jashtë pushtetit gjyqësor?
i. Dilemës për ta konsideruar Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë si një gjykatë, i ka dhënë zgjidhje jurisprudenca kushtetuese. Me vendimin nr. 11, datë 06.04.2010 është konfirmuar qëndrimi “se ajo është një gjykatë, por një gjykatë sui generis, e cila administron drejtësinë kushtetuese”. Ekzistenca e dy pjesëve të dallueshme në Kushtetutë, njëra për Gjykatën Kushtetuese (Pjesa VIII) dhe tjetra për Gjykatat (Pjesa IX), “nuk mohon faktin që Gjykata Kushtetuese, e cila është ngarkuar të ushtrojë kontrollin gjyqësor kushtetues, është gjykatë, por përkundrazi thekson statusin e saj të posaçëm në krahasim me gjykatat e tjera, qëllimin dhe veçoritë e saj. Është vetë Kushtetuta që nëpërmjet kompetencave me të cilat ka pajisur organin që realizon drejtësinë kushtetuese, e ka njohur atë si gjykatë”.[1]
ii. Emërtimi i jep këtij autoriteti kushtetues natyrën e një institucioni gjyqësor. Për qëllimin që ka dhe statusin kushtetues me të cilin është pajisur, GjK-ja shihet si hallka më e lartë e gjyqësorit. Mënyra e fillimit të procesit gjyqësor, jo me nismën e saj, por me kërkesë të subjekteve konkrete, hetimi gjyqësor dhe aspekte të tjera të procedurës që kryen, si dhe natyra ligjore e vendimeve që merr, konfirmojnë se ajo është një gjykatë.
iii. Njëkohësisht, GjK-ja trajtohet edhe si trupa më e lartë kushtetuese që ka autorizimin të kontrollojë pajtueshmërinë me Kushtetutën të akteve juridike të organeve të larta shtetërore. Ky autoritet i lartë mbron epërsinë e Kushtetutës në sistemin ligjor dhe administron drejtësinë kushtetuese.
12. Gjykata Kushtetuese është një institucion kushtetues i specializuar, i autorizuar për të zgjidhur mosmarrëveshjet kushtetuese dhe për të bërë interpretimin përfundimtar të Kushtetutës.
12.1. Objekt diskutimi për shumë vite në jurisprudencën kushtetuese ka qenë çështja e interpretimit përfundimtar të Kushtetutës.
(i) 12.1.1. Debati është fokusuar nëse interpretimi përfundimtar i Kushtetutës duhet trajtuar si një çështje objekti apo metode në juridiksionin e GjK-së. Opinionet e ndryshme kanë lindur nga mënyra e formulimit të normës në ligjin “Për dispozitat kryesore kushtetuese”[2], që e listonte interpretimin përfundimtar të Kushtetutës si një ndër aspektet kryesore të juridiksionit të Gjykatës dhe si një kompetencë funksionale të saj. Një funksion i tillë nuk gjendej i parashikuar në rrethin e çështjeve që përbënin kompetencat e Gjykatës Kushtetuese, me rregullimin që ju bë nenit 124 dhe nenit 131 në Kushtetutën e vitit 1998.
(ii) 12.1.2. Kryerja e interpretimit përfundimtar të Kushtetutës, vetëm në rastet që iniciohej një çështje e cila duhej lidhur domosdoshmërisht me një nga kompetencat e GjK-së, ka qenë njëra nga pikëpamjet e shfaqura në doktrinën tonë kushtetuese. Sipas pikëpamjes tjetër, që i jepte një kuptim më të zgjeruar juridiksionit të Gjykatës Kushtetuese, interpretimi përfundimtar i Kushtetutës duhej kryer në një mënyrë të pavarur nga rrethi i çështjeve që përfshiheshin në kompetencat e parashikuara në nenin 131.
(iii) 12.1.3. Shqyrtimi i çështjeve me objekt “interpretimin përfundimtar të Kushtetutës” dhe pa qenë i detyruar kërkuesi të evidentonte ekzistencën e një mosmarrëveshjeje konkrete me natyrë kushtetuese, janë pranuar fillimisht si pjesë e juridiksionit të GjK-së. Kërkesa të tilla shtronin përpara kësaj Gjykate pyetje të karakterit kushtetues.
(iv) 12.1.4. Për tri kërkesa të paraqitura nga një grup deputetësh, të cilët shtronin pyetje të karakterit kushtetues, Gjykata ka kryer interpretimin përfundimtar, duke pranuar juridiksionin e saj për çështje të kësaj natyre.[3] I njëjti qëndrim është mbajtur edhe në çështjen e paraqitur nga Avokati i Popullit, me objekt interpretimin përfundimtar të pikës 2 të nenit 134 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë”.[4]
(v) 12.1.5. Pas vendimit nr. 18, datë 14.05.2003, GjK-ja e ka konsoliduar praktikën në lidhje me kërkesat me objekt “interpretimin përfundimtar të Kushtetutës”, vetëm për rastet kur për shkak të ekzistencës së qëndrimeve dhe interpretimeve të ndryshme të Kushtetutës ka lindur një mosmarrëveshjeje me natyrë kushtetuese. Në këtë vendim, Gjykata thekson se vetëm kur “...janë vërejtur qëndrime të ndryshme ... dhe me qëllim, evitimin në të ardhmen të interpretimeve kontradiktore në praktikën parlamentare” paraqitja e një kërkese do e investoj “të ushtrojë juridiksionin e saj kushtetues për të realizuar interpretimin përfundimtar”.[5]
(vi) 12.1.6. Një interpretim përfundimtar i Kushtetutës, i realizuar për shkak të shfaqjes së interpretimeve kontradiktore të dispozitave kushtetuese dhe të pranisë së një çështjeje konkrete, është tashmë një praktikë e konsoliduar e GjK-së, pavarësisht ndonjë devijimi të pajustifikueshëm që mund të jetë vënë re.
(vii)12.1.7. Kështu, kërkesës së paraqitur nga deputetët e shumicës parlamentare për interpretimin e nenit 125 të Kushtetutës, lidhur me procedurën e kryerjes së rotacionit, Gjykata i është përgjigjur pozitivisht. Duke arsyetuar mbi ekzistencën e çështjes konkrete, në vendimin nr. 24, datë 09.06.2011, Gjykata ka pranuar të kryejë një interpretim in abstracto të Kushtetutës.
(viii) 12.1.8. I kundërt është qëndrimi që mban GjK-ja në vendimin nr.29, datë 30.06.2011 për kërkesën e paraqitur nga deputetët e pakicës parlamentare, me objekt interpretimin e rasteve të pazgjedhshmërisë dhe të papajtueshmërisë së deputetëve, në kuptim të neneve 69, 70 dhe 71 të Kushtetutës. Gjykata Kushtetuese ka pranuar se kërkesa e paraqitur nga pakica parlamentare, me objekt interpretimin përfundimtar të Kushtetutës, në të vërtetë, ngrihej mbi një mosmarrëveshje konkrete, ndërkohë që nuk e ka legjitimuar një të pestën e deputetëve.[6]
(ix) 12.1.9. Përderisa GjK-ja ka pranuar se çështja konkrete ekziston, është i prezumuar edhe legjitimimi i një të pestës së deputetëve, si një ndër subjektet që sipas nenit 134, shkronja “c”, të Kushtetutës kanë legjitimitet të pakushtëzuar. Moslegjitimimi i kërkuesit do të kishte kuptim, në rast se nuk do të ekzistonte një çështje konkrete.
13. Pavarësia e GjK-së është e shprehur qartë në standardin e lartë të parashikuar në pikën 2 të nenit 124 sipas së cilës “Gjykata Kushtetuese i nënshtrohet vetëm Kushtetutës”.
13.1. Pavarësia e Gjykatës “vlerësohet si në nivelin institucional, që ka të bëjë me ndarjen e pushteteve, ashtu edhe në atë individual, që kryesisht u referohet procedurave e praktikave që lidhen me emërimin e gjyqtarit, karrierën, përmbushjen e detyrave profesionale dhe me përgjegjësinë e tij sipas ligjit”.[7]
13.2. Ky parim i rëndësishëm prezumon liri nga ndikimet e panevojshme të jashtme apo të brendshme. Faktorët që mund të pengojnë pavarësinë e saj janë si “ndikimi i padrejtë i legjislativit dhe ekzekutivit ose ndikimi i pavend i partive politike, i publikut, duke mos përjashtuar as medien, ashtu dhe ndikimi i padrejtë që mund të vijë nga brenda vetë gjykatës”.[8]
13.3. Në kuadrin e parimit të kontrollit dhe balancës ndërmjet pushteteve, pavarësia e GjK-së nuk kuptohet pa vetëqeverisjen e saj, brenda së cilës përfshihet edhe e drejta për të pasur një buxhet të veçantë, me synimin për ta administruar vetë këtë buxhet. Ky është një standard kushtetues dhe përbën një nga pengesat që Kushtetuta i ka vendosur ligjvënësit dhe ekzekutivit për të ndërhyrë mbi pushtetin gjyqësor.
13.4. Mënyrën e miratimit të buxhetit Kushtetuta e ka lënë në kompetencën e pushtetit ekzekutiv dhe atij legjislativ, por administrimin e tij ia ka njohur GjK-së, duke e ngritur në një standard kushtetues. Pika 3 e nenit 124 i njeh Gjykatës Kushtetuese një lloj autonomie në mundësinë për të pasur dhe për të propozuar buxhetin e saj sipas ligjit, ndërkohë që ka sanksionuar një pavarësi financiare për administrimin e këtij buxheti. Pikërisht janë aspektet e kësaj pavarësie financiare të lidhura me konceptin e autonomisë buxhetore, që nuk lejojnë nga pikëpamja kushtetuese ndërhyrjen e pushteteve të tjera në administrimin e buxhetit të GjK-së.
13.5. Ndërhyrja e Këshillit të Ministrave, përmes një akti nënligjor, në strukturën e institucioneve gjyqësore është bërë objekt shqyrtimi në GjK, e cila me vendimin nr. 11, datë 06.04.2010 e ka konsideruar “si cenim të standardit kushtetues të administrimit të buxhetit nga vetë gjykatat”. “Kjo mënyrë veprimi, në vlerësimin e Gjykatës Kushtetuese, është konsideruar si një ndërhyrje e pajustifikuar në pushtetin gjyqësor, që, për rrjedhojë, sjell dhe cenimin e pavarësisë së këtij pushteti”.[9]
[1] Shih vendimin nr. 11/2010 të Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.
[2] Ligji nr. 7491, datë 29.04.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese” ka kryer funksionin e Kushtetutës së Republikës të Shqipërisë deri në datën 28.11.1998, kohë në të cilën populli nëpërmjet një referendumi kushtetues miratoi Kushtetutën, e cila është aktualisht në fuqi.
[3] Shih vendimet nr. 37, 38 dhe 39 të datës 23.06.2000 të Gjykatës Kushtetuese.
[4] Vendimi nr. 49, datë 31.07.2000 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.
[5] Vendimi nr. 18, datë 14.05.2003 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.
[6] Vendimi nr. 29, datë 30.06.2011 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.
[7]Sokol Sadushi. “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012, f. 514.
[8] Po aty, f. 514.
[9] Sokol Sadushi, “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012, f. 519-520.
14. Çështjet kryesore të shtruara për GjK në Analizën e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri kanë qenë të fokusuara te pavarësia, paanësia, përgjegjshmëria dhe shmangia e politizimit të këtij institucioni. Konkluzioni i nxjerrë nga analiza e gjetjeve, por edhe nga relacioni i paraqitur në Kuvend për amendamentet kushtetuese, është se të gjitha mangësitë e vërejtura “kanë çuar edhe në mungesën e cilësisë dhe efikasitetit në vendimmarrjen e Gjykatës Kushtetuese”.[1] Kjo ka bërë të mundur rishikimin jo vetëm të nenit 124, që rithekson qëllimin dhe objektivin kryesor të institucionit për të siguruar epërsinë e Kushtetutës në sistemin ligjor, nëpërmjet zgjidhjes së mosmarrëveshjeve dhe kryerjes së interpretimit përfundimtar të saj, por edhe krijimin e të gjitha kushteve për realizimin e pavarësisë institucionale të tij.
15. Nga mënyra sesi është formuluar neni 124, GjK-ja evidentohet si “gjykatësi suprem”, që i është besuar realizimi, në të gjitha drejtimet, i funksionit të drejtësisë kushtetuese. Kryerja e këtij funksioni nga autoriteti më i lartë që shërben edhe si një garant i respektimit të epërsisë së Kushtetutës në raport me normat e tjera të së drejtës, përbën një pengesë ndaj veprimeve arbitrare të mbartësve të funksioneve të pushtetit publik.
16. Ky pushtet me të cilin është pajisur Gjykata Kushtetuese ka njohur formulime të ndryshme në vite, por misioni për të garantuar respektimin e Kushtetutës dhe për të kryer interpretimin përfundimtar të saj nuk ka ndryshuar.
16.1. Në ligjin nr. 7561, datë 29.04.1992 “Për disa ndryshime e plotësime në ligjin nr.7491, datë 29.04.1992 “Për dispozitat kryesore kushtetuese” pranohej se “Gjykata Kushtetuese është autoriteti më i lartë, që mbron dhe garanton respektimin e Kushtetutës dhe të legjislacionit, si dhe bën interpretimin përfundimtar të Kushtetutës. Në ushtrimin e funksioneve të saj, ajo është e pavarur dhe i nënshtrohet vetëm Kushtetutës” .[2]
16.2. Kushtetuta e vitit 1998 ka bërë një ndryshim në formë, duke u fokusuar te pushteti i GjK-së për të garantuar respektimin e Kushtetutës (dhe jo shprehimisht edhe të ligjit), ndërkohë që thelbi i normës ka mbetur i pandryshuar. Sipas nenit 124 “1. Gjykata Kushtetuese garanton respektimin e Kushtetutës dhe bën interpretimin përfundimtar të saj. 2. Gjykata Kushtetuese i nënshtrohet vetëm Kushtetutës”.
16.3. Një tjetër ndryshim midis tyre lidhet me qartësimin dhe me evoluimin e konceptit të interpretimit përfundimtar të Kushtetutës, nga një çështje objekti në juridiksionin e kësaj Gjykate, në një çështje metodologjie që ndihmon për zgjidhjen e çdo mosmarrëveshjeje kushtetuese. Në dallim nga rregulli i sanksionuar në ligjin “Për dispozitat kryesore kushtetuese”[3], që e listonte interpretimin përfundimtar të Kushtetutës si një nga kompetencat kryesore të Gjykatës Kushtetuese, me ndryshimin që iu bë nenit 131 të Kushtetutës, ky funksion kushtetues nuk gjendet i parashikuar në rrethin e çështjeve që përbëjnë dhe kompetencat bazë të saj.
17. Me miratimin e amendamenteve kushtetuese të vitit 2016, neni 124 pësoi një tjetër ndryshim në formulim, por pa shmangur evidentimin e GjK-së si organi që i nënshtrohet vetëm Kushtetutës, zgjidh mosmarrëveshjet kushtetuese, si dhe bën interpretimin përfundimtar të saj.
18. Gjatë 20 vjetëve të veprimtarisë së saj, GjK-ja ka ndikuar pozitivisht në funksionimin e shtetit të së drejtës, krahasuar me shumë organe të tjera të sistemit të drejtësisë. Janë qëndrimet konsekuente të jurisprudencës kushtetuese shqiptare që të gjitha raportet ndërkombëtare të viteve të fundit e kanë vlerësuar pozitivisht rolin që ka luajtur Gjykata Kushtetuese “për një demokraci funksionale në përputhje me shtetin e së drejtës” dhe si një institucion që “ka demonstruar pavarësi në rritje”.[4]
19. Sidoqoftë, problemet e vërejtura në Analizën e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri, që kanë evidentuar mungesën e efiçencës së Gjykatës Kushtetuese dhe tendencën për një politizim të këtij institucioni, çështje të cilat fokusohen kryesisht në disa drejtime, si në dështimin e formulës konsensuale për emërimin e gjyqtarëve, në “mungesën e një procesi transparent për mbledhjen dhe seleksionimin e kandidaturave për gjyqtarë”, në “vonesën e tejzgjatur në plotësimin e vendeve vakante”, në “mungesën e rregullave të qarta, mbi bazën e të cilave të funksionojë procesi i emërimit të gjyqtarëve, dhe të kritereve ligjore që duhet të përmbushin kandidatët të dëshmojnë për objektivitet dhe paanshmëri të vendimmarrësve”,[5] Të gjitha këto kanë ndikuar për të bërë një qartësim të formulimit të nenit 124, por edhe të të gjitha dispozitave të Pjesës së Tetë të Kushtetutës, të titulluar “Gjykata Kushtetuese”.
20. Sipas formulimit të ri synohet të theksohet më tepër se GjK-së i nënshtrohet vetëm Kushtetutës dhe gëzon pavarësi të plotë organizative, administrative e financiare.
21. Gjyqtari mund të ushtrojë drejtësi kushtetuese vetëm duke qenë i pavarur nga palët pjesëmarrëse në proces, nga institucionet e pushtetit shtetëror ose zyrtarët e tyre, nga çdo lloj organizmi publik a politik, si dhe çdo person fizik a juridik. Pavarësia e Gjykatës Kushtetuese sigurohet edhe nëpërmjet aspekteve të tjera të rëndësishme, që lidhen me patundshmërinë e gjyqtarit, me pasjen e imunitetit vetjak, si dhe me sigurimin e disa garancive të domosdoshme që kanë të bëjnë me pagën dhe me përfitime të tjera ligjore.
22. E veçanta e ndryshimeve që pësoi neni 124 qëndron te parashikimi në pikën 3 të rregullimit specifik se “Gjykata Kushtetuese ka buxhet të veçantë, të cilin e administron në mënyrë të pavarur”.
23. E drejta e Gjykatës Kushtetuese për të pasur një buxhet të veçantë, me synimin për ta administruar vetë, është një standard kushtetues që e gjejmë të parashikuar për herë të parë në amendamentet e vitit 2016. Me një standard të tillë sanksionohet një lloj pavarësie financiare për administrimin e këtij buxheti, por edhe konsolidohet më tepër pavarësia në ushtrimin e funksionit të këtij autoriteti të lartë kushtetues.
[1] Shih relacionin për projektligjin “Për disa ndryshime në ligjin nr.8417, datë 21.10.1998 “Kushtetuta e RSh-së””, të ndryshuar, në website: www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/relacion-shtesa-dhe-ndryshime-ne-ligjin-nr.-84172c-date-21.10.1998-kushtetura-e-r.sh-te-ndryshuar.pdf.
[2]Neni 17, ligji nr. 7561, datë 29.04.1992 “Për disa ndryshime e plotësime në ligjin nr.7491,datë 29.04.1992 “Për dispozitat kryesore kushtetuese””.
[3] Në nenin 24 të ligjit nr. 7491, datë 29.04.1992 “Për dispozitat kryesore kushtetuese” thuhet: “Gjykata Kushtetuese ka këto kompetenca: “1. Bën interpretimin e Kushtetutës dhe të ligjeve kushtetuese”.
[4] Shih më gjerë dokumentin {COM(2010) 680}), në pjesën “B” (Kriteret e anëtarësimit), pika “1” (Kriteret politike), nënpika “1.1” (Demokracia dhe shteti i së drejtës).
[5]Shih “Analizë e sistemit të drejtësisë në Shqipëri”, qershor 2015, www.reformanedrejtesi.al, f. 25.
24. Ka jo pak dokumente ndërkombëtare që evidentojnë standarde lidhur me rolin që ka GjK-ja në konsolidimin e shtetit të së drejtës. Më të shumta janë opinionet e KV-së dhe në veçanti ato që lidhen me amendamentet kushtetuese të sistemit të drejtësisë.[1]
a) CDL-AD(2015)045 - Public Interim Opinion on the Draft Constitutional Amendments on the Judiciary of Albania, adopted by the Venice Commission at its 105th Plenary Session (Venice, 18-19 December2015);CDL-AD(2016)009 www.venice.coe.int/
b) Final Opinion on the revised draft constitutional amendments on the Judiciary (15 January 2016) of Albania, adopted by the Venice Commission at its 106th Plenary Session (Venice, 11-12 March 2016),www.venice.coe.int.
c) Relacion për projektligjin “Për disa ndryshime në ligjin nr.8417, datë 21.10.1998, “Kushtetuta e RSh-së”, të ndryshuar; reformanedrejtesi.al.
ç) Konventa Europiane për të Drejtat dhe Liritë Themelore të Njeriut (neni 6) dhe jurisprudenca përkatëse e GjEDNj-së.
d) Shih: “Analizë e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri”, qershor 2015, f. 18. www.reformanedrejtesi.al.
dh) Strategjia e reformës në sistemin e drejtësisë.
e) Dokumenti {COM(2010) 680}), në pjesën “B” (Kriteret e anëtarësimit), pika 1(Kriteret politike), nënpika 1.1 (Demokracia dhe shteti i së drejtës).
ë) Raporti i progresit i vitit 2014 për Shqipërinë i Komisionit Europian. https://eudelegationalbania.wordpress.com/albania-and-eu/
[1]CDL-AD(2015)045 - Public Interim Opinion on the Draft Constitutional Amendments on the Judiciary of Albania, adopted by the Venice Commission at its 105th Plenary Session (Venice, 18-19 December 2015);www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2015)045-e; CDL-AD(2016)009 Final Opinion on the revised draft constitutional amendments on the Judiciary (15 January 2016) of Albania, adopted by the Venice Commission at its 106th Plenary Session (Venice, 11-12 March 2016), www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2016)009-e.
Materialet legjislative kryesore janë: (i) raporti që shoqëron projektligjin nr. 76/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8417, datë 21.10.1998 “Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar[1], “Analiza e sistemit të drejtësisë në Shqipëri”, “Strategjia e reformës në sistemin e drejtësisë”, si dhe procesverbalet e mbledhjeve të Komisionit të Posaçëm Parlamentar, në të cilat u shqyrtua projektligji në fjalë.[2]
[1] Shih www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/290616relacion-qeverisja-e-gjyqesorit.pdf.
[2] Shih www.reformanedrejtesi.al/procesverbale.
Vendimi nr. 11, datë 02.04.2008 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së
Vendimi nr. 25, datë 5.12.2008 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.
Vendimi nr. 11/2010 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.
Vendimi nr. 37 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.
Vendimi nr. 38, datë 23.06.2000 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së
Vendimi nr. 39, datë 23.06.2000 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.
Vendimi nr. 49, datë 31.07.2000 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.
Vendimi nr. 18, datë 14.05.2003 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.
Vendimi nr. 29, datë 30.06.2011 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.
Materiale relevante janë Dokumenti Analitik dhe Dokumenti Strategjik i Reformës në Sistemin e Drejtësisë, të miratuara nga Komisioni i Posaçëm Parlamentar.[1] Shpjegimet më të plota në lidhje me zgjidhjet konkrete të materializuara në ligj gjenden në materialet legjislative të sipërcituara.
Sokol Sadushi “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012.
Kristaq Traja “Drejtësia kushtetuese”, shtëpia botuese “Luarasi”, Tiranë 2000.
[1] Shih www.reformanedrejtesi.al/dokumenti-analitik dhe www.reformanedrejtesi.al/dokumenti-strategjik-dhe-plani-i-veprimit.
SQ