Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi

    1. Neni 179/b ngre sistemin e rivlerësimit kalimtar të gjyqtarëve dhe prokurorëve. Qëllimi i tij mund të evidentohet duke analizuar disa burime: së pari, duke interpretuar vetë tekstin e dispozitës; së dyti, duke analizuar opinionet e KV-së dhe vendimet e GjK-së në lidhje me këtë çështje; së treti, duke lexuar dokumentet themelore të reformës në drejtësi, veçanërisht dokumentin analitik^[1] dhe atë strategjik^[2]. Gjithashtu, qëllimi i dispozitës mund të analizohet nga disa dimensione, të cilat përcaktohen duke u nisur edhe nga synimi i këtij punimi. Kështu, bazuar në pritshmëritë që lidhen me zbatimin e dispozitës, qëllimi i saj mund të projektohet në kuptimin e ngushtë dhe në kuptimin e gjerë, të cilat lidhen me qëllimin afatshkurtër dhe atë afatgjatë. Konkretisht, në këtë dispozitë mund të themi se, në kuptimin e saj të gjerë, neni 179/b ka qëllim që “të garantohet funksionimi i shtetit të së drejtës, pavarësia e sistemit të drejtësisë, si edhe të rikthehet besimi i publikut tek institucionet e këtij sistemi”, i cili sanksionohet shprehimisht në paragrafin e parë të këtij neni. Ndërsa në kuptimin e ngushtë objektiv, ajo ka qëllim të largojë gjyqtarët dhe prokurorët e papërshtatshëm nga sistemi i drejtësisë. Pra, neni 179/b ka si qëllim të ndërtojë një nga masat më tërësore për parandalimin dhe luftimin e korrupsionit në organet e drejtësisë, si dhe të garantojë nivelin e kualifikimit të subjekteve që japin drejtësi.

    2. Në dallim nga vlerësimi periodik i gjyqtarëve dhe i prokurorëve, kjo dispozitë synon të sanksionojë një mjet rivlerësimi tërësor, që funksionon për një kohë të caktuar dhe jep rezultate më të shpejta e më efektive. Kjo është shprehur edhe në relacionin përkatës të projektamendamentit, në të cilin theksohet: “Një nga masat kryesore në këtë kuadër, është rivlerësimi i të gjithë gjyqtarëve dhe prokurorëve, për të zbuluar ndikimin e krimit të organizuar, politikanëve dhe korrupsionit mbi ta, si dhe për të vlerësuar kualifikimet e tyre”^[3]. Kështu, ndërsa vlerësimi i zakonshëm do të kryhet në mënyrë periodike nga organet kushtetuese (KLGj-ja dhe KLP-ja), rivlerësimi do të kryhet nga organe të posaçme me mandat të përkohshëm, siç parashikohen në këtë nen. Gjithashtu, qëllimi për një zgjidhje më të shpejtë e më efikase për të eliminuar nga radhët e sistemit të drejtësisë punonjës të papërshtatshëm është shprehur në raportin e Komisionit të Posaçëm Parlamentar të Reformës në Drejtësi, i cili thekson: “Ky është një moment që sistemi shqiptar i drejtësisë t’i nënshtrohet një reforme të thellë dhe të plotë. Një reformë në sistemin e drejtësisë nuk mund të arrihet pa një vlerësim të gjithanshëm të njerëzve që punojnë aktualisht në sistem”^[4].

    3. Një aspekt tjetër i qëllimit të nenit 179/b të Kushtetutës lidhet ngushtë edhe me ofrimin e garancive kryesore institucionale e procedurale për rivlerësimin si një proces në përputhje me Kushtetutën. Duke u bazuar në parimet e procesit të rregullt dhe në atë të respektimit të të drejtave themelore (paragrafi 2), dispozita ka pasur për qëllim të ofrojë garancitë kushtetuese dhe ndërkombëtare në këtë fushë.

    4. Veçanërisht për këtë çështje debatet kanë qenë të shumta gjatë procesit të hartimit të këtij amendamenti, të cilin më gjerë e kemi trajtuar në komentin për kontekstin historik të kësaj dispozite. Paraprakisht, theksojmë se në Opinionet e saj KV-ja i ka parë me shqetësim çështjet e rivlerësimit dhe ka bërë një sërë vërejtjesh e sugjerimesh, me qëllim që masa të tilla, të cilat ajo i konsideron pa asnjë ekuivok si “masa të jashtëzakonshme”, të kenë një qëllim të pajtueshëm me standardet ndërkombëtare. Veçanërisht, në Opinionin e saj të ndërmjetëm për projektamendamentin kushtetues, ajo i quajti këto masa “radikale” e “drastike”, duke paralajmëruar Shqipërinë për pasojat që ato mund të sjellin në tensionimin e situatës brenda gjyqësorit. Për këtë arsye, KV-ja parashtroi një sërë rekomandimesh që sigurojnë një proces në përputhje me standardet ndërkombëtare^[5]. Këto rekomandime janë mbajtur parasysh nga Kushtetutëbërësi^[6], gjë që është shprehur edhe në Opinionin final të këtij Komisioni për amendamentin kushtetues, sipas të cilit “këto masa jo vetëm që janë të justifikuara, por janë të nevojshme që Shqipëria të mbrohet nga korrupsioni, i cili, nëse nuk trajtohet, mund të shkatërrojë plotësisht sistemin gjyqësor”^[7].

     

    [1]Shih “Analizë e sistemit të drejtësisë në Shqipëri”, qershor 2015, http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/dokumenti_shqip_0.pdf,  f. 287, vizituar për herë të fundit më 28.12.2017.

    [2]Strategjia e Reformës në Sistemin e Drejtësisë, botuar në https://reformanedrejtesi.al/sites/default/files/draft_strategjia_versioni_shqip.pdf, vizituar për herë të fundit më 28.12.2017.

    [3] Shih relacionin mbi projektligjin “Për disa ndryshime në ligjin nr.8417, datë 21.10.1998 “Kushtetuta e RSh-së”, të ndryshuar, në website: http://reformanedrejtesi.al/sites/default/files/relacion-shtesa-dhe-ndryshime-ne-ligjin-nr.-84172c-date-21.10.1998-kushtetura-e-r.sh-te-ndryshuar.pdf, f.19, vizituar për herë të fundit më 28.12.2017.

    [4] Shih raportin e Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Drejtësi http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/raporti_i_komisionit_te_posacem_per_reformen_ne_drejtesi_shoqeruar_me_variantin_final_te_ndryshimeve_kushtetuese_0.pdf, f. 24, vizituar për herë të fundit më 20 prill 2018.

    [5]CDL-AD(2015)045  -  Public Interim Opinion on the Draft Constitutional Amendments on the Judiciary of Albania, adopted by the Venice Commission at its 105th Plenary Session (Venice, 18-19 December 2015);http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2015)045-e.

    [6] Paragrafi 55 i opinionit thekson: “Projektndryshimet e rishikuara marrin parasysh kritikat që ka bërë Komisioni në Opinionin e Ndërmjetëm. Varianti i ri i Aneksit është shkruar në mënyrë më të saktë dhe shumica e sugjerimeve të Komisionit të Venecies janë marrë parasysh. E gjithë skema është më e qartë dhe jep garanci më të mira për individët që mund të preken nga vlerësimi”, në CDL-AD(2016)009  Final Opinion on the revised draft constitutional amendments on the Judiciary (15 January 2016) of Albania, adopted by the Venice Commission at its 106th Plenary Session (Venice, 11-12 March 2016),

    paragrafi 55, http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2016)009-e.

    [7] Po aty. § 54.

  • Objekti

    5. Neni 179/b i amendamentit kushtetues ka objekt krijimin dhe rregullimin e sistemit të institucioneve të reja e të posaçme, të cilat do të kryejnë rivlerësimin e subjekteve të parashikuara prej tij. Ky nen përmban 10 paragrafë që vendosin shtyllat kryesore kushtetuese. Krahas paragrafit të parë, i cili i është dedikuar tërësisht qëllimit të procesit të rivlerësimit në tërësi, paragrafët e tjerë (2-9) rregullojnë aspektet parimore dhe organike të sistemit të rivlerësimit, ndërkohë që procedurat dhe kriteret e rivlerësimit delegohen për rregullim në Aneksin që i shtohet Kushtetutës, si dhe në ligjin e posaçëm për rivlerësimin kalimtar të gjyqtarëve e të prokurorëve.

    6. Për sa më sipër, mund të rendisim objektin e rregullimit të kësaj dispozite në institutet që vijojnë më poshtë, ndërkohë që shpjegime më të hollësishme në lidhje me to do të jepen edhe në komentet e neneve të Aneksit të Kushtetutës:

    - parimet themelore të sistemit të rivlerësimit të gjyqtarëve e prokurorëve (§ 2, 6);

    - subjektet që do t’i nënshtrohen rivlerësimit (§ 3, 4);

    - organet e rivlerësimit, mandati, përkohshmëria, vendimet e tyre (§ 5, 7, 8);

    - e drejta e ankimit (§ 5, 8);

    - garancitë për përfundimin e procesit të rivlerësimit brenda një afati të parashikueshëm, si dhe rregullimi i situatës pas shpërndarjes së institucioneve të pavarura të tij (§ 8, 9).

    7. Parimet e sistemit të rivlerësimit janë të ngjashme me parimet e tjera të sistemit gjyqësor. Kështu, parimi themelor është ai i pavarësisë së institucioneve të rivlerësimit. Edhe pse ky sistem mund të konsiderohet “i jashtëzakonshëm”, ai nuk anashkalon parimet e ushtrimit të pushtetit gjyqësor dhe përmban garancitë e tij procedurale. Kështu, në përmbajtjen e dispozitës zënë vend shprehimisht procesi i rregullt dhe e drejta e subjekteve të rivlerësimit për të bërë ankim.

    8. Organet e rivlerësimit janë organe të reja e të pavarura, që krijohen dhe ushtrojnë veprimtarinë e tyre për një mandat të kufizuar në kohë, për t’u shpërndarë pas përfundimit të tij.^[1]

    9. Objekti i rregullimit të kësaj dispozite përfshin të gjitha subjektet që do t’i nënshtrohen rivlerësimit. Kjo dispozitë bën një sanksionim të përgjithshëm, pasi të drejtat dhe detyrat e tyre me hollësi vendosen në aneksin e Kushtetutës e disa të tjera rregullohen në ligjin e posaçëm.

    10. Rregullimi që ofron dispozita ka më tepër karakter material organik, pasi kryesisht vendos rregulla për parimet e organizimit dhe funksionimit të organeve të rivlerësimit, përcakton subjektet e rivlerësimit, si dhe organet e sistemit të rivlerësimit. Nga pikëpamja teknike ajo u vendos në dispozitat kalimtare dhe të fundit të Kushtetutës (Pjesën XVIII), pasi edhe vetë procesi i rivlerësimit është kalimtar dhe i përkohshëm. Ky fakt hapi debatin, përse një sistem i tillë kalimtar u krijua drejtpërdrejt nga Kushtetuta?

    11. Përfshirja e procesit të rivlerësimit në dispozitat kushtetuese “si pjesë e paketës së reformës në drejtësi, edhe pse është një masë e jashtëzakonshme dhe me karakter të përkohshëm, është ngritur nga kushtetutëbërësi në rang kushtetues, duke parashikuar institucionet që do të kryejnë këtë proces, kompetencat e tyre, si edhe mënyrën e zgjedhjes së anëtarëve dhe garancitë që ata gëzojnë. Qëllimi i përcaktimit të kompetencave të këtyre organeve në mënyrë të drejtpërdrejtë në Kushtetutë, do të thotë se asnjë institucion nuk mund të marrë këto kompetenca apo t`i anashkalojë ato”^[2]. Kushtetutëvënësi ka dashur të garantojë në nivelin më të lartë legjislativ zbatimin me rigorozitet të këtij procesi duke e mbajtur larg nga ndryshimet e mundshme sipas oportunitetit politik. Nga ana tjetër, meqenëse ky proces për shkak të masave dhe pasojave të jashtëzakonshme që përmbante, do të passillte ndërhyrje në të drejtat dhe liritë themelore të subjekteve të rivlerësimit, gjë e cila duhej të rregullohej në të njëjtin nivel ligjvënës si dhe parashikimi i këtyre të drejtave, duke kontrolluar shkallën e kufizimeve të garancive kushtetuese përgjatë këtij procesi.

     

    [1] Në dallim nga masat e tjera, si ato për ngritjen e Gjykatës së Posaçme kundër Korrupsionit, Prokurorisë së Posaçme dhe Byrosë Kombëtare të Hetimit, funksioni i tyre është një funksion kalimtar me objekt rivlerësimin e subjekteve të parashikuara në këtë nen dhe marrjen e vendimeve përkatëse për qëndrimin e tyre në detyrë, riemërimin e tyre ose mbarimin e menjëhershëm të ushtrimit të detyrës (§ 7).

    [2] Vendim i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së, nr. 2, viti 2017.

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

    12. Kemi përzgjedhur të trajtojmë në këtë pikë dy çështje të rëndësishme që rregullohen nga kjo dispozitë: subjektet e rivlerësimit dhe procesin që ndiqet për rivlerësimin. Në përzgjedhjen e tyre kemi mbajtur parasysh faktin që të mos kryejmë përsëritje me komentet që do të zhvillohen për aneksin e Kushtetutës.

     

    a) Subjektet e rivlerësimit

    13. Të gjitha subjektet që do t’i nënshtrohen rivlerësimit janë parashikuar te paragrafët 3 dhe 4 të nenit 179/b të amendamentit. Kjo do të thotë se subjektet janë përcaktuar saktësisht nga Kushtetuta dhe nuk mund të ndryshojnë, të zgjerohen ose të ngushtohen nga ndonjë akt tjetër. Madje, edhe vetë ligji i posaçëm “Për rivlerësimin kalimtar të gjyqtarëve dhe prokurorëve”, (më poshtë: ligji nr.84/2016) kur përkufizon subjektin e rivlerësimit (neni 3, pika 16) u referohet personave të parashikuar në këtë nen.

    14. Sistemi i rivlerësimit përfshin përveç gjyqtarëve dhe prokurorëve edhe funksionarë të tjerë të sistemit të drejtësisë. Krahas të gjithë gjyqtarëve dhe prokurorëve, i nënshtrohen procesit të rivlerësimit ex officio edhe inspektorët pranë KLD-së, të gjithë këshilltarët ligjorë pranë GjK-së, GjL-së, si dhe ndihmësit ligjorë pranë gjykatave administrative dhe Prokurorisë së Përgjithshme.

    15. Kur Kushtetuta thërret në rivlerësimin ex officio gjyqtarët, përfshin edhe gjyqtarët e GjK-së, si dhe ata gjyqtarë që janë duke ushtruar detyra të tjera për arsye të komandimit të përkohshëm, sipas ligjit. Edhe anëtarët e KLD-së që janë gjyqtarë do t’i nënshtrohen procesit të rivlerësimit, ndërkohë që nuk ka proces të tillë rivlerësimi për anëtarët e tjerë të KLD-së që nuk janë gjyqtarë. Kur thërret të gjithë prokurorët, përfshin edhe PP-në, ose prokurorët që janë anëtarë të KLP-së.

    16. Nga ky vështrim i përgjithshëm themi se detyrimi ex officio për t’u rivlerësuar shtrihet edhe për të gjithë gjyqtarët, prokurorët dhe funksionarët e tjerë të emëruar në organet e reja të krijuara nga Kushtetuta.

    17. Pyetja që shtrohet në këtë rast është sesi do të ndahet kufiri midis procesit të rivlerësimit ad hoc, nga procesi i vlerësimit të zakonshëm periodik. A lidhet ai me afatin që ka përcaktuar kjo dispozitë për procesin e rivlerësimit? Kushtetuta u referohet subjekteve të rivlerësimit që janë në ato funksione nga dita e hyrjes në fuqi të ligjit nr.84/2016. Prandaj, pavarësisht nga afati kohor i mandatit të organeve të rivlerësimit, procesit i nënshtrohen subjektet që janë në detyrë në ditën që amendamenti kushtetues ka hyrë në fuqi ose ata që kanë qenë në detyrë më parë, me kërkesë të tyre. Pra, Kushtetuta e ka lidhur këtë mjet të jashtëzakonshëm vetëm me subjektet që janë në detyrë ose që kanë punuar më parë në këto detyra.

    18. Kategoria tjetër janë subjektet që i nënshtrohen rivlerësimit me kërkesën e tyre, “nëse plotësojnë kriteret sipas ligjit”. Këtu mund të përfshihen ish-gjyqtarët, ish-prokurorët dhe ish-këshilltarët ligjorë të GjK-së e të GjL-së. Natyrisht, kjo është një mundësi për të gjitha këto subjekte, me qëllim që të emërohen në detyrat e gjyqtarit dhe të prokurorit. Në përfundim të procesit të rivlerësimit, KPK-ja shprehet për mundësinë e emërimit të tyre në detyrat e gjyqtarit dhe të prokurorit. Pyetja që mund të shtrohet është: çfarë ka parasysh neni 179/b i Kushtetutës, paragrafi 3, kur thekson “nëse plotësojnë kriteret sipas ligjit”? Kushtetuta parashikon vetëm një kriter: minimumin e vjetërsisë në këto detyra, së paku tre vjet. Në ligjin e posaçëm për rivlerësimin kalimtar nuk janë parashikuar kritere të tjera, por fakti që ky ligj e lidh vendimin e KPK-së për këtë kategori subjektesh me legjislacionin për statusin e gjyqtarëve dhe prokurorëve^[1], do të thotë se këto subjekte, edhe në momentin që paraqesin kërkesën për t’u rivlerësuar, duhet të përmbushin të gjitha kriteret për emërimin si gjyqtar e prokuror të parashikuara në legjislacionet përkatëse për statusin. Në të kundërt, procesi i rivlerësimit mbetet juridikisht pa fuqi për t’i emëruar ata në detyrën e gjyqtarit ose të prokurorit.

     

    b) Procesi i rregullt dhe e drejta për t’u ankuar

    19. Paragrafi i pestë sanksionon organet kryesore të rivlerësimit. Rivlerësimi kryhet nga Komisioni i Pavarur i Kualifikimit (më tej Komisioni), ndaj vendimeve të të cilit mund të bëhet ankim në KPA. Në lidhje me këto organe, si dhe me organet e tjera ndihmëse të procesit të rivlerësimit, do të ndalemi në komentet përkatëse për Aneksin e kësaj Kushtetute. Çështja që komentojmë këtu lidhet me procesin e rregullt dhe të drejtën e subjekteve të rivlerësimit për ankim përpara Kolegjit.

    20. Nisur nga parimi i procesit të rregullt si një parim themelor i rivlerësimit, evidentohen dy aspekte kryesore: Në radhë të parë, Kolegji është një gjykatë që përmbush kriteret e nenit 6 të KEDNj-së dhe, në radhë të dytë, është organi i ligjshëm për të gjykuar përfundimisht ankimet ndaj vendimeve të Komisionit. Kjo e dyta shprehet edhe më qartë në nenin F të aneksit të Kushtetutës, i cili në paragrafin e tij të parë sanksionon: “Kolegji i Apelimit... është organi i vetëm gjyqësor që shqyrton ankimet kundër vendimeve të Komisionit...”.

    21. Kushtetutëbërësi ka konceptuar një kolegj gjyqësor të vendosur “pranë Gjykatës Kushtetuese”, si dhomë e dytë e saj. Kjo duket qartë në fjalinë e fundit të këtij paragrafi, që vendos: “Gjatë periudhës kalimtare 9-vjeçare Gjykata Kushtetuese do të funksionojë me dy kolegje”. Pra, kemi integrimin e një dhome tjetër pranë GjK-së.

    22. Në këtë mënyrë, kushtetutëbërësi ka krijuar një organ gjyqësor që përmbush kriteret e procesit të rregullt ligjor. Zgjedhja e anëtarëve të tij iu nënshtrohet procedurave të parashikuara në detaje në dispozitat kushtetuese, duke i shoqëruar edhe me garanci të tjera gjatë ushtrimit të detyrës. Ata kanë një mandat që nuk u ndërpritet për 9 vjet dhe status të barabartë me gjyqtarët e GjK-së. Gjithashtu, ky Kolegj, për sa kohë ushtron mandatin e tij, ka kompetencë të gjykojë edhe çështje që lidhen me përgjegjësinë disiplinore të gjyqtarëve të GjK-së, nëse paraqitet nevoja.^[2] Sipas opinionit të KV-së, “Ky organ është qartazi një lloj gjykate e specializuar që nuk është një gjyqtar i jashtëzakonshëm ad hoc- sepse nuk është krijuar për një çështje të vetme specifike – dhe mendohet që do të zhvillojë veprimtarinë gjatë gjithë kohës së procedurës së vlerësimit”^[3].

    23. Nga sa më sipër, KPA-ja paraqitet jo vetëm si juridiksion rishikues i kontrollit të zakonshëm, por edhe si juridiksion i kontrollit kushtetues. Pra, do të shqyrtojë çështje mbi bazën e ankimit të subjekteve të rivlerësimit, si dhe të komisionerëve publikë. Synimi i ligjvënësit ka qenë garantimi i së drejtës për një ankim efektiv përpara një gjykate, si nga pikëpamja e fakteve dhe provave, ashtu edhe nga pikëpamja e elementeve të procesit të rregullt ligjor.

     

     

    [1] Shih ligjin nr.84/2016  “Për rivlerësimin kalimtar të gjyqtarëve dhe prokurorëve në Republikën e Shqipërisë”, neni 58, pika 2/b: “2. Në rast se subjektet e rivlerësimit, sipas nenit 179/b, pika 4, fjalia e dytë, të Kushtetutës, kanë kaluar me sukses procesin e rivlerësimit, Komisioni mund të vendosë:

    a) emërimin si gjyqtar ose prokuror, në përputhje me dispozitat e legjislacionit që rregullon statusin e gjyqtarëve ose prokurorëve;

    b) refuzimin e emërimit si gjyqtar ose prokuror, në përputhje me dispozitat e legjislacionit që rregullon statusin e gjyqtarëve ose prokurorëve”.

    [2] Shih nenin 179, pika 7 e Kushtetutës.

    [3]CDL-AD(2016)009  Final Opinion… vep.cit., shënimi nr.7, § 63.

  • Konteksti historik

    24. Neni 179/b i Kushtetutës si pjesë e ndryshimeve kushtetuese të miratuara me ligjin nr. 76/2016, erdhi si rezultat i një procesi paraprak të gjerë diskutimi, edhe pse në Shqipëri kishte kohë që ishte ngritur çështja për marrjen e masave kundër korrupsionit në drejtësi dhe ishin miratuar disa akte ligjore. Megjithatë, këto masa janë vlerësuar si të pakta dhe joefikase në Shqipëri. Ka pasur disa përpjekje në nivelin administrativ, si fjala vjen detyrimi i funksionarëve zyrtarë për të deklaruar pasuritë e tyre dhe konfliktin e interesit^[1] ose krijimi i dikastereve të specializuara kundër korrupsionit pranë pushtetit ekzekutiv. Por, krahasuar me vendet e tjera të rajonit^[2], duket qartë se këto masa kanë qenë të pamjaftueshme. Vendosja e masave kundër korrupsionit në Kushtetutë erdhi edhe si një nevojë për të rritur efektivitetin e këtyre masave. Sidoqoftë, veçanërisht rivlerësimi shkaktoi debate të shumta. U shtrua pyetja: përse Kushtetuta duhet të sanksiononte një sistem të tillë rivlerësimi, ndërkohë që në amendamentet kushtetuese janë marrë masa për të forcuar dhe pavarësuar më mirë sistemin e zakonshëm të vlerësimit?

    25. Paraprakisht, në prag të hartimit të amendamenteve kushtetuese për reformën në drejtësi, u zhvilluan disa sondazhe dhe analiza për të verifikuar situatën e përhapjes së korrupsionit në sistemin e drejtësisë. Kështu, nga analiza që iu bë sistemit në vitin 2015, u konstatuan mangësi, duke theksuar se “...njohja dhe zbatimi i etikës nga gjyqtarët dhe prokurorët është në nivele të ulëta. ...Ndërsa në praktikë konstatohet se sistemi nuk arrin të “gozhdojë” gjyqtarët dhe prokurorët e korruptuar”. Gjithashtu, kjo analizë identifikoi “paaftësinë e sistemit të vlerësimit të gjyqtarëve për të dhënë rezultate të besueshme brenda një kohe të arsyeshme^[3]”. Këto mangësi u shprehën qartë edhe në relacionin bashkëshoqërues të amendamenteve të Kushtetutës^[4]. Prandaj, synimi për të krijuar një sistem rivlerësimi u shpreh paraprakisht në dokumentin për Strategjinë e Reformës në Drejtësi. Strategjia paraqiste, si një nga objektivat kryesorë, krijimin e një trupe gjyqtarësh e prokurorësh me integritet të lartë etiko-moral dhe profesional, “duke përmirësuar sistemin e vlerësimit dhe rivlerësimit të performancës dhe etikës së tyre”^[5]. Ajo përcaktonte se një sistem rivlerësimi për gjyqtarët e prokurorët do të ngrihej si një mekanizëm i pavarur dhe i paanshëm, ad hoc, që do të funksiononte mbi bazën e parimit të procesit të rregullt. Ky mekanizëm do të ishte transparent, i përbërë nga një trupë profesionale, e pavarur dhe e paanshme, vendimet e së cilës mund të ankimoheshin, me një asistencë e kontroll të drejtpërdrejtë të procesit nga ana e agjencive ndërkombëtare që monitorojnë e asistojnë sistemin e drejtësisë^[6]. Për sa më sipër, u duk qartë se dokumenti strategjik i reformës në drejtësi synonte jo vetëm një përmirësim të sistemit periodik të vlerësimit, por edhe krijimin e një sistemi rivlerësimi, të dallueshëm nga sistemi i vlerësimit të zakonshëm. Megjithatë kjo nismë u prit pjesërisht me skepticizëm dhe deri diku me mosbesim nga disa parti politike.^[7]

    26. Dallimi midis përpjekjeve të mëparshme dhe këtij procesi është se procesi i rivlerësimit kalimtar sipas rregullimeve në fuqi nuk është thjesht një vlerësim për aftësitë profesionale, por edhe një proces që vlerëson pasurinë dhe figurën e gjyqtarëve, prokurorëve dhe punonjësve të tjerë të drejtësisë që do t’i nënshtrohen rivlerësimit.^[8] Për këtë një ndihmesë të veçantë ka dhënë KV-ja, opinionet e së cilës ndihmuan në forcimin e garancive të ofruara nga sistemi i rivlerësimit.

     

    [1]Shih ligjin nr. 9049, datë 10.4.2003 “Për deklarimin dhe kontrollin e pasurive, të detyrimeve financiare të të zgjedhurve dhe të disa nëpunësve publikë”, të ndryshuar.

    [2] Për më shumë mbi masat kundër korrupsionit në vendet e Ballkanit, si dhe ato të Europës Lindore shih  “Specialised Anti-Corruption Institutions”, OECD Publishing; Organization for Economic Co-operation and Development Staff Corporate Author, Paris: OECD Publishing 2013.

    [3] Shih “Analizë e sistemit të drejtësisë në Shqipëri”, qershor 2015, vep. cit., shënimi nr.2.

    [4] Shih: relacion mbi projektligjin “Për disa ndryshime në ligjin nr.8417, datë 21.10.1998, “Kushtetuta e RSh-së”, të ndryshuar, në website: http://reformanedrejtesi.al/sites/default/files/relacion-shtesa-dhe-ndryshime-ne-ligjin-nr.-84172c-date-21.10.1998-kushtetura-e-r.sh-te-ndryshuar.pdf, f.19, vizituar për herë të fundit më 28.12.2017.

    [5] Strategjia e Reformës në Sistemin e Drejtësisë; vep. cit., shënimi nr.3.

    [6] Po aty, f. 40: “i) një proces rivlerësimi me kritere të qarta; ii) një proces rivlerësimi që është individual dhe transparent; iii) një proces rivlerësimi që kryhet nga një trupë profesionale, e pavarur dhe e paanshme; iv) një proces rivlerësimi që garanton mundësinë për t’u ankuar përpara një strukture me të njëjtat karakteristika si struktura e ngarkuar me rivlerësimin; v) një proces që është në përputhje me të gjitha garancitë e tjera të artikuluara nga opinioni i Komisionit të Venecias për Ukrainën; si dhe vi) me një asistencë e kontroll të drejtpërdrejtë të procesit nga ana e agjencive ndërkombëtare që monitorojnë e asistojnë sistemin e drejtësisë në vendin tonë”.

    [7] Partia Demokratike u shpreh me mosbesim ndaj këtij procesi, duke theksuar se procesi i ngjashëm i zhvilluar në vitin 1999 çoi vetëm në shkarkimin e disa gjyqtarëve dhe prokurorëve dhe zëvendësimin e tyre me juristë të tjerë që kishin pasur funksione politike.  

    [8] Shih për më shumë komentet e neneve D, Dh dhe E të Aneksit.

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  27. Në lidhje me standardet ndërkombëtare, u referohemi vetëm dokumenteve ndërkombëtare të fokusuara në vlerësimin e gjyqtarëve, ndërkohë që do të kemi rast të flasim më tej edhe për standardet ndërkombëtare që u përkasin masave kundër korrupsionit dhe procesit të rregullt ligjor. E shohim me vend të sqarojmë se ka disa instrumente ndërkombëtare që afirmojnë se vlerësimi i performancës së gjyqtarëve është një praktikë mjaft e dobishme, e cila ndiqet kryesisht në vlerësimin e karrierës së gjyqtarëve. Megjithatë, në vende të ndryshme të Këshillit të Europës ajo paraqitet e ndryshme.^[1]

  a. Vlerësimi i përgjithshëm i performancës. Vendet që kanë aplikuar këtë model, si Danimarka, Holanda, Anglia, Suedia, Irlanda etj., nuk procedojnë përmes një vlerësimi individual të gjyqtarëve, por zhvillojnë një vlerësim të përgjithshëm të performancës së procedurave gjyqësore, e cila jo domosdoshmërisht është rregulluar hollësisht me ligj ose  me akte të tjera nënligjore. 

  b. Vlerësimi individual i gjyqtarëve. Ky vlerësim rregullohet hollësishëm nga akte ligjore, rregullore ose akte të tjera nënligjore dhe zbatohet në pjesën më të madhe të vendeve anëtare të Këshillit të Europës.

  c. Vlerësimi politik i gjyqtarëve. Në këtë rast, sistemet gjyqësore bëjnë përjashtim nga dy sistemet e përmendura më sipër, pasi selektimi dhe vendosja në detyrë e gjyqtarëve kryhet përmes zgjedhjeve popullore ose përmes zgjedhjeve nga organe të pavarura, që kryejnë njëfarë vlerësimi politik të performancës së gjyqtarëve.

  d. Rivlerësimi i gjyqtarëve. Është paraqitur si një procedurë e përkohshme për një vlerësim individual të njëkohshëm të gjyqtarëve, me qëllim eliminimin e elementëve që nuk përmbushin kërkesat etike dhe profesionale për të qenë gjyqtarë. Kjo përvojë ka pasur në vetvete modele të ndryshme rivlerësimi, por që në thelb kanë tentuar të riemërojnë në detyrë gjyqtarët që përmbushin kriteret, ose të shkarkojnë nga detyra gjyqtarët që nuk i përmbushin këto kritere.

   

  28. Ndër aktet kryesore të së drejtës ndërkombëtare që mund të marrim si sistem referimi janë:

  a) Parimet themelore të Kombeve të Bashkuara për pavarësinë e gjyqësorit (1985).

  b) Rekomandimi nr. R (94) 12 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Europës ndaj vendeve anëtare për pavarësinë, efiçencën dhe rolin e gjyqtarëve.

  c) Karta Europiane për Statutin e Gjyqtarëve (July 1998).

  ç) Rekomandimi Rec(2000)19 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Europës për rolin e Prokurorit Publik në sistemin e drejtësisë penale CDL-AD(2009)023.

  29. Mbi bazën e tyre u drejtohemi standardeve më të detajuara që evidentohen qartë nga opinionet e KV-së, kur ka shqyrtuar projektligje të vendeve të ndryshme që rregullojnë çështjet e emërimit në detyrë të gjyqtarëve, të shkarkimit të tyre nga detyra, të promovimit ose transferimeve të tyre, si dhe të rivlerësimit të gjyqtarëve dhe punonjësve të tjerë të drejtësisë. Pavarësisht nga fokusi i këtyre akteve, ato kanë shërbyer për të përcaktuar një bazë të përbashkët standardesh në lidhje me vlerësimin e gjyqtarëve, të cilat po i rendisim duke iu referuar opinionit të KV-së të dhënë Serbisë (sipërpërmendur).

  - Procedura që ofrojnë garanci për paanësinë përballë një institucioni të pavarur, i cili vendos nëse kandidati përmbush të gjitha kushtet e përcaktuara nga ligjet e vendit;

  - Vendime të bazuara në kritere objektive, si merita, kualifikimi, integriteti, aftësia, zelli dhe efektshmëria^[2].

  30. Në dokumentin strategjik të reformës në drejtësi ishte shprehur qartë se ky proces do të kryhej mbi bazën e standardeve ndërkombëtare, por ishte e paqartë se cilat do të ishin këto standarde në lidhje me vetting-un. Për më tepër, eksperiencat në vende të tjera ishin të pakta, e në disa raste mjaft të kritikuara. Ato përfshinin vlerësime që KV-ja kishte shprehur përmes opinioneve të tij për sisteme të ngjashme rivlerësimi të ngritura në Ukrainë dhe Serbi. Në rastin e Serbisë dhe të Ukrainës, KV-ja kishte shfaqur shqetësimin e saj se këto masa të jashtëzakonshme mund të ishin të papajtueshme me kërkesat e procesit të rregullt, sikurse ishte rasti i riemërimeve (proces rivlerësimi) të gjyqtarëve në Serbi, si dhe për shkak se këto procedura riemërimi të gjyqtarëve ekzistues në Serbi, do të linin derën të hapur për lëvizjen nga detyra edhe të gjyqtarëve që nuk kishin kryer ndonjë vepër të paligjshme^[3]. I njëjti shqetësim dhe skepticizëm nga ana e KV-së u shpreh më pas edhe në opinionin për ligjin për gjyqësorin dhe statusin e gjyqtarit në Ukrainë^[4]. Duke analizuar masa të ngjashme me ato të parashikuara nga neni 179/b i amendamentit të Kushtetutës sonë, në këtë opinionKV-ja nënvizon: “Masa të tilla të jashtëzakonshme duhet të synojnë të identifikojnë gjyqtarët individualisht që nuk janë të përshtatshëm për të mbajtur një post gjyqësor. Në këtë drejtim, shkarkimi i çdo anëtari të gjyqësorit emëruar gjatë një periudhe të caktuar, nuk do të ishte një zgjidhje e përshtatshme për problemet e përmendura nga autoritetet [...]. Megjithatë, një masë e tillë si vlerësimi i kualifikimeve [...] duhet trajtuar si tërësisht i jashtëzakonshëm dhe i duhet nënshtruar masave mbrojtëse shumë shtrënguese për të mbrojtur ata gjyqtarë që janë të përshtatshëm për të mbajtur postet e tyre”^[5].

  31. Këto opinione, si dhe arsyetimet e gjykatave kushtetuese të këtyre vendeve u mëshonin nevojës për rritjen e garancive që duhet të përdoreshin në një proces të tillë. Për sa më sipër, për hartuesit e amendamentit kushtetues në Shqipëri ishte e rëndësishme që të nxirrnin mësimet e duhura jo vetëm nga përvoja e arritjeve të këtyre vendeve, por edhe nga përvojat që dështuan. Kështu p.sh., në Serbi të gjithë gjyqtarët e larguar u rikthyen në detyrë për shkak të shfuqizimit të kësaj mase si antikushtetuese nga Gjykata Kushtetuese e Serbisë. Mësimi kryesor në këtë rast ishte përmbushja e të gjitha kërkesave për një proces të rregullt ligjor.

  32. Në këtë kuadër, KV-ja kërkon plotësimin e standardeve nga tri pikëpamje: nga pikëpamja e procedurave të rregullta, e pavarësisë institucionale dhe e drejtësisë materiale që do të jepet prej tyre. Neni 179/b që po komentojmë, hedh bazat për të përmbushur këto standarde. Në radhë të parë, ai përpiqet të ngrejë sistemin e rivlerësimit, duke krijuar institucionet e pavarura të Komisionit të Pavarur të Kualifikimit dhe të Kolegjit të Apelimit. Gjithashtu, ai vendos hullinë kryesore të procesit që do të ndjekin këto institucione, duke vendosur detyrimin për të respektuar të drejtat dhe liritë themelore të individit dhe procesin e rregullt ligjor. Duke parashikuar rolin e Komisionerit Publik ai ka rritur garancitë për të realizuar këto procedura dhe pavarësinë institucionale.

  33. Për të kuptuar më mirë përqasjen e kësaj dispozite me standardet ndërkombëtare na ndihmon edhe analiza që KV-ja ka zhvilluar në lidhje me këto çështje. Ka mjaft opinione të këtij Komisioni për projektligje që garantojnë pavarësinë e gjyqtarëve, emërimin, seleksionimin, etj. Por, në mënyrë më specifike të lidhur me procesin e rivlerësimit, si një proces i posaçëm e i përkohshëm, spikasin opinionet e sipërpërmendura ndaj Serbisë, Ukrainës dhe Shqipërisë, të cilat janë drejtpërdrejt të lidhura me këtë dispozitë.

  34. Kështu, për sa i përket kësaj dispozite, në Opinionin final të KV-së konstatojmë dy rekomandime të rëndësishme:

  a) Organet e pavarura të krijuara për rivlerësimin nuk mund të zëvendësojnë organet e zakonshme kushtetuese, sikurse janë KLGj-ja dhe KLP-ja.

  b) Ato mund të bashkëjetojnë për një kohë të shkurtër dhe kjo kohë të jetë e kufizuar^[6].

   

  35. Gjithashtu, një dokument i rëndësishëm për kuptimin e mirë të standardeve ndërkombëtare për rivlerësimin kalimtar në raport me Kushtetutën, është edhe Opinioni Amicus Curie i Komisionit të Venecies për ligjin “Për rivlerësimin kalimtar të gjyqtarëve dhe prokurorëve”^[7], të cilit do të kemi rastin t’i referohemi më hollësisht në komentet në vijim.

   

  [1]Shih: CDL-AD(2009)023-e Opinion on the Draft Criteria and Standards for the Election of Judges and Court Presidents of Serbia adopted by the Venice Commission at its 79th Plenary Session (Venice, 12-13 June 2009);  http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2009)023-e, §10-12.

  [2]Po aty, §15.

  [3]CDL-AD(2009)023-e Opinion on the Draft Criteria and Standards for the Election of Judges and Court Presidents of Serbia adopted by the Venice Commission at its 79th Plenary Session (Venice, 12-13 June 2009);  http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2009)023-e; § 6.

  [4]Shih: ‘“Joint opinion of the Venice Commission and the directorate of human rights (dhr) of the directorate general of human rights and rule of law (dgi) of the Council of Europe on the law “On the judicial system and the status of judges” and amendments to the law “On the high Council of Justice of Ukraine”’CDL-AD(2015)007, opinion i përbashkët i Komisionit të Venecies dhe Drejtorisë së Përgjithshme të Drejtave të Njeriut dhe Sundimit të Ligjit për ligjin për gjyqësorin dhe statusin e gjyqtarëve dhe amendamentet për ligjin për Këshillin e Lartë të Drejtësisë të Ukrainës, http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2015)007-e.

  [5] Po aty, §73, 74.

  [6]CDL-AD(2016)009  Final Opinion…, vep.cit., shënimi nr.7.

  [7]CDL-AD(2016)036  English  12/12/2016 -  Public Albania - Amicus Curiae Brief for the Constitutional Court on the Law on the Transitional Re-evaluation of Judges and Prosecutors (The Vetting Law), adopted by the Venice Commission at its 109th Plenary Session (Venice, 9-10 December 2016); http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2016)036-e.

• Materiale legjislative
  Asnjë koment
• Dispozita të lidhura
  Asnjë koment
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia
  Asnjë koment
• Arkiva
  Asnjë koment