Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Neni 284 i K.Pr.P ka për qëllim t’i krijojë mundësi individit të çmojë në mënyrë të pavarur shkallën e cënimit të interesave të tij për mbrojtjen juridike penale të tyre. Kjo dispozitë i krijon mundësinë viktimës që të jetë përcaktuese për fillimin dhe vazhdimin e procedimit penal për vepra penale të përcaktuara shprehimisht në të dhe është në përputhje me nenin 148/1 të Kushtetutës [Hyperlink]. Ligjvënësi me parashikimin e ndjekjes penale në bazë të ankimit të viktimës është përpjekur të vendosë një balancë sa më të drejtë midis interesave publikë, nga njëra anë, të mbrojtura nga prokuroria nëpërmjet ushtrimit kryesisht të ndjekjes penale dhe interesave privatë nga ana tjetër, që lidhen ngushtë me individin dhe që për këtë arsye mund të mbrohen nëpërmjet ndjekjes penale vetëm në rast si ai shfaq dhe vazhdon të ketë vullnetin për këtë.
  • Objekti
    2. Neni 284 i K.Pr.P përcakton rregullat procedurale për ushtrimin e ndjekjes penale për vepra penale të caktuara në bazë të ankimit të viktime¨s, veprat penale konkrete dhe mënyrën e paraqitjes së ankimit nga viktima.

     

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës
    3. Neni 284 i K.Pr.P zbatohet vetëm për veprat penale[1] që parashikohen nga nenet 84, 89, 102 paragrafi i pare¨, 105, 106, 130, 148, 149, 243, 254, 264, 275, 290 paragrafi i pare¨ dhe 318 te¨ Kodit Penal [Hyperlink], të cilat përmenden në mënyrë taksative në paragrafin e parë të nenit 284. Këto vepra penale karakterizohen nga mungesa e rrezikshmërisë së lartë shoqërore dhe interesi i vogël publik në çështjen konkrete në raport me interesin privat të viktimës. Sa më serioze të jetë vepra penale ose sa më i madh të jetë rreziku për vepra penale të përshkallëzuara, aq më tepër duhet që ndjekja penale të vazhdojë kryesisht, në interes publik, edhe sikur viktimat t’i kenë tërhequr kallëzimet e tyre.[2]

     

    4. Me ligjin 35/2017, në nenin 284/1 të K.Pr.P janë shtuar te lista e veprave penale për të cilat ndjekja penale ushtrohet në bazë të ankimit të viktimës, veprat penale “Botimi i veprës së tjetrit me emrin e vet”, “Riprodhimi pa të drejtë i veprës së tjetrit” dhe “Shkelja e paprekshmërisë së banesës” të parashikuara nga nenet 148, 149 dhe 254 të Kodit Penal [Hyperlink], për të cilat përpara ndryshimeve me ligjin 35/2017 ushtrohej akuza private sipas nenit 59/1 të K.Pr.Penale. Gjithashtu janë shtuar veprat penale të parashikuara nga nenet 84 dhe 290/1 të Kodit Penal për të cilat përpara ndryshimeve ndjekja penale ushtrohej kryesisht nga prokurori dhe pavarësisht ankimit të viktimës. Ndërkohë, me ndryshimet me ligjin 35/2017 janë hequr veprat penale të parashikuara nga nenet 239, 240 dhe 241 të Kodit Penal[3], duke qënë se janë dekriminalizuar me ndryshimet në Kodin Penal me ligjin 23/2012 datë 01.03.2012.

     

     

     

    5. Me ligjin 35/2017, në nenin 284 të K.Pr.P është bërë ndryshimi i terminologjisë nga “i dëmtuari” në “viktima” duke e harmonizuar me legjislacionin e KiE[4]. Kusht i domosdoshëm për ndjekjen penale është paraqitja e ankimit nga ana e viktime¨s, që është i dëmtuar prej njërës prej atyre veprave të parashikuara për këtë qëllim në nenin 284§1 të K.Pr.P. Viktimë është personi fizik i cili është i lënduar në trupin e tij, i dëmtuar në shëndetin e tij, i dëmtuar për shkak të cënimit të së drejtave dhe lirive themelore, prekja dhe kufizimi i të cilave, mbrohet nga norma penale, i cënuar në moralin e tij dhe të familjes, etj.[5] Kuptimi i termit viktimë është sqaruar hollësisht në komentin e nenit 58 të K.Pr.Penale [Hyperlink].

     

    6. Ankimi i viktimës rregullohet nga kreu II të K.Pr.Penale “Marrja dijeni për veprën penale”. Përvec se me iniciativën e vet, Prokurori dhe policia marrin dijeni për veprën penale dhe nga të tjerët, nëpërmjet kallëzimit penal dhe ankimit të të dëmtuarit. Ndryshe nga kallëzimi penal, ankimi i të dëmtuarit është kusht i domosdoshëm për të proceduar dhe ushtrimin e ndjekjes penale dhe më pas deklarimin fajtor të të akuzuarit. Paraqitja e ankimit nga ana e viktimës për veprat penale të parashikuara në nenin 284/1 të K.Pr.Penale sjell fillimin e procedimit penal. E kundërta, mungesa e ankimit përbën rrethanë që nuk e lejon fillimin e procedimit. Në këto rrethana prokurori duhet të marrë vendim për mosfillimin e procedimit penal sipas nenit 290 shkronja “c” të K.Pr.Penale. Por në praktikë mund të ndodhë që ndjekja penale të fillojë për një vepër penale të ndryshme nga ato të parashikuara nga neni 284 i K.Pr.Penale dhe gjatë hetimeve akuza të ndryshojë dhe fakti të cilësohet si një nga veprat penale, procedimi i të cilave fillon vetëm në bazë të ankimit të viktimës. Në këto kushte kur prokurori konstaton se fakti cilësohet si një nga veprat penale të sipërcituara dhe viktima nuk paraqet ankimin e tij, atëherë në bazë të nenit 328, shkronja (c) e K.Pr.Penale, merr vendim për pushimin e procedimit për shkak se mungon ankimi i viktimës, dhe ndjekja penale nuk mund të fillojë pa ankimin e tij.

     

    7. Në ankim, viktima duhet të shfaqë qartë vullnetin qe¨ te¨ procedohet ne¨ lidhje me nje¨ fakt te¨ parashikuar nga ligji si vepe¨r penale. Nuk është e domosdoshme për këtë qëllim identifikimi i autorit dhe shfaqja e vullnetit në raport me një person të caktuar. “Për rrjedhojë, në cdo rast duhet të kemi një nga këto akte: ankimin e të dëmtuarit ose heqjen dorë apo tërheqjen e ankimit prej tij. Në këto akte duhet të shprehet vullneti i të dëmtuarit dhe, kur konstatohet mungesa e këtyre akteve, në cdo fazë të procedimit, duhet të verifikohet dhe të dokumentohet ky vullnet, sepse nuk është mungesa e aktit të pabërë nga organi procedues, por vullneti i të dëmtuarit”[6].

     

    8. Ankimi be¨het nga viktima te prokurori ose ne¨ policine¨ gjyqe¨sore. Ankimi mund të bëhet në dy forma, me ane¨n e nje¨ deklarate ose me gojë. Kur ankimi bëhet nëpërmjet një deklarate duhet të sigurohet verifikimi i identitetit të nënshkruesit. Kur ankimi be¨het me goje¨ procesverbali qe¨ mbahet pe¨r ke¨te¨ qe¨llim ne¨nshkruhet nga ankuesi ose pe¨rfaqe¨suesi i tij. Në cdo rast ankimi mund të bëhet personalisht nga viktima ose ne¨pe¨rmjet pe¨rfaqe¨suesit te¨ posac¸e¨m. Kjo nënkupton që në prokurën apo deklaratën noteriale për caktimin e pe¨rfaqe¨suesit, viktima të pasqyrojë vullnetin për dhënien shprehimisht të tagrit të paraqitjes së ankimit. Përfaqësuesi i caktuar nga viktima për përfaqësimin e tij në procedimin penal nuk mund të paraqesë ankim në emër dhe për llogari të viktimës nëse kjo tagër nuk i është dhënë shprehimisht në prokurë. Në paragrafin 4 të nenit 284 të K.Pr.Penale parashikohet se ai qe¨ merr ankimin sigurohet pe¨r identitetin e ankuesit dhe i de¨rgon aktet prokurorit.

     

    9. Në nenin 284 të K.Pr.Penale nuk parashikohet afat për paraqitjen e ankimit nga viktima. Duke patur parasysh afatet e përcaktuara në nenin 66 të Kodit Penal, për rrjedhim është e kuptueshme se viktima mund të paraqesë ankim sipas nenit 284 të K.Pr.Penale deri në momentin e plotësimit të afatit të parashkrimit të ndjekjes penale për veprën penale konkrete të përcaktuar nga kjo dispozitë. Prandaj, paraqitja e ankimit përtej këtij afati për rrjedhim shkakton pushimin e hetimeve për shkak tashmë të parashkrimit të ndjekjes penale sipas nenit 328/1/d të K.Pr.Penale. Sipas vendimit unifikues nr.7 të datës 11.10.2002 të Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë: “dispozita e nenit 66 të Kodit Penal bën fjalë për parashkrimin e ndjekjes penale me të cilin duhet kuptuar ndalimi që ekziston me ligj për të bërë ndjekje penale, në qoftë se, nga koha kur është kryer vepra penale, deri në momentin e marrjes si të pandehur të autorit të saj, kanë kaluar afatet e parashikuara në këtë dispozitë.’.

     

    10. Në paragrafin 5 të nenit 284 parashikohet se pe¨r rastet e parashikuara nga neni 59, ankimi be¨het ne¨ gjykate¨ nga viktima akuzuese. Pra, nuk janë të zbatueshme rregullat e parashikuara në nenin 284, 295 dhe 286 në rastin e akuzës private nga viktima akuzuese. Rregullat procedurale të përcaktuara në nenet 284, 295 dhe 286 të K.Pr.Penale janë të zbatueshme vetëm për veprat penale të përcaktuara në paragrafin e parë të nenit 284 të K.Pr.Penale.

     

    11. Ndjekja penale mund te¨ filloje¨ vete¨m me ankimin e viktime¨s dhe ajo nuk mund të vazhdojë nëse viktima e tërheq ankimin. Viktima ka të drejtë ta te¨rheqe¨ ankimin ne¨ c¸do faze¨ te¨ procedimit. Kjo nënkupton se viktima mund ta tërheqë ankimin gjatë hetimeve paraprake, në seancë paraprake dhe gjatë gjykimit në themel, deri sa vendimi gjyqësor të marrë formë të prerë. Rregullat procedurale të tërheqjes së ankimit nga ana e viktimës janë parashikuar në nenin 286 të K.Pr.Penale, në të cilën pasqyrohet edhe tërheqja e ankimit nga viktima deri sa vendimi gjyqësor të marrë formë të prerë.

     

    12. Për shkak të natyrës, vetëm në disa prej veprave penale të përcaktuara në nenin 284/1 të K.Pr.Penale viktima mund të mos ketë zotësi juridike për të vepruar. Duke qënë se në dispozitat që rregullojnë ankimin nuk janë parashikuar rregulla për paraqitjen e ankimit nga viktima që nuk ka zotësi për të vepruar për rrjedhim do të aplikohen dispozitat e tjera të K.Pr.Penale sikurse neni 59§4 të K.Pr.P [Hyperlink] që parashikon se viktima akuzuese që nuk ka zotësi për të vepruar i ushtron të drejtat që i janë njohur me ligj nëpërmjet përfaqësuesit ligjor. Kjo dispozitë duhet parë ngushtë me nenin 58§3 të K.Pr.P [Hyperlink] dhe nenet 6-11 të Kodit Civil [Hyperlink] lidhur me rastet e heqjes së zotësisë për të vepruar dhe caktimin e përfaqësuesit ligjor. Po ashtu duhen patur parasysh dispozitat e Kodit të Familjes që rregullojnë përfaqësimin ligjor të të miturit nga prindi që ushtron përgjegjësinë prindërore apo kujdestari.

     

    13. Një nga problematikat e konstatuara në Analizën e Sistemit të Drejtësië dhe cështjet e diskutuara në praktikën gyqësore është nëse ankimi mund të paraqitet edhe nga persona të tjerë, si trashëgimtarët, përveç të dëmtuarit (p.sh. kur i dëmtuari ka vdekur pa pasur mundësinë të paraqiste ankim). Kjo duhet parë e lidhur ngushtë me llojin e veprës penale të parashikuar nga neni 284/1 i Kodit Penal. Në nenin 284 të K.Pr.Penale parashikohet se një të drejtë të tillë për paraqitjen e ankimit e ka vetëm viktima. Ndërsa në nenin 58 të K.Pr.Penale ku parashikohen të drejtat procedurale dhe pozita e viktimës, në paragrafin 4 parashikohet se “Trashe¨gimtare¨t e viktime¨s kane¨ te¨ drejtat e parashikuara ne¨ shkronjat “a”, “e”, “e¨”, “f”, “g” dhe “j”, te¨ paragrafit 1, te¨ ke¨tij neni. Ne¨se trashe¨gimtari i viktime¨s e¨shte¨ i mitur, ai pe¨rfaqe¨sohet nga kujdestari ligjor.”. Në shkronjën “a” të kësaj dispozite parashikohet pikërisht e drejta për të kërkuar ndjekjen penale të fajtorit. Po ashtu në shkronjën “j” parashikohen edhe të drejta të tjera të garantuara nga ky Kod ku përfshihet dhe e drejta për paraqitjen e ankimit sipas nenit 284 të K.Pr.Penale. Prandaj nga një interpretim pajtues i dispozitave duket se trashëgimtarët e viktimës kanë të drejtë për të paraqitur ankim sipas nenit 284 të K.Pr.Penale. Një qëndrim i tillë mbahet edhe në doktrinë.[7] Për veprat penale të “Botimi i veprës së tjetrit me emrin e vet” dhe “Riprodhimi pa të drejtë i veprës së tjetrit” për shkak të interesit të trashëgmitarëve të viktimës si të tillë, si rezultat i të drejtave që fitojnë nga trashëgimia dhe pasoja e këtyre veprave penale, del përvec arsyes së legjitimimit të trashëgimtarit në paraqitjen e ankimit dhe legjitimimi si paditës civil në procesin penal në rast se e kërkojnë.

     

    14. Ankimi është një e drejtë e viktimës. Për rrjedhim kjo sjell përjashtimin nga përgjegjësia penale për moskallëzimin e krimit. Në praktikë dhe doktrinë mbahet qëndrimi se në prani të parashikimit të nenit 300 të K.Penal që detyron “kallëzimin e krimit”, për cdo shtetas/qytetar, përjashtohen veprat penale të parashikuara nga neni 284 i K.Pr.Penale, që si kusht procedues kanë ankimin e viktimës. “As nga të tjerët dhe as me iniciativën e vet, qoftë pol.gjyq apo prokurori, nuk mund të përthithin njoftime mbi këtë kategori të veprave penale, për cka praktikisht dhe të pamundur kryerjen e veprime të nevojshme hetimore”[8].

     

     

    [1] Kanosja, Plagosja e lehtë me dashje, Kryerja e marrëdhënieve seksuale me dhunë me të rritura (paragrafi 1), Marrëdhënie seksuale ose homoseksuale duke shpërdoruar detyrën, Marrëdhënie seksuale ose homoseksuale me persona në gjini ose në kujdestari, Shtrëngimi apo pengimi për të bashkëjetuar ose për të lidhur apo zgjidhur martesë, Botimi i veprës së tjetrit me emrin e vet, Riprodhimi pa të drejtë i veprës së tjetrit, Goditjet ndaj pjesëtarëve të familjes së personit që kryen një detyrë shtetërore, Shkelja e paprekshmërisë së banesës, Detyrimi për të marrë pjesë ose jo në grevë, Përdorimi me keqdashje i thirrjeve telefonike, Shkelja e rregullave të qarkullimit rrugor kur ka shkaktuar plagosjen e lehtë të disa personave dhe Fyerja e gjyqtarit.

    [2] Ledi Bianku, Odeta Kumbaro, Jurisprudenca e Gjykatës së Strasburgut, Botimi i IV, Tiranë 2017, faqe 101.

    [3] Fyerja për shkak të detyrës, Shpifja për shkak të detyrës dhe Shpifja ndaj Presidentit të Republikës.

    [4] Direktiva 2012/29 e Parlamentit Europian dhe Këshillit e datës 25.10.2012 e Bashkimit Europian, që vendosi standartet minimale të të drejtave, mbështetjes dhe mbrojtjes së viktimave të krimit, duke zëvëndësuar Vendimin Kuadër të Këshillit 2001/220/JHA, (publikuar në Gazetën Zyrtare të Bashkimit Europian në datën 14.11.2012, Rekomandimi (2000) 19 “Për rolin e prokurorit në sistemin e drejtësisë penale” dhe Memorandumi shpjegues, miratuar në datë 06 Tetor 2000, nga Komiteti i Ministrave të Këshillit të Europës, pika 34, lidhur me autorizimin e palëve për të ndërmarrë akuzën private, Rekomandimi (2006) 8 i Komitetit të Ministrave të shteteve anëtare “Për asistimin e viktimave të krimit” datë 14 Qershor 2006, Rekomandimi (1985) 11 i Komitetit të Ministrave të shteteve anëtare “Për pozitën e viktimës në kuadrin e të drejtës penale dhe procedurës penale” datë 28 Qershor 1985, Rekomandimi (1987) 21 i Komitetit të Ministrave të shteteve anëtare “Për asistimin e viktimave dhe parandalimin e viktimizimit”, datë 17 Shtator 1987.

    [5] Vendim nr.2, datë 20.06.2013, Gjergj Leka, (KBGJL), pikat 26 dhe 27.

    [6] Halim Islami, Artan Hoxha, Ilir Panda, Procedura penale Komentar, Tiranë 2003, faqe 403.

    [7] Dhimitër Lara, Koment mbi Kodin e Procedurës Penale, Tiranë, faqe 914.

    [8] Dhimitër Lara, Koment mbi Kodin e Procedurës Penale, Tiranë, faqe 912.

  • Konteksti historik
    24. Në relacionin për projekt-ligjin[1] për disa shtesa dhe ndryshime në K.Pr.P dhe në Analizën e Sistemit të Drejtësisë,[2] të hartuar nga Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë është pasqyruar si problematikë që lidhet me nenin 284 të K.Pr.Penale se edhe pse Kodi ka trajtuar heqjen dorë apo tërheqjen e ankimit, nuk ka parashikuar nëse mund të riparaqitet një ankim nga i cili është hequr dorë dhe se si do të veprohet në këto raste. Gjithashtu i paqartë, për shkak të formulimit ligjor të nenit 284, është fakti nëse ankimi mund të paraqitet edhe nga persona të tjerë, si trashëgimtarët, përveç të dëmtuarit (p.sh. kur i dëmtuari ka vdekur pa pasur mundësinë të paraqiste ankim).

     

     

     

    [1] Relacioni për projekt-ligjin “Për disa shtesa e ndryshime në Kodin e Procedurës Penale”, https://ëëë.parlament.al/ëp-content/uploads/2017/01/RELACION-SHTESA-E-NDRYSHIME-7905-KODI-I-PROCEDURES-PENALE-Resized.pdf.

    [2] Shih Analizën e Sistemit të Drejtësisë, Qershor 2015

    http://ëëë.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/dokumenti_shqip_0.pdf.

  • Legjislacioni ndërkombëtar

    Rekomandimi (2000) 19 “Për rolin e prokurorit në sistemin e drejtësisë penale” dhe Memorandumi shpjegues, miratuar në datë 06 Tetor 2000, nga Komiteti i Ministrave të Këshillit të Europës, pika 34, lidhur me autorizimin e palëve për të ndërmarrë akuzën private;

     

    Direktiva 2012/29 e Parlamentit Europian dhe Këshillit e datës 25.10.2012 e Bashkimit Europian, që vendosi standartet minimale të të drejtave, mbështetjes dhe mbrojtjes së viktimave të krimit, duke zëvëndësuar Vendimin Kuadër të Këshillit 2001/220/JHA, (publikuar në Gazetën Zyrtare të Bashkimit Europian në datën 14.11.2012;

     

    Rekomandimi (2006) 8 i Komitetit të Ministrave të shteteve anëtare “Për asistimin e viktimave të krimit” datë 14 Qershor 2006;

     

    Rekomandimi (1985) 11 i Komitetit të Ministrave të shteteve anëtare “Për pozitën e viktimës në kuadrin e të drejtës penale dhe procedurës penale” datë 28 Qershor 1985;

     

    Rekomandimi (1987) 21 i Komitetit të Ministrave të shteteve anëtare “Për asistimin e viktimave dhe parandalimin e viktimizimit”, datë 17 Shtator 1987;

     

     

• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira
  Asnjë koment
• Materiale legjislative

  Analizë e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri, Qershor 2015, faqe 146, 171, 181, hartuar nga Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë, http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/dokumenti_shqip_0.pdf;

   

  Relacioni për projekt-ligjin “Për disa shtesa e ndryshime në Kodin e Procedurës Penale”, https://www.parlament.al/wp-content/uploads/2017/01/RELACION-SHTESA-E-NDRYSHIME-7905-KODI-I-PROCEDURES-PENALE-Resized.pdf,.

   

• Dispozita të lidhura

  Nenet 58, 59/a, 285, 286, 328, të ligj nr.35/2017 Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.7905, datë 21.03.1995 “Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar me ligjin nr. 35/2017;  

   

  Kushtetuta:

   

  Nenet 148§1 të Kushtetutës, ndryshuar me ligjin nr. 76/2016;

   

  Ligji:

   

  Ligji nr.7905, datë 21.03.1995 “Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar me ligjin nr. 35/2017; 

   

  Nenet 84, 89, 102 paragrafi i pare¨, 105, 106, 130, 148, 149, 243, 254, 264, 275, 290 paragrafi i pare¨ dhe 318 të Kodit Penal;

   

  Nenet 6-11 të Kodit Civil;

   

• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia

  Ledi Bianku, Jurisprudenca e Gjykatës së Strasburgut, Tiranë, 2007;

   

  Ledi Bianku, Odeta Kumbaro, Jurisprudenca e Gjykatës së Strasburgut, Botimi i IV, Tiranë 2017,

   

  Halim Islami, Artan Hoxha, Ilir Panda, Procedura penale Komentar, Tiranë 2003;

   

  Dhimitër Lara, Koment mbi Kodin e Procedurës Penale, Tiranë 2010.

   

• Arkiva

  A. Ligje

   

  Neni 284 i K.Pr.P para ndryshimit me ligjin nr. 35/2017;