Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi

     1. Qëllimi i nenit 141 është të jepet një konceptim më i qartë dhe i saktë i rolit të GjL-së, si një gjykatë që kujdeset për zbatimin e njësuar dhe korrekt të ligjit, nga të gjitha gjykatat më të ulëta. Interpretimi përfundimtar i ligjit, duke synuar zhvillimin e praktikës gjyqësore dhe sidomos unifikimin e saj, aty ku është e mundur dhe e nevojshme, është misioni i gjykatës më të lartë në vend. Qëllimi i nenit 141 është rikonfirmimi i këtij roli, i cili për disa arsye ishte modifikuar ndër vite, duke ndryshuar natyrën e gjykimit të GjL-së nga një gjykatë ligji në një gjykatë fakti.

  • Objekti

     2. Neni 141 përbëhet nga dy pika, ku në pikën e parë prezantohet roli dhe misioni i GjL-së, si gjykatë që kujdeset për zbatimin dhe interpretimin e njësuar të ligjit. Kjo Gjykatë ka si funksion kryesor njësimin dhe zhvillimin e praktikës gjyqësore, duke u ndalur te çështje që lidhen me mënyrën sesi interpretohet ligji material dhe procedural nga gjykatat më të ulëta. Ndërsa çështje që lidhen me hetimin gjyqësor, si marrja dhe administrimi i provave, vlerësimi i tyre dhe i fakteve të tjera të lidhura me to, me qëllim zgjidhjen e drejtë të çështjes, mbeten në juridiksionin e gjykatave më të ulëta në dy nivele. Ky qëndrim është në përputhje edhe me praktikën e vazhdueshme të GjK-së lidhur me juridiksionin rishikues të GjL-së.

    3. Ndërsa në pikën 2 parashikohet rasti dhe organi kompetent brenda GjL-së, që ka të drejtë të vendosë për ndryshimin e praktikës gjyqësore. Kjo pikë ka parashikuar se Kolegjet e Bashkuara të GjL-së, pra Mbledhja e Përbashkët e Kolegjit Civil, Kolegjit Penal dhe Kolegjit Administrativ, kur kanë një çështje për gjykim në çdonjërin prej këtyre kolegjeve dhe gjatë shqyrtimit konstatojnë se është e nevojshme të ndryshojë praktika aktuale gjyqësore, tërheqin çështjen për interpretim, duke vendosur një mënyrë të re të të kuptuarit dhe të zbatuarit të ligjit nga gjykatat më të ulëta. Vlen të theksohet se ligjvënësi kushtetues me riformulimin e dispozitës 141 ka parashikuar për Kolegjet e Bashkuara kompetencën për ndryshimin e praktikës dhe jo për njësimin, siç ka qenë para ndryshimeve të vitit 2016. Arsyeja për këtë qëndron në faktin se vendimi i çdo kolegji pranë GjL-së, në thelb, është një vendim që i shërben njësimit të praktikës, duke qenë se ai është i detyrueshëm për të gjitha gjykatat më të ulëta. Me këtë formulim i është dhënë një autoritet edhe më i lartë çdo kolegji të GjL-së. Por e rëndësishme është se kur lind nevoja për ta ndryshuar praktikën aktuale, e cila kërkon të bëhet vetëm në raste që e justifikojnë vërtet këtë ndryshim, kompetenca i mbetet vetëm Kolegjeve të Bashkuara.

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

     4. Përcaktimi i juridiksionit të gjykatës më të lartë është një mision jo i lehtë, por i domosdoshëm. Këtë e ka treguar edhe zhvillimi historik kushtetues e ligjor i kësaj gjykate në Shqipëri, e cila brenda një harku kohor prej 25 vjetësh u shndërrua nga “Gjykatë e Lartë”, në “Gjykatë Kasacioni” e më pas sërish në “Gjykatë të Lartë”. Gjykata e kasacionit në teorinë e së drejtës konceptohet si një organ kontrolli që ka kompetencë të shfuqizojë vendimet e gjykatave më të ulëta. Kasacion vjen nga lat. Cassare – të bësh të pavlefshëm një veprim ose akt (administrativ ose normativ). Cassatur billa – nënkupton një gjykim që ka për objekt pretendimin për shfuqizimin e një akti^[1]. Pra, kasacioni nënkupton shfuqizimin e një vendimi mbi bazën e një mjeti ligjor. Gjykata nuk mund të vendosë mbi themelin e çështjes, por ka të drejtë vetëm ta kthejë për gjykim çështjen në gjykatën kompetente, vendimi i së cilës shfuqizohet. Gjykata e kasacionit shqyrton vetëm për të vendosur mbi një çështje të së drejtës. Ajo nuk procedon kurrë me një shqyrtim të ri të fakteve. Funksioni i saj ka të bëjë me verifikimin e faktit, nëse rregullimi normativ është interpretuar dhe zbatuar në mënyrë korrekte nga juridiksioni që ka dhënë vendimin e atakuar. Më thjesht, gjykata e kasacionit gjykon vendimet, por jo konfliktet në vetvete^[2]. Ndërsa gjykata e lartë vendos çështje të ligjit, duke shqyrtuar edhe faktet. Megjithatë, shqyrtimi i fakteve dhe provave të çështjes konkrete nuk është funksion primar i saj, kjo bëhet vetëm në lidhje dhe për aq sa ndihmon në interpretimin e ligjit.

    5. Megjithatë, de facto dallimet në praktikë nuk ishin thelbësore dhe çuan me kalimin e kohës në një deformim të rolit dhe të misionit të GjL-së, e cila në vend të orientonte gjykatat në dhënien e një drejtësie cilësore dhe në kohë të arsyeshme, u kthye vetë në një gjykatë problematike, duke mos arritur të shqyrtonte në kohë dhe cilësisht rekurset e paraqitura, në disa raste për shkaqe të paqarta ose përtej atyre që parashikonte kuadri ligjor, si dhe duke e shndërruar rolin e saj, në jo pak raste, nga një gjykatë ligji, në një gjykatë fakti.^[3] Funksioni rishikues i Gjykatës së Lartë kërkon që Gjykata e Lartë, së pari, të aplikojë të drejtën mbi faktet e konstatuara e të vlerësuara në mënyrë të pavarur nga gjykatat e rrethit dhe apelit dhe, së dyti, të njësojë praktikën gjyqësore në bazë të interpretimit që u bën problemeve juridike, pra të interpretojë ligjin për t’u zbatuar në mënyrë të njëjtë në të gjithë territorin. Vendimet për zgjidhjen e çështjeve konkrete, ndonëse nuk kanë efekte jashtë kufijve objektivë të çështjes në gjykim, ndihmojnë për një funksionim harmonik të së drejtës dhe marrin vlera të veçanta për sa i përket koherencës dhe vazhdueshmërisë së orientimeve jurisprudenciale.^[4]

    6. Neni i mëparshëm 141/1 i Kushtetutës parashikonte se GjL-ja ka juridiksion fillestar dhe rishikues. Ky i fundit presupozohej të mundësonte rishikimin e çështjeve të vendosura nga gjykatat më të ulëta, nëse ato nuk kishin zbatuar drejt ligjin. Megjithatë, praktika ka treguar se termi juridik i përdorur “rishikimi” nuk është i mjaftueshëm për të përcaktuar nëse ky funksion përfshin vetëm verifikimin e zbatimit uniform të ligjit nga gjykatat më të ulëta, apo edhe shqyrtimin e themelit të çështjes nga GjL-ja.

    7. Nga analiza e kryer në kuadrin e reformës në sistemin e drejtësisë rezultoi se lidhur me efektivitetin e gjykimit në GjL, në aspektin kushtetues, përveç faktit që procesi i emërimit/zgjedhjes së kandidatëve për GjL nuk bazohej mbi kritere të qarta për kandidatët dhe se vakancat nuk plotësoheshin në kohë, për shkak të mosfunksionimit të formulës së emërimit, jurisprudenca e kësaj Gjykate kishte mangësi që konsistonin kryesisht në mungesën e efiçencës së gjykimit dhe kapërcimin e kompetencës rishikuese të saj, duke marrë vazhdimisht rolin e gjykatave të themelit. Gjithashtu, edhe juridiksioni fillestar i parashikuar për të nuk iu përgjigjej garancive kushtetuese.^[5]

    8. Në thelb, juridiksioni rishikues i GjL-së duhet të nënkuptojë se ajo ndërhyn vetëm për çështje të interpretimit dhe zbatimit të ligjit, duke përjashtuar gjykimin mbi themelin e çështjeve, pasi e kundërta do të thotë që edhe kjo gjykatë të përsërisë hetimin gjyqësor të gjykatave të zakonshme, çka nuk përputhet me rolin e saj. Pikërisht, nisur nga ky qëllim, u konceptua edhe ndërhyrja në nenin 141 të Kushtetutës, duke saktësuar dhe qartësuar juridiksionin e GjL-së, si gjykatë kompetente për zbatimin e njësuar të ligjit dhe ndryshimin e praktikës gjyqësore, aty ku është e nevojshme. Në këtë mënyrë do të bëhet i mundur interpretimi uniform i ligjit nga të gjitha gjykatat.

    9. Rikonceptimi i juridiksionit të GjL-së jo vetëm në nivelin kushtetues, por në të gjithë kuadrin ligjor, do të mund t’i japë fizionominë e vërtetë kësaj Gjykate, si gjykatë supreme në vend. Kjo gjë, së bashku me ndërhyrjet përkatëse në procesin e emërimeve të gjyqtarëve të saj, si dhe në sistemin e përgjegjshmërisë dhe profesionalizmit që prezantojnë ligjet e tjera të reformës në drejtësi, do të ndikojë ndjeshëm në uljen e numrit të rekurseve para kësaj Gjykate. Kështu, p.sh. ligjvënësi ka marrë edhe masa të tjera në funksion të uljes së mbingarkesës së paarsyeshme të kësaj Gjykate. Konkretisht, është bërë ndërhyrje në dispozitat kushtetuese dhe ato ligjore lidhur me kufizimin e së drejtës së ankimit për kategori të caktuara të çështjeve, me rëndësi ose vlerë të vogël.^[6] Kufizimi i së drejtës së ankimit (rekursit) në GjL për disa kategori çështjesh është i arsyeshëm dhe mund të kontribuojë në uljen e numrit të rekurseve në atë gjykatë. Kjo gjë është në përputhje edhe me standardet më të mira europiane. ^[7]

    10. Për këto arsye u pa i nevojshëm një formulim i ri në nivel kushtetues, që u pasua me ndryshimet e nevojshme ligjore përkatëse lidhur me rolin dhe misionin e GjL-së. Në nocionin kushtetues të rishikimit futet, në radhë të parë, shqyrtimi i rekurseve bazuar mbi pretendime për shkeljen e ligjit material ose procedural, çka përbën funksionin kryesor të GjL-së. Në ushtrim të juridiksionit të saj rishikues, një nga funksionet kryesore të saj është ai i sigurimit të interpretimit dhe zbatimit uniform të ligjit, të unitetit të së drejtës dhe respektimi të kufijve të juridiksioneve të ndryshme apo i zgjidhjes së konflikteve mes dy gjykatave të faktit. Ky është përgjithësisht modeli që kanë zgjedhur gjykatat supreme të vendeve europiane.

     

    [1] Përkufizimi i fjalorit terminologjik juridik Black’s Law Dictionary (1999) f. 208.

    [2] Institucionet gjyqësore franceze, botuar nga Ministria e Drejtësisë Franceze (në gjuhën frënge) (1992).

    [3] Shih më poshtë tek nëndarja  Konteksti historik për shkaqet që çuan në reformën lidhur me GjL-në.

    [4] Shih vendimin nr.25/2003 të GjK-së. Ndër vite ka pasur disa vendime të GjK-së të cilat evidentuan shmangien e GjL-së nga roli i saj rishikues, duke anuar më shumë nga qenia e saj gjykatë fakti dhe jo ligji. Shih për më tepër vendimet e GjK-së nr.31/2005; nr.13/2008; nr.11/2016; nr.44/2016.

    [5] Shih komentin e nenit 135 të Kushtetutës.

    [6] Shih përmbajtjen e nenit 43 të Kushtetutës, të riformuar pas ndryshimeve të vitit 2016, si dhe ndryshimet që kanë sjellë dispozitat e KPC-së dhe KPP-së në vitin 2017.

    [7] Shih opinionin e KV-së për ndryshimet në KPC dhe KPP në Shqipëri, CDL-AD(2014)016. Komisioni i Venecies theksoi se kufizimi i aksesit në GjL për disa kategori çështjesh mund të ketë efekt pozitiv për uljen e mbingarkesës dhe zgjidhjen e çështjeve brenda një afati të arsyeshëm.

  • Konteksti historik

     11. Neni 141 para ndryshimeve kushtetuese të vitit 2016 parashikonte se GjL-ja kishte juridiksion fillestar kur “gjykonte akuzat penale kundër Presidentit të Republikës, Kryetarit dhe anëtarëve të Këshillit të Ministrave, deputetëve, gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë dhe gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese”. Këto raste, megjithëse përjashtimore, kishin sjellë efekte negative për dy arsye: së pari, ai parashikim përfshinte GjL-në në politikën e ditës për shkak të figurave politike që ajo gjykonte. Theksojmë se duke pasur parasysh edhe formulën e mëparshme të emërimit të gjyqtarëve të GjL-së (emërimi nga Presidenti me pëlqim të Kuvendit), politizimi i saj mund të merrte përmasa shqetësuese. Së dyti, këto çështje gjykoheshin përherë me përparësi, pra nuk i nënshtroheshin hedhjes së shortit sipas radhës, ndryshe nga çështjet e tjera, pavarësisht se akuza ndaj tyre mund të ishte e lehtë (p.sh. fyerje ose shpifje). Kjo mënyrë procedimi çonte në vonesa të paarsyeshme në shqyrtimin e rekursve të shtetasve të zakonshëm që mund të prisnin prej vitesh datën e gjykimit të çështjeve të tyre. Një praktikë e tillë nuk ishte në përputhje me parimin e barazisë së shtetasve para ligjit. Së treti, duke qenë se vendimi i GjL-së për këto çështje ishte i pamundur të shqyrtohej nga një gjykatë më e lartë, meqenëse GjL-ja shqyrtonte si shkallë e parë, u arrit në përfundimin se ky parashikim binte ndesh me të drejtën e të gjykuarve për të pasur të paktën një mjet efektiv ankimi. Për të gjitha këto arsye, juridiksioni fillestar i GjL-së u konsiderua si i tejkaluar dhe jo në përputhje me standardin e procesit të rregullt. Prandaj u sugjerua nga GENL-ja shfuqizimi i dispozitës për këtë qëllim dhe parashikimi i kësaj kompetence, pra i çështjeve që lidheshin me ndjekjen penale të zyrtarëve të lartë, në nenin 135 të Kushtetutës, me të cilin u krijua Gjykata e Posaçme.

    12. Lidhur me juridiksionin e GjL-së, gjatë analizës së sistemit të drejtësisë u evidentuan edhe faktorë të tjerë që ndikonin negativisht në efiçencën e GjL-së, si p.sh. (i) kompetenca e gjerë lëndore në lidhje me shkaqet për të cilat lejohet ankimi (rekursi) në GjL; (ii) nuk kishte kufizime apo përcaktime të sakta për rrethin e vendimeve gjyqësore ndaj të cilave mund të ushtrohej rekurs ose rishikim në GjL; (iii) rrjedhimisht, numri i gjyqtarëve rezultoi të ishte i pamjaftueshëm për të përballuar numrin e çështjeve që shqyrton kjo gjykatë, duke pasur parasysh edhe shtimin e juridiksionit administrativ; (iv) mungonin parashikimet e formave të ndryshme procedurale të gjykimit për lloje të ndryshme të ankimeve (rekurseve) në varësi të rëndësisë së çështjes.

    13. Si rezultat i mangësive kushtetuese dhe ligjore të mësipërme rezultoi se gjykimi në GjL nuk ka qenë efektiv, pasi: (i) vonesat deri në disa vite në gjykimin e çështjeve kalojnë çdo afat të arsyeshëm; (ii) ndryshimi i shpeshtë i praktikës gjyqësore nëpërmjet vendimeve unifikuese, në disa raste vetëm me një votë më shumë apo dhënia e vendimeve unifikuese kur kjo nuk ishte e nevojshme ose mosdhënia e këtyre vendimeve kur lindte nevoja, krijoi konfuzion në gjykatat më të ulëta; (iii) dhënia e vendimeve të ndryshme për të njëjtën çështje ose natyrë çështjeje nga vetë GjL-ja, ka çuar në cenim të parimit të sigurisë juridike.

    14. Sipas nenit të mëparshëm 141 të Kushtetutës, GjL-ja ishte parashikuar si gjykatë rishikuese, krahas ushtrimit të juridiksionit fillestar, në raste të caktuara. Në thelb juridiksioni rishikues që i njihej edhe më parë GjL-së ishte interpretimi dhe zbatimi uniform i ligjit dhe jo zgjidhja e çështjeve të themelit. Kjo është fryma me të cilën e ka interpretuar GjK-ja përcaktimin e kompetencave konkrete të GjL-së dhe kufijtë e juridiksionit të saj. GjL-ja nuk mund të bëjë vlerësimin e fakteve dhe të provave, sepse kjo nuk përputhet me funksionin e saj si gjykatë e ligjit. Në jurisprudencën e GjL-së janë vënë re mangësi që kanë të bëjnë me kapërcimin e kompetencës rishikuese të saj dhe marrjen e rolit të gjykatave të themelit. Gjithashtu, nga kuadri rregullator konstatohet një pozicion i veçantë i GjL-së në aspektin organizativ. GjL-ja, sipas nenit 135 të Kushtetutës, është pjesë e sistemit gjyqësor, madje organi më i lartë i këtij pushteti.^[1] Një ndër prioritetet e reformës në drejtësi ishte edhe shndërrimi i GjL-së në një gjykatë ligji që të ketë si detyrë kryesore: (i) garantimin e interpretimit uniform të ligjit me anë të procesit të unifikimit të praktikës gjyqësore; dhe (ii) garantimin e kohëzgjatjes së arsyeshme të gjykimeve nga gjykatat më të ulëta.^[2]

     

    [1] Analizë e sistemit të drejtësisë, kreu III “Përmbledhja e gjetjeve për organet kushtetuese, përfshirë edhe GjL-në”.

    [2] Shih Strategjinë e drejtësisë, kreu I “Sistemi i drejtësisë sipas Kushtetutës”, objektivi 2- Ridimensionimi nga pikëpamja kushtetuese i institucioneve që lidhen me gjyqësorin, si Gjykata e Lartë, Këshilli i Lartë i Drejtësisë, Prokurori i Përgjithshëm, me synimin kryesor garantimin e një gjyqësori të pavarur, të paanshëm, efektiv dhe llogaridhënës.

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

   15. Nuk ka ndonjë standard për juridiksionin e gjykatave më të larta kombëtare. Parimi është që gjykata më e lartë në vend duhet të jetë instanca e fundit e rishikimit të një vendimi gjyqësor, kryesisht për të siguruar zbatimin uniform të ligjit. Juridiksioni rishikues varion sipas traditave juridike të vendit përkatës, por kryesisht ato kanë juridiksion rishikues në çështje civile, penale dhe/ose administrative.^[1]

  16. Pavarësish mungesës së një standardi zyrtar, vlen të përmendet se në një sistem ku sanksionohet pavarësia e gjyqësorit, gjykatat e larta sigurojnë qëndrueshmërinë e praktikës gjyqësore në të gjithë territorin nëpërmjet vendimeve të tyre në çështje specifike. Gjykatat më të ulëta nuk janë të detyruara të respektojnë formalisht precedentët, të paktën në sistemin e së drejtës civile, por janë të detyruara të zbatojnë parimet e zhvilluara në jurisprudencën e gjykatave më të larta, me qëllim që të shmanget prishja e mundshme e vendimeve të tyre në instancat më të larta. Për këtë qëllim miratohen rregulla të posaçme procedurale, që bëjnë të mundur qëndrueshmërinë e praktikës gjyqësore midis juridiksioneve të ndryshme. KV-ja ka theksuar se gjykatat më të larta dhe drejtuesit e tyre mund të ndërhyjnë në administrimin e drejtësisë në gjykatat më të ulëta. Curia siguron uniformitetin e zbatimit të ligjit (i), duke nxjerrë vendime të detyrueshme për zbatim nga gjykatat më të ulëta, (ii) duke publikuar vendime gjyqësore dhe vendime të natyrës administrative, me qëllim standardizimin e vendimeve, si dhe (iii) duke bërë një analizë të thellë të jurisprudencës së gjykatave më të ulëta.^[2]

   

  [1] https://en.wikipedia.org/wiki/Supreme_court#Civil_law_jurisdictions.

  [2] Shih Opinionin e Komisionit të Venecies CDL-AD(2014)007 mbi ndryshimet e ligjit për kodin gjyqësor në Armeni, § 15 dhe 18. Shih gjithashtu opinionin CDL-AD(2005)003 mbi propozimet për ndryshime kushtetuese në Gjeorgji, § 101.

• Materiale legjislative
  Asnjë koment
• Dispozita të lidhura
  Asnjë koment
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia
  Asnjë koment
• Arkiva
  Asnjë koment