1Gjykata, e caktuar për rigjykimin e çështjes, cakton datën e seancës gjyqësore dhe urdhëron thirrjen e palëve.
2Respektohen dispozitat e gjykimit të shkallës së parë brenda kufijve të shkaqeve të parashtruara në kërkesën e rishikimit.
Ndërsa me vendimin unifikues Nr. 6, datë 11.10.2002, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë janë shprehur se: “...nga përmbajtja e dispozitës së nenit 455/1 të K.Pr.Penale, sipas sëcilës në gjykimin e rishikimit respektohen dispozitat e gjykimit të shkallës së parë brenda kufijve të shkaqeve të parashtruara në kërkesën e rishikimit...”. Kolegjet vijojnë arsyetimin se: “procesi gjyqësor që zhvillohet nëpërmjet rishikimit, nuk është një proces thjeshtë revizionimi, (në kuptimin e ngushtë të fjalës), të një procesi të mëparshëm, por gjykata në përfundim të tij, mbasi administron evlerëson faktet, rrethanat dhe provat që janë paraqitur rishtaz nga palët, së bashku dhe në harmonime provat, rrethanat dhe faktet e administruara dhe të vlerësuara në përfundim të gjykimit të mëparshëm, mund të arrijë në përfundime të ndryshme, madje dhe krejtësisht të kundërta me ato qëkishte arritur në gjykimin e parë dhe të japë vendim po krejtesisht të kundërt..”
Të tre situatat e mësipërme nuk janë raste të mirëfillta që përbëjnë thelbin e rishikimit si mjet i jashtëzakonshëm për goditjen e vendimeve penale, për shkak se vendimi i gjykatës është i gabuar përsa i përket çmuarjes së faktit. Në thelb këto situate synojnë rigjykimin nga e para të çështjes së përfunduar me një vendim të formës së prerë për shkak të cënimit të së drejtës së të pandehurit për një proces të rregullt ligjor, të konstatuar edhe nga ana e Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut, e cila udhëron në arsyetimin e saj që të rihapet procesi si mënyra më e mirë për të rivendosur të drejtën e shkelur. Po ashtu rasti i parashikuar nga pika “dh” e neni 450 të K.Pr.Penale duhet parë në unitet me nenin 3 të protokollit të dytë shtesë të "Konventën Evropiane të Ekstradimit të 13 Dhjetorit 1957", të ratifikuar me Ligjin Nr. 8322, datë 02.04.1998, nën titullin “Gjykimet në mungesë” ku parashikohet shprehimisht se: “1. Kur një Palë kontraktuese kërkon nga një Palë tjetër ekstradimin e një personi me qëllim ekzekutimin e një vendimi me burgim të dhënë në mungesë, Pala e kërkuar mund të refuzojë ekstradimin për këtë qëllim, nëse sipas mendimit të tij, procedurat e gjykimit nuk përmbushin të drejtat minimale të mbrojtjes, të njohura për një person të akuzuar për një vepër penale. Megjithatë, ekstradimi do të jepet nëse Pala kërkuese jep garanci të mjaftueshme që personi do të rigjykohet me të drejtën e mbrojtjes. Ky vendim do të autorizojë Palën kërkuese të ekzekutojë vendimin, nëse personi i dënuar nuk kundërshton një gjë të tillë, ose të nisë procedurat e rigjykimit për personin e ekstraduar.”. Më tej dhe pika “e” e nenit 450 të K.Pr.Penale parashikon rishikimin kur i pandehuri është gjykuar në mungesë pa pasur dijeni personalisht për procesin e zhvilluar në ngarkim të tij.
Këto 3 raste sic u përmend dhe mësipër kategorizohen si raste atipike për vetë faktin se nuk ndjekin as logjikën e rishikimit (sic është përmendur rishikimi ka për logjik të tij rigjykimin e vendimi të formës së prerë për shkak të një çmuarje të gabuar të faktit, për shkak se, nuk janë marrë parasysh në dhënien e vendimit rrethana të cilat nuk diheshin më parë prej gjykatës, por që dalin më vonë, të cilat sikur të diheshin) dhe as procedurën e përgjithshme të rigjykimit të parashikuar për rastet klasike të rishikimit. Pra ato dallojnë nga shkaqet klasike nga shkaku dhe nga procedura.
Në lidhje me shkakun e rishikimit shkaqet e parashikuara nga neni 450 pika 1 gërmat “d”, “dh”, dhe “e” nuk prezumojnë se vendimi objekt rishikimi është i gabuar. Përkundrazi pranimi i një kërkese për rishikim bazuar mbi këto 3 shkaqe pranon në mënyrë të drejtëpërdrejtë se vendimi i dënimit është i gabuar (I gabuar të paktën procedurialisht), kjo në ndryshim nga 3 rastet klasike ku në procesin e rigjykimit kërkuesit i jepet shansi të provojë që vendimi i dënimit ka qënë i gabuar. Përshembull, kur pranohet një kerkëse rishikimi me arsyen e marrjes së një prove të re, gjykata që pranon kërkesën nuk prish vendimin e dënimti pasi kjo i takon vetëm gjykatës që do të kryej rigjykimin nëse do të rezultojë se prova e re është e një fuqie të tillë provuese sa të përmbysë vendimin e dënimit. Në të kundërt kur gjykata pranon një kerkesë ku i pandehuri pretendon që është gjykuar në mungesë, atëherë, gjykata, me një vendim të formës së prerë ka pranuar se i gjithë procesi i mëparshëm ka qën Nul dhe do të duhet të ribëhet nga fillimi.
Si rrjedhojë, në lidhje me procedurën e rishikimi, duhet thënë se kur Gjykata pranohen kërkesën për rishikimin e vendimit për një nga shkaqet e parashikuara nga neni 450 pika 1 gërmat “d”, “dh”, dhe “e” dhe e dërgon çështjen për rigjykim, bën që vendimi për të cilin kërkohet rigjykimit i dhënë në mungesë të të pandehurit, të prishet automatikisht e për rrjedhojë i dënuari tashmë rimerr statusin e të pandehurit, pasi automatikisht është pranuar se të pandehurit i është cënuar e drejta për një proces të rregullt ligjor. Në këtë prizëm, logjikisht prishja e vendimit të dhënë në mungesë nuk bëhet në përfundimit të gjykimit të rigjykimit, por që në momentin e pranimit të kërkesës për rishikim. Vendimi për pranimin e kërkesës për rishkimin është i paankimueshëm, për rrjedhojë për gjykatën e rishikimit fakti i gjykimit në mungesë të të pandehurit dhe mohimi i së drejtës së mbrojtjes si element të një procesit të rregullt ligjor, nuk mund të vihet më në diskutim. Prandaj, e vetmja detyrë e gjykatës së rigjykimit është t’a rivendosë të pandehurin në pozicionin në të cilin ai do të kishte qenë nëse do të ishte njoftuar rregullisht për procesin në ngarkim të tij, sikurse theksohet në jurisprudencën e GJEDNJ-së[5]. Pra në ndryshim nga rastet e rishikimit klasik, në 3 rastet atipike për të cilat flasim pozita proceduriale e të dënuarit nuk do jetë më e tillë, pavarsisht parashikimit të Nenit 543/4 të K.Pr.Penale I cili nuk mund të jetë i zbatueshëm në këtë rast.
Në lidhje me rigjykimin e cështjes Kodi i Procedurës nuk ka parashikuar detaje të tjera vec atyre ekzistues, duke mbetur parashikimi se Gjykata e caktuar për rigjykimin e çështjes, cakton datën e seancës gjyqësore dhe urdhëron thirrjen e palëve. Ndonëse nuk është parashikuar në mënyrë të shprehur nëse gjykimi do të kthehet pranë gjyqtarit të seancës paraprake apo do të kalojë direkt për në themel, kjo del e interpretueshme nga fryma e dispozitës e cila i referohet vetëm gjykimit të themelit. Po ashtu megjithëse nga ligjvënësi nuk parashikohet në mënyrë të shprehur, është e kuptueshme se i pandehuri ipso lege rivendoset në afat për të parashtruar të gjitha kërkesat që mund të parashtronte në seancën paraprake (gjykim të shkurtuar apo pavlefshmëri të akteve).
Si rrjedhojhë dhe interpretimi i bërë mësipër në lidhje me pamundësinë për të kërkuar zbatimin e gjykimit të shkurtuar gjatë rishikimit klasik, nuk duket se vlen për këtë rast, përsa kohë që detyrim parësor për gjykatën është ta vendosë të pandehurin në pozicionin në të cilin ai do të kishte qenë nëse do të ishte njoftuar rregullisht për procesin në ngarkim të tij. Kështu në një rast kur në një proces rishikimi nga ana e të pandehurve u kërkua zbatimi i procedurave të gjykimit të shkurtuar Gjykata e Rrethit Gjyqësor Kurbin me Nr.Vendimin 403 (1589) Dt.Regj.26.10.2017 Dt.17.07.2018 pranoi kërkesën duke arsyetuar se “.. çdo lloj interpretimi i ndryshëm.. duke mos e rivendosur të pandehurin në pozicionin në të cilin ai do të kishte qenë nëse do të ishte njoftuar rregullisht për procesin në ngarkim të tij, sikurse theksohet në jurisprudencën e GJEDNJsë, për një nga shkaqet e parashikuara nga neni 450 pika 1 gërmat “d”, “dh”, dhe “e”, do të bënte që neni 453 pika 4 dhe 456 pika 2 të K.Pr.Penale, të binte në kundërshtim me nenet 31, 33 dhe 42 Kushtetutën dhe nenin 6 dhe 13 11 të KEDNJ-në, që bën fjalë për respektimin e të drejtës për një proces të rregullt ligjor dhe të drejtën për të pasur një mjet efektiv ankimi, i cili do të garantonte rivendosjes në vend të së drejtës së shkelur. Gjithashtu, nëse të pandehurit të gjykuar në mungesë pa e njoftuar rregullisht për procesin në ngarkim të tij nuk i garantohen të gjitha të drejtat në gjykimin e rishikimit atëherë do të sillte situata absurde, ku do ta disfavorizonte në raport me një të pandehur që e kanë njoftuar rregullisht për procesin në ngarkim të tij, në kundërshtim të hapur me parimin e barazisë dhe mosdiskriminimit parashikuar nga neni 18 i Kushtetutës, kur në fakt procesi në mungesë është zhvilluar për shkak se autoritetet shtetërore kanë dështuar në misionin e tyre për ta njoftuar rregullisht të pandehurin.”
[1] Vendimin Unifikues Nr.6 dt.11.10.2002 dhe Vendimi Unifikues Nr. 3, datë 08.07.2013
[2] Ky qëndrim është kritikuar nga disa autorë të cilët kanë arsyetuar se ruajtja e pozitës së të dënuarit dhe pas pranimit të kërkesës për rishikim cënon disa parime të procesit penal si psh parimin e prezumimit të pafajësisë. Kështu është arsyetuar se “Ky qëndrim, për mendimin tim është sa i paplotë, aq edhe i pasaktë… K.B.GJ.L. shprehen për ndryshimin e statusit të personit (nga i dënuar, në i pandehur) në rastin e deklarimit të pafajshëm të tij, në përfundim të shqyrtimit në themel të kërkesës së rishikimit. Ndërsa, lë të kuptohet që, në rast rideklarimi fajtor të personit në përfundim të këtij procesi, ai do të mbetet me statusin e të dënuarit, përfshirë dhe gjykimin në apel, ashtu sikundër, sipas këtij Vendimi, ai është trajtuar si i dënuar edhe gjatë shqyrtimit në themel të kërkesës së rishikimit të paraqitur prej tij. Po me të drejtat dhe garancitë procedurale të këtij personi gjatë procesit të rishikimit në themel të kërkesës, ç’farë bëhet? Përderisa, sipas këtij Vendimi Unifikues, procesi i rishikimit të themelit (në rast deklarimi fajtor të tij) do të zhvillohet, duke qënë kërkuesi me statusin e të dënuarit, a mund të bëhet fjalë për respektimin dhe zbatimin në çështjen konkrete, të parimit të prezumimit të pafajësisë, kur gjykata vazhdon ta konsiderojë atë person të dënuar?” (shiko Disa Çështje Të Rishikimit Të Vendimit Penal Të Formës Së Prerë- Spiro Spiro, Revista Avokatia nr.30).
Në fakt konstatimi i paraqitur është i drejtë në lidhje me kontrastin logjik që bën pozita e të dënuarit me parimet e procesit penal ku më kryesori është parimi i prezumimit të pafajësisë, konkretisht ai që nënvizon faktin se gjykata nuk mund të nisë procesin me bindjen se i akuzuari e ka kryer veprën penale. Megjithatë në këtë pikë duhet nënvizuar një detaj. Rishikimi njihet dhe kategorizohet si mjet i jashtëzakonshëm ankimi në goditjen e një vendimi të formës së prerë. Nga ana tjetër kategorizimi jashtë të zakonshmes nuk vlen vetëm për këtë karakteristikë të tij në goditjen e vendimeve të parevokueshme por dhe në faktin se ai vetë është inicues i një procedure gjyqësore po ashtu jashtë të zakonshmes. Fjala vjen, nëse pozita e të dënuarit dhe parimi i prezumimit të pafajësisë duket për studiuesin e së drejtës një bashkim i pamundur në proces, cfarë mund të themi për gjykimin e një personi të paaftë mëndërisht për të kuptuar dhe vepruar. Apo më tej cfarë mund të themi për gjykimin e një të vdekuri? Kjo pasi është vetë ligji procedurial që imponon vazhdimin e gjykimit të rishikimit edhe pas vdekjes së të akuzuarit.
[3] Duke qënë se një “harresë” e tillë gjendet dhe në dispozitën përkatëse të Kodit të Procedurës Penale të Italisë, në një rast kur kjo cështje u ngrit nga një gjykatë si ometim që cënonte të drejtën për kontradiktoriaritet të procesit dhe kësisoj kushtetutën, Gjykata Kushtetuese e Italisë në Vendimin Nr.406 dt.20.10.2010 intepretoi se në këtë rast për shkak të karakteristikave të procesit të rishikimit mosparashikimi ligjor për të thirrur viktimën në proces nuk shfaqte asnjë përplasje kushtetuese.
[4] Disa Çështje Të Rishikimit Të Vendimit Penal Të Formës Së Prerë- Spiro Spiro, Revista Avokatia nr.30
[5] Izet Haxhia kundër Shqipërisë“Ankimi Nr. 34783/06”GJEDNJ-ja me vendimin e datës 5 Nëntor 2013
SQ