Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi

     1. Qëllimi i pjesës së nëntë të Kushtetutës, “Gjykatat”, ku bën pjesë edhe neni 135, është përcaktimi në nivel kushtetues i organeve që kanë në kompetencë të japin drejtësi; pra parashikimi i gjykatave që veprojnë në vend në të gjitha nivelet hierarkike, madje duke përcaktuar edhe juridiksionin material të tyre. Qëllimi është të garantohet parimi i krijimit të gjykatave me ligj. Gjithashtu, kjo pjesë synon të përcaktojë disa nga garancitë bazë për gjyqtarët e të gjitha niveleve, si dhe rregulla të posaçme që lidhen me përgjegjshmërinë e tyre.

    2. Më tej, në këtë pjesë parashikohen edhe organet kushtetuese të ngarkuara me sigurimin e pavarësisë, përgjegjshmërisë dhe mbarëvajtjen e pushtetit gjyqësor. Pra, e gjithë pjesa e nëntë, e cila i kushtohet gjykatave, ka qenë objekt i ndryshimeve kushtetuese të vitit 2016 (me përjashtim të pikës 1 të nenit 135 dhe nenit 142 të Kushtetutës). Qëllimi i këtyre ndryshimeve ishte rishikimi i rregullave bazë që bëjnë të mundur rikonceptimin e një sistemi gjyqësor efikas, profesional dhe të përgjegjshëm në një shtet të së drejtës, elemente të cilat i kanë munguar ose nuk kanë qenë efikase në masën e duhur për të ofruar drejtësi ndaj publikut.

    3. Në këtë kontekst, qëllimi i nenit 135, si dispozita që hap pjesën e posaçme për pushtetin gjyqësor, është përcaktimi i gjykatave që veprojnë në territorin e Republikës së Shqipërisë, duke iu referuar kryesisht ndërtimit hierarkik të tyre, pra shkallëve të gjykimit. Gjithashtu, qëllimi i kësaj dispozite është të parashikojë në nivel kushtetues dhe, për herë të parë, ngritjen e një gjykate të re me juridiksion lëndor të përcaktuar qartë: Gjykatën e Posaçme që do të gjykojë akuzat penale të korrupsionit, të krimit të organizuar, si dhe akuzat penale kundër funksionarëve të lartë (shih më poshtë: gjykata e posaçme). Në këtë kontekst, ligjvënësi kushtetues ka përcaktuar edhe çështjen e emërimit dhe të shkarkimit nga detyra të gjyqtarëve të këtyre gjykatave, me qëllim mbrojtjen e veçantë të tyre.^[1]

     

    [1] Çështja e parashikimit në nivel kushtetues të kësaj gjykate do të trajtohet më poshtë gjerësisht.

  • Objekti

     4. Neni 135 strukturohet në 4 pika, ku në pikën e parë jepen të renditura nivelet e gjykatave që ushtrojnë veprimtarinë e tyre në territorin shqiptar. Konkretisht, parashikohen tri nivele gjykimi: Gjykata e Lartë, gjykatat e apelit dhe gjykatat e shkallës së parë. Krijimi i tyre bëhet vetëm me ligj, duke parashikuar në këtë mënyrë rezervën ligjore absolute. Kjo pikë nuk arriti të pësojë ndryshime në vitin 2016, megjithëse pati përpjekje serioze, të cilat nuk u finalizuan për shkaqe që lidheshin me vullnetin politik. Pavarësisht këtij fakti, është me rëndësi të theksohet se GENL-ja propozoi fillimisht krijimin e Gjykatës së Lartë Administrative (GJLA), e cila do të plotësonte më në fund një boshllëk në hierarkinë e gjykimit administrativ, i cili paraqitej i mangët për sa i takon gjykimit në shkallën më të lartë. Problemet që shfaqte kjo mangësi lidheshin me tejzgjatjen e afateve të gjykimit para Gjykatës së Lartë (Kolegjit Administrativ), për shkak se këto çështje i nënshtroheshin të njëjtit proces regjistrimi dhe rendi gjykimi si çështjet e tjera, apo me faktin se Kolegji Administrativ nuk ishte i përbërë nga gjyqtarë të specializuar në të drejtën administrative, ndryshe nga gjyqtarët e shkallës së parë dhe ata të apelit. Propozimi për ngritjen e GJLA-së u mirëprit edhe nga KV-ja, që në Opinionin interim theksoi se ky rregullim mund të ketë disa efekte të qarta pozitive, si p.sh. rritjen e profesionalizimit në gjykimin administrativ për shkak të specializimit të gjyqtarëve. Nga pikëpamja e të drejtave të njeriut, gjykimi administrativ është një element i rëndësishëm në procesin e kontrollit të performancës së administratës publike.^[1] Megjithatë, ky propozim nuk gjeti përkrahje nga opozita, e cila e shihte si të panevojshëm krijimin e një gjykate të lartë të posaçme administrative, pasi, sipas tyre, gjykimin në shkallë të fundit të konflikteve administrative mund të vazhdojë ta kryejë Kolegji Administrativ, duke i shtuar numrin e gjyqtarëve apo specifikuar specializimin e tyre në gjykimin administrativ.^[2]

    5. Më tej, në pikën e dytë, parashikohet krijimi i Gjykatës së Posaçme, për të cilën është përcaktuar edhe juridiksioni i saj specifik. Kjo gjykatë është krijuar për të shqyrtuar veprat penale të korrupsionit, të krimit të organizuar, si dhe akuzat penale kundër funksionarëve të lartë, të cilët në pjesën më të madhe janë përcaktuar në mënyrë shteruese.

    6. Pika 3 e nenit 135 parashikon të drejtën e Kuvendit për të krijuar gjykata të tjera për fusha të veçanta, por në asnjë rast gjykata të jashtëzakonshme. Sjellim në vëmendje se kjo pikë nuk i është nënshtruar ndryshimeve të vitit 2016.

    7. Së fundmi, në pikën 4 parashikohet mënyra e emërimit dhe e shkarkimit të gjyqtarëve të Gjykatës së Posaçme, si dhe detyrimi që gjyqtarët dhe nëpunësit civilë gjyqësorë, si dhe familjarët e tyre, para emërimit, i nënshtrohet verifikimit të pasurisë dhe figurës, si dhe japin pëlqimin për kontrollin periodik të llogarive të tyre bankare dhe telekomunikimeve vetjake, sipas ligjit.

    8. Nga pikëpamja e përmbajtjes, neni 135 paraqet një miksim të rregullave që lidhen specifikisht me gjykatat që veprojnë në vend, si dhe të rregullave që i përkasin statusit të një kategorie të posaçme të gjyqtarëve dhe të nëpunësve, duke i dhënë dispozitës një natyrë atipike për rregullimet kushtetuese. Shpjegimet për këtë zgjidhje do të jepen më poshtë.

     

    [1] Shih Opinionin interim të KV-së mbi ndryshimet kushtetuese, datë 21 dhjetor 2015, § 36. www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2015)045-e.

    [2] Shih procesverbalin e mbledhjes së Komisionit të Posaçëm për Reformën në Drejtësi, datë 16.05.2016.

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

     9. Duke qenë se neni 135 paraqet disa elemente të veçanta për sa i takon përmbajtjes së tij, më poshtë do të trajtojmë çështjet më të rëndësishme, me qëllimin për të qartësuar idenë përse ligjvënësi ka bërë këtë zgjedhje të veçantë.

     

    a) Dallimi midis gjykatave të posaçme dhe gjykatave të jashtëzakonshme

     10. Përpara se të ndalemi te çështja përse krijimi i Gjykatës së Posaçme është parashikuar në Kushtetutë, vlen të sqarojmë dallimin që ekziston midis “gjykatave të posaçme/veçanta” dhe “gjykatave të jashtëzakonshme”. Në këtë mënyrë bëhet më i qartë edhe kuptimi i pikës 3 të nenit 135, që autorizon ligjvënësin për të krijuar me ligj gjykata të veçanta, pa qenë nevoja të parashikojë specifikisht në Kushtetutë krijimin e një të tillë.

    11. Parashikimi kushtetues për ndalimin e krijimit të gjykatave të jashtëzakonshme ka për qëllim të ndalojë parlamentin të krijojë gjykata jashtë hierarkisë gjyqësore dhe pa ia nënshtruar rregullave standarde të gjykimit. Një gjykatë e jashtëzakonshme ose një “gjykatë speciale” krijohet për një qëllim të jashtëzakonshëm dhe është një gjykatë e përkohshme. Gjykatat e jashtëzakonshme krijohen për gjykimin dhe zgjidhjen e çështjeve specifike individuale. Ngritja e tyre është e ndaluar, sepse ato krijohen pasi ka ndodhur ngjarja/episodi mbi të cilin duhet të gjykojnë, duke rënë ndesh me parimin e gjykatës së caktuar me ligj. Sipas këtij parimi, çdo individ duhet të dijë paraprakisht se cili do të jetë gjyqtari natyral, pra gjyqtari i caktuar me ligj që do të gjykojë rastin e tij, nëse kryen një vepër penale. Përfundimi i gjykimeve nga gjykatat e jashtëzakonshme si rregull është i pritshëm ose i parashikueshëm që në momentin e krijimit të tyre, sepse kur shteti vendos të krijojë këto gjykata për gjykimin e ngjarjeve/veprimeve specifike, ka vendosur që këto ngjarje/veprime janë të dënueshme.^[1] Ka shembuj të gjykatave të jashtëzakonshme në nivel ndërkombëtar, të cilat krijohen pas ngjarjeve të rënda të abuzimit me civilë apo me krime lufte.^[2] Krahas kushtetutave që parashikojnë ndalim absolut për gjykatat e jashtëzakonshme, siç është ajo shqiptare, ka dhe kushtetuta të cilat parashikojnë se gjykatat e jashtëzakonshme mund të krijohen vetëm gjatë periudhës së luftës.^[3]

     12. Nga ana tjetër, gjykatat e veçanta ose speciale janë ato gjykata të cilat gjykojnë mbi fusha të caktuara të së drejtës. Pra, këto gjykata kanë juridiksion të kufizuar dhe ekskluziv në fusha të veçanta të së drejtës, si p.sh. gjykatat tregtare, administrative, ushtarake, të të miturve, financiare etj. Gjykatat e specializuara krijohen për zgjidhjen e konflikteve në fusha të caktuara të së drejtës, duke synuar edhe specializimin e gjyqtarëve dhe përshpejtimin e proceseve gjyqësore të profilizuara. Arsyet pse krijohen gjykatat e specializuara kanë të bëjnë me: (i) rritjen e efikasitetit të sistemit gjyqësor; (ii) sigurimin e unifikimit të praktikës dhe ekspertizës; (iii) menaxhimin më të mirë të çështjeve dhe (iv) eliminimin e konflikteve midis juridiksioneve.

    13. Pra, siç shihet nga më sipër, dallimi midis tyre qëndron kryesisht te këto elemente: (i) qëllimi i krijimit, i cili lidhet me fakte të ndodhura para ngritjes së gjykatës, pra pasi ka ndodhur konflikti që duhet zgjidhur. Si rregull, gjykata e jashtëzakonshme krijohet pas ndodhjes së faktit, ndërsa gjykata e posaçme para tij; (ii) kohëzgjatja në funksionim, gjykata e jashtëzakonshme krijohet për një kohë të kufizuar derisa të zgjidhet çështja për të cilën është krijuar, ndërsa gjykata e posaçme nuk ka kufizim në kohë; (iii) rregullat procedurale të posaçme, gjykata e jashtëzakonshme i nënshtrohet rregullave të ndryshme procedurale nga ato të gjykatave të tjera. Madje në disa raste, të parat nuk respektojnë të gjitha elementet e garancisë për një proces të rregullt ligjor, për shkak të ritmit të veçantë që kanë në zhvillimin e procesit, për shkak të mandatit kohor të kufizuar apo së drejtës për t’u njohur me të gjitha aktet procedurale etj. Për këto arsye, gjykatat e jashtëzakonshme sot ngrihen kryesisht në nivel ndërkombëtar dhe për të gjykuar krime lufte apo krime kundër njerëzimit.

     

    b) Krijimi nga ligjvënësi kushtetues i Gjykatës së Posaçme.

    14. Vlen për t’u theksuar se krijimi i gjykatave të posaçme nuk është risi për sistemin gjyqësor shqiptar. Të tilla janë ngritur më parë me ligj të posaçëm, si p.sh gjykata për krimet e rënda^[4] ose gjykatat administrative.^[5] Ajo që është e re te neni 135 lidhet me nivelin e aktit që e krijon atë. Për herë të parë parashikohet në nivel kushtetues ngritja e një gjykate të posaçme. Lind pyetja: përse duhej krijuar me anë të dispozitave kushtetuese gjykata e posaçme, ndërkohë që neni 135, pika 3 parashikon që gjykatat e veçanta mund të krijohen me ligj?^[6]

    15. Përgjigjja për këtë mund të gjendet tek Analiza e Sistemit të Drejtësisë. Disa nga gjetjet e analizës ishin: niveli i lartë i korrupsionit në radhët e gjyqtarëve dhe prokurorëve, niveli i ulët profesional i tyre, mungesa e mekanizmave efikas të kontrollit mbi ta, si dhe politizimi i tyre për shkak të gjykimit të çështjeve me ndikim politik. Përpjekjet e herëpashershme të qeverive të ndryshme për t’i adresuar këto probleme (dhe shkaqet që qëndrojnë në themel të tyre) kanë dështuar, sepse ndërhyrjet e propozuara ligjore kanë qenë të pjesshme dhe në asnjë rast nuk kanë prekur rregullimet përkatëse kushtetuese. Nisur nga këto gjetje, GENL-ja është shprehur pa ekuivok se gjendja në të cilën ndodhej sistemi i drejtësisë në Shqipëri diktonte nevojën e ndryshimeve thelbësore kushtetuese, sepse Kushtetutës në fuqi i mungonin disa mekanizma dhe procedura thelbësore, të cilat do të bënin të mundur garantimin e pavarësisë, përgjegjshmërisë dhe efiçencës së sistemit të drejtësisë. Krijimi i një gjykate të posaçme, si dhe e një prokurorie të decentralizuar, e cila do të ketë brenda saj një strukturë me kompetenca që mund të hetojë në mënyrë të pavarur krimin e organizuar dhe korrupsionin, kërkonte dhe ndryshime kushtetuese, me qëllim qartësimin e së drejtës së prokurorit të një niveli më të ulët për vijuar ndjekjen penale nëse çështja pushohet nga prokurori më i lartë. Kjo është kërkesa minimale për të luftuar korrupsionin gjyqësor. Ngritja brenda prokurorisë e Strukturës së Posaçme Antikorrupsion do të sjellë më tepër efikasitet në luftën kundër korrupsionit.

    16. Një element tjetër i veçantë i pikës 2 të nenit 135 është edhe parashikimi thuajse shterues i kategorive të zyrtarëve që mund të jenë subjekt gjykimi nga gjykatat e posaçme. Vlen për t’u theksuar se në draftin e parë që iu dërgua KV-së për opinion paraprak (tetor 2015), GENL-ja propozoi që Gjykata e Posaçme të gjykojë akuzat penale të korrupsionit dhe krimit të organizuar kundër “funksionarëve të lartë”. KV-ja vlerësoi se ishte e nevojshme të jepej një përkufizim i termit “funksionar i lartë” në Kushtetutë, me qëllim identifikimin e qartë të subjekteve, ndërsa rregullimet e detajuara mund të gjenin pasqyrim në legjislacionin zbatues.^[7]

    17. Gjykata e Posaçme së bashku me Prokurorinë e Posaçme dhe Njësinë e Posaçme hetimore do të hetojnë, procedojnë dhe gjykojnë të gjitha çështjet që kanë të bëjnë me veprat penale të korrupsionit dhe krimit të organizuar.^[8] Kjo njësi do të jetë përgjegjëse për ndjekjen penale të Presidentit të Republikës, Kryetarit të Kuvendit, Kryeministrit, anëtarit të Këshillit të Ministrave, gjyqtarit të GjK-së dhe të GjL-së, PP-së, ILD-së, kryetarit të Bashkisë, deputetit, zëvendësministrit, anëtarit të KLGj-së dhe të KLP-së, dhe drejtuesve të institucioneve qendrore ose të pavarura të përcaktuara në Kushtetutë ose në ligj, si dhe akuzat kundër ish-funksionarëve të sipërpërmendur. Siç shihet, rrethi i zyrtarëve të lartë që do të jenë subjekt i kësaj gjykate është mjaft i gjerë. Ai madje shtrihet edhe ndaj atyre personave që kanë qenë më parë në këto funksione, nëse ndaj tyre ngrihet një akuzë për veprën penale të korrupsionit gjatë kohës që kanë ushtruar detyrën. Çështjet gjyqësore në ngarkim të një pjese të madhe të këtyre funksionarëve, para ndryshimeve të vitit 2016, ishin në juridiksionin e GjK-së, e cila gjykonte si gjykatë themeli, pasi kishte juridiksion fillestar, pavarësisht veprës së kryer.^[9] Kjo kompetencë e GjL-së u konsiderua si shkak për rritjen e ndikimit të politikës te gjyqësori, si dhe mosgarantimin e së drejtës për proces të rregullt ligjor për subjektet, duke qenë se pas vendimit të GjL-së, subjekti nuk kishte mundësi ankimi të paktën në një shkallë.

    18. Pra, nisur nga sa më sipër, rezulton se arsyeja e krijimit të Gjykatës së Posaçme (dhe prokurorisë) me dispozitat kushtetuese, ka të bëjë me garancinë më të madhe që i duhet dhënë kësaj strukture jo vetëm për të qenë e pavarur nga politika, por edhe për të pasur më tepër garanci lidhur me statusin e tyre kundrejt strukturave të tjera të sistemit të drejtësisë, me qëllim bërjen e saj sa më efikase në luftën kundër krimit të organizuar dhe korrupsionit. Kështu p.sh. megjithëse edhe gjyqtarët e Gjykatës së Posaçme emërohen nga KLGj-ja, ata mund të shkarkohen vetëm me vendim të marrë me 2/3 e anëtarëve të Këshillit. Kjo shumicë e cilësuar në vendimmarrjen për shkarkimin e tyre është një nga garancitë që ka në ushtrimin e detyrës kjo kategori gjyqtarësh. Gjithashtu, ky parashikim kushtetues erdhi edhe si nevojë e kufizimit që i bëhet sferës private të personave që do të përfshihen në këtë strukturë, së bashku me familjarët e tyre, siç trajtohet më poshtë. Parashikimi në Kushtetutë i kësaj strukture me kompetencat e veta dhe e pavarur nga PP-ja do të bëjë të mundur sigurimin e mirëfunksionimit të saj pa hasur në pengesa që mund të vijnë si pasojë e ndryshimeve të shpeshta të legjislacionit. Gjithashtu, parashikimi në Kushtetutë tregon edhe përparësinë që i jep Shqipëria luftës kundër korrupsionit, si një nga kriteret kryesore për pranimin e saj në BE.^[10]

     

    c) Kufizimi i sferës private për gjyqtarët dhe nëpunësit e gjykatave të posaçme

    19. Çështja tjetër me rëndësi që trajton neni 135, pika 4 lidhet me kufizimin që ai vendos jo vetëm për gjyqtarët e Gjykatës së Posaçme dhe nëpunësit civilë që do të punojnë me ta, por edhe për familjarët e afërt të tyre. Konkretisht, këtyre 3 grupeve (gjyqtarëve, nëpunësve civilë gjyqësorë dhe familjarëve të tyre të afërt) do t’u verifikohet pasuria dhe integriteti para emërimit në detyrë të gjyqtarëve dhe nëpunësve. Ndërsa pas emërimit në detyrë ata dhe familjarët e tyre do t’i nënshtrohen verifikimit periodik të llogarive të tyre bankare dhe telekomunikimeve vetjake, sipas ligjit.^[11]

    20. Çështja lidhur me verifikimin paraprak dhe periodik të pasurisë dhe figurës për të gjithë gjyqtarët dhe prokurorët (këshilltarët ligjorë dhe nëpunës civilë gjyqësorë) është një nga risitë që sjellë reforma në sistemin e drejtësisë, si një nga masat e rrepta për të luftuar korrupsionin në drejtësi, por edhe lidhjen direkte ose indirekte të tij me elementë të krimit të organizuar. Për këtë qëllim ndryshimet kushtetuese të vitit 2016 e përfshinë verifikimin e pasurisë dhe të figurës si kushte të detyrueshme për t’u plotësuar, me qëllim emërimin në funksionin e gjyqtarit dhe të prokurorit. Kjo masë do të zbatohet për të gjitha emërimet e reja. Ndërsa për gjyqtarët dhe prokurorët në detyrë, përfshi edhe këshilltarët ligjorë të tyre në të gjitha nivelet, u hartuan dispozita më vete me efekt juridik të përkohshëm, të cilat u përfshinë pjesërisht në nenin 179/b dhe pjesërisht në Aneksin e Kushtetutës^[12].

    21. E veçanta e nenit 135, pika 4 është se në të përfshihen edhe familjarët e subjekteve kryesore, gjë e cila te vlerësimi kalimtar (vetting) ose ai periodik, megjithëse nuk shprehet, gjithsesi nënkuptohet, nëse vërejmë përmbajtjen e deklaratave të pasurisë. Fakti që kjo dispozitë parashikon kufizimin për familjarët në nivel kushtetues dhe që lidhet me rëndësinë e posaçme që ka pastërtia e figurës jo vetëm e gjyqtarëve, por edhe e familjarëve të tyre, tregon për domosdoshmërinë që paraqet marrja e masave jo të zakonshme, me qëllim luftën kundër korrupsionit. Të njëjtin vlerësim ka bërë edhe KV-ja në Opinion final për ndryshimet kushtetuese.^[13] Nga ana tjetër, për shkak të kufizimit jo të zakonshëm që bën dispozita, pra që shtrihet edhe te familjarët e gjyqtarëve dhe nëpunësve civilë gjyqësorë, ligjvënësi e ka vlerësuar të arsyeshme që ky kufizim të sanksionohet në dispozita kushtetuese, me qëllim që ligji i nxjerrë në zbatim të saj të reflektojë aq sa ka parashikuar Kushtetuta.^[14] Bazuar mbi këtë dispozitë, ligji ka parashikuar se “anëtar i afërt i familjes” nënkupton bashkëshortin, fëmijët mbi 18 vjeç dhe çdo person të lidhur nga gjaku apo martesa, i cili banon më shumë se 120 ditë në vit në të njëjtin vendbanim.^[15]

     

    [1] Në Itali, në periudhën e regjimit fashist, ka funksionuar si gjykatë e jashtëzakonshme Tribunali për Mbrojtjen e Shtetit nga kundërshtarët politikë të sistemit fashist (Tribunale Speciale per la difesa dello Stato). Mund të përmendim një gjykatë që gjykon mbi krime lufte, si p.sh. gjykata speciale që do të krijohet në Kosovë për të gjykuar për krimet e luftës në vitet 1998-1999. Në këtë rast parlamenti ka miratuar një ndryshim kushtetues për t’i hapur rrugën krijimit të kësaj gjykate, pasi konsiderohet si gjykatë e jashtëzakonshme dhe për më tepër juridiksioni i saj shtrihet tej sovranitetit të shtetit të Kosovës.

    [2] Extraordinary African Chambers in Senegal, Chad 2013; Khmer Rouge Tribunal Cambodia 2006; Special Court for Sierra Leone Sierra Leone 2002; Special Panels of the Dili District Court East Timor 2000-2006; Special Tribunal for Lebanon Lebanon 2009.

    [3] Neni 175 i Kushtetutës së Polonisë.

    [4] Ligji nr.9110, datë 24.07.2003 “Për organizimin dhe funksionimin e gjykatave për krimet e rënda”.

    [5] Ligji nr.49/2012 “Për organizimin dhe funksionimin e gjykatave administrative dhe gjykimin e mosmarrëveshjeve administrative”.

    [6] Përmbajtja e kësaj pike nuk ka ndryshuar në vitin 2016, vetëm nga pika 2 ka kaluar në pikën 3 të nenit 135.

    [7] Shih Opinionin final të Komisionit të Venecies, datë 12 mars 2016 § 50, www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2016)009-e.

    [8] Shih komentin e nenit 148/dh të Kushtetutës.

    [9] Kjo kompetencë ka qenë e parashikuar në nenin 141, pika 1, që  u shfuqizua nga ndryshimet kushtetuese të vitit 2016.

    [10] Shih për më tepër materialin shoqërues të projektdispozitave kushtetuese që iu dërguan për vlerësim paraprak Komisionit të Venecies. Ky komision dha Opinionin paraprak mbi to në 18 dhjetor 2015 www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2015)045-e.

    [11] Këtu bëhet fjalë për ligjin nr.95/2016 “Për organizimin dhe funksionimin e institucioneve për të luftuar korrupsionin dhe krimin e organizuar”.

    [12] Shih komentet për nenin 179/b dhe aneksin e Kushtetutës.

    [13] Shih www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2016)009-e § 51.

    [14] Shih procesverbalin e mbledhjes së Komisionit të Posaçëm për Reformën në Drejtësi, datë 16.05.2016.

    [15] Neni 3 i ligjit nr.95/2016 “Për organizimin dhe funksionimin e institucioneve për të luftuar korrupsionin dhe krimin e organizuar”.

    [16] Vendimi nr. 14, datë 30.07.2015 i Komisionit Parlamentar për Reformën në Drejtësi

    [17] Vendimi nr. 15, datë 30.07.2015 i Komisionit Parlamentar për Reformën në Drejtësi

    [18] Modelet e konsultuara deri tani janë ai i Kroacisë me USKOK dhe modeli i Rumanisë me DNA. Modeli i cili është përkrahur më tepër në diskutimet me grupet e ekspertëve është modeli rumun për ngritjen e një prokurorie kombëtare antikorrupsion. Gjithsesi, ky model parashikon një këshill të lartë magjistrature me dy dhoma të ndara për gjyqësorin dhe prokurorinë. Në këtë mënyrë, varianti shqiptar do të ishte një variant “hibrid”, pasi nga diskutimet e grupeve të Ekspertëve të Nivelit të Lartë ka marrë pak përkrahje ngritja e një këshilli të lartë me dy dhoma, thënë ndryshe e një prokurorie brenda gjyqësorit.

  • Konteksti historik

     22. Konteksti historik në të cilin është miratuar jo vetëm dispozita, por në fakt të gjitha amendamentet kushtetuese lidhet me reformën e thellë kushtetuese e ligjore të sistemit të drejtësisë të vitit 2016. Vlen të përmendet se reforma në drejtësi  u parapari nga dy dokumente të rëndësishme strategjike: (i) Dokumenti Analitik i Sistemit të Drejtësisë^[1]; dhe (ii) Strategjia e Reformës në Drejtësi.^[2] Këto dokumente të rëndësishme që u miratuan nga Komisioni i Posaçëm Ad Hoc për Reformën në Drejtësi përcaktuan problemet e sistemit dhe zgjidhjet përkatëse për adresimin e tyre.

    23. Strategjia e Reformës në Drejtësi, midis të tjerave, thekson se është domosdoshmëri ngritja e një strukture të specializuar për zbulimin, hetimin dhe gjykimin veprave penale në fushën e korrupsionit. Një strukturë e tillë duhet të funksionojë sipas parimeve të qëndrueshmërisë, besueshmërisë dhe qartësisë së kompetencave, si dhe duhet të jetë e pavarur nga ndikimi i jashtëm i grupeve kriminale apo politike, por edhe e pavarur brenda saj, në mënyrë që një prokuror më i lartë të mos ndikojë ose të pushojë çështjet. Struktura duhet të jetë e qëndrueshme, në mënyrë që gjyqtarët dhe prokurorët të mos lëvizen, të penalizohen apo të ndihen të rrezikuar për shkak të hetimeve apo çështjeve. Këta funksionarë do t’i nënshtrohen kontrollit të së shkuarës së tyre dhe do të jenë objekt i monitorimit të vazhdueshëm, sikurse ndodh në disa funksione të suksesshme në disa vende të rajonit. Po ashtu, ata duhet të trajnohen dhe të gëzojnë përfitimet e duhura financiare, si dhe të kenë akses të gjerë në bazat e të dhënave të ekzekutivit, të ngjashme me aksesin që kanë zyrat ekuivalente në vendet me modele të suksesshme në këto fusha. Kushtetuta duhet të parashikojë edhe krijimin e një policie të specializuar, përgjegjëse për rastet e rënda të korrupsionit, sikurse mund të jetë Byroja Kombëtare e Hetimit apo një formë tjetër e përshtatshme. Punonjësit e kësaj strukture duhet t’i nënshtrohen një procesi skanimi rigoroz të integritetit të tyre profesional dhe moral, të pasurisë së tyre, bazuar në kritere objektive të së shkuarës, me qëllim që të mos ketë asnjë hapësirë për rekrutimin e personave të korruptuar. Rastet e korrupsionit që hetohen nga Struktura e Posaçme Antikorrupsion nuk duhet t’u nënshtrohen afateve parashkruese.

    24. Pas miratimit të ndryshimeve kushtetuese, Kuvendi miratoi ligjet organike, si dhe disa ligje të tjera që do të krijonin bazën ligjore të mjaftueshme dhe të përshtatshme për zbatimin e parashikimeve të reja kushtetuese. Kështu, u miratua ligji nr. 96/2016 “Për statusin e gjyqtarëve dhe të prokurorëve”; ligji nr. 98/2016 “Për organizimin e pushtetit gjyqësor”; ligji nr.115/2016 “Për organet e qeverisjes së sistemit të drejtësisë”; ligji nr. 97/2016 “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë”; ligji nr.95/2016 “Për organizimin dhe funksionimin e institucioneve për të luftuar korrupsionin dhe krimin e organizuar”. Gjithashtu, për këtë qëllim u bënë edhe disa ndryshime të konsiderueshme në Kodin e Procedurës Penale, Kodin Penal, si dhe u miratuan ligje të tjera në lidhje me hetimin dhe gjykimin efikas të veprave penale të korrupsionit dhe krimit të organizuar.

    25. Këto ndryshime ligjore arritën të realizojnë objektivat e strategjisë konkretisht, krijimin e strukturës së posaçme antikorrupsion (SPAK), me polici gjyqësore, prokurori dhe gjykata të shkallës së parë dhe të apelit, bazuar në modelet e suksesshme në rajon^[3]; garantimin e statusit të veçantë për gjyqtarët dhe prokurorët e SPAK-ut, si dhe hetuesit e Byrosë së Hetimit, duke theksuar veçanërisht palëvizshmërinë nga detyra dhe paanshmërinë e tyre. Kjo pritet të mundësojë përzgjedhjen në këto funksione të individëve me integritet të lartë etiko-moral dhe profesional. Gjithashtu, në kuadër të rëndësisë që do të ketë kjo strukturë për të luftuar korrupsionin dhe krimin e organizuar, u bënë gjithashtu ndryshimet përkatëse në Kodin e Procedurës Penale dhe legjislacionit për komunikimet elektronike, duke parashikuar dispozita që lehtësojnë hetimin e veprave penale në fushën e korrupsionit, të tilla, si: afate të posaçme, aksesi i papenguar i hetuesve në të dhënat telefonike dhe elektronike, zgjerimi i rrethit të provave tej parashikimeve klasike dhe në përputhje me standardet ndërkombëtare, duke lejuar përdorimin e regjistrimeve dhe filmimeve të marra nga individët dhe media, të dëshmive të dhëna nga dëshmitarët anonimë etj.^[4]

     

    [1] Vendimi nr. 14, datë 30.07.2015 i Komisionit Parlamentar për Reformën në Drejtësi

    [2] Vendimi nr. 15, datë 30.07.2015 i Komisionit Parlamentar për Reformën në Drejtësi

    [3] Modelet e konsultuara deri tani janë ai i Kroacisë me USKOK dhe modeli i Rumanisë me DNA. Modeli i cili është përkrahur më tepër në diskutimet me grupet e ekspertëve është modeli rumun për ngritjen e një prokurorie kombëtare antikorrupsion. Gjithsesi, ky model parashikon një këshill të lartë magjistrature me dy dhoma të ndara për gjyqësorin dhe prokurorinë. Në këtë mënyrë, varianti shqiptar do të ishte një variant “hibrid”, pasi nga diskutimet e grupeve të Ekspertëve të Nivelit të Lartë ka marrë pak përkrahje ngritja e një këshilli të lartë me dy dhoma, thënë ndryshe e një prokurorie brenda gjyqësorit.

    [4] Shih Strategjinë e Reformës në Drejtësi, kapitullin IV “Masat antikorrupsion”, objektivi 4  “Ndëshkueshmëria e veprave penale në fushën e korrupsionit, duke synuar forcimin e zbulimit dhe hetimit proaktiv dhe krijimin e strukturave të specializuara antikorrupsion.”. Kjo strategji është miratuar me vendimin nr.15, datë 13.07.2015 të Komisionit të Posaçëm për Reformën në Drejtësi.

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  26.E drejta ndërkombëtare e detyrueshme për Republikën e Shqipërisë nuk përmban dispozita që të jenë drejtpërsëdrejti relevante për nivelin e gjykatave dhe juridiksionin e tyre si elemente të domosdoshme për t’u parashikuar në Kushtetutë. E rëndësishme është që gjykatat të jenë të krijuara me ligj dhe të jenë të pavarura nga pushtetet e tjera. Gjithashtu, e drejta ndërkombëtare garanton edhe ngritjen e mekanizmave të nevojshëm kushtetues dhe ligjorë për të luftuar korrupsionin, si një nga shkaktarët e cenimit të të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, konkretisht të së drejtës për akses në drejtësi, në kuptimin formal dhe substancial të saj.

  27. Si standarde mund të përmenden dokumentet e KV-së dhe sidomos ato rekomandime që janë bërë konkretisht në lidhje me ngritjen e gjykatave të posaçme dhe kontrollin fillestar e periodik të llogarive bankare dhe telekomunikimeve vetjake. Kështu, në Opinionin final për projektdispozitat kushtetuese, në paragrafin 50 të dokumentit, KV-ja u shpreh si më poshtë:

  “Komisioni i Venecies e kupton që shkalla e problemit të korrupsionit në Shqipëri kërkon masa të veçanta të mbikëqyrjes në lidhje me veprime financiare të atyre që mbajnë pozicione në gjyqësor dhe prokurori, dhe që këta të fundit duhet të përgatiten që të jenë të hapur ndaj transparencës më të madhe dhe kontrolleve shtesë. Megjithatë, Kushtetuta nuk duhet t’u japë një carte blanche shërbimeve të inteligjencës për të përgjuar të gjitha komunikimet e një prokurori/gjyqtari të specializuar dhe sidomos të familjarëve të tyre. Ky “kontroll i komunikimeve” duhet të shoqërohet nga garanci të duhura dhe të efektshme procedurale, që i mbrojnë këta persona nga abuzimi dhe që janë të përshkruara qartazi në ligj; në veçanti, duhet të jepet autorizim gjyqësor bazuar në dyshim të arsyeshëm që personi në fjalë është i përfshirë në veprimtari të paligjshme. Përgjimi i komunikimeve të familjarëve pa pëlqimin e tyre paraprak ose në mungesë të miratimit gjyqësor, bazuar në disa fakte specifike dhe që çojnë në një dyshim të arsyeshëm të një veprimtarie kriminale përbën qartazi një ndërhyrje të rëndë në jetën e tyre private. Ndërsa gjyqtarët dhe prokurorët e specializuar mund të heqin dorë nga të drejtat e tyre për privaci, kjo heqje dorë mund të mos përfshijë të gjithë të afërmit e tyre dhe ligji duhet të parashikojë një mekanizëm të posaçëm për të mbrojtur interesat privatë të atyre që në mënyrë aksidentale mund të preken nga masat mbikëqyrëse.”^[1]

   

  [1] Opinion përfundimtar për projekt-amendamentet kushtetuese të rishikuara mbi gjyqësorin, datë 14 mars 2016 (CDL-AD(2016)009): www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2016)009-e § 50-51

• Materiale legjislative
  Asnjë koment
• Dispozita të lidhura
  Asnjë koment
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia
  Asnjë koment
• Arkiva
  Asnjë koment