Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi

    1. Qëllimi kryesor i kësaj dispozite është evidentimi, nëpërmjet kompetencave që ushtron, i Gjykatës Kushtetuese si autoriteti i lartë kushtetues “që ka për mision final ruajtjen e kushtetutshmërisë dhe mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut”^[1]. Me gjithë rolin e rëndësishëm e të pazëvendësueshëm të GjK-së në vendosjen dhe respektimin e parimeve dhe të standardeve kushtetuese për krijimin e një jurisprudence të konsoliduar, pengesat me të cilat është ndeshur, në disa raste, kanë sjellë mosfunksionimin efikas të saj nga pikëpamja organizative, ashtu edhe mosqenien efektive në ushtrimin e kompetencave që i janë njohur nga Kushtetuta.

    2. Identifikimi në Analizën e Sistemit të Drejtësisë të problemeve që lidhen me pavarësinë e Gjykatës Kushtetuese dhe me efektshmërinë e vendimeve të saj, ka bërë të mundur që nëpërmjet rregullimit të dispozitës konkrete të qartësohen “çështjet që lidhen me juridiksionin e GjK-së, duke synuar shmangien e saj si shkallë e katërt gjykimi”^[2].

    3. Ndryshimi i formulimit të nenit 131, kryesisht në drejtim të kompetencës së GjK-së për shqyrtimin e ankesave të individëve, synon që së bashku me dispozitat e tjera që rregullojnë subjektet legjitimuese dhe procedurat e gjykimit, të bëjë të mundur shndërrimin e saj, ashtu siç theksohet në disa vendime të GjEDNj-së, në një mjet tërësisht efektiv për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të njeriut. Mangësitë e evidentuara, që kanë sjellë edhe një mungesë të cilësisë dhe të efikasitetit në vendimmarrjen e GjK-së, kanë ndikuar në riformulimin e dispozitës konkrete.^[3]

    4. Pyetja e shtruar rëndom, edhe për shkak të qëndrimeve të mbajtura nga GjEDNj-ja, nëse Gjykata Kushtetuese është një mjet efektiv për mbrojtjen e të drejtave themelore të parashikuara në Kushtetutë, e ka marrë përgjigjen nëpërmjet ndryshimit që i është bërë nenit 131. Në veçanti, shkronja “f“ e kësaj norme kushtetuese, që nëpërmjet riformulimit e zgjeron ankimin kushtetues individual kundër çdo akti të pushtetit publik ose vendimi gjyqësor që cenon të drejtat dhe liritë themelore të garantuara në Kushtetutë, synon “një mbrojtje më të madhe të individit ndaj akteve të pushtetit publik (modeli gjerman-Verfassungsbeschwerde), siç është vlerësuar edhe nga opinioni i KV-së”.^[4] Pikërisht për këtë çështje, KV-ja, në opinionin n 824/2015, 21 dhjetor 2015 shprehet se “nëse qëllimi i hartuesve është që të zgjerohet kompetenca e GjK-së për ankimet lidhur me të tjera të drejta dhe liri bazë, kjo duhet mirëpritur^[5]”.

    5. Neni 131 ka pësuar ndryshim edhe nëpërmjet shtesës së pikës 2, me të cilën pranohet një zgjerim i juridiksionit të GjK-së edhe për “(a) shqyrtimin e kushtetutshmërisë së ligjit që rishikon Kushtetutën, kur nuk është respektuar procedura e miratimit të këtij ligji”^[6]. Qëllimi i kësaj norme është të mos mbetet jashtë objektit të kontrollit të GjK-së procedura për miratimin e çdo amendamenti kushtetues.

    6. Referuar opinioneve të KV-së, ku, ndërmjet të tjerave, pranohet se “nuk ka një standard të pranuar përgjithësisht në të drejtën krahasuese kushtetuese në lidhje me pjesëmarrjen e gjykatave kushtetuese në procesin e amendamenteve kushtetuese”^[7] dhe se “pushteti i gjykatave kushtetuese për të rishikuar dhe zhvlerësuar pjesë të vetë Kushtetutës është një çështje e debatueshme dhe jashtëzakonisht komplekse, sidomos kur Kushtetuta nuk përmban të ashtuquajtura “klauzola të përjetshme”^[8], rregulli i parashikuar në pikën 2 të nenit 131 lidhet me nevojën për të bërë të mundur që GjK-së t’i jepej të paktën pushteti “për të verifikuar procedurën në të cilën amendamentet kushtetuese janë miratuar (por jo thelbin e tyre)”.^[9]

     

    [1]“Strategjia e reformës në sistemin e drejtësisë”, f. 7.

    [2]Po aty, f. 7.

    [3] Relacion mbi projektligjin “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8417, datë 21.10.1998 “Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar.

    [4] Relacion  për projektligjin “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8417, datë 21.10.1998 “Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar.

    [5] Shih CDL-AD(2014)026, opinion për shtatë amendamentet e Kushtetutës së “ish-Republikës Jugosllave të Maqedonisë” në lidhje sidomos me këshillin gjyqësor, kompetencën e Gjykatës Kushtetuese dhe zonat e posaçme financiare, §79.

    [6] Relacion mbi projektligjin “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8417, datë 21.10.1998 “Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar.

    [7] CDL-AD(2010)044, opinion mbi situatën kushtetuese në Ukrainë.

    [8] Opinion i ndërmjetëm i Komisionit të Venecies “Për projektndryshimet kushtetuese për gjyqësorin e Shqipërisë”, nr. 824/2015, CDL-AD (2015) 045, datë 21 dhjetor 2015.

    [9] Po aty.

  • Objekti

    7. Neni 131 rregullon fushën e veprimit të Gjykatës Kushtetuese. Listimi në nenin 131 i kompetencave të GjK-së nuk do të thotë se është e vetmja dispozitë që përcakton juridiksionin e saj. Sigurisht që ka edhe dispozita të tjera mbi të cilat Gjykata ushtron pushtetin e vet. Renditja në këtë nen është më tepër çështje e teknikës legjislative, në drejtim të përqendrimit të kompetencave kryesore të saj dhe jo e kufizimit të juridiksionit kushtetues të kësaj gjykate.

    8. Juridiksioni i GjK-së fokusohet kryesisht te norma juridike, e cila evidentohet nëpërmjet shfaqjes pozitive të vullnetit të pushtetit shtetëror dhe nuk përfshin mosveprimin. Pikërisht, ky vullnet pozitiv i organeve shtetërore, i shpallur në normat juridike përkatëse, si ligje, marrëveshje ndërkombëtare apo akte normative, i nënshtrohet kontrollit kushtetues.

    9. Juridiksioni i GjK-së kufizohet kryesisht në kontrollin e pajtueshmërisë së ligjeve, të marrëveshjeve ndërkombëtare para ratifikimit dhe të akteve normative të organeve qendrore e vendore me Kushtetutën.

    10. Nga kjo pikëpamje, neni 131 rregullon aspekte të rëndësishme të juridiksionit të GjK-së që lidhen me kontrollin e kushtetutshmërisë së ligjeve, të marrëveshjeve ndërkombëtare para ratifikimit, të akteve normative të organeve qendrore e vendore, me zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të kompetencës ndërmjet pushteteve, me kushtetutshmërinë e partive politike e kontrollin e veprimtarisë që ato ushtrojnë, me verifikimin e zgjedhjeve e të referendumeve, të çështjeve të zgjedhshmërisë dhe të papajtueshmërisë së ushtrimit të funksionit të Presidentit të Republikës e të deputetëve dhe në veçanti me sferën e mbrojtjes së të drejtave dhe lirive themelore të individëve.

    11. Një rregullim i posaçëm, që përafron me juridiksionin e GjEDNj-së, i bëhet në shkronjën “f” të këtij neni gjykimit përfundimtar të ankesave të individëve ndaj çdo akti të pushtetit publik ose vendimi gjyqësor që cenon të drejtat dhe liritë themelore, pas shterimit të të gjitha mjeteve juridike efektive për mbrojtjen e këtyre të drejtave.

    12. Nevoja për kontrollin e kushtetutshmërisë së amendamenteve kushtetuese vetëm në aspektin procedural dhe jo substancial, ka gjetur zbatim në pikën 2 të nenit 131, duke shtuar një kompetencë specifike të kësaj gjykate për një çështje e cila ishte jashtë kontrollit kushtetues.

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

    13. Gjykata Kushtetuese, si një institucion mjaft i rëndësishëm në sistemin kushtetues të çdo shteti demokratik, garanton zbatimin e parimeve themelore nga të gjitha institucionet kushtetuese, në funksion të forcimit të shtetit të së drejtës. Këtë mision ajo e realizon përmes kontrollit kushtetues. Prandaj përcaktimi i saktë i çështjeve që përfshihen në juridiksionin e GjK-së ndikon edhe në kryerjen ashtu siç duhet të këtij funksioni determinant për konsolidimin e shtetit të së drejtës.

    14. Juridiksioni i GjK-së që ka pasur luhatje si në drejtim të zgjerimit, ashtu dhe të ngushtimit të sferës së tij të veprimit, përqendrohet kryesisht te kontrolli i kushtetutshmërisë së normës juridike, që në pjesën më të madhe identifikohet me pajtueshmërinë kushtetuese të ligjit, të akteve normative dhe të vendimeve gjyqësore, por pa shmangur kontrollin ndaj çdo akti të nxjerrë nga organet e pushtetit publik.

    15. Një ndikim të drejtpërdrejtë mbi funksionin e kontrollit kushtetues, të cilin Gjykata e realizon sipas parashikimeve të nenit 131, kanë çështjet që i nënshtrohen kontrollit ex post, nga çështjet e kontrollit ex ante. Veçoritë që paraqet ushtrimi i kontrollit abstrakt të normës juridike, në dallim nga mënyra e realizimit të kontrolli konkret, kanë, gjithashtu, ndikimin e tyre mbi kontrollin kushtetues.^[1]

    16. Kontrolli kushtetues kërkon edhe procedura të veçanta gjykimi, në të cilat ndikojnë elemente të ndryshme, që kanë të bëjnë me natyrën dhe llojin e çështjes që kontrollohet, me karakterin e përmbajtjes së normave juridike që kundërshtohen, me të drejtën e subjekteve për të iniciuar një gjykim kushtetues, me afatin dhe mënyrën e paraqitjes së kërkesës, me shterimin e mjeteve të tjera ligjore, me përmbajtjen dhe efektet juridike të vendimeve të dhëna, me shpalljen e vendimeve, me momentin e hyrjes së tyre në fuqi etj.

    17. Formulimi i parashikuar në nenin 131 të Kushtetutës, duke ju referuar “ligjit” në kuptimin formal, duket sikur përjashton aktet e tjera juridike që nuk kanë këtë emërtim. Pavarësisht se sipas shkronjës “a” të kësaj dispozite, GjK-ja vendos për pajtueshmërinë e ligjit me Kushtetutën ose me marrëveshjet ndërkombëtare, jurisprudenca i ka trajtuar si çështje të juridiksionit kushtetues edhe “aktet normative me fuqinë e ligjit.” Ka raste kur Gjykata Kushtetuese ka konstatuar “pafuqinë juridike”^[2] apo shfuqizuar akte normative të Këshillit të Ministrave, duke i përfshirë ato si pjesë të juridiksionit kushtetues.

    18. Në Kushtetutë nuk përmendet dhe as jepet ndonjë specifikim për “ligjet kushtetuese”. E vetmja dispozitë që përafron me konceptin e “ligjit kushtetues” është neni 177 i Kushtetutës, në të cilin është parashikuar rishikimi Duke mos përmendur nocionin “ligj kushtetues”, ashtu siç parashikohej në ligjin “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, Kushtetuta, deri përpara ndryshimeve të vitit 2016, nuk krijonte hapësirë për të hetuar pajtueshmërinë e ligjeve të zakonshme me ligjet kushtetuese ose pajtueshmërinë e ligjeve kushtetuese me vetë Kushtetutën.

    19. Një çështje e diskutueshme për juridiksionin e GjK-së ka qenë kontrolli i kushtetutshmërisë së amendamenteve kushtetuese. Deri përpara miratimit të amendamenteve të vitit 2016, kjo çështje nuk përfshihej në juridiksionin kushtetues. Megjithatë, sanksionimi nëpërmjet disa dispozitave (nenet 4, 116, 124, 131 dhe 132) i parimit të epërsisë së Kushtetutës, por edhe i pozicionit të veçantë të GjK-së, si autoriteti që garanton respektimin e Kushtetutës dhe i pajisur me pushtetin për të shfuqizuar aktet që bien në kundërshtim me të, nuk duket se e përjashto tërësisht kontrollin ndaj ligjeve që rishikojnë Kushtetutën. Një qëndrim të tillë e mbanin edhe studiues të doktrinës kushtetuese që pranonin tezën se “shtrirja e kontrollit kushtetues mbi aspektin procedural të amendamenteve të Kushtetutës nuk përbën ndonjë çështje të re për jurisprudencën kushtetuese, aq sa në të vërtetë përbën kontrolli mbi përmbajtjen e amendamenteve kushtetuese”^[3].

    20. Përderisa Kushtetuta nuk mund të mendohet si e pacenueshme nga ligjet që e rishikojnë atë, përmbajtja e të cilave mund të jetë në kundërshtim me frymën, parimet dhe vlerat universale që ajo shpreh dhe mbron, tashmë është pranuar, nëpërmjet parashikimit të pikës 2 të nenit 131, shqyrtimi nga GjK-ja i një ligji për rishikimin e Kushtetutës, vetëm në drejtim të respektimit të procedurës. Një pushtet i tillë i GjK-së bëhet më i domosdoshëm, për më tepër, kur amendamentet kushtetuese nuk i nënshtrohen detyrimisht referendumit popullor. “Nuk duhet pritur referendumi që Gjykata të ndërhyjë, por ajo duhet ta bëjë këtë edhe në emër të vlerave të frymës së Kushtetutës, sa herë që amendamenti miratohet përfundimisht në Kuvend.”^[4]

    21. Një tjetër normë juridike që përfshihet në juridiksionin e GjK-së është kontrolli i pajtueshmërisë së marrëveshjes ndërkombëtare para ratifikimit. “Kontrolli ex ante që kryen Gjykata Kushtetuese i shërben parandalimit të antikushtetutshmërisë që mund të përmbajë marrëveshja ndërkombëtare, e cila është në pritje të ratifikimit të saj nga Kuvendi. Roli i Gjykatës është në funksion të një organi vendimmarrës dhe jo të një opiniondhënësi ose këshilluesi për një fushë të caktuar. Kontrolli paraprak duket sikur e përfshin Gjykatën Kushtetuese në një vlerësues të vullnetit politik të qeverisë në fushën e marrëdhënieve me jashtë.”^[5] Marrëdhëniet me jashtë janë jo vetëm çështje të rendit të brendshëm kushtetues të një vendi, por edhe të së drejtës ndërkombëtare, për aq sa shteti merr përsipër të drejta dhe detyrime. Në fushën e marrëdhënieve me jashtë dallojmë dy anë: formimin e vullnetit dhe shprehjen e tij. Vlerësimi i nevojës apo interesit për lidhjen e një marrëveshjeje ndërkombëtare është një akt politik. Çështja nëse ky akt politik është në përputhje me kuadrin e brendshëm normativ (kupto: kushtetues) dhe me interesat shtetërorë në tërësi, është e natyrës juridike. Pikërisht këtu përqendrohet kontrolli kushtetues që bën GjK-ja.^[6] Sidoqoftë, ky vlerësim që bën Gjykata, çka përligj ndërhyrjen e saj, realizohet vetëm pas një shqyrtimi tërësor të të gjithë rregullimit normativ, bazuar mbi parimet themelore kushtetuese, pa e përfshirë atë në procesin ligjbërës.

    22. Në dallim nga kontrolli paraprak i marrëveshjeve ndërkombëtare para ratifikimit, Gjykata Kushtetuese realizon, sipas nenit 180 të Kushtetutës, edhe kontrollin kushtetues të marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara. Sipas kësaj dispozite, marrëveshjet ndërkombëtare që janë ratifikuar përpara hyrjes në fuqi të kësaj Kushtetute dhe që përmbajnë dispozita që vijnë në kundërshtim me të, nuk i shmangen kontrollit kushtetues nëpërmjet inicimit të procedurës nga Këshilli i Ministrave. Një normim i tillë kushtetues, që përbën një përjashtim nga rregulli i përgjithshëm, jo vetëm e zgjeron juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese në drejtim të marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara, por njëkohësisht lejon ushtrimin e kontrollit të kushtetutshmërisë së normave juridike edhe tej afatit 2-vjeçar, i cili gjendet i parashikuar si një afat maksimal në nenin 50 të ligjit “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese”^[7].

    23. Në rrugën e kontrollit të kushtetutshmërisë së normës, GjK-së nuk i krijohet hapësirë në drejtim të verifikimit të paligjshmërisë së akteve normative. Nga interpretimi që u bëhet dispozitave të Kushtetutës, por edhe nga qëndrimi që ka mbajtur jurisprudenca kushtetuese, shqyrtimi i pajtueshmërisë me ligjin i akteve normative nuk është brenda fushës së kontrollit kushtetues. Pas miratimit të ligjit nr. 49, datë 3.05.2012 “Për organizimin dhe funksionimin e gjykatave administrative dhe gjykimin e mosmarrëveshjeve administrative”, kjo çështje ka marrë zgjidhje. Sipas nenit 10, pika 2/b, të këtij ligji është Gjykata Administrative e Apelit që shqyrton “në shkallë të parë, mosmarrëveshjet me objekt aktet nënligjore normative”.

    24. Me qëllim bërjen më efektive të GjKsë, shkronja “f” e nenit 131 e ka zgjeruar juridiksionin i saj në drejtim të akteve që kundërshtohen, por edhe të të drejtave që pretendohen se janë cenuar. Gjykimi përfundimtar i ankesave të individëve për shkeljen e të drejtave të tyre kushtetuese për një proces të rregullt ligjor, i ka lënë vendin ankimit për të gjitha të drejtat dhe liritë themelore të garantuara në Kushtetutë.

    25. Parashikimi kushtetues për kundërshtimin e çdo akti të organeve të pushtetit publik nuk pengon as ligjin, as aktin normativ për të qenë “objekt i ankimit kushtetues individual”.^[8] Ligji nr. 8577, datë 10.2.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese”, i ndryshuar ka bërë një parashikim më të hollësishëm që ndihmon në kuptimin e saktë të “kompetencës së zgjeruar” të GjK-së. Sipas nenit 49, shkronja “e”, të këtij ligji, individët inicojnë një gjykim kushtetues për cenimin që u është bërë në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe reale të drejtave dhe lirive të tyre, pasi të kenë shteruar të gjitha mjetet juridike për këtë qëllim, “si dhe kur akti që kundërshtojnë është drejtpërdrejt i zbatueshëm dhe nuk parashikon nxjerrjen e akteve nënligjore për zbatimin e tij”. Pikërisht, nëpërmjet kësaj fraze, por edhe mënyrës sesi do të elaborohet në vijimësi jurisprudenca e Gjykatës Kushtetuese, orientohet cilido individ që të përdorë, në funksion të parimit të subsidiaritetit, ato mjete efektive të drejtpërdrejta që ligji parashikon për zgjidhjen e çështjes. GjK-ja nuk është hallka e parë në piramidën institucionale, ku individi do të zgjidhë çështjen e tij. Hapësirat dhe mundësitë që ligji parashikon për individin i krijojnë atij mundësinë e përdorimit edhe të mjeteve të tjera efektive, por pa e penguar ankimin kushtetues.^[9]

     

    [1]Sokol Sadushi, “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012, f. 219.

    [2]Shih vendimin nr. 24, datë 10.11.2006 të Gjykatës Kushtetuese të R.Sh-së.

    [3]Sokol Sadushi, “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012, f. 222  

    [4]Kristaq Traja, marrë nga parathënia e librit “Kontrolli kushtetues”, botuar nga shtëpia botuese “Botimpex”, Tiranë, 2004.    

    [5]Sokol Sadushi, “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012, f. 178.

    [6] Shih vendimin nr.15/2010 të Gjykatës Kushtetuese.

    [7] Sipas nenit 50 të ligjit nr. 8577, datë 10.2.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese”, të ndryshuar: “1. Kërkesat në Gjykatën Kushtetuese për pajtueshmërinë e ligjit ose të akteve të tjera normative me Kushtetutën ose me marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara, sipas pikës 1 dhe pikës 3, shkronjat “a”, “b”, “c”, “ç” dhe “d”, të nenit 49 të këtij ligji, mund të paraqiten brenda dy vjetëve nga hyrja në fuqi e aktit.”.

    [8]Neni 71/2 i ligjit nr. 99/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8577, datë 10.2.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë””.

    [9]Neni 71/a i ligjit nr. 99/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8577, datë 10.2.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë””. Shih edhe Arta Vorpsi/Jan Bergmann, “Ankimi Kushtetues Individual – Përvoja gjermane dhe perspektiva shqiptare”. Botimet Maluka, Tiranë 2017.

  • Konteksti historik

    26. Parë në kontekstin historik, juridiksioni i GjK-së, pavarësisht ndonjë luhatjeje, ka qenë i orientuar përgjithësisht në çështje që lidhen me kontrollin e kushtetutshmërisë së ligjeve, të marrëveshjeve ndërkombëtare para ratifikimit, të akteve normative të organeve qendrore e vendore, me zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të kompetencës ndërmjet pushteteve, me kushtetutshmërinë e partive politike e kontrollin e veprimtarisë që ato ushtrojnë, me verifikimin e zgjedhjeve, të referendumeve, të çështjeve të zgjedhshmërisë dhe të papajtueshmërisë së ushtrimit të funksionit të Presidentit të Republikës e të deputetëve dhe në veçanti me sferën e mbrojtjes së të drejtave dhe lirive themelore të individëve.

    27. Juridiksioni i GjK-së ka qenë i fokusuar kryesisht në kontrollin e shfaqjes së vullnetit nga organet e pushtetit shtetëror nëpërmjet nxjerrjes së normave juridike. Pavarësisht mënyrës së formulimit të dispozitave kushtetuese, jurisprudenca e GjK-së nuk e ka lënë jashtë juridiksionit të saj edhe ometimin legjislativ. Njihen në jurisprudencën e GjK-së qëndrime të mbajtura, kur në mënyrë të tërthortë ka vlerësuar ometimin legjislativ, por pa konkluduar përfundimisht për antikushtetutshmërinë e tij. Ka jo pak raste kur GjK-ja ka evidentuar cenimin e parimeve kushtetuese, për shkak të ekzistencës së zbrazëtisë ligjore. Në raste të kësaj natyre, ajo ka shpallur antikushtetutshmërinë e normës juridike, duke ia lënë organit ligjbërës përmbushjen e këtij detyrimi.^[1] Ka edhe raste kur kjo Gjykatë ka përparuar dukshëm jo vetëm në evidentimin, por edhe në mënjanimin e ometimit legjislativ. ^[2]

    28. Lidhur me terminologjinë e përdorur, në ligjin “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, krahas shqyrtimit të kushtetutshmërisë së ligjeve, njihej si çështje e juridiksionit kushtetues shqyrtimi i pajtueshmërisë me Kushtetutën të “akteve që kanë fuqinë e ligjit” ose të “akteve dhe dispozitave nënligjore me Kushtetutën dhe me ligjin.”. Ky formulim që përdorej fillimisht në ligjin “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, pranonte si pjesë të juridiksionit të GjK-së të gjitha aktet e nxjerra nga Kuvendi, pavarësisht formulimit të tyre (si p.sh., vendim^[3], rezolutë, rregullore), si dhe dekretet e Presidentit të Republikës, që në raste të veçanta kishin karakter normativ”.^[4] Pranohej, gjithashtu, edhe kompetenca e GjK-së për të shqyrtuar “papajtueshmërinë e akteve dhe dispozitave nënligjore me Kushtetutën dhe me ligjin“^[5].

    29. Ky formulim ndryshoi me Kushtetutën e vitit 1998. Sipas nenit 131 të Kushtetutës, Gjykata shqyrton pajtueshmërinë me Kushtetutën të ligjeve, të marrëveshjeve ndërkombëtare para ratifikimit, si dhe të akteve normative të organeve qendrore e vendore. Në juridiksionin e GjK-së nuk pranohej gjykimi i papajtueshmërisë së dispozitave nënligjore me ligjin. Një kompetencë e tillë i ka kaluar Gjykatës Administrative të Apelit.

    30. Për sa i përket ankimit kushtetues individual, është vënë re një luhatje e theksuar nga miratimi i ligjit “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, te miratimi i Kushtetutës së vitit 1998 e deri te amendamentet e vitit 2016. Ankimi kushtetues i vitit 1992 ngjasonte me modelin gjerman. E drejta e individit për t’iu drejtuar GjK-së, sipas dispozitave kryesore kushtetuese, ishte e pakufizuar. GjK-së i njihej e drejta për të zgjidhur përfundimisht ankesat e individëve që pretendonin shkeljen e të drejtave të tyre themelore nga aktet e paligjshme. GjK-ja kishte autoritetin jo vetëm për të vendosur njohjen dhe garantimin e këtyre të drejtave, por edhe ndreqjen e pasojave dhe kompensimin e duhur të dëmit të shkaktuar.^[6] Gjithashtu, Gjykata Kushtetuese nuk ndalohej të urdhëronte çdo organ shtetëror për të anuluar, shfuqizuar a ndryshuar çdo akt individual nëpërmjet të cilit cenohej e drejta kushtetuese e individit. Objekt i shqyrtimit kushtetues mund të ishte ligji^[7], akti normativ i qeverisë,^[8] por edhe çdo akt administrativ apo vendim gjyqësor, pa qenë nevoja e shterimit të rrugëve të tjera ligjore për realizimin e të drejtave.^[9]

    31. Ndryshimi që pësoi ankimi individual në Kushtetutën e vitit 1998 (neni 131, shkronja “f”) ishte një kthim pas, në raport me ankimin e drejtpërdrejtë që parashikohej në ligjin “Për dispozitat kryesore kushtetuese” të vitit 1992. “Nga tërësia e sferës së lirive dhe të drejtave themelore, mbrojtja gjyqësore e individit kufizohet vetëm në një prej tyre. E drejta për një proces të rregullt ligjor është orientimi i vetëm për individin për një ankim kushtetues.” Megjithëse, aksesi i individit nuk rezulton të ketë qenë i kufizuar, për shkak të numrit të madh të çështjeve të shqyrtuara, GjK-ja “nuk rezulton të ketë qenë një mjet efektiv, siç kërkon neni 13 i KEDNJ-së”^[10]. Në jo pak raste “Gjykata Europiane ka vërejtur se vendimet e GjK-së kanë qenë deklarative, prandaj GjK-ja nuk ka ofruar ndonjë mjet ndreqjeje të përshtatshëm”^[11].

    32. Evidentimi në jo pak raste nga Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut se “autoritetet kanë privuar ankuesit nga e drejta për të pasur një mjet efektiv juridik ankimimi, që t’u mundësojë atyre sigurimin e zbatimit të së drejtës së tyre civile për kompensim”, si dhe dështimi i autoriteteve “që të marrin hapat e nevojshëm për të siguruar mjetet për ekzekutimin e vendimeve të KKKP-së vendore (shkelje e nenit 13 së bashku me nenin 6 § 1)”^[12], janë disa nga gjetjet e rëndësishme të Analizës së Sistemit të Drejtësisë, që kanë ndikuar në riformulimin e ankimit kushtetues të individit në GjK. Kompetenca e GjK-së, që në tekstin e Kushtetutës së vitit 1998 kufizohej në “gjykimin përfundimtar të ankimeve të individëve për shkeljen e të drejtave të tyre kushtetuese për proces të rregullt ligjor”^[13], u vlerësua me të drejtë si një kompetencë që duhet zgjeruar dhe që “duhet mirëpritur.^[14]

    33. Mbi këto gjetje të evidentuara në Analizën e Sistemit të Drejtësisë, në vendimet e GjEDNj-së dhe në opinionet e KV-së, me ndryshimet kushtetuese të vitit 2016 u riformulua neni 131, shkronja “f”. Zgjerimi i ankimit kushtetues për individin drejt pretendimit për cenimin e të drejtave dhe lirive themelore dhe ndaj çdo akti të pushtetit publik, së bashku me ndryshimet e tjera të procedurës së gjykimit kushtetues, janë një garanci që GjK-ja të shndërrohet si një mjet efektiv.

     

    [1] Shih vendimin nr. 75, datë 19.04.2002 dhe vendimin nr. 76, datë 25.04.2002 të Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [2] Vendimi nr. 34, datë 20.12.2005 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [3] Shih vendimet nr. 1, nr. 2, datë 8.02.1993 dhe nr. 13, datë 22.11.1993 të Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [4] Sipas nenit 28, pika 19, të ligjit “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, Presidenti i Republikës “nxjerr dekrete me karakter individual dhe vendime. Në raste të ngutshme nxjerr edhe dekrete me karakter normativ, të cilat i paraqiten për miratim Kuvendit Popullor në sesionin më të afërt”.

    [5] Shih nenin 24 të ligjit nr. 7561, datë 29.4.1992 “Për disa ndryshime e plotësime në ligjin nr. 7491, datë 29.04.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese””.

    [6]Po aty.

    [7] Shih vendimin nr. 10, datë 30.11.1994, si dhe vendimin nr. 53, datë 13.11.1997 të Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [8] Shih vendimin nr. 8, datë 25.04.1997 të Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [9] Shih vendimin nr. 8, datë 26.04.1996 të Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [10]Shih “Analizë e sistemit të drejtësisë në Shqipëri”, qershor 2015, f. 18. www.reformanedrejtesi.al.

    [11]Po aty, f. 17

    [12]Po aty. f. 17.

    [13]Opinion i ndërmjetëm për projektndryshimet kushtetuese për gjyqësorin e Shqipërisë, opinion nr. 824/2015, 21 dhjetor 2015, CDL-AD (2015) 045.

    [14] Shih CDL-AD(2014)026, Opinion për shtatë amendamentet e Kushtetutës së “ish-Republikës Jugosllave të Maqedonisë” në lidhje, sidomos, me këshillin gjyqësor, kompetencën e Gjykatës Kushtetuese dhe zonat e posaçme financiare, §79.

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  34. Ka jo pak dokumente ndërkombëtare që evidentojnë standarde lidhur me rolin që ka GjK-ja në konsolidimin e shtetit të së drejtës. Më të shumtë janë opinionet e KV-së dhe në veçanti ato që lidhen me amendamentet kushtetuese të sistemit të drejtësisë.^[1]

  a) Shih CDL-AD(2014)026, Opinion për shtatë amendamentet e Kushtetutës së “ish-Republikës Jugosllave të Maqedonisë” në lidhje, sidomos, me këshillin gjyqësor, kompetencën e Gjykatës Kushtetuese dhe zonat e posaçme financiare, §79.

  b) CDL-AD(2010)044, Opinion për situatën kushtetuese në Ukrainë.

  c) CDL-AD(2015)045 -  Public Interim Opinion on the Draft Constitutional Amendments on the Judiciary of Albania, adopted by the Venice Commission at its 105th Plenary Session (Venice, 18-19 December 2015); www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2015)045-e; CDL-AD(2016)009  

  d) Final Opinion on the revised draft constitutional amendments on the Judiciary (15 January 2016) of Albania, adopted by the Venice Commission at its 106th Plenary Session (Venice, 11-12 March 2016), www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2016)009-e;

  e) Relacion për projektligjin “Për disa ndryshime në ligjin nr.8417, datë 21.10.1998, “Kushtetuta e RSH-së” të ndryshuar; www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/relacion-shtesa-dhe-ndryshime-ne-ligjin-nr.-84172c-date-21.10.1998-kushtetura-e-r.sh-te-ndryshuar.pdf

  f) Konventa Europiane për të Drejtat dhe Liritë Themelore të Njeriut (neni 6) dhe jurisprudenca përkatëse e GjEDNj-së.

  g) “Analizë e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri”, Qershor 2015. www.reformanedrejtesi.al

  h) Strategjia e reformës në sistemin e drejtësisë.

   

   

  [1]CDL-AD(2015)045  -  Public Interim Opinion on the Draft Constitutional Amendments on the Judiciary of Albania, adopted by the Venice Commission at its 105th Plenary Session (Venice, 18-19 December 2015);www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2015)045-e; CDL-AD(2016)009  Final Opinion on the revised draft constitutional amendments on the Judiciary (15 January 2016) of Albania, adopted by the Venice Commission at its 106th Plenary Session (Venice, 11-12 March 2016), www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2016)009-e.

• Materiale legjislative
  Asnjë koment
• Dispozita të lidhura
  Asnjë koment
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia
  Asnjë koment
• Arkiva
  Asnjë koment