Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Gjykimi me marrëveshje së bashku me urdhërin penal, synon rritjen e efektivitetit të drejtësisë penale dhe uljen e shpenzimeve gjyqësore, duke sjellë një përfitim të dyashëm për subjektet e përfshira në marrëveshje. Nga njëra anë, prokurori ka më shumë kohë për hetimin dhe ndjekjen penale të krimeve dhe autorëve të tyre, e nga ana tjetër, i pandehuri është në një pozitë më të mirë, duke marrë një dënim më të butë në lidhje me dënimin që do të arrihet pas gjykimit.[1] Gjykimi me marrëveshje ndikon në dhënien e drejtësisë brenda një afati të arsyeshëm, në përputhje me nenin 42 pika ‘2’ të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë.

     

     

    [1] Dokumenti “Relacioni për ndryshimet e KPP”, mars 2017, faqe 34-35

  • Objekti
    2. Neni 406/d i Kodit të Procedurës Penale (në vijim KPP)[1], si dhe dispozitat e tjera që rregullojnë gjykimin me marrëveshje, përcaktojnë kushtet dhe kriteret për të cilat lejohet ky lloj gjykimi i posaçëm, subjektet që mund të propozojnë marrëveshjen për pranimin e fajësisë, si dhe afatin/momentin procedural kur mund të bëhet ky propozim. Dispozita parashikon edhe rrethin e veprave penale për të cilat lejohet ky lloj gjykimi i posaçëm, duke evidentuar si përjashtim rastin e bashkëpunëtorëve të drejtësisë, për të cilët ligjvënësi nuk ka parashikuar asnjë kufizim. Marrëveshja nga pikëpamja formale duhet bërë me shkrim dhe duhet të përmbajë elementet e përcaktuara në këtë nen.  Mungesa qoftë edhe e njërit nga elementet e parashikuara në pikën ‘3’ të këtij neni sjell si pasojë pavlefshmërinë e marëveshjes.   

     

    [1] Ligji nr. 35/2017, “Për disa ndryshime në Kodin e Procedurës Penale”, datë 30/03/2017, i cili ka hyrë në fuqi në datë 1 gusht 2017.  Përfshirja e gjykimit me marrëveshje ne Kodin tonë të Procedurës Penale, është në përputhje me Rekomandimet e Këshillit të Evropës, për thjeshtëzimin e drejtësisë penale/Rekomandimi R (87)18 i Komitetit të Ministrave drejtuar Shteteve Anëtare Lidhur me Thjeshtimin e Drejtësisë Penale

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës
    3. Gjykimi me marrëveshje shmang procesin/gjykimin kontradiktor, duke u bazuar në një marrëveshje mes prokurorit dhe të pandehurit, për pranimin e fajësisë nga ky i fundit dhe rënien dakord për dënimin që ai do të vuajë. Karakteristikë e gjykimit me marrëveshje sipas ligjit procedural penal shqiptar, është pranimi i fajësisë nga i pandehuri, i cili heq dorë me vullnetin e lirë të të pandehurit nga debati gjyqësor dhe në këmbim, përfiton uljen e dënimit për të.[1]  Marrëveshja për pranimin e fajësisë gërsheton elementë të karakterit procedural dhe material, të cilat verifikohen nga gjykata si kushte për miratimin ose refuzimin e marrëveshjes. Nga një analizë e përmbajtjes së dispozitave që rregullojnë gjykimin me marrëveshje, parimet që vihen në diskutim janë: i) parimi i ligjshmërisë; ii) parimi i kontradiktoritetit dhe i barazisë së armëve; iii) parimi i prezumimit të pafajësisë.

     

    4. Në ligjin procedural penal është sanksionuar parimi i ligjshmërisë, që nënkupton respektimin dhe zbatimin e detyrueshëm të normave procedurale, nga të gjithë subjektet e procedimit penal – neni 2 i KPP. Gjykata është organi që realizon dhënien e drejtësisë, por në rastin e gjykimit me marrëveshje, duket sikur roli i saj reduktohet vetëm në miratimin e asaj çfarë prokurori dhe i pandehuri kanë vendosur paraprakisht. Në fakt, pavarësisht se marrëveshja është arritur në një fazë paragjyqësore, gjykata është ajo që garanton respektimin e të drejtave dhe garancive procedurale të të pandehurit, duke vlerësuar ligjshmërinë e kësaj marrëveshje. Pikërisht, në respektim të këtij parimi dhe për të garantuar të drejtat procedurale të pandehurit, ligjvënësi ka parashikuar shqyrtimin e marrëveshjes nga gjykata, e cila disponon për miratimin apo refuzimin e saj – neni 406-dh, neni 406-e, neni 406-ë të KPP.

     

    5. I pandehuri në rastin e gjykimit me marrëveshje, jo vetëm që pranon fajësinë e tij për akuzën/akuzat e atribuuara, por njëkohësisht heq dorë nga gjykimi i çështjes, nga marrja e provave, ballafaqimi me dëshmitarët, duke pranuar faktet ashtu siç janë parashtruar nga prokurori, si dhe duke u bazuar në aktet e hetimit paraprak. Me fjalë të tjera, i pandehuri duke pranuar gjykimin me marrëveshje, heq dorë me vetdija nga parimi i kontradiktoritetit dhe barazia e armëve e lidhur me të, si elementë thelbësorë të procesit të rregullt. Barazia e armëve në kuadër të një procesi të drejtë, nënkupton në parim që palëve t’u jepet mundësi për të marrë dijeni e për të bërë komente për të gjitha provat e paraqitura dhe të gjitha vërejtjet e parashtruara me synimin për të ndikuar mbi vendimin e gjykatës[2]. Gjykimi me marrëveshje është analizuar nga Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut (në vijim GJEDNJ) në çështjen Natsvlishvili dhe Togonidze kundër Gjeorgjisë,[3] pikërisht në lidhje me heqjen dorë nga gjykimi kontradiktor i çështjes, në vështrim të nenit 6 pika ‘3’ të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (në vijim KEDNJ).

     

    6. Një element i rëndësishëm i procesit të rregullt dhe barazisë së armëve, që duket sikur vihet në diskutim në rastin e gjykimit me marrëveshje është edhe e drejta e të pandehurit për të heshtur dhe e drejta për të mos ndihmuar në fajësimin e tij. Në fakt, neni 6 i KEDNJ nuk i përmend shprehimisht këto të drejta, por jurisprudenca e GJEDNJ i ka cilësuar si norma ndërkombëtare përgjithësisht të pranuara, të cilat qëndrojnë në zemër të nocionit të procesit të rregullt të sanksionuar nga neni 6. Duke e mbrojtur të pandehurin nga ndonjë shtrëngim i paligjshëm nga ana e autoriteteve, këto imunitete japin ndihmesë për të shmangur gabime gjyqësore dhe për të garantuar rezultatin e kërkuar nga neni 6[4].

     

    7. Heqja dorë nga garancitë e një procesi të rregullt, në parim nuk nuk është në kundërshtim me nenin 6 të KEDNJ, mjafton të verifikohet fakti se individi ka hequr dorë me vetëdije të plotë nga këto garanci, në mënyrë të shprehur ose të heshtur. Megjithatë, për t’u marrë parasysh në këndvështrimin e KEDNJ, heqja dorë nga garancitë e procesit të rregullt ligjor, duhet të vërtetohet në mënyrë jo të dykuptimtë dhe të shoqërohet me një minimum garancish, e për më tepër, ajo nuk duhet të bjerë ndesh me asnjë interes të rëndësishëm publik[5]. GJEDNJ në jurirsprudencën e saj ka theksuar se, përpara se të konfirmohet që një i akuzuar ka hequr dorë në mënyrë të nënkuptuar, përmes sjelljes së tij, nga një e drejtë e rëndësishme në këndvështrimin e nenit 6, duhet të vërtetohet se ai ka mundur në mënyrë të arsyeshme, t’i parashikonte pasojat e sjelljes së tij.[6]

     

    8. Në këtë vështrim, fakti që në rastin e gjykimit me marrëveshje, i pandehuri pranon fajësinë dhe heq dorë nga shqyrtimi i çështjes së tij, nga ballafaqimi me provat e akuzës apo paraqitja e provave të kundërta, duket sikur bie ndesh me këto parime të procesit të drejtë ligjor. Rreziku në rastin e gjykimit me marrëveshjes, është që dhunohet e drejta e të pandehurit për një proces të drejtë/të rregullt, përmes premtimeve/propozimeve që nxisin të pandehurin të pranojë fajësinë, duke kufizuar zgjedhjen e tij. Në këto rrethana, verifikimi i vullnetit të pandehurit për të hequr dorë nga gjykimi kontradiktor duhet t’i nënshtrohet një vlerësimi të kujdesshëm nga gjykata, duke u analizuar propozimi për gjykimin me marrëveshje, në raport me provat dhe me faktorë të tjerë qe mund ta kenë nxitur të pandehurin të pohojë fajësinë e tij.[7]

     

    9. Në funksion të garantimit të të drejtave procedurale të pandehurit, KPP ka parashikuar se në çdo fazë të gjykimit me marrëveshje, prania e mbrojtësit të pandehurit është e detyrueshme. Ligji parashikon edhe një vlerësim të gjykatës në lidhje me këtë marrëveshje, si në aspektin formal (ekzistenca e elementëve të marrëveshjes), ashtu edhe në aspektin material (verifikimi i vullnetit të pandehurit dhe prania e mbrojtësit, cilësimi juridik dhe fajësia, përshtatshmëria e dënimit). Vetëm në përfundim të vlerësimit dhe verifikimit tërësor të marrëveshjes nga ana e gjykatës, disponohet me vendim gjyqësor për pranimin apo refuzimin e saj.

     

    10. Parimi i prezumimit të pafajësisë si një nga elementet thelbësore të së drejtës për një proces të rregullt ligjor, parashikuar në paragrafin e dytë të nenit 6 të KEDNJ, nënkupton që një person i akuzuar për kryerjen e një vepre penale, do të konsiderohet sikur nuk e ka kryer atë, deri në momentin që një gjykatë kompetente, e pavarur dhe e paanshme, do ta shqyrtojë në seancë publike dhe do të vendosë në lidhje me çështjen në ngarkim të tij. Jurisprudenca e GJEDNJ-së ka përcaktuar tregues të qartë në lidhje me elementët përbërës të prezumimit të pafajësisë, duke theksuar se, barra e provës peshon mbi akuzën dhe nga dyshimi duhet të përfitojë i akuzuari. Nga ana tjetër, i takon akuzës të ofrojë prova të mjaftueshme për të mbështetur një konkluzion fajësie.[8] Prezumimi i pafajësisë fillon në momentin e atribumit të akuzës dhe përfundon në momentin kur vendim i dënimit bëhet përfundimtar, pas shterimit të të gjitha mjeteve të ankimit.[9]

     

    11. Prezumimi i pafajësisë përfshin edhe një element të rëndësishëm – të drejtën e të akuzuarit për të mos kontribuar në vetinkriminimin e tij, që në vetvete nënkupton edhe të drejtën për të mos folur përpara autoritetit procedues (e drejta për të heshtur). GJEDNJ ka theksuar se, edhe pse nuk është përmendur në mënyrë të shprehur në KEDNJ, e drejta për të mos u vetinkriminuar është një normë ndërkombëtare përgjithësisht e njohur dhe është pjesë integrale e konceptit të “procesit të drejtë”.[10] Parimi sipas të cilit një gjykatë duhet të ketë akses në të gjithë elementët provues (të gjitha provat) është kapërcyer nga nevoja për të pasur një proces gjyqësor të drejtë dhe nga kufizimi i rrezikut që i pandehuri të dënohet mbi bazën e deklarimeve të tij.[11]

     

    12. Parashtrimi i parimeve të cituara më lart, ka si synim të evidentojë rëndësinë që ka verifikimi i vullnetit të pandehurit, në rastin e gjykimit me marrëveshje, pasi ai jo vetëm që heq dorë nga gjykimi kontradiktor dhe ballafaqimi me provat e akuzës, por shkon më tej duke pohuar fajësinë e tij, sipas akuzës së atribuuar nga prokuroria. GJEDNJ në jurisprudnecën e saj, ka argumentuar se “… Nuk mund të ketë asgjë të papërshtatshme në procesin e marrëveshjes për akuza ose dënim në vetvete. … Por, është parim themelor që çdo heqje dorë nga të drejtat procedurale, nëse duhet të jetë efektive për qëllime të Konventës, duhet të përcaktohet në mënyrë të patjetërsueshme dhe duhet të mbështetet nga mbrojtje minimale proporcionale me rëndësinë e saj. GJEDNJ konsideron që gjykimi me marrëveshje për pranimin e fajësisë, duhet të shoqërohet nga kushtet në vijim: (a) marrëveshja duhet të pranohet nga i pandehuri me vetëdije të plotë rreth fakteve të çështjes dhe pasojave ligjore dhe në mënyrë krejtësisht të vullnetshme; dhe (b) përmbajtja e marrëveshjes për deklarim të fajësisë dhe drejtësia e mënyrës në të cilën ajo është arritur mes palëve duhet të kalojë nëpër një shqyrtim gjyqësor të mjaftueshëm.”[12]

     

    13. Marrëveshja për pranimin e fajësisë dhe caktimin e dënimi, duhet bërë me shkrim dhe që të jetë e vlefshme, duhet të përmbajë të gjithë elementët e parashikuar nga dispozita. Ajo nuk mund te jete me kusht për pranimin e pjesshëm të akuzave. Ligjvënësi ka parashikuar disa elementë që duhen respektuar si nga subjektet palë në marrëveshje, ashtu edhe nga gjykata kur verifikon përmbajtjen e saj.

     

    14. Momenti i paraqitjes së marrëveshjes për pranimin e fajësisë, fillon nga regjistrimi i emrit të personit që i atribuohet vepra penale e deri para fillimit të shqyrtimit gjyqësor.[13] KPP parashikon detyrimin qe ka prokurori për të shënuar në regjistrin e njoftimit të veprave penale, çdo njoftim që i vjen ose që merr me iniciativën e vet, si dhe nga momenti në të cilin evidentohet edhe emrin e personit të cilit i atribuohet vepra penale. Pikërisht ky është momenti procedural, që legjitimon paraqitjen e propozimit për arritjen e marrëveshjes mbi kushtet për pranimin e fajësisë dhe caktimin e dënimit. Propozimi për gjykimin me marrëveshje, mund të bëhet si nga prokurori, ashtu edhe nga i pandehuri ose përfaqësuesi i posaçëm i këtij të fundit.[14]

     

    15. Ky moment ka një kohëzgjatje të caktuar - deri para fillimit të shqyrytimit gjyqësor, fakt që nënkupton që një propozim i tillë mund të paraqitet edhe gjatë seancës paraprake. Ligji procedural penal thekson se gjatë seancës paraprake, “palët mund të paraqesin marrëveshje mbi kushtet e pranimit të fajësisë dhe caktimin e dënimit, si dhe kërkesën për sigurimin e provës apo padinë civile në procesin penal”.[15] Kur marrëveshja mbi kushtet e pranimit të fajësisë paraqitet gjatë seancës paraprake, gjyqtari i seancës paraprake vijon me shqyrtimin e marrëveshjes, pra vijon gjykimi i marrëveshje, i cili vendos për pranimin ose refuzimin e marrëveshjes.[16]  Por, vlen të theksohet se, në ndryshim nga sa parashikohet në rastin e kërkesës së pandehurit për të proceduar me gjykim të shkurtuar, në rastin e gjykimit me marrëveshje, kërkesa/propozimi nga palët mund të paraqitet edhe pasi çështja penale është dërguar për gjykim, me kusht që të mos ketë filluar shqyrtimi gjyqësor. Në lidhje me këtë moment procedural, praktika gjyqësore ka qenë jo uniforme në rastet e procedimit me gjykim të shkurtuar (ku para ndryshimeve të KPP me ligjin 35/2017 theksohej se kërkesa për gjykim të shkurtuar duhet të paraqitet deri sa të mos ketë filluar shqyrtimi gjyqësor), duke evidentuar dallimet mes shprehjeve ‘shqyrtim gjyqësor’ dhe ‘hetim gjyqësor’.

     

    16. Kolegji Penal i Gjykatës s? Lart? në lidhje me këtë moment ka çmuar se: “...Gjatë shqyrtimit t? akteve t? çështjes objekt gjykimi, Kolegji arriti n? përfundimin se gabimisht gjykata ka konfonduar dy momente t? ndryshme q? i përkasin shqyrtimit gjyqësor. Ka konfonduar deklarimin e hapur t? shqyrtimit gjyqësor q? parashikohet n? nenin 355 t? KPP, dispozitë e cila përfshihet n? kreun e dytë t? titullit t? VII t? Kodit, ku parashikohen rregullat e gjykimit n? përgjithësi, me momentin kur mund t? paraqitet kërkesa pir gjykim t? shkurtuar. Ajo sipas dispozitës s? nenit 403 t? këtij kodi, mund t? paraqitet derisa t? mos ketë filluar shqyrtimi gjyqësor, dispozitë kjo q? përfshihet n? kapitull t? veçantë t? tij, i cili parashikon rregullat q? duhen zbatuar gjatë zhvillimit t? gjykimeve t? posaçme, sikurse ?sht? edhe gjykimi i shkurtuar. Nga përmbajtja e dy dispozitave q? u referuan dhe nga vendi ku ato ndodhen del se hapja e shqyrtimit gjyqësor i përket fazës s? veprimeve paraprake t? gjykimit, kurse fillimi i shqyrtimit gjyqësor, megjithëse ?sht? moment i veprimeve t? fillimit t? këtij procesi, vjen pas parashtrimit hyrës dhe kërkesave paraprake nga palët (neni 356 i KPP) dhe dispozitave t? gjykatës lidhur me to (neni 357 i KPP), por para procedimit për marrjen e provave, radha e s? cilës përcaktohet n? nenin 359 t? KPP”.[17]

     

    17. Edhe në nenin 406/d në pikën ‘1’ të tij, ligjvënësi ka përdorur shprehjen ‘derisa të mos ketë filluar shqyrtimit gjyqësor’. I gjithë ky diskutim ka të bëjë me rastin kur marrëveshja për pranimin e fajësisë është arritur pas seancës paraprake, me fjalë të tjera pasi gjyqtari i seancës paraprake ka disponuar për dërgimin e çështjes në gjyq. Nga leximi i dispozitave që rregullojnë gjykimin me marrëveshje, në këtë rast të fundit, interpretimi i kolegji penal të Gjykatës së Lartë gjen zbatim edhe në këtë lloj gjykimi të posaçëm. Në këto rrethana rezulton se, marrëveshja mbi kushtet e pranimit të fajësisë dhe caktimit të dënimit, mund të parashtrohet nga palët pas parashtrimit hyrës dhe kërkesave për provat që do të shqyrtohen, pra para se gjykata të disponojë për fillimin e shqyrtimit të provave. Ky moment përcakton fillimin e shqyrtimit gjyqësor, në një procedurë të zakonshme gjykimi. Momenti i paraqitjes së propozimit për gjykimin me marrëveshje nuk duhet ngatërruar me procedurën që zhvillohet gjatë shqyrtimit të marrëveshjes, ku në dispozitën pasuese, neni 406/dh i KPP, përdoret shprehja ‘deklarim i hapur i shqyrtimit gjyqësor’, në lidhje me vlerësimin e marrëveshjes për pranimin e fajësisë. Nga vendimet gjyqësore të konsultuara, evidentohet se në përgjithësi propozimi dhe kërkesa për gjykimin me marrëveshje është paraqitur nga prokurori. Në të gjitha rastet e analizuara nga praktika gjyqësore, marrëveshja për pranimin e fajësisë është arritur gjatë hetimit paraprak, duke mos evidentuar ndonjë problematikë në lidhje me sa u parashtrua më lart.[18]

     

    18. Ligji procedural penal parashikon se, subjekte të marrëveshjes për pranimin e fajësisë janë prokurori dhe i pandehuri ose përfaqësuesi i tij i posaçëm. Të drejtën për të propozuar marrëveshjen mbi kushtet për pranimin e fajësisë dhe caktimin e dënimit, e ka si prokurori ashtu edhe i pandehuri. Këtu është momenti të evidentojmë se, gjykimi me marrëveshje kalon në dy faza: faza e parë, fillon me propozimin dhe bisedimet, ku prokurori dhe i pandehuri negociojnë për kushtet e marrëveshjes; faza e dytë, ka si ‘figurë qendrore’ gjykatën, e cila mbi vlerësimin e akteve çmon nëse duhet të miratojë ose refuzojë marrëveshjen.

     

    19. Prokurori gjatë hetimit të një çështje penale duhet të udhëhiqet nga parimi i ligjshmërisë, si çdo subjekt tjetër procedural[19], ndaj edhe në rastin e gjykimit me marrëveshje propozimi vjen nëse hetimet janë të plota dhe ka prova që mbështesin fajësinë e të pandehurit. Në këtë vështrim, prokurori në paraqitjen e një propozimi për marrëveshjen e pranimit të fajësisë, duhet ta njohë të pandehurin me të gjitha rezultatet e hetimit paraprak, si dhe me provat e grumbulluara. Prokurori duhet të tregojë kujdes në propozimin e marrëveshjes, duke evidentuar të gjitha faktet në themel të akuzës, duke i shpjeguar të pandehurit pasojat që vijnë nga shmangia e procesit kontradiktor me arritjen e kësaj marrëveshje, si dhe përfitimet që ai do të ketë.  Element me rëndësi i marrëveshjes është edhe dënimi, që duhet të jetë i përshtatshëm dhe proporcional, në raport me akuzën dhe me procedurën e gjykimit me marrëveshje në tërësi, si rrjedhojë të të cilit i pandehuri heq dorë shqyrtimi i provave, duke pranuar fajësinë mbi gjendjen e akteve.  Duhet theksuar se, prokurori në rastin kur propozimi vjen nga i pandehuri, duhet të argumentojë refuzimin e tij. 

     

    20. I pandehuri mund të kërkojë gjykimin me marrëveshje, duke përfituar në këmbim të pranimit të fajësisë, uljen e dënimit. Kjo është një e drejtë personale e të pandehurit, që lidhet ngushtësisht me të dhe vullnetin e tij për të zgjedhur këtë lloj gjykimi të posaçëm.[20] Kërkimi mund të paraqitet edhe nga mbrojtësi i posaçëm, i zgjedhur nga personalisht prej tij, ku në mënyrë të shprehur të jetë evidentuar vullneti i pandehurit për gjykimin me marrëveshje.[21]  Mbrojtësi mund të legjitimohet në paraqitjen e kërkesës për gjykimin me marrëveshje, vetëm nëse është i pajisur me një akt të posaçëm nga i pandehuri për të zgjedhur këtë lloj gjykimi.[22] Gjithsesi, pavarësisht këtij momenti fillestar të paraqitjes së propozimit, në bisedime është e nevojshme të sigurohet prania e të pandehurit personalisht, siç dhe është e detyrueshme prania e mbrojtësit të tij.  Prania e të pandehurit, si gjatë bisedimeve, në arritjen dhe nënshkrimin e marrëveshjes, ashtu edhe në gjykim është e detyrueshme, e lidhur pikërisht me pranimin e fajësisë në lidhje me faktin penal të atribuuar, duke hequr dorë nga garancitë procedurale procesit gjyqësor. 

     

    21. Në këtë lloj gjykimi, i pandehuri duke pranuar fajësinë, nënkupton se është dakord me aktet e hetimit paraprak dhe me gjykimin mbi bazën e tyre, në gjendjen në të cilën ato janë. Ky është moment shume i rëndësishëm, ndaj dhe asistenca e mbrojtësit të zgjedhur/të besuar është thelbësore, kusht për vlefshmërinë e marrëveshjes.[23] Në gjykimin me marrëveshje, prania e mbrojtësit është e detyrueshme, si një garanci për respektimin e të drejtave procedurale të të pandehurit.  Nënshkrimi i mbrojtësit, ashtu si dhe i palëve pjesëmarrëse në marrëveshje, është kërkesë ligjore, me pasojë pavlefshmërinë e marrëveshjes.      

     

    22. Ligji procedural penal parashikon se gjykimi me marrëveshje lejohet për veprat penale, për të cilat ligji parashikon një dënim në maksimum jo më shumë se shtatë vjet burgim. Përjashtimisht, ky kufizim nuk gjen zbatim dhe lejohet gjykimi me marrëveshje, në rastin e bashkëpunëtorit të drejtësisë. Kuptimi i ‘bashkëpunëtorit të drejtësisë’ jepet në nenin 37-a të Kodit të Procedurës Penale – ku përcaktohen kushtet për të cilat një i pandehur merr statusin e bashkëpunëtorit të drejtësisë.[24]  Duke ballafaquar përmbajtjen e dispozitave procedurale penale që rregullojnë realizimin e marrëveshjes mes prokurorit dhe të pandehurit-bashkëpunëtor të drejtësisë, konstatojmë se ligji lejon lidhjen e marrëveshjes për pranimin e fajësisë dhe caktimin e dënimit, për çdo lloj vepre penale, pavarësisht rrezikshmërisë së saj. Ligji procedural penal kërkon që i pandehuri - bashkëpunëtor i drejtësisë, të dëshmojë pa asnjë rezervë të gjitha faktet dhe rrethanat që ka dijeni, duke u përcaktuar dëshmia e tij si “një provë vendimtare fajësie për bashkëpjesëmarrësit e tjerë në veprimtarinë kriminale, në drejtim të provueshmërisë së fakteve dhe të autorësisë së tyre, si dhe për parandalimin e krimeve të rënda dhe riparimin e dëmeve të shkaktuara prej tyre” [25]. 

     

    23. Ligji parashikon edhe elementet që duhet të përmbajë marrëveshja, të parashikuara shprehimisht në nenin 406/d, pika ‘3’ e KPP, me pasojë pavlefshmërinë e kësaj marrëveshje. Secili nga elementet e marrëveshjes kanë rëndësi pasi ndikojnë në vlefshmërinë e saj, si dhe në qëndrimin që do të mbajë gjykata gjatë verifikimit të kushteve në të cilat ajo është arritur. Është i vërtetë fakti se, në këtë lloj gjykimi të posaçëm, përmbajtja e marrëveshjes diskutohet/negociohet mes prokurorit dhe të pandehurit, por është gjykata ajo që verifikon elementët e kësaj marrëveshje, duke patur në vëmendje garantimin e të drejtave e garancive procedurale të të pandehurit. Në këto rrethana, secili nga elementët e parashikuar në këtë dispozitë janë me rëndësi, sa ligjvënësi ka sanksionuar me pavlefshmëri mungesën qoftë edhe të njërit prej tyre.[26]

    (a) përshkrimi i qartë i faktit penal dhe cilësimi juridik. Ky është një element i rëndësishëm që ndikon në dhënien e drejtësisë në rastin e gjykimit me marrëveshje. Marrëveshja duhet të përmbajë faktin penal, rrethanat në të cilën është kryer vepra penale, provat që mbështesin pohimin e të pandehurit për fajësinë e tij, rrethanat lehtësuese e rënduese, ligjin e zbatueshëm në rastin konkret. Marrëveshja për pranimin e fajësisë dhe caktimin e dënimit paraqitet për shqyrtim së bashku me të gjitha aktet e hetimit paraprak. GJEDNJ-ja është shprehur se, një informacion i saktë dhe i plotë i akuzave në ngarkim të një të pandehuri pra dhe i kualifikimit juridik të veprës penale që autoritetet mund të konsiderojnë në ngarkim të tij, është një kusht i rëndësishëm për procesin e rregullt ligjor.[27]

    (b) deklarimin e pohimit të fajësisë nga i pandehuri. Ky pohim është kusht për lidhjen e marrëveshjes, e në vijim për miratimin e saj nga gjykata. Ky deklarim i të pandehurit duhet të jetë i qartë dhe i plotë, me qëllim që të evidentohet se është rrjedhojë e vullnetit të lirë të pandehurit, pa u ndikuar nga prokurori apo rrethana të tjera.

    (c) llojin dhe masën e dënimit penal kryesor, dënimit plotësues, si dhe mënyrën e ekzekutimit të tyre, për të cilat palët kanë rënë dakord. Marrëveshja për pranimin e fajësisë është akti bazë ku bazohet vendimi i gjykatës, si në rastin e miratimit ashtu edhe në rastin e refuzimit të saj. Në këtë procedurë gjykimi të posaçëm, i pandehuri pranon fajësinë për të gjitha akuzat që i janë atribuuar nga prokurori, duke përfituar uljen e dënimit. Ligji procedural penal nuk parashikon sa është ulja e dënimit në këtë rast apo përfitimet e të pandehurit, në raport me gjykimin e zakonshëm.  Dënimi është një nga elementet thelbësorë të marrëveshjes, por duhet theksuar se është gjykata ajo që do të verifikojë përshtatshmërinë e masës së dënimit të propozuar nga palët në marrëveshje, në raport me rrethanat e faktit penal dhe provat e grumbulluara gjatë hetimit paraprak.  

    (ç) disponimet për provat materiale dhe sendet që i përkasin veprës penale, si për konfiskimin e mjeteve e produkteve të veprës penale, sipas nenit 36 të Kodit Penal.  Pavarësisht llojit të gjykimit të zhvilluar, vendimi gjyqësor duhet të plotësojë kërkesat e nenit 383 të KPP, pra duhet të jetë një vendim penal gjyqësor i ekzekutueshëm.  Karakteristikë e këtij gjykimi është se vendimmarrja bazohet në një marrëveshje të dyanshme mes prokurorit dhe të pandehurit, kushtet dhe elementët e të cilës nuk mund të ndryshohen nga gjykata.

    (d) në rastin kur është legjitimuar paditësi civil, pëlqimin e tij me shkrim për masën e shpërblimit të dëmit nga i pandehuri.  Legjitimimi i paditësit civil realizohet në kushtet e parashikuara nga neni 61 e vijues të KPP.[28]  Padia civile është akti që paraqitet në procesin penal nga i dëmtuari ose trashëgimtarët e tij, kundër të pandehurit ose të paditurit civil, që sipas ligjit kanë përgjegjësi civile për veprimet e tyre dhe ka për qëllim riparimin e dëmit të shkaktuar nga vepra penale e kryer për kthimin e pasurisë dhe shpërblimin e dëmit.  

     

    24. Legjitimimi i paditësit civil si palë në proces, rezulton në një moment të mëvonshëm sesa propozimi për marrëveshjen e fajësisë mes prokurorit dhe të pandehurit – por gjithsesi para se gjykata të shprehet me vendim. Në fakt legjitimimi i paditësit civil sjell një problem për marrëveshjen, duke u kthyer në një pengesë. Në një rast të tillë, indirekt paditësi civil i dëmtuar nga vepra penale, mund të hyjë mes subjekteve të marrëveshjes, duke e kushtëzuar atë.[29] Në rastin kur është paraqitur padia civile, fakti që ligji kërkon pëlqimin e tij për masën e shpërblimit, nënkupton që edhe ai është pjesë e negocimit/bisedimeve që kryhen mes prokurorit dhe të pandehurit.  Por, duhet të theksohet se, ndërhyrja apo pjesëmarrja e paditësit civil në bisedime/negociimin e marrëveshjes, lidhet vetëm me dëmshpërblimin, pasi ai nuk ka asnjë ndikim mbi pranimin e fajësisë apo caktimin e dënimit ndaj të pandehurit.  I njëjti arsyetim vlen edhe në rastin kur viktima legjitimohet edhe me cilësinë e paditësit civil në këtë gjykim.  

     

    25. Në lidhje me këtë element, krijohet pak konfuzion, nëse dhënia apo mosdhënia e pëlqimit nga paditësi civil, ndikon tek gjykata për të disponuar refuzimin e marrëveshjes. Në interpretim të dispozitave që rregullojnë gjykimin me marrëveshje, nuk rezulton që ‘mosdhënia e pëlqimit nga paditësi civil për masën e pëlqimit’, të sjellë si pasojë refuzimin e saj. Ligji procedural penal parashikon se mungesa e pëlqimit të paditësit civil, sjell pavlefshmërinë relative të marrëveshjes.[30] Në rastin kur është paraqitur padia civile dhe është legjitimuar paditësi civil, duhet që ky fakt të pasqyrohet në përmbajtjen e marrëveshjes, edhe nëse paditësi nuk ka rënë dakord për masën e shpërblimit të dëmit. Në këtë rast, gjykata duke vlerësuar në tërësi elementët e marrëveshjes, nuk ka asnjë pengesë që në zbatim të nenit 61 të KPP, të disponojë për veçimin e padisë  civile dhe dërgimin e saj në gjykatën civile.

     

    26. Në një vështrim krahasues, Italia në nenin 444 të KPP[31] parashikon se, në gjykimin me marrëveshje gjykata nuk shprehet për padinë civile. Gjykata Kushtetuese Italiane me vendimin nr. 443/1990 në lidhje me këtë dispozitë ka theksuar se ajo nuk cenon aksesin në drejtësi të paditësit civil apo të dëmtuarit nga vepra penale, përderisa ligji parashikon mjete të tjera procedurale për to/për realizimin e të drejtave të tyre.[32]

    (dh) shumën e shpenzimeve procedurale – sipas nenit 485 të KPP shpenzimet procedurale parapaguhen nga shteti, ndaj në këto rrethana ka rëndësi edhe disponimi në lidhje me këtë element të vendimit.

    (e) nënshkrimet e palëve dhe të mbrojtësit.  Edhe ky është një element i rëndësishëm, ku duhet evidentuar kujdesi që ka treguar ligjvënësi për të përdorur termin ‘palë’, pasi përveç prokurorit dhe të pandehurit, si dhe mbrojtësi i të pandehurit, prania e të cilit është e detyrueshme, pjesë e marrëveshjes mund të jenë edhe paditësi, i padituri civil.

     

    27. Të drejtat e viktimës parashikohen në nenin 58 të Kodit të Procedurës Penale.[33] Marrëveshja për pranimin e fajësisë dhe caktimin e dënimit, pas nënshkrimit të saj nga palët e mbrojtësi, i komunikohet viktimës ose trashëgimtarëve të saj[34], nga prokurori. Ndërkohë, gjykata që shqyrton kërkesën për miratimin e marrëveshjes (kërkesë që depozitohet nga prokurori, së bashku me aktet e hetimit paraprak), duhet të njoftojë viktimën, e cila ka të drejtë të marrë pjesë në seancë gjyqësore, si dhe kur është e pranishme edhe të japë mendimin e saj mbi përmbajtjen e marrëveshjes.[35] Ajo që duhet theksuar në rastin konkret, është që pëlqimi apo mendimi i viktimës në lidhje me përmbajtjen e marrëveshjes apo elementë të caktuar të saj, nuk është kusht thelbësor për miratimin apo refuzimin e marrëveshjes nga ana e gjykatës. 

     

    28. Në të kundërt, viktima është pjesë e marrëveshjes, vetëm në rastin kur ajo legjitimohet edhe me cilësinë e paditësit civil. Në këtë rast, është detyrim ligjor me pasojë pavlefshmërinë e marrëveshjes, që paditësi civil të shprehë pëlqimin e tij me shkrim për shpërblimin e dëmit. Ligjvënësi nuk ka parashikuar çfarë ndodh me marrëveshjen për pranimin e fajësisë, në rast se paditësi civil i legjitimuar konform ligjit, nuk është dakord me shpërblimin e dëmit apo kërkon që të vijohet me gjykimin normal të çështjes, me qëllim përcaktimin e dëmit të shkaktuar gjyqësisht. Fakti që pëlqimi i paditësit civil duhet shënuar në marrëveshje, nuk do të thotë se ai është palë e saj, kjo pasi ligji përcakton shprehimisht si subjekte të marrëveshjes për pranimin e fajësisë prokurorin dhe të pandehurin, i cili përfaqësohet nga mbrojtësi në çdo fazë të saj.

     

    29. Këtu duhen sqaruar disa momente procedurale. Paditësi civil legjitimohet deri sa nuk ka filluar shqyrtimi gjyqësor – ky është afati maksimal që ka parashikuar ligjvënësi për legjitimimin e paditësit civil. Por, kur fillon ky afat? Marrëveshja për pranimin e fajësisë mund të dakordësohet mes palëve që në fazën e hetimeve paraprake, por afati për paraqitjen e padisë civile në procesin penal fillon në momentin kur prokurori ushtron ndjekjen penale – nëpërmjet depozitimit në gjykatës të kërkesës për gjykimin e çështjes – gjykim që mund të jetë i posaçëm apo i zakonshëm. Nga ky moment, pra kur fillon seanca paraprake, paditësi civil mund të paraqesë padinë civile në procesin penal. Gjyqtari i seancës paraprake është ai që disponon për kalimin e çështjes për gjykim, duke përfshirë në fashikullin e gjykimit edhe aktet që kanë lidhje me padinë civile. 

     

    30. Në rast se, paditësi civil pretendon një shpërblim, për të cilin i pandehuri apo i padituri civil nuk janë dakord, gjykata – gjyqtari i seancës paraprake, mund të disponojë për veçimin e padisë civile dhe kalimin e akteve në gjykatën civile, në rast se ka një marrëveshje për pranimin e fajësisë dhe caktimin e dënimit, mes prokurorit dhe të pandehurit. Por, edhe nëse gjyqtari i seancës paraprake nuk merr një vendim të tillë, mjafton që në marrëveshje të evidentohet legjitimimi i paditësit civil, që nënkupton paraqitjen e padisë civile në procesin penal. Nga ana tjetër, duhet theksuar se fakti që paditësi civil nuk qenë dakord me shumën e dëmshpërblimit (pra paditësi civil nuk ka shprehur pëlqimin e tij për vlerën e shpërblimit), nuk mund të sjellë si pasojë refuzimin e marrëveshjes. Kjo për dy arsye: së pari, ligjvënësi nuk parashikon si shkak për refuzimin e marrëveshjes faktin që paditësi civil nuk ka rënë dakord për shumën e dëmshpërblimit; së dyti, dispozitat që rregullojnë padinë civile në procesin penal, parashikojnë ‘veçimin e saj dhe dërgimin në gjykatën civile’, kur vështirësohet zgjidhja e çështjes penale”. Nuk duhet harruar se, gjykimi me marrëveshje është një lloj i posaçëm gjykimi, ndaj si i tillë rregullat procedurale që rregullojnë posaçërisht padinë civile në procesin penal zbatohen edhe në këtë rast. Ajo që ka vlerë e duhet theksuar në këtë rast, është edhe fakti që paditësit civil nuk i mohohet aksesi në gjykatë, përderisa mund të kërkojë shprblimin e dëmit në gjykatën civile (siç ndodh në rastin procedimit me gjykim të shkurtuar).  

     

     

    [1] Disa legjislacione nuk kërkojnë pranimin e fajësisë si kusht për gjykimin me marrëveshje, objekti i marrëveshjes është caktimi i dënimit, p.sh Italia. Ligji procedural penal shqiptar nuk parashikon sa është ulja e dënimi apo përftimi i të pandehurit në këtë rast në raport me gjykimin e zakonshëm, duke e lënë vlerësimin në diskrecionin e palëve të përfshira në marrëveshje.

    [2] Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut (GJEDNJ) në disa raste ka arritur në përfundimin se ka pasur shkelje të nenit 6 paragrafi 1 i Konventës, duke i shqyrtuar së bashku te dyja nocionet, për më tepër https://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Art_6_criminal_ENG.pdf (Foucher k. Francës; Bulut k. Austrisë; Bobek k. Polonisë; Klimentyev k. Rusisë)

    [3] Kjo çështje do të analizohet në vijim të këtij komenti, në pjesën që trajton jurisprudencën dhe standardet e GJEDNJ

    [4]Çështja John Murray kundër Mbretërisë së Bashkuar

    https://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Art_6_criminal_ENG.pdf

    [5]Çështja Hermi k. Italisë (DhM), aplikimi nr. 18114/02 § 73,

     https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-77543%22ë}; ?ështja Sejdovic k. Italisë (DhM), aplikimi nr. 56581/00, § 86, https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-72629%22ë}.

    [6] Po aty, ?ështja Hermi k. Italisë (DhM), § 74,; ?ështja Sejdovic k. Italisë (DhM), § 87,

    [7] Rebecca K. Helm, “Constrained waiver of trial rights? Incentives to plead guilty and the right to a fari trial”, Journal of Law and Society, Volume 46, number 3, septembre 2019, f. 423 - 447

    [8] Çështja Barberà, Messegué dhe Jabardo kundër Spanjë, aplikimet nr. 10588/83, 10589/83 dhe 10590/83 (vendimi i datës 11/10/1988). https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-74609%22ë}

    [9] Çështja Deweer kundër Beligjikës, aplikimi nr. 6903/75, (vendimi i datës 27/02/1980), §34, § 43 https://hudoc.echr.coe.int/eng#{"itemid":["001-57469";  çështja O. kundër Norvegjisë, aplikimi nr. 29327/74, (vendimi i datës 11/02/2003). https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-60932%22ë}

    [10] Çështja Heaney and McGuiness kundër Irlandës, aplikimi nr. nr. 34720/97, (vendimi i datës 21/12/2000). https://hudoc.echr.coe.int/fre#{%22itemid%22:[%22001-63674%22ë}

    [11] Çështja Saunders kundër Mbretërisë së Bashkuar, aplikimi nr. 19187/91, (vendimi i datës 17/12/1996). https://hudoc.echr.coe.int/fre#{%22itemid%22:[%22001-62568%22ë}

    [12] Çështja Natsvlishvili dhe Togonidze kundër Gjeorgjisë, aplikim/kërkesa nr. 9043/05 (vendimi i datës 29 prill 2014), http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-152566

    [13] Neni 406/d i lidhur me nenin 287 të KPP

    [14] Në ?ështjen Natsvlishvili dhe Togonidze kundër Gjeorgjisë, me të tjerave, evidentohen rezultatet e një ankete të kryer nga Këshilli i Evropës në Vendet Anëtare, në lidhje me gjykimin me marrëveshje. Me interes është fakti që shumica e Vendeve Anëtare kanë parashikuar gjykimin me marrëveshje për dënimin, por nuk e kushtëzojnë atë me pranimin e fajësisë. Për më tepër, ?ështja Natsvlishvili dhe Togonidze kundër Gjeorgjisë, studimi krahasues, §62 - §75.

    [15] Neni 332-c, pika’5’ e KPPe

    [16] Kjo pikë e dispozitës ka ndryshuar me ligjin nr. 41/2021, ‘Për disa ndryshime ne KPP’

    [17] Vendimi nr. 43, datë 11/01/2006, Kolegji Penal i Gjykatës s? Lart?.

    [18] http://www.gjykata.gov.al/

    [19] Neni 2 i KPP

    [20] Për më tepër, http://komentarielektronik.magjistratura.edu.al/sq/eli/fz/2017/7905/34-a

    [21] Vendimi nr. 30/2010 i Gjykatës Kushtetuese, (kërkues Gjykata e Lartë, Kolegjet e Bashkuara) në pikën 38 theksohet: “... Gjykata arrin në këtë përfundim, për arsye se heqja dorë nënkupton një akt vullneti nga ana e të pandehurit, që siç është pranuar nga teoria e së drejtës penale, për të pasur një akt vullnetar duhet të ketë në radhë të parë një proces të brendshëm të perceptimit të realitetit  nga ana e të pandehurit dhe më pas një proces të brendshëm vendimmarrjeje prej tij.” Mbrojtësi mund të legjitimohet në paraqitjen e kërkesës për gjykimin me marrëveshje, vetëm nëse ësht[ i pajisur me një akt të posaçëm, ku evidentohet pa ekuivokë vullneti i të pandehurit për të zgjedhur këtë lloj gjykimi. 

    [22] Vendimi Unifikues nr. 1, datë 10/03/2014 (Ervis Nurkaj), KBGJL, §42-50

    [23] Vendimi nr. 14/2012 i Gjykatës Kushtetuese, (kërkues Leonard Luzi), në lidhje me të drejtën e mbrojtjes thekson (pika 13): “... Në lidhje me të drejtën e mbrojtjes, Gjykata Kushtetuese në jurisprudencën e saj të konsoliduar, ka theksuar se ajo duhet të jetë reale dhe efektive dhe jo vetëm teorike dhe se ushtrimi i saj nuk duhet të pengohet, por përkundrazi, gjykatat e juridiksionit të zakonshëm duhet të marrin të gjitha masat ligjore që në funksion të procesit të drejtë t’i japin mundësinë individit të bëjë mbrojtje reale, duke respektuar parimin e barazisë së armëve.”

    [24] Sipas ligjit/nenit 37/a-1 të KPP, statusin e bashkëpunëtorit të drejtësisë mund ta marrë i pandehuri i akuzuar për një krim që dënohet në maksimum jo më pak se 7 vjet burgim, të kryer në bashkëpunim ose për një veprat penale të parashikuara në shkronjën ‘a’, pika ‘1’ e nenit 75/a të KPP

    [25] Nenet 37/a, pika ‘2’ e KPP/ http://komentarielektronik.magjistratura.edu.al/sq/eli/fz/2017/7905/37-a

    [26] http://komentarielektronik.magjistratura.edu.al/sq/eli/fz/2017/7905/129

    [27] Çështja Drassich kundër Italisë, kërkesa nr. 25575/04  https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-83896%22ë} (referuar edhe në vendimin nr. 14/2012 të Gjykatës Kushtetuese)

    [28] http://komentarielektronik.magjistratura.edu.al/sq/eli/fz/2017/7905/62

    [29] Alessandra Sanna, “Il patteggiamento, tra prassi e novelle legislative”, Wolters Kluwer/CEDAM, 2018

    [30] Neni 406/d pika 3- shkronja ‘d’ e KPP, për më tepër shiko komentin për nenin 129 të KPP

    [31] Referimi tek Italia është për shkak të ngjashmërisë që ka Kodi ynë i Procedurës Penale me atë Kodin Italian të procedurës penale. Por, këtu është rasti të evidentojmë se, gjykimi me marrëveshje në KPP Shqiptare ka diferenca me KPP Italiane

    [32] Aksesuar në datë 04/11/2019, https://www.gazzettaufficiale.it/eli/gu/1991/01/09/2/s1/pdf

    [33] Komenti mbi nenin 58 të KPP

    [34] Neni 58 në pikën 4 të tij parashikon të drejtat që ju njihen trashëgimtarëve të viktimës, mes të cilave dhe e drejta për tu njoftuar për mosfillimin e procedimit, pushimin e çështjes, fillimin dhe përfundimin e gjykimit (shkronja ‘ë’). Gjykimi me marrëveshje është një lloj i posaçëm gjykimi, ndaj si fillimin e tij me arritjen e marrëveshjes mes prokurorit dhe të pandehurit, ashtu edhe përfundimin – vendimi i gjykatës duhet t’i njoftohen edhe trashëgimtarëve të viktimës.

    [35] Neni 406/d, pika ‘4’ e KPP dhe neni 406/dh, pikat ‘2’ dhe ‘5’ të KPP.

  • Konteksti historik
    31. Gjatë procesit të reformimit të sistemit të drejtësisë në Republikën e Shqipërisë, një nga objektivat kryesore që lidhej me drejtësinë penale, ishte edhe rritja e efiçencës dhe profesionalizmit të sistemit të drejtësisë.[1] Në këtë vështrim, në ndryshimet e KPP u parashikuan edhe dy institute të reja (gjykime të posaçme), ‘urdhri penal’ dhe ‘gjykimi me marrëveshje’. Parashikimi i këtyre dy instituteve ndikon pozitivisht në thjeshtimin e procedurave gjyqësore në disa çështje penale, duke rritur efiçencën e organeve të drejtësisë në hetimin dhe gjykimin e krimeve dhe veprave të tjera penale, më të rënda.

     

    [1] Për më tepër, Strategjia e Reformës në Sistemin e Drejtësisë, miratuar me vendimin nr. 15, datë 30/07/2015 nga Komisioni i Posaçëm Parlamentar/www.euralius.eu/old/images/Justice-Reform/Strategjia-ne-Refomen-e-Sistemit-te-Drejtesise_24-07-2015.pdf

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira
  Asnjë koment
• Materiale legjislative
  Asnjë koment
• Dispozita të lidhura
  Asnjë koment
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia
  Asnjë koment
• Arkiva
  Asnjë koment