Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi

     1. Qëllimi kryesor i rregullimit që iu bë nenit 134 buron nga nevoja për një identifikim “më të qartë të çështjeve që lidhen me juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese, duke synuar shmangien e saj si shkallë e katërt gjykimi, si dhe qartësimin e legjitimitetit të subjekteve të kushtëzuara e të pakushtëzuara që iniciojnë çështje për një gjykim kushtetues”^[1] . “Nga mënyra se si nis një gjykim kushtetues dhe nga subjektet që e kanë këtë të drejtë varet pozicioni që merr autoriteti që realizon drejtësinë kushtetuese”^[2] Një përcaktim shumë më korrekt i subjekteve që vënë në lëvizje GjK-në krijon hapësirë për çdo aplikant për të shpresuar në një zgjidhje përfundimtare prej këtij organi.

    2. Me këtë amendim të pjesshëm të nenit 134 synohet, nga njëra anë, të saktësohet rrethi i subjekteve të pakushtëzuara që i drejtohen GjK-së dhe, nga ana tjetër, të shtohet numri i subjekteve, që me ndryshimet e thella kushtetuese e impononin përfshirjen e tyre krahas subjekteve tradicionale të një gjykimi kushtetues. Për shkak se Gjykata Kushtetuese “gjatë praktikës ka hasur në disa pengesa kushtetuese dhe ligjore, të cilat në disa raste kanë sjellë si pasojë mosfunksionimin efikas të saj nga pikëpamja organizative ose mosqenien efektive në ushtrimin e kompetencave që asaj i janë njohur nga Kushtetuta”^[3], amendimi i nenit 134 synon të sjellë një ndikim edhe në këtë drejtim.

    3. Një pozicionim ndryshe i Kontrollit të Lartë të Shtetit, në radhët e subjekteve me legjitimitet të kushtëzuar, nëpërmjet shkëmbimit të vendit me Avokatin e Popullit, synon që ta bëjë më efektiv këtë organ të lartë të kontrollit ekonomik e financiar për ato çështje që lidhen drejtpërdrejt me interesin e tij institucional. Për shkak të pozitës së veçantë që Kushtetuta i ka dhënë institucionit të Avokatit të Popullit, por edhe të efektivitetit që paraqet përdorimi prej tij, në mënyrë të pakushtëzuar, i nismës për një gjykim kushtetues, me të drejtë KV-ja ka rekomanduar se “është e këshillueshme të lejohet Ombudsman– i që të paraqesë actio popularis në çdo rast (me kushtin që çështja të jetë parimisht në pajtim me mandatin e tij/saj)”^[4].

    4. Orientimet e vazhdueshme të dhëna nga organizmat ndërkombëtarë dhe, në veçanti, nga vendimet e GjEDNj-së për konsiderimin e GjK-së si një mjet efektiv për mbrojtjen e të drejtave themelore të parashikuara në Kushtetutë, kanë dhënë ndikimin e tyre për amendimin e nenit 134. Në veçanti, parashikimi si subjekte i Avokatit të Popullit, në shkronjën “ç”, dhe i çdo komisioneri të krijuar me ligj, në shkronjën “e”, kanë zgjeruar së tepërmi ankimin kushtetues në mbrojtje të të drejtave të individit kundër çdo akti të pushtetit publik. Me këtë zgjidhje u kërkua “një ridimensionim i subjekteve që mund të iniciojnë një gjykim kushtetues, duke shtuar subjektet që kanë si thelb të veprimtarisë së tyre mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut”^[5].

    5. Ndryshimet e thella që pësoi në organizimin institucional i gjithë sistemi i drejtësisë, por edhe nevoja për të realizuar një mbrojtje efektive ndaj sulmeve të çdo pushteti tjetër publik, e bënin të domosdoshëm parashikimin e organeve të qeverisjes së sistemit, si KLGj-ja dhe KLP-ja, krahas subjekteve të tjera që iniciojnë gjykimin kushtetues.

     

    [1] Strategjia e reformës në sistemin e drejtësisë, f. 7.

    [2] Sokol Sadushi, “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012,  f. 261.

    [3] Strategjia e reformës në sistemin e drejtësisë, f. 7.

    [4] CDL-AD(2015)045  -  Public Interim Opinion on the Draft Constitutional Amendments on the Judiciary of Albania, adopted by the Venice Commission at its 105th Plenary Session (Venice, 18-19 December 2015);www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2015)045-e.

    [5] Shih relacion për projektligjin “Për disa ndryshime në ligjin nr.8417, datë 21.10.1998 “Kushtetuta e RSH-së” të ndryshuar në website: www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/relacion-shtesa-dhe-ndryshime-ne-ligjin-nr.-84172c-date-21.10.1998-kushtetura-e-r.sh-te-ndryshuar.pdf.   

  • Objekti

     6. Neni 134 parashikon se cilat subjekte kanë të drejtë të vënë në lëvizje GjK-në. Renditja në nenin 134 e subjekteve që nisin një gjykim kushtetues nuk duhet kuptuar si një dispozitë që parashikon në mënyrë shteruese listën e të gjitha subjekteve. “Disa nga çështjet që shqyrton Gjykata Kushtetuese, të cilat kanë gjetur parashikimin e tyre në dispozita të tjera të Kushtetutës”,^[1] si, p.sh., rasti i shkarkimit nga detyra i Presidentit të Republikës apo vërtetimi i pamundësisë së ushtrimit të funksioneve të tij, nuk mund të fillohen nga subjektet që listohen në nenin 134 të Kushtetutës.

    7. Objekti i rregullimit të kësaj dispozite ka të bëjë me evidentimin e subjekteve kryesore, të ndara në dy grupe, që mund të nisin një gjykim kushtetues. Me përjashtim të katër subjekteve kryesore, të cilat përfaqësojnë organet më të larta të shtetit dhe që në mënyrë të pakushtëzuar mund t’i drejtohen Gjykatës Kushtetuese, subjektet e parashikuara në pikën 2 të nenit 134 të Kushtetutës “mund të bëjnë kërkesë vetëm për çështje që lidhen me interesat e tyre”^[2].

    8. Kjo dispozitë përcakton qartë rrethin e subjekteve që gëzojnë të drejtën për të vënë në lëvizje GjK-në në mënyrë të pakushtëzuar dhe të kushtëzuar. Në grupimin e parë liston Presidentin e Republikës, Kryeministrin, jo më pak se një të pestën e deputetëve dhe Avokatin e Popullit, ndërsa Kryetarin e Kontrollit të Lartë të Shtetit, gjykatat e zakonshme, organet e qeverisjes vendore, organet e bashkësive fetare, partitë politike, organizatat, si dhe individët i ka klasifikuar në grupimin e dytë.

    9. Katër subjekteve të para, të cilat përfaqësojnë institucionet kryesore të shtetit, në dallim nga subjektet e tjera, ku përfshihen organizma shtetërorë, entitete private, si dhe individë, Kushtetuta nuk u ka vendosur ndonjë kufizim në ushtrimin e nisjes së gjykimit kushtetues. Të gjitha subjektet e tjera kanë të drejtë të vënë në lëvizje GjK-në, vetëm nëse ato argumentojnë “interesin e tyre” në një çështje të veçantë.

     

    [1] Sokol Sadushi, “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012, f. 275.

    [2] Shih nenin 134, pika 2, të Kushtetutës.

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

     10. “Në doktrinën kushtetuese njihen dy mënyra për nisjen e një gjykimi kushtetues. Si rregull, procedurat para Gjykatës Kushtetuese janë të bazuara në kërkesën përkatëse të paraqitur nga një subjekt i veçantë kushtetues ose nga kërkues që duhet të provojnë legjitimitetin e tyre. Paraqitja e kërkesës nga subjekte që legjitimohen në mënyrë të pakushtëzuar ose të kushtëzuar për procesin kushtetues përbën formën kryesore mbi të cilën çdo gjykatë kushtetuese fillon shqyrtimin gjyqësor”^[1]. Përjashtim nga ky rregull, dhe që është “një tjetër mënyrë e fillimit të gjykimit kushtetues, është nisma (proprio motu) e institucionit, i cili është ngarkuar për të përmbushur funksionin e drejtësisë kushtetuese^[2].

    11. Parashikimi në nenin 134 të Kushtetutës i subjekteve që legjitimohen për të nisur një gjykim kushtetues nuk merr kuptimin e një dispozite me natyrë shteruese. Jo vetëm çështjet që përfshihen në juridiksionin e kësaj Gjykate, por as subjektet që mund të fillojnë një gjykim kushtetues nuk kufizohen vetëm në nenet 131 dhe 134 të Kushtetutës. Rregullimet kushtetuese, të parashikuara në nenet 90 dhe 91, kanë përcaktuar Kuvendin si një subjekt që inicion gjykime të kësaj natyre. Vendimi i Kuvendit për shkarkimin e Presidentit të Republikës ose për vërtetimin përfundimisht të faktit të pamundësisë së ushtrimit të funksioneve të tij zëvendësohet ose njësohet me kërkesën që paraqet çdo subjekt legjitimues. E njëjta procedurë ndiqet edhe në rastet kur Kuvendi sipas nenit 70/4 të Kushtetutës vendos për dërgimin e çështjes në Gjykatën Kushtetuese, e cila konstaton papajtueshmërinë.

    12. Zgjidhja e mosmarrëveshjes së kompetencës ndërmjet pushteteve është një tjetër çështje që evidenton subjekte të ndryshme nga parashikimi i nenit 134 të Kushtetutës. Formulimi që përdor ligji nr. 8577, datë 10.2.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese” për “subjektet në konflikt” ose “subjektet e cenuara drejtpërdrejt nga konflikti” e zgjerojnë shumë më tepër rrethin e subjekteve që vënë në lëvizje GjK-në. Jurisprudenca kushtetuese ka njohur si subjekte legjitimuese për çështje të kësaj natyre Prokurorin e Përgjithshëm^[3], një të katërtën e deputetëve të Kuvendit^[4] dhe bashkinë^[5]. Subjekte të tjera që legjitimohen për t’iu drejtuar GjK-së janë kryetari i bashkisë ose i komunës, si dhe organi i qeverisjes vendore, kur për shkarkimin ose shpërndarjen e tyre është shprehur Këshilli i Ministrave. Për çështjet që shtrohen për referendum, neni 150 i Kushtetutës njeh si subjekt legjitimues popullin, nëpërmjet 50 mijë shtetasve me të drejtë vote. Me qëllim bërjen të realizueshme dhe sa me efektive të ushtrimit të kësaj të drejte, nga 50 mijë shtetas me të drejtë vote, Kodi Zgjedhor ka sanksionuar si një subjekt legjitimues “grupin nismëtar prej 12 vetësh”.^[6] Këtë subjekt e ka pranuar edhe GjK-ja në jurisprudencën e saj. Ndryshe nga neni 134, shkronja “b”, që njeh Kryeministrin, si një nga subjektet e pakushtëzuara për nisjen e gjykimit kushtetues, neni 180 legjitimon Këshillin e Ministrave për të kërkuar kontrollin ex post të marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara para hyrjes në fuqi të Kushtetutës.^[7] Të gjitha dispozitat e sipërcituara kushtetuese dëshmojnë për një numër më të madh subjektesh që legjitimohen për t’iu drejtuar Gjykatës Kushtetuese, të cilat nuk gjenden të listuara në nenin 134.

    13. Neni 134 i Kushtetutës ka përcaktuar qartë rrethin e subjekteve që gëzojnë të drejtën për të vënë në lëvizje GjK-në. Ato janë Presidenti i Republikës, Kryeministri, jo më pak se një e pesta e deputetëve, Avokati i Popullit, Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit, gjykatat e zakonshme, çdo komisioner i krijuar me ligj për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të garantuara nga Kushtetuta, KLGj-ja dhe KLP-ja, organet e qeverisjes vendore, organet e bashkësive fetare, partitë politike, organizatat, si dhe individët.

    14. Për ushtrimin e së drejtës së vënies në lëvizje të Gjykatës Kushtetuese, neni 134 i Kushtetutës u ka njohur disa prej organeve të larta shtetërore një pozicion të privilegjuar në raport me të tjerët, pa qenë i nevojshëm vërtetimi i ekzistencës së interesit për çështjen në shqyrtim. Kushtetuta ka pranuar se interesi i bartësve të funksionit publik, që i është njohur Presidentit të Republikës^[8], Kryeministrit^[9], një të pestës së deputetëve^[10] dhe Avokatit të Popullit, me qëllim mbrojtjen e sistemit normativ dhe parimeve shtetformuese, si konstitucionalizmi, shteti i së drejtës, demokracia, dinjiteti njerëzor, barazia sociale etj., nuk mund të kushtëzohet^[11]. “Proceset kushtetuese që kanë për iniciues katër subjektet e sipërcituara synojnë të mbrojnë objektivisht jetën e shtetit dhe të së drejtës dhe jo aspekte subjektive private. Për këtë arsye, kjo formë quhet ndryshe dhe kontroll objektiv i kushtetutshmërisë”^[12]. Këto subjekte përjashtohen nga detyrimi për të provuar ekzistencën e interesit përpara GjK-së, “për shkak se Kushtetuta e prezumon interesin e tyre, duke i konsideruar ata përfaqësues të interesave të larta të funksionimit të shtetit dhe të mbrojtjes së interesit publik. Prandaj ndërhyrja e këtyre subjekteve në këtë proces është në të mirë të kushtetutshmërisë dhe nuk i nënshtrohet ndonjë kriteri kufizues.”^[13] Ato mund të vënë në lëvizje GjK-në për të gjitha çështjet që përfshihen në juridiksionin e saj, si për kontrollin ex post facto, ashtu edhe për kontrollin ex ante, pa iu nënshtruar ndonjë kufizimi.

    15. Subjektet që ushtrojnë në mënyrë të kushtëzuar të drejtën për të iniciuar një gjykim kushtetues, kanë legjitimitet vetëm për çështjet për të cilat arrijnë të provojnë interesat e tyre. “Për këto subjekte qëndron detyrimi për të provuar lidhjen e drejtpërdrejtë midis misionit për të cilin janë krijuar ose të veprimtarisë që kryejnë, si dhe pasojave që rrjedhin nga dispozitat, për të cilat kërkojnë shpalljen si të papajtueshme me Kushtetutën.”^[14]

    16. Neni 134, pika 2, i Kushtetutës e kushtëzon të drejtën e subjektit për të paraqitur një kërkesë me pasjen e një interesi konkret. Shkelja që pretendon subjekti legjitimues, para së gjithash, ka të bëjë me konceptin për një interes kushtetutshmërisht të mbrojtur, i cili përbën një kusht thelbësor për pranueshmërinë e kërkesës. Interesi lidhet me aksesin e subjektit për të kërkuar nëpërmjet GjK-së njohjen ose rivendosjen e një të drejte që garantohet nga Kushtetuta dhe që rezulton e mohuar ose e cenuar prej normës konkrete. Në gjykimin kushtetues interesi “është aktual, i sigurt dhe i drejtpërdrejtë për kërkuesin, edhe për shkak se është i lidhur me faktin se pa ndërhyrjen e gjykatës, konflikti do të vazhdojë të ekzistojë dhe pala ndihet nën kërcënimin e një dëmi të mundshëm”^[15].

    17. Statusi i subjekteve që parashikohen në pikën 2 të nenit 134 të Kushtetutës është me legjitimitet të kushtëzuar, për shkak të detyrimit (onus probandi incumbit actori)^[16] që kanë për të provuar interesin e tyre me çështjen në shqyrtim. Pra, barra e të provuarit për të argumentuar përpara Gjykatës Kushtetuese interesin për shpalljen e antikushtetutshmërisë së normës së kundërshtuar i bie kërkuesit. Shkelja që pretendohet se i vjen kërkuesit duhet provuar se lidhet me atë vetë ose me funksionet që ushtron për shkak të veprimtarisë që ai ka. Këtu përfshihen interesat me karakter kolektiv, që në një gjykim kushtetues përfaqësojnë organizatat e tjera, të cilat identifikohen me shoqatat, fondacionet, sindikatat etj. ^[17]

    18. Rrethi i subjekteve që duhet të argumentojnë interesin e tyre me çështjen në shqyrtim ka paraqitur një rëndësi të veçantë për jurisprudencën kushtetuese, sidomos në drejtim të përcaktimit të disa kritereve standarde që duhet të përmbushin. Në jurisprudencën kushtetuese janë vërejtur luhatje për sa u përket standardeve të vendosura për legjitimimin e grupit të dytë të subjekteve që parashikon neni 134 i Kushtetutës. Fraza kushtetuese“interesat e tyre”, pavarësisht interpretimit të kryer që në fillimin e zbatimit të Kushtetutës dhe në vijimësi, përherë ka rezultuar problematike. Qëndrimi i dyzuar që ka mbajtur jurisprudenca kushtetuese për pozicionin e Avokatit të Popullit, i ngarkuar nga Kushtetuta për të mbrojtur të drejtat e interesat e ligjshëm të individit, ka ndikuar ndjeshëm në domosdoshmërinë e amendimit të nenit 134 për njohjen e tij, si një ndër subjektet me legjitimitet të pakushtëzuar.

    19. Ngushtimi i hapësirës për individin, i cili sipas ligjit organik të GjK-së dhe jurisprudencës kushtetuese nuk lejohej të kishte të njëjtin pozicion si subjektet e tjera për kontrollin e kushtetutshmërisë së normës, ka qenë një tjetër arsye kryesore që ka nxitur amendimin e Kushtetutës dhe, në veçanti, ndryshimin e ligjit organik, për t’i dhënë atij të njëjtin pozicion me subjektet e tjera që duhet të provojnë interesin e tyre.

    20. Problematika që kanë pasur në jurisprudencën kushtetuese organizatat e ndryshme, në veçanti ato që mbronin interesat e gjyqtarëve e të prokurorëve, për të provuar legjitimimin e tyre, është një tjetër argument që ka ndikuar në amendimin e nenit 134 lidhur me shtimin e subjekteve kushtetuese që vënë në lëvizje GjK-në. Dy organet kryesore të qeverisjes së sistemit të drejtësisë, Këshilli i Lartë Gjyqësor dhe Këshilli i Lartë i Prokurorisë, pas ndryshimit të nenit 134 të Kushtetutës janë subjekte me legjitimitet të kushtëzuar që ngarkohen drejtpërdrejt për të nisur një gjykim kushtetues.

     

    [1] Sokol Sadushi, “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012, f. 264.

    [2] Shih më gjerë: Sokol Sadushi. “Kontrolli kushtetues”, Botimex, Tiranë 2004.

    [3] Shih vendimet nr. 26 datë 04.12.2006 dhe nr. 12, datë 20.05.2008 të Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [4] Vendimi nr. 20, datë 04.05.2007 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së. 

    [5] Vendimi nr. 29, datë 21.12.2006 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [6] Vendimi nr. 33, datë 23.10.2003 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [7] Sokol Sadushi, “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012, f. 274.

    [8] Shih vendimet nr. 8, datë 03.03.2000, nr. 26, datë 24.04.2001 dhe nr. 2, datë 18.01.2005 të Gjykatës Kushtetuese të RSh-së. 

    [9] Shih vendimet interpretuese të Gjykatës Kushtetuese të RSh-së, nr. 27, datë 27.04.2001 dhe nr. 28, datë 21.02.2002.

    [10] Shih vendimet e Gjykatës Kushtetuese të RSh-së nr. 20, datë 04.05.2007, nr. 36, datë 15.10.2007, nr. 9, datë 23.03.2010 etj.  

    [11] Vendimi i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së nr. 18, datë 29.07.2008.

    [12] Starck & Weber, Verfassungsgerichtsbarkeit in Westeuropa, f. 68.  

    [13] Sokol Sadushi, “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012, f. 276.

    [14] Shih vendimet nr. 9, datë 19.03.2008 dhe nr. 17, datë 25.07.2008 të Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [15] Vendimi nr. 17, datë 25.07.2008 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [16] Barra e provës i bie kërkuesit (latinisht).

    [17] Sokol Sadushi, “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012, f. 284.

  • Konteksti historik

     21. Njihen dy mënyra për nisjen e gjykimit kushtetues. Forma kryesore bazohet në kërkesën që paraqitet nga një subjekt kushtetues. Një tjetër mënyrë e fillimit të gjykimit kushtetues, si një përjashtim nga rregulli, është nisma e vetë gjykatës. Mbi këto dy mënyra të nisjes së procesit kushtetues evidentohen dhe llojet e subjekteve përkatëse që kanë legjitimitetin për të bërë kërkimet dhe për të parashtruar argumentet për çështjen në shqyrtim.

    22. E analizuar në kontekstin historik, pavarësisht ndonjë luhatjeje të viteve të fillimit, nisma e gjykimit kushtetues ka qenë e orientuar drejt kërkesës që paraqitet nga subjektet konkrete. Kur u krijua GjK-ja me ligjin nr. 7561 datë 29.04.1992 “Për disa ndryshime e plotësime në ligjin nr. 7491, datë 29.04.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese”” kanë qenë të njohura të dyja mënyrat e nisjes së procesit. Sipas nenit 25^[1] pranohej vënia në lëvizje e GjK-së “me kërkesë ose edhe me nismën e saj”.

    23. Nisja e një gjykimi kushtetues nga vet GjK-ja është një përjashtim nga rregulli i përgjithshëm i çdo gjykate, sipas të cilit nuk lejohet fillimi i një gjykimi pa kërkesën e një subjekti konkret. “Gjykimi proprio motu, që e vendos Gjykatën Kushtetuese, për shkak të misionit të rëndësishëm që kryen, në një pozicion të ndryshëm nga ai që kanë gjykatat e zakonshme, shkakton një lloj kundërshtimi paragjykues. Varet nga aftësia e Gjykatës Kushtetuese për të paraqitur veten si një institucion i pavarur dhe që garanton paanësinë e saj në gjykim, me qëllim që të fitojë besimin e opinionit për vendimmarrjen e saj. Megjithatë, fillimi i çështjeve kushtetuese me nismën e vet gjykatës, për shkak të problematikës që mbart, nuk konsiderohet si një çështje e së ardhmes për drejtësinë kushtetuese”^[2].

    24. Formulimi i mëparshëm, që i njihte kësaj Gjykate të drejtën e nismës, ishte i parakohshëm jo vetëm për një institucion të ri që po konturohej në një realitet të pamësuar me konceptet për drejtësinë kushtetuese, por edhe për demokracinë e brishtë shqiptare. Realiteti i paqëndrueshëm politik dhe shoqëror i periudhës së fillimit të viteve ‘90, mungesa e përvojës së vetë GjK-së për të shmangur aktivizmin në funksion të një vetëpërmbajtjeje, natyra tejet e politizuar e disa çështjeve kushtetuese, me të cilat u desh të përballej, nuk ndikuan në përdorimin në mënyrë të kujdesshme dhe efektive të këtij instrumenti nga autoriteti më i lartë, të cilin Kushtetuta e kish ngarkuar me përmbushjen me paanësi të misionit të drejtësisë kushtetuese. Megjithatë, ajo që vihet re nga analiza që mund t’i bëhet pas kaq vitesh rreth shtatë gjykimeve kushtetuese të filluara me nismën e vet Gjykatës, është se një pjesë e mirë e këtyre vendimeve kanë hedhur themelet për krijimin e jurisprudencës kushtetuese shqiptare,^[3] ashtu si në ndonjë rast, nëpërmjet shfuqizimit të vetë normës kushtetuese, kanë shkaktuar tronditje në marrëdhëniet institucionale.^[4]

    25. Nisur nga një lloj problematike që krijonte për realitetin shqiptar nisma ex officio nga vetë Gjykata, por edhe për faktin se nuk kishte një përhapje në gjykatat homologe, në Kushtetutën e vitit 1998 nuk u parashikua si një nga format e fillimit të procesit kushtetues. Vënia në lëvizje e GjK-së me nismën e saj, si një pushtet aktivist në dukje i organit të ngarkuar me përmbushjen në mënyrë të paanshme të misionit të drejtësisë kushtetuese, konsiderohet i lënë mënjanë nga rregullimi i ri që vendos neni 134 i Kushtetutës. “Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, në krahasim me rregullimin që parashikohet në ligjin nr. 7561, datë 29.4.1992 “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, i dha një tjetër përmasë nisjes së gjykimit kushtetues, si në drejtim të pozicionit self-restraint – të vetëpërmbajtjes së Gjykatës Kushtetuese, ashtu edhe të rrethit të subjekteve legjitimuese, që e ushtrojnë këtë të drejtë.”^[5]

    26. Konstatohet se me krijimin e GjK-së, numri i subjekteve të pakushtëzuara që legjitimoheshin për të nisur një proces kushtetues për çdo çështje ka qenë i vogël. Në ligjin nr. 7561, datë 29.04.1992 “Për disa ndryshime e plotësime në ligjin nr.7491,datë 29.04.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, njiheshin si të tilla: “Presidenti i Republikës, një grup parlamentar, një e pesta e deputetëve, Këshilli i Ministrave, gjykatat, organet lokale të pushtetit, si dhe çdo person, lidhur me shkeljen e lirive e të drejtave të tij të parashikuara nga Kushtetuta”^[6].

    27. Rrethi i kufizuar i subjekteve legjitimuese, por të pakushtëzuara në ushtrimin e së drejtës së tyre, që parashikon neni 25 i ligjit nr. 7561 datë 29.4.1992 “Për disa ndryshime e plotësime në ligjin nr. 7491, datë 29.04.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese””^[7], në Kushtetutën e vitit 1998 i lë vendin një rregullimi të ndryshëm. Neni 134 i Kushtetutës liston një numër më të madh subjektesh, në krahasim me rregullimin e mëparshëm, por, nga ana tjetër, e kushtëzon të drejtën e disa subjekteve për të nisur një gjykim kushtetues me ekzistencën e interesit të tyre me çështjen në shqyrtim. ^[8]

    28. Kushtetuta e vitit 1998 e qartëson rrethin e subjekteve që gëzojnë të drejtën për të vënë në lëvizje GjK-në. Katër subjekteve të para, që janë Presidenti i Republikës, Kryeministri, jo më pak se një e pesta e deputetëve dhe Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit, të cilët përfaqësojnë institucionet kryesore të shtetit, Kushtetuta nuk u vendos ndonjë kufizim në ushtrimin e nisjes së gjykimit kushtetues. Të gjitha subjektet që parashikohen në nenin 134, pika 1, shkronjat “dh”, “e”, “ë”, “f” dhe “g” të Kushtetutës (si Avokati i Popullit, organet e qeverisjes vendore, organet e bashkësive fetare, partitë politike e organizatat e tjera, si dhe individët) kanë të drejtë të vënë në lëvizje GjK-në, vetëm nëse ato argumentojnë “interesin e tyre” në një çështje të veçantë.

    29. Një pozicion disi të veçantë, në kuptim të këtij formulimi kushtetues, merr gjykata e zakonshme, kur në rrugën e gjykimit incidental mund të nisë një gjykim kushtetues. Gjykata e zakonshme, duke mos u përfshirë në grupin e dytë të subjekteve, rezulton si një prej atyre që nisjen e gjykimit kushtetues nuk e kanë të kushtëzuar nga ndonjë interes konkret. Pavarësisht këtij ometimi kushtetues, GjK-ja nuk shmanget nga detyrimi për të hetuar për legjitimimin e gjykatës së zakonshme, në rast se në bazë të nenit 145 ajo kërkon të fillojë një gjykim kushtetues.

    30. Megjithatë, nevoja për një reformim të thellë të sistemit gjyqësor, në përgjithësi, identifikimi më i saktë i çështjeve “që lidhen me juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese, duke synuar shmangien e saj si shkallë e katërt gjykimi, si dhe qartësimi i legjitimitetit të subjekteve të kushtëzuara e të pakushtëzuara që iniciojnë çështje për një gjykim kushtetues”,^[9] ndikuan në një rishikim të nenit 134 të Kushtetutës.

    31. Rrethi i kufizuar i subjekteve që parashikonte Kushtetuta e vitit 1998, por me një objektiv shumë të gjerë për të nisur një gjykim kushtetues, do ia linte vendin, pas amendimit të kryer në vitin 2016, një numri më të madh subjektesh legjitimuese dhe me një sferë jo aq të kufizuar të çështjeve të juridiksionit të GjK-së. Parashikimi i Avokatit të Popullit si subjekt i pakushtëzuar në vend të Kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit shkonte në të njëjtën linjë edhe me rekomandimin e KV-së se duhet “të lejohet Ombudsman –i që të paraqesë actio popularis në çdo rast (me kushtin që çështja të jetë parimisht në pajtim me mandatin e tij/saj)”^[10].

    32. Shtimi i numrit të subjekteve që nisin një gjykim kushtetues nuk është aq përcaktues, sa është në të vërtetë larmia e çështjeve që u mundësohet për t’i parashtruar përpara GjK-së. Brenda grupimit të subjekteve, të cilat e kanë të kushtëzuar legjitimimin përpara Gjykatës me ekzistencën e interesit me çështjen në shqyrtim, janë parashikuar edhe disa subjekte të reja, si KLGj-ja, KLP-ja apo edhe çdo komisioner, të cilat marrin një rol të veçantë për shkak të nevojave që ka sjellë reformimi i thellë institucional i sistemit të drejtësisë, si edhe për një mbrojtje më të zgjeruar të të drejtave dhe lirive themelore të individit. Në këtë aspekt vlen të theksohet edhe një pozicion i veçantë që merr individi në lidhje me ankesat “kundër çdo akti të pushtetit publik ose vendimi gjyqësor që cenon të drejtat dhe liritë themelore të garantuara në Kushtetutë”.

     

    [1] Shih ligjin nr.7561, datë 29.04.1992 “Për disa ndryshime e plotësime në ligjin nr.7491,datë 29.04.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese””.

    [2] Sokol Sadushi, “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012, f. 265.

    [3] Shih vendimin nr. 34, datë 24.09.1996, vendimin nr. 13, datë 29.05.1997, si dhe vendimin nr. 55, datë 21.11.1997 të Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [4] Shih vendimin nr.57, datë 05.12.1997 të Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [5] Sokol Sadushi, “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012, f. 262.

    [6] Shih ligjin nr.7561, datë 29.04.1992 “Për disa ndryshime e plotësime në ligjin nr.7491,datë 29.04.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese””.

    [7]  Sipas nenit 25 të ligjit nr. 7491, datë 29.4.1991 “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, “Për fillimin e procedurës kanë të drejtë të bëjnë kërkesë Presidenti i Republikës, një grup parlamentar, një e pesta e deputetëve, Këshilli i Ministrave, gjykatat, organet lokale të pushtetit, si dhe çdo person, lidhur me shkeljen e lirive e të drejtave të tij të parashikuara nga Kushtetuta.”.

    [8] Sokol Sadushi, “Drejtësia kushtetuese në zhvillim”, Botimet Toena, Tiranë 2012, f. 272.

    [9] Strategjia e reformës në sistemin e drejtësisë, f. 7.

    [10] CDL-AD(2015)045  -  Public Interim Opinion on the Draft Constitutional Amendments on the Judiciary of Albania, adopted by the Venice Commission at its 105th Plenary Session (Venice, 18-19 December 2015); www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2015)045-e.

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

   33. Ka disa dokumente ndërkombëtare që evidentojnë standardet lidhur me rolin që ka GjK-ja në konsolidimin e shtetit të së drejtës. Më të shumta janë opinionet e KV-së dhe në veçanti ato që lidhen me amendamentet kushtetuese të sistemit të drejtësisë.^[1]

  a) CDL-AD(2015)045 -  Public Interim Opinion on the Draft Constitutional Amendments on the Judiciary of Albania, adopted by the Venice Commission at its 105th Plenary Session (Venice, 18-19 December 2015); www.venice.coe.int. 

  b) Final Opinion on the revised draft constitutional amendments on the Judiciary (15 January 2016) of Albania, adopted by the Venice Commission at its 106th Plenary Session (Venice, 11-12 March 2016), www.venice.coe.int.

  c) Relacion për projektligjin “Për disa ndryshime në ligjin nr.8417, datë 21.10.1998 “Kushtetuta e RSH-së” të ndryshuar; www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/relacion-shtesa-dhe-ndryshime-ne-ligjin-nr.-84172c-date-21.10.1998-kushtetura-e-r.sh-te-ndryshuar.pdf

  d) “Analizë e sistemit të Drejtësisë në Shqipëri”, qershor 2015. www.reformanedrejtesi.al

  e) Strategjia e reformës në sistemin e drejtësisë.

   

  [1] Po aty.

• Materiale legjislative

   Materialet legjislative kryesore janë: (i) raporti që shoqëron projektligjin n 76/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8417, datë 21.10.1998 “Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar^[1], “Analiza e sistemit të drejtësisë në Shqipëri”, “Strategjia e reformës në sistemin e drejtësisë”, si dhe procesverbalet e mbledhjeve të Komisionit të Posaçëm Parlamentar, në të cilat u shqyrtua projektligji në fjalë.^[2]

   

  [1] Shih www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/290616relacion-qeverisja-e-gjyqesorit.pdf .

  [2] Shih www.reformanedrejtesi.al/procesverbale.

• Dispozita të lidhura
  Asnjë koment
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia
  Asnjë koment
• Arkiva
  Asnjë koment