Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Detyra e legjislacionit procedural është të sigurojë një procedim të drejtë, të barabartë e të rregullt ligjor për të gjithë personat ndaj të cilëve ka filluar një procedim penal. Barazia e armëve, kontradiktoriteti dhe lidhur ngushtë me këto, realizimi i mbrojtjes së të pandehurit, përbëjnë në vetvete elementët më thelbësorë të procesit të rregullt ligjor.[1]E drejta e mbrojtjes është një prej të drejtave të garantuara në nenin 6 të Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut(KEDNJ) dhe sipas Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ) qëllimi i të drejtës së mbrojtjes përfshin: parandalimine keqadministrimit të drejtësisë dhe mbi të gjitha arritjen e qëllimeve të nenit 6 tëKEDNJ, veçanërisht atë të barazisë së armëve; kundërpeshën e personave vulnerabël; parandalimin e torturës dhe keqtrajtimit të personave të dyshuar; respektimin e të drejtës për të mos folur dhe mos inkriminuar veten.[2]Neni 49 i Kodit tëProcedurës Penale, duke parashikuar mbrojtjen e detyrueshme, përbën një ndër dispozitat procedurale penale që ka për qëllimpikërisht garantimin efektiv të këtyre elementëve.
    2. KEDNJ në nenin 6 të saj garanton të drejtën e mbrojtjes si një e drejtë minimum në kuadër të së drejtës për një proces të rregullt dhe ka lejuar në parim që i akuzuari të mund të mbrohet edhe vetë, pa qenë i detyruar të ketënjë mbrojtës.[3]Ndërkohë, ndryshe nga sa parashikon neni 6 i KEDNJ, neni 49 i Kodit të Procedurës Penalepërcakton rastet në të cilët mbrojtja nuk mund të ushtrohet nga vetë personi, por duhet të realizohet detyrimisht më anë të një mbrojtësi dhe fakti që e drejta e mbrojtjes përbën një të drejtë të pacenueshme do të thotë që i pandehuri nuk mund të heqë dorë nga mbrojtja sipas nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale. E parë në këtë këndvështrim, duket sikur neni 49 i Kodit të Procedurës Penale kufizon një të drejtë të garantuar nga Konventa. Një pretendim i tillë (papajtueshmëria e mbrojtjes së detyrueshme me Kushtetutën dhe Konventën) është ngritur në Portugali, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Portugalisë vlerësoi se zgjedhja e legjislatorit lidhur me detyrueshmërinë e mbrojtjes në rastet e parashikuara në ligj nuk ishte në kundërshtim as me Kushtetutën dhe as me nenin 6 të KEDNJ.[4]
    3. Qëndrimi i mësipërm është vlerësuar i drejtë edhe Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ) e cila ështëshprehur setë drejtat e parashikuara në nenin 6 tëKEDNJ, përfshirë këtu edhe të drejtën e mbrojtjes, nuk janë qëllim në vetvete por i shërbejnëqëllimit tëgarantimit të së drejtës për një proces të rregullt.Në këtë kuptim edheqëllimi thelbësor i mbrojtjes sëdetyrueshme në procesin penal është garantimi i miradministrimittë drejtësisë dhe procesit të drejtë e të rregullt duke respektuar të drejtën e të pandehurit për barazinë e armëve.[5] Barazia e armëve nënkupton që secilës palë ti ofrohet një mundësi e arsyeshme për të prezantuar çështjen e saj në rrethana të cilat nuk e vendosin atë nëpozitë të pafavorshme në krahasim me palën tjetër, ose e thënë ndryshe vendosjen e një balance të drejtë midis palëve.[6] Duke parashikuar mbrojtjen e detyrueshme ligji ka synuar pikërisht garantimin e një të drejte efektive dhe parimeve themelorë të procesit të drejtë.

     

    [1] Vendimi Nr.207, datë 09.11.2016 (KPGJL).

    [2]Beuze kundër Belgjikës, 09.11.2018, Dhoma e Madhe, para 125-130.

    [3]Neni 6, pika 3, shkronja “c”, i KEDNJ-së parashikon se: “Çdo i akuzuar për një vepër penale ka të drejtat minimale të mëposhtme: c) të mbrohet vetë ose të ndihmohet nga një mbrojtës i zgjedhur prej tij ose, në qoftë se ai nuk ka mjete të mjaftueshme për të shpërblyer mbrojtësin, t’i mundësohet ndihma ligjore falas kur këtë e kërkojnë interesat e drejtësisë”.

    [4]Vendimi Nr.578, datë 18.12.2001, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Portugalisë.

    [5]Correia de Matos kundër Portugalisë, 04.04.2018, Dhoma e Madhe.

    [6]FaigMammadov dhe të tjerë kundër Azerbajxhan, 21.02.2019; Öcalan kundër Turqisë, 12.05.2005, Dhoma e Madhe, para 140; Foucher kundër Francës, 18.03.1997, para 34; Bulut kundër Austrisë, 22.02.1996;

  • Objekti
    1. E drejta e çdo personi tëakuzuar për të pasur një mbrojtës, qoftë të zgjedhur qoftë të caktuar nga organi procedues, ashtu sikurse përcaktohet në nenin 6, paragrafi 3, shkronja “c”, të KEDNJ,është një prej tipareve më themelorë të procesit të drejtë dhe të rregullt ligjor.[1]Megjithatë, pavarësisht rëndësisë së saj, kjo e drejtë nuk është një e drejtë absolute dhe rrjedhimisht mund ti nënshtrohet kufizimeve të caktuara, nëse e kërkojnë interesat e drejtësisë. Sipas praktikës së konsoliduar të GJEDNJ neni 6 i KEDNJ nuk i jep domosdoshmërish të akuzuarit të drejtën për të zgjedhur vetë mënyrën se si duhet të realizohet mbrojtja e tij.[2]Vendimmarrja lidhur me faktin se cila nga dy alternativat që parashikon neni 6 i KEDNJ duhet tëzgjidhet, konkretisht e drejta e të akuzuarit për tu mbrojtur vetë apo nëpërmjet një mbrojtësi të zgjedhur, ose në rrethana të caktuara nga mbrojtësi i caktuar, është pjesë e diskrecionit të Shteteve Anëtare dhe varet nga ligji i brendshëm.[3]Nëse e kërkojnë interesat e drejtësisë, gjykata ka të drejtë të caktojë në mënyrë të detyrueshme një mbrojtës, madje edhe kundër dëshirës së të akuzuarit.[4]
    2. Përveç faktit se e drejta e mbrojtjes sipas nenit 6 të KEDNJ nuk është një e drejtë absolute, GJEDNJ ka theksuar se gjithsesi ligji i brendshëm duhet të shmangë vendosjen e kufizimeve absolute ndaj të drejtës për tu mbrojtur vetë në një procedim penal, pa nevojën e një mbrojtësi, sikurse janë rastet e procedimeve për vepra të lehta penale apo rastet kur i akuzuari vlerësohet se mund të ushtrojë në mënyrë të përshtatshme mbrojtjen e tij pa penguar drejtësinë.[5]Nga përmbajtja e nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale, rezulton se objekti i kësaj dispoziteështë pikërisht përcaktimi i rasteve në të cilat mbrojtja është e detyrueshme (duke qenë në këtë mënyrë në përputhje me praktikën e GJEDNJ lidhur me shmangien e mbrojtjes së detyrueshme për çfarëdolloj rasti),i mënyrës se si procedohet me caktimin e mbrojtësit, i detyrimevetë organit procedues, i shkaqevetë zëvendësimit të mbrojtësit si dhe i të drejtave dhe detyrimeve të mbrojtësit.Lidhur me objektin e nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale është e rëndësishme të kuptohet se kjo dispozitë nuk normon raportin midis të pandehurit dhe mbrojtësit në kuptimin që përderisa jemi në kushtet e mbrojtjes së detyrueshme atëherë i pandehuri duhet të pranojë të gjitha veprimet/vlerësimet e mbrojtësit të tij. Neni 49 i Kodit të Procedurës Penale përcakton rastet në të cilat i pandehuri nuk mund të mbrohet vetë, por duhet detyrimisht të mbrohet nga njëmbrojtës, qoftëky i zgjedhur apo i caktuar nga organi procedues, që njihet edhe si “mbrojtja teknike”. Për sa i përket raportit midis të pandehurit dhe mbrojtësit të tij, i pandehuri ka të drejtë që të zgjedhë linjën e mbrojtjes, të zhbëjë ndonjë akt të mbrojtësit, të kërkojë zëvendësimin e mbrojtësit për shkaqe të bazuara apo të zgjedhë një mbrojtës vetë në vend të mbrojtësit i është caktuar nga organi procedues.

     

    [1]Salduz kundër Turqisë, 27.11.2008, Dhoma e Madhe.

    [2]Correia de Matos kundër Portugalisë, 04.04.2018, Dhoma e Madhe;Mayzit kundër Rusisë, 20.01.2005, para 65; Breukhoven kundër Republikës së Çekisë, 21.07.2011, para 60;Demebukov kundër Bullgarisë, 28.02.2008, para 50.

    [3]Sakhnovskiy kundër Rusisë, 01.11.2010, para 95; X kundër Finlandës, 03.07.2012.

    [4]Croissant kundër Gjermanisë, 25.09.1992.

    [5]Correia de Matos kundër Portugalisë, 04.04.2018, Dhoma e Madhe.

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

    C1. Detyrueshmëria e mbrojtjes

    1. Nëse organi procedues do të jetë në kushtet e ndonjërit prej rastevetë parashikuara në nenin 49 të Kodit të Procedurës Penale atëherëmbrojtja do të jetë e detyrueshme edhe nëse pretendohet nga ai akuzuari se është në gjendje të ushtrojë vetë të drejtën e mbrojtjes për shkak të cilësive të tij, sikurse mund të jetë rasti kur i akuzuari ështëpër shembullavokat. Sipas GJEDNJ ky kufizim i të drejtëspër tu mbrojtur vetënuk përbënshkelje tënenit 6, pika 3, shkronja “c”, të KEDNJ, pasi një parashikim i tillë kishte si qëllim që të mbronte të drejtat e të akuzuarit dhe ti garantonte një mbrojtje efektive.GJEDNJ pranoi se, të paktën si rregull i përgjithshëm, i akuzuari ka një mbrojtje më të mirë nëse asistohet nga një mbrojtës i cili është teknikisht i përgatitur, profesional dhe i pandikuar emocionalisht. Edhe nëse i akuzuari është një avokat, ai mund tëmos jetë në gjendje që të realizojë një mbrojtje efektive për shkak se është i ndikuar emocionalisht nga akuza.[1]
    2. E drejta e mbrojtjes sipas nenit 49 të Kodit të Procedurës Penaleështënjë e drejtë e pacenueshme dhe nga e cila nuk mund të hiqet dorë, pavarësisht vullnetit që mund të shfaqë i akuzuari.Detyrueshmëria e caktimit të një mbrojtësi nuk nënkupton aspak kufizimin për të kryer veprimtari të caktuara procedurale, por përbën një instrument qëmundëson nëçfarëdo momenti ushtrimin e një të drejtë të pacenueshme, të drejtën e mbrojtjes, pa paragjykuar elasticitetin e raportit midis të akuzuarit dhe mbrojtësit dhe mbi të gjitha pa paragjykuar autonominë e plotë të të akuzuarit për të bërë zgjedhjet e tij në drejtim të linjës së mbrojtjes, qofshin këto pozitive apo negative. Në ndryshim nga rasti i mësipërm, ku i akuzuari mund të pretendojë se është në gjendje të ushtrojë vetë të drejtën e mbrojtjes dhe rrjedhimisht nuk dëshiron një mbrojtës, organi procedues mund të gjendet përballë një të akuzuari i cili refuzon kategorikisht të mbrohet. Një qëndrim i tillëështë trajtuar nga Gjykata Kushtetuese Italiane e cila është shprehur se “refuzimi i procesit dhe i drejtësisë”është një qëndrim politik dhe nuk merr asnjë rëndësi në raport me zbatimin e garancive që parashikon ligji. Si refuzimi i mbrojtjes ashtu edhe vullneti për tu mbrojtur vetë kualifikohen si zgjedhje, pak rëndësi ka pasive apo aktive, dhe asnjëra prej këtyre zgjedhjeve nuk paragjykohet nga caktimi i një mbrojtësi nga organi procedues duke qenë se caktimi në mënyrë të detyrueshme i një mbrojtësi nuk ndikon nëasnjë mënyrë në pjesëmarrjen apo mospjesëmarrjen e të akuzuarit në proces, nuk cenon personalitetin e të akuzuarit dhe nëçdo rast është paracaktuar të plotësojëkontradiktoritetinprocedural në interes të të akuzuarit.[2]

    C2. Detyrimi për caktimin e një mbrojtësi

    3. Sipas pikës 1 të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale organi procedues i siguronmenjëherë një mbrojtës të paguar nga shteti të pandehurit që nuk ka zgjedhur mbrojtës ose ka mbetur pa të duke përcaktuar më pas edhe rastet e mbrojtjes së detyrueshme. Përpara se të analizohen rastet e mbrojtjes së detyrueshme është e nevojshme që të trajtohen disa koncepte në përmbajtje të pikës 1 të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale dhe konkretisht termat “menjëherë”, “të paguar nga shteti” dhe “të pandehurit” pasi kuptimi i tyre ndihmon në zbatimin me korrektësi të mbrojtjes së detyrueshme në secilin prej rasteve të parashikuara në këtë dispozitë.
    4. “Menjëherë”nuk është një term i përdorur rastësisht nga legjislatori, por përkundrazi është i lidhur drejtpërsëdrejti me efektivitetin e të drejtës së mbrojtjes. Në praktikën e saj GJEDNJ ka theksuar se Konventa synon të garantojë të drejta praktike dhe efektive dhe jo të drejta teorike dhe të rreme. Në këtë kuptim, thjesht caktimi i një mbrojtësi nëvetvete nuk garanton efektivitetin e mbrojtjes që mund ti ofrohet të akuzuarit.[3] Edhe pse organi procedues mund të përmbushë formalisht detyrimin sipas nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale duke i caktuar një mbrojtës të akuzuarit në rastet e parashikuara nga kjo dispozitë, kjo nuk do të thotë se është garantuar e drejta e mbrojtjes. Ky veprim i organit procedues duhet të kryhet menjëherë sapo tëkonstatohet ndonjëri nga rastet e mbrojtjes së detyrueshme pasi nëse konstatohen vonesa të pajustifikuara që kanë cenuar efektivitetin e të drejtës së mbrojtjes mund të jemi në kushtet e shkeljes së nenit 6 të KEDNJ edhe pse formalisht të akuzuarit i është caktuar një mbrojtës.Një qëndrim i tillë gjen mbështetje nëpraktikën e GJEDNJ e cila ka konstatuar shkeljen e nenit 6, pika 3, shkronja “c”, të KEDNJ, për shkak se mbrojtësi ishte caktuar mëngjesin e ditës që do të realizohej pyetja e të pandehurit pa i dhënë në këtë mënyrë mundësinë efektive mbrojtësit të komunikonte privatisht me të pandehurin dhe të njihej me aktet.[4] Kjo praktikë e GJEDNJ tregon qartë rëndësinë që merr të vepruarit “menjëherë” dhe pasojat në rast vonese në caktimin e mbrojtësit. I njëjti koncept gjendet edhe në nenin 3, paragrafi 2, tëDirektivës 2013/48/U së Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 22.10.2013, i cili parashikon se personave të dyshuar ose akuzuar duhet tu garantohet e drejta e mbrojtjes pa vonesa të pajustifikuara.Në këtë kuptim të gjitha shprehet “menjëherë” (neni 49 i Kodit të Procedurës Penale), “pa vonesa të pajustifikuara” (Direktiva 2013/48/U) apo “me shpejtësi” (Direktiva 2012/13/EU,praktika e GJEDNJ)[5] janë sinonime të njëra-tjetrës dhe synojnë ushtrimin efektiv tëtë drejtës.
    5. Detyrimi i organit procedues për të caktuar menjëherë një mbrojtës lind në momentin qëi pandehuri, i cili ndodhet në një nga rastet e mbrojtjes së detyrueshme, nuk ka zgjedhur një mbrojtës ose ka mbetur pa të.Në nenin 309 të Kodit të Procedurës Penale ëhstë përcaktuar se mbrojtësi i zgjedhur ose i caktuar kryesisht lajmërohet të paktën njëzet e katër orë përpara kur procedohetmemarrjenëpyetje,këqyrjeoseballafaqim dhe kur vonesamundtëdëmtojëhetimet lajmërimi i mbrojtësit bëhet urgjentisht. Nga përmbajtja e kësaj dispozite rezulton se ligji ka parashikuar vetëm afatin për njoftimin e mbrojtësit, por nuk ka parashikuar ndonjë afat brenda të cilit i pandehuri duhet të zgjedhë mbrojtësin e tij dhe me plotësimin e të cilit do të vlerësohet se i pandehuri nuk ka zgjedhur mbrojtës nëse nuk referohet një i tillë nga i pandehuri.Është e kuptueshme që një afat i tillë për shprehjen e vullnetit tëtë pandehurit lidhur me mbrojtësin e zgjedhur varet drejtpërsëdrejti nga shkaku për të cilin mbrojtja është e detyrueshme dhe koha e nevojshme për të garantuar një të drejtë efektive mbrojtjeje. P.sh në rast se mbrojtja është e detyrueshme për shkak të marrjes në pyetje të personit të arrestuar apo tëndaluar afati për të zgjedhur një mbrojtës është i limituar nga vetë koha që parashikon ligji për paraqitjen e kërkesës për vleftësimin e arrestimit/ndalimit dhe nga ana tjetër caktimi i një mbrojtësi nga organi procedues pak para momentit që do të realizohet pyetja do të përbëjë sërish cenim të së drejtës së mbrojtjes (sipas praktikës së GJEDNJ të cituar më sipër). Në rastet kur ka vonesa në garantimin e të drejtës së mbrojtjes dhe personi nuk informohet mbi të drejtën e tij për të pasur një mbrojtës, për të mos u inkriminuar, apo të drejtën për të heshtur, do jetë akoma me e vështirë për autoritetet që të tregojnë se në përgjithësi procesi ka qenë i drejtë dhe i rregullt.[6]
    6. Për të bërë të mundur garantimin efektiv të së drejtës së mbrojtjes dhe për të siguruar veprimin e menjëhershëm të organit procedues në rastet e mbrojtjes së detyrueshme, nëKodine Procedurës Penale Italiane është parashikuar një normë e veçantë e cila ka si objekt pikërisht informimin e të pandehurit lidhur më të drejtën e mbrojtjes. Konkretisht, në nenin 369 bis të Kodit të Procedurës Italiane, është parashikuar ndër të tjera se përpara kryerjes së veprimit të parë në të cilin është e detyrueshme prania e mbrojtësit dhe gjithsesi përpara marrjes në pyetje, prokuroria njofton personin nën hetim, me pasojë pavlefshmërinë e akteve të kryera më pas, për mbrojtësin e caktuar. Një njoftim i tillë duhet të përmbajë informacion lidhur me faktin se mbrojtja është e detyrueshme, mbrojtësin e caktuar dhe të dhënat e kontaktit të tij, të drejtën për të emëruar një mbrojtës të zgjedhur me paralajmërimin se në rast të mungesës së mbrojtësit të zgjedhur ai do të mbrohet nga mbrojtësi i caktuar si dhe njoftimin lidhur me detyrimin e tij për të shpërblyer mbrojtësin. Një rregullim i tillë mundësongarantimin e një të drejte efektive mbrojtje pasi në rastet e mbrojtjes së detyrueshme mbrojtësi caktohet menjëherë nga organi procedues pa qenë i lidhur me mosveprimin e të pandehurit në zgjedhjen e një mbrojtësi, por duke i bërë të ditur se ka të drejtë të zgjedhë një mbrojtës në të kundërt do të procedohet me mbrojtësin e caktuar. Edhe pse në Kodin e Procedurës Penale nuk ka një dispozitë të tillë analoge,[7]kjo nuk e pengon organin procedues të veprojë në të njëjtën mënyrë me qëllim garantimin e një të drejte efektive mbrojtje. Sikurse theksohet në praktikën e GJEDNJ qëndrimi pasiv i organit procedues (moskryerja e veprimeve që pengojnë të drejtën e mbrojtjes) nuk është i mjaftueshëm për të përmbushur detyrimin pozitivlidhur me këtë të drejtë, çka do të thotë që organi procedues duhet ti vërë në dispozicion të pandehurit të gjithëinformacionin e nevojshëm për ti mundësuar atij ushtrimin efektiv të së drejtës së mbrojtjes.[8]
    7. Sipas pikës 1 të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale organi procedues i siguronmenjëherë një mbrojtës të paguar nga shteti të pandehurit që nuk ka zgjedhur mbrojtës ose ka mbetur pa të. Jo pa qëllim në dispozitën e cituar më sipër (neni 369 bis i Kodit të Procedurës Italiane) parashikohet se një ndër informacionet që duhet ti sigurohet të pandehurit është detyrimi për të shpërblyer mbrojtësin. Shpeshherë në praktikë ndodh që në rastet e mbrojtjes së detyrueshme i pandehuri të mos zgjedhë një mbrojtës por të pranojë mbrojtësin e caktuar nga organi procedues me mendimin se mbrojtësi do të paguhet nga shteti dhe ai nuk do të ketë asnjë detyrim ndaj tij. Në referim të nenit 393, pika 1, të Kodit tëProcedurësPenale, i dënuari ngarkohet me pagimin e shpenzimeve procedurale që lidhen me veprat penale, të cilave u referohet dënimi, përfshirë këtu edhe shpenzimet për mbrojtësin e caktuar. Edhe në praktikën e GJEDNJ është pranuar se në rast dënimi, i pandehuri duhet të paguajë shpenzimet e mbrojtësit të caktuar nga organi procedues në rastet e mbrojtjes së detyrueshme.[9]Në parim, një person i dënuar është gjithmonë i detyruar të paguajë shpërblimin e mbrojtësit të caktuar dhe kjo konsiderohet si një pasojë normale e dënimit. Gjendja financiare e të dënuarit merr rëndësi vetëm në fazën e ekzekutimit të vendimit gjyqësor dhe në këtë kuptim është e parëndësishme nëse i dënuari ka pasur apo jo mjete të mjaftueshme gjatë gjykimit pasi ajo që ka rëndësi është gjendja e tij financiare pas dënimit. Për këtë arsye GJEDNJ ka vlerësuar se urdhri për rimbursimin e shpenzimeve nuk është në kundërshtim me nenin 6, pika 3, shkronja “c”, të KEDNJ.[10]
    8. Neni 49 i Kodit të Procedurës Penale nëpërmbajtje të tij përdor termin “i pandehur”, por kjo nuk do të thotë se e drejta e mbrojtjes i garantohet vetëm të pandehurit. Në zbatim të nenit 34/a, pika 3, të Kodit të Procedurës Penalesipas tëcilittë drejtat dhe garancitë e parashikuara për të pandehurin zbatohen edhe për personin nën hetim dhepersonintëcilitiatribuohetveprapenale,mepërjashtimtërastevekur Kodi parashikon ndryshe,e drejta e mbrojtjesështë një ndër të drejtat e cila zbatohet edhe për personin nën hetim dhe personin që i atribuohet vepra penale. Jo vetëm kaq, por nëse do ti referohemi standardit të KEDNJ, koncepti i “akuzës” për efekt tëtë drejtave të garantuara në Konventë, përfshirë të drejtën e mbrojtjes, më shumë se sa një koncept formalështë një koncept substancial. “Akuzë” sipas kuptimit autonom të KEDNJ do të kemi jo vetëm në rastet e njoftimit formal nga ana e organit të akuzës, por edhe në ato raste kur gjendja e një personi të dyshuarështëprekur ndjeshëm.[11]
    9. Sipas praktikës së GJEDNJ, një person i arrestuar bazuar në dyshimin se ka kryer një vepër penale,[12] një person i dyshuar i pyetur në lidhje me përfshirjen e tij në një vepër penale,[13] një person i cili pyetet bazuar në dyshimin se mund të jetë i përfshirë në kryerjen e një vepre penale (pavarësisht se formalisht mund të pyetet në cilësinë e një dëshmitari),[14]ashtu si edhe një person i cili është akuzuar për kryerjen e një vepre penale (me njoftim zyrtar nga organi i akuzës), do të konsiderohen persona të akuzuar në kuptim të nenit 6 të KEDNJ. Në këtë kuptim, për efekt të garantimit të së drejtës së parashikuar në nenin 6 të KEDNJ, përfshirë të drejtën e mbrojtjes, një person do të ketë cilësinë e të “akuzuarit” jo kur të marrë formalisht këtë cilësi nga organi i akuzës (regjistrimi si person nën hetim apo marrja si i pandehur), por kur organi procedues do të ketë arsye të mjaftueshme për të dyshuar mbi përfshirjen e personit në kryerjen e një vepre penale.[15] Një qëndrim i tillëështëreflektuar më pas edhe në Direktivën 2012/13 EU “Mbi të drejtën e informimit në procedimin penal”, sipas nenit 2.1 tëtë cilës detyrimi pë njoftimin e të drejtave lind që në momentin që personi vjen në dijeni se mund të jetë person i dyshuar për kryerjen e një vepre penale.

    C3. Rastet e mbrojtjes së detyrueshme

    C3.1. I pandehuri është nën moshën 18 vjeç

    10. Në pikën 1, shkronja “a”, të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale, parashikohet se organi procedues i siguron menjëherë një mbrojtës të paguar nga shteti të pandehurit që nuk ka zgjedhur mbrojtës ose ka mbetur pa të kur është nën moshën tetëmbëdhjetë vjeç. Ky parashikim përbën në radhë të parë një garanci për zbatimin në fushën penale të nenit 54, pika 1, të Kushtetutës, i cili parashikon për fëmijët një mbrojtje të veçantë nga shteti, krahas disa subjekteve të tjera, si dhe të Konventës Mbi të Drejtat e Fëmijës (neni 40, pika 2, shkronja “(b)/ii”).[16] Të miturit përfshihen në kategorinë e subjekteve për të cilët mbrojtja është e detyrueshme për shkak të papjekurisë fizike dhe intelektuale që ato paraqesin dhe për shkak se jo gjithmonë mund të kuptojnë dhe të ndjekin hapat e procedimit penal. Për këto arsye, edhe në Direktivën 2016/800, “Për garancitë procedurale për fëmijët që janë të dyshuar ose të akuzuar në një procedim penal”, datë 11.05.2016, të Parlamentit Evropian dhe Këshillit, është përcaktuar që autoritetet duhet të marrin masat për të garantuar mbrojtjen e të miturve (pika 25 e Preambulës dhe neni 6 i Direktivës).
    11. Sikurse është parashtruar edhe më sipër në shpjegimin e detyrueshmërisë së mbrojtjes, mbrojtja sipas nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale është një e drejtë e pacenueshme nga e cila nuk mund të hiqet dorë, çka do të thotë se në asnjë rast veprimet me të miturit nuk mund tëkryhet pa praninë e një mbrojtësi, pavarësisht vullnetit që mund të shfaqë i mituri për tu mbrojtur vetë apo për të mos pasur një mbrojtës. Në këtë kuptim neni 49, pika 1, shkronja “a”, i Kodit të Procedurës Penale ka vendosur njëstandard më të lartëse standardi ndërkombëtar duke qenë se në parim nga GJEDNJ është njohur e drejta e të miturit për të hequr dorë nga mbrojtja nëse kërkesa është parashtruar pa ekuivok, i mituri është plotësisht në dijeni tëtë drejtave të tij dhe të pasojave që mund të vinë nga heqja dorë nga e drejta e mbrojtjes.[17]
    12. Në përmbajtje tëDirektivës2016/800,është përcaktuar se direktiva, apo dispozita të veçanta të saj, do të zbatohet edhe për personat e dyshuar apo të akuzuar që kanë qenë fëmijë në kohën e kryerjes së veprës penale, por kanë mbushur tashmë moshën 18 vjeç, si dhe në rastet kur aplikimi i Direktivës vlerësohet i përshtatshëm në raport me rrethanat e çështjes, përfshirë këtu pjekurinë dhe dobësinë e personit të dyshuar/akuzuar (pika 11 e Preambulës së Direktivës). Në vijim, Direktiva ka përcaktuar si kufi minimal moshën 21 vjeç duke inkurajuar shtetet që të paktën deri në këtë moshë të zbatojnë garancitë procedurale për fëmijët, përfshirë këtu edhe të drejtën e mbrojtjes.[18] Një qëndrim i tillëështë pasqyruar në dispozitat e Kodit të Drejtësisë Penale për të Miturku personat nga mosha 18 deri në moshën 21 vjeç janë futurnë grupin e të “rinjve”.[19]Duke marrë në konsideratë standardet ndërkombëtare si dhe duke qenë se sipas neneve 4, pika 2, dhe 27, pika 5, të Kodit të Drejtësisë Penale për të Mitur personi mbi moshën 18 vjeç, por jo më shumë se 21 vjeç, i cili akuzohet se ka kryer një vepër penale kur ishte i mitur, gjykohet nga seksioni për të mitur, mund të arrihet në përfundimin se neni 49 i Kodit të Procedurës Penale duhet të zbatohet edhe për personat deri në moshën 21 vjeç që kanë qenë të mitur në kohën e kryerjes së veprës penale (për sa kohë gjykohet nga seksioni i të miturve do të thotë se zbatohen rregullat e gjykimit për të mitur dhe rrjedhimisht duhet të garantohet edhe e drejta e mbrojtjes).
    13. Sipas nenit 41 të Kodit të Procedurës Penale organi procedues mund të gjendet në situatën ku mosha e të pandehurit nuk mund tëpërcaktohet në mënyrë tësigurt, por ka arsye për të besuar se i pandehuri është i mitur. Në një rast të tillëorgani procedues kryen veprimet e nevojshme dhe mund të disponohet edhe me kryerjen e një ekspertimi, por çështja që shtrohet për diskutimështë se në cilin moment do të lindë detyrimi për caktimin e një mbrojtësi sipas nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale, në momentin që ka arsye për të besuar se i pandehuri është i mitur apo pas njohjes me rezultat e verifikimeve dhe/ose ekspertimit. Referuar natyrës së të drejtës së mbrojtjes si dhe pasojës që vjen në rast te mosrespektimit të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale (pavlefshmëria absolute e akteve procedurale sipas nenit 128/a të Kodit të Procedurës Penale), rekomandohet që mbrojtësi të caktohet që në momentin e parë që organi procedues ka arsye për të besuar se i pandehuri është i mitur. Në rast se i pandehuri nuk do të rezultojë i mitur, fakti që i është caktuar një mbrojtës nuk sjell asnjëcenim apo pasojë, por në rast se i pandehuri do të rezultojë i mituri apo do tëprezumohet i mitur caktimi i mbrojtësit eviton çdo pavlefshmëri të mundshme të akteve procedurale duke mos dëmtuar në këtë mënyrë hetimin.
    14. Në nenin 49, pika 1, shkronja “a”, të Kodit të Procedurës Penale nuk është përcaktuar një kufi dysheme duke u shprehur vetëm se në rast se i pandehuri është nën moshën 18 vjeç mbrojtja është e detyrueshme. Ndërkohë, në referim të nenit 12 të Kodit Penal mosha për përgjegjësi penale është 14 për krime dhe 16 për kundërvajtje penale, ndërsa në referim të nenit 46 të Kodit Penal, për të miturit që për shkak të moshës nuk kanë përgjegjësi penale mund të jepen masa edukuese. Për këtë arsye, në rastet kur i mituri nuk ka mbushur moshën për përgjegjësi penale, mund të lindë diskutimi nëse do të jetë apo i zbatueshëm neni 49 i Kodit të Procedurës Penale lidhur me mbrojtjen e detyrueshme. Një rast i tillëështë trajtuar nga GJEDNJ dhe sipas praktikës së kësaj të fundit edhe në të tilla raste duhet të procedohet me caktimin e mbrojtësi pasi në të kundërt do të kemi shkelje të nenit 6 të Konventës.[20]

    C3.2. I pandehuri nuk dëgjon dhe nuk flet; i pandehuri është me aftësi të kufizuara, që e pengojnë për të realizuar vetë të drejtën e mbrojtjes

    15. Në pikën 1, shkronja “b”, të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale, parashikohet se organi procedues i siguron menjëherë një mbrojtës të paguar nga shteti të pandehurit që nuk ka zgjedhur mbrojtës ose ka mbetur pa të kur i pandehurinuk dëgjon dhe nuk flet.Nga mënyra e formulimit të kësaj dispozite rezulton se, duke qenë se është përdorur lidhëza “dhe” dhe jo lidhëza “ose”, do të jemi në kushtet e mbrojtjes së detyrueshme nëse i pandehuri as nuk dëgjon dhe as nuk flet (shurdhmemec). Për shkak të këtyre të metave është e kuptueshme që pjesëmarrja dhe realizimi i të drejtave procedurale nga i pandehuri vështirësohet së tepërmi dhe për këtë arsye, duke qenë se konsiderohet person vulnerabël, ligji ka parashikuar mbrojtjen e detyrueshme.
    16. Në pikën 1, shkronja “c”, të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale, parashikohet se organi procedues i siguron menjëherë një mbrojtës të paguar nga shteti të pandehurit që nuk ka zgjedhur mbrojtës ose ka mbetur pa të kur i pandehuri është me aftësi të kufizuara, që e pengojnë për të realizuar vetë të drejtën e mbrojtjes. Jo pa qëllim, shkronjat “b” dhe “c”, të pikës 1, të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale,është vlerësuar që tëtrajtohen në një nënndarje, pasi praktika gjyqësore ka evidentuar raste ku edhe pse i pandehuri mund të ketë vetëm probleme me të folurin apo me dëgjimin dhe jo të dyja së bashku, është vlerësuar se ndodhet në kushte që e pengojnë për të realizuar vetë të drejtën e mbrojtjes. Në një rast të ngjashëm, ku i pandehuri kishte probleme me dëgjimin (vërtetuar kjo me njëaktet përkatëse mjekësore), GJEDNJ konstatoi shkeljen e nenit 6 të KEDNJ për shkak se gjykatat nuk kishin kryer një ekspertim për të përcaktuar nëse problemet me dëgjimin e pengonin apo jo të pandehurin të merrte pjesë në mënyrë efektive nëseancë, nuk i kishin krijuar kushtet për të mundësuar një shkallë më të lartë dëgjimi dhe çfarëështë më e rëndësishmja nuk i kishin siguruar mbrojtës.Po kështu, GJEDNJ theksoi se në bazë të legjislacionit të brendshëm, gjykatat duhet të kishin proceduar me caktimin e një mbrojtësi pasi për shkak tëmetës fizike (probleme me dëgjimin) i pandehuri nuk ishte në gjendjetë realizonte vetë të drejtën e mbrojtjes. Në zbatim të nenit 6, pika 3, shkronja “c”, të KEDNJ, gjykata duhet ti caktojë një mbrojtës të akuzuarit kur e kërkojnë interesat e drejtësisë dhe pjesëmarrja joefektive në proces për shkak të probleme me dëgjimin përbën një nga rastet kur mbrojtësi duhet të caktohet pasi e kërkojnë interesat e drejtësisë.[21]
    17. Sipas nenit 1, paragrafi 2, të Konventës për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar dhe Protokolli Opsional,personatmeaftësitëkufizuarpërfshijnëindividëtmedëmtimefizike, mendore, intelektuale apo shqisore afatgjata të cilat në ndërveprim me barriera tëndryshmemundtëpengojnëpjesëmarrjenetyretëplotëdheefektivenë shoqëri njësoj si pjesa tjetër e shoqërisë. Në nenin 13 të kësaj Konvente është parashikuar se ShtetetPalëdotësigurojnëaksesefektivnëorganetedrejtësisëpër personat me aftësi të kufizuar njësoj si pjesa tjetër e popullsisë. Paaftësia e personit për të realizuar vetë të drejtën e mbrojtjes për shkak të aftësive të kufizuaraështë njëçështje faktike që mbetet për tu vlerësuar rast pas rasti nga organi procedues, por në literatura të ndryshme citohen rastet e papërgjegjshmërisë mendore, inteligjencës së ulët tëtë pandehurit e parë në raport edhe me kompleksitetin e çështjesveçanërishtkomplekstitetin e çështjeve ligjore[22], analfabetizmi, karakteristika të veçanta tëtë pandehurit si p.sh belbëzimi në një shkallë të lartë etj. Po kështu, nëpraktikën e saj GJEDNJka theksuar rëndësinë e marrjes në konsideratë të rrethanave të tilla si intoksikimi (personate alkoolizuar) apo të rrethanave të tjera mendore dhe fizike që i bëjnë personat vulnerabël dhe rrjedhimisht të mos jenë në gjendje të mbrohen vetë.[23] Nga ana tjetër, edhe në Direktivën 2012/13/EU, “Mbi të drejtën e informimit në procesin penal”, pika 26 e Preambulës, parashikohet shprehimisht se kur i sigurojnë personit të dyshuar apo të akuzuar informacionin sipas kësaj Direktive, autoritetet duhet ti kushtojnë rëndësi tëveçantëpersonave që nuk mund të kuptojnë përmbajtjen e informacionit p.sh. për shkak të moshës apo gjendjes fizike ose mendore.

     18. Sipas nenit 41 të Kodit të Procedurës Penale organi procedues mund të gjendet në situatën ku mosha e të pandehurit nuk mund tëpërcaktohet në mënyrë tësigurt, por ka arsye për të besuar se i pandehuri është i mitur. Në një rast të tillëorgani procedues kryen veprimet e nevojshme dhe mund të disponohet edhe me kryerjen e një ekspertimi, por çështja që shtrohet për diskutimështë se në cilin moment do të lindë detyrimi për caktimin e një mbrojtësi sipas nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale, në momentin që ka arsye për të besuar se i pandehuri është i mitur apo pas njohjes me rezultat e verifikimeve dhe/ose ekspertimit. Referuar natyrës së të drejtës së mbrojtjes si dhe pasojës që vjen në rast te mosrespektimit të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale (pavlefshmëria absolute e akteve procedurale sipas nenit 128/a të Kodit të Procedurës Penale), rekomandohet që mbrojtësi të caktohet që në momentin e parë që organi procedues ka arsye për të besuar se i pandehuri është i mitur. Në rast se i pandehuri nuk do të rezultojë i mitur, fakti që i është caktuar një mbrojtës nuk sjell asnjëcenim apo pasojë, por në rast se i pandehuri do të rezultojë i mituri apo do tëprezumohet i mitur caktimi i mbrojtësit eviton çdo pavlefshmëri të mundshme të akteve procedurale duke mos dëmtuar në këtë mënyrë hetimin.

    19. Në nenin 49, pika 1, shkronja “a”, të Kodit të Procedurës Penale nuk është përcaktuar një kufi dysheme duke u shprehur vetëm se në rast se i pandehuri është nën moshën 18 vjeç mbrojtja është e detyrueshme. Ndërkohë, në referim të nenit 12 të Kodit Penal mosha për përgjegjësi penale është 14 për krime dhe 16 për kundërvajtje penale, ndërsa në referim të nenit 46 të Kodit Penal, për të miturit që për shkak të moshës nuk kanë përgjegjësi penale mund të jepen masa edukuese. Për këtë arsye, në rastet kur i mituri nuk ka mbushur moshën për përgjegjësi penale, mund të lindë diskutimi nëse do të jetë apo i zbatueshëm neni 49 i Kodit të Procedurës Penale lidhur me mbrojtjen e detyrueshme. Një rast i tillëështë trajtuar nga GJEDNJ dhe sipas praktikës së kësaj të fundit edhe në të tilla raste duhet të procedohet me caktimin e mbrojtësi pasi në të kundërt do të kemi shkelje të nenit 6 të Konventës.[1]

    C3.2. I pandehuri nuk dëgjon dhe nuk flet; i pandehuri është me aftësi të kufizuara, që e pengojnë për të realizuar vetë të drejtën e mbrojtjes

    20. Në pikën 1, shkronja “b”, të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale, parashikohet se organi procedues i siguron menjëherë një mbrojtës të paguar nga shteti të pandehurit që nuk ka zgjedhur mbrojtës ose ka mbetur pa të kur i pandehurinuk dëgjon dhe nuk flet.Nga mënyra e formulimit të kësaj dispozite rezulton se, duke qenë se është përdorur lidhëza “dhe” dhe jo lidhëza “ose”, do të jemi në kushtet e mbrojtjes së detyrueshme nëse i pandehuri as nuk dëgjon dhe as nuk flet (shurdhmemec). Për shkak të këtyre të metave është e kuptueshme që pjesëmarrja dhe realizimi i të drejtave procedurale nga i pandehuri vështirësohet së tepërmi dhe për këtë arsye, duke qenë se konsiderohet person vulnerabël, ligji ka parashikuar mbrojtjen e detyrueshme.

    21. Në pikën 1, shkronja “c”, të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale, parashikohet se organi procedues i siguron menjëherë një mbrojtës të paguar nga shteti të pandehurit që nuk ka zgjedhur mbrojtës ose ka mbetur pa të kur i pandehuri është me aftësi të kufizuara, që e pengojnë për të realizuar vetë të drejtën e mbrojtjes. Jo pa qëllim, shkronjat “b” dhe “c”, të pikës 1, të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale,është vlerësuar që tëtrajtohen në një nënndarje, pasi praktika gjyqësore ka evidentuar raste ku edhe pse i pandehuri mund të ketë vetëm probleme me të folurin apo me dëgjimin dhe jo të dyja së bashku, është vlerësuar se ndodhet në kushte që e pengojnë për të realizuar vetë të drejtën e mbrojtjes. Në një rast të ngjashëm, ku i pandehuri kishte probleme me dëgjimin (vërtetuar kjo me njëaktet përkatëse mjekësore), GJEDNJ konstatoi shkeljen e nenit 6 të KEDNJ për shkak se gjykatat nuk kishin kryer një ekspertim për të përcaktuar nëse problemet me dëgjimin e pengonin apo jo të pandehurin të merrte pjesë në mënyrë efektive nëseancë, nuk i kishin krijuar kushtet për të mundësuar një shkallë më të lartë dëgjimi dhe çfarëështë më e rëndësishmja nuk i kishin siguruar mbrojtës.Po kështu, GJEDNJ theksoi se në bazë të legjislacionit të brendshëm, gjykatat duhet të kishin proceduar me caktimin e një mbrojtësi pasi për shkak tëmetës fizike (probleme me dëgjimin) i pandehuri nuk ishte në gjendjetë realizonte vetë të drejtën e mbrojtjes. Në zbatim të nenit 6, pika 3, shkronja “c”, të KEDNJ, gjykata duhet ti caktojë një mbrojtës të akuzuarit kur e kërkojnë interesat e drejtësisë dhe pjesëmarrja joefektive në proces për shkak të probleme me dëgjimin përbën një nga rastet kur mbrojtësi duhet të caktohet pasi e kërkojnë interesat e drejtësisë.[2]

    22. Sipas nenit 1, paragrafi 2, të Konventës për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar dhe Protokolli Opsional,personatmeaftësitëkufizuarpërfshijnëindividëtmedëmtimefizike, mendore, intelektuale apo shqisore afatgjata të cilat në ndërveprim me barriera tëndryshmemundtëpengojnëpjesëmarrjenetyretëplotëdheefektivenë shoqëri njësoj si pjesa tjetër e shoqërisë. Në nenin 13 të kësaj Konvente është parashikuar se ShtetetPalëdotësigurojnëaksesefektivnëorganetedrejtësisëpër personat me aftësi të kufizuar njësoj si pjesa tjetër e popullsisë. Paaftësia e personit për të realizuar vetë të drejtën e mbrojtjes për shkak të aftësive të kufizuaraështë njëçështje faktike që mbetet për tu vlerësuar rast pas rasti nga organi procedues, por në literatura të ndryshme citohen rastet e papërgjegjshmërisë mendore, inteligjencës së ulët tëtë pandehurit e parë në raport edhe me kompleksitetin e çështjesveçanërishtkomplekstitetin e çështjeve ligjore[3], analfabetizmi, karakteristika të veçanta tëtë pandehurit si p.sh belbëzimi në një shkallë të lartë etj. Po kështu, nëpraktikën e saj GJEDNJka theksuar rëndësinë e marrjes në konsideratë të rrethanave të tilla si intoksikimi (personate alkoolizuar) apo të rrethanave të tjera mendore dhe fizike që i bëjnë personat vulnerabël dhe rrjedhimisht të mos jenë në gjendje të mbrohen vetë.[4] Nga ana tjetër, edhe në Direktivën 2012/13/EU, “Mbi të drejtën e informimit në procesin penal”, pika 26 e Preambulës, parashikohet shprehimisht se kur i sigurojnë personit të dyshuar apo të akuzuar informacionin sipas kësaj Direktive, autoritetet duhet ti kushtojnë rëndësi tëveçantëpersonave që nuk mund të kuptojnë përmbajtjen e informacionit p.sh. për shkak të moshës apo gjendjes fizike ose mendore.

    C3.3. I pandehuri akuzohet për një vepër penale, për të cilën ligji parashikon dënim në maksimum jo më pak se 15 vjet me burgim;

    23. Në pikën 1, shkronja “ç”, të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale, parashikohet se organi procedues i siguron menjëherë një mbrojtës të paguar nga shteti të pandehurit kur akuzohet për një vepër penale, për të cilën ligji parashikon dënim në maksimum jo më pak se 15 vjet me burgim. Në këtë kategori do të bëjnë pjesë edhe veprat penale për të cilat maksimumi i dënimit të parashikuar është 15 vjet burgim, duke qenë se jo më pak se 15 vjet burgim përfshin në vetvete edhe dënimin me 15 vjet burgim. Rregulli i përcaktuar në pikën 1, shkronja “d”, të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale është në përputhje me praktikën e GJEDNJ e cila ka theksuar senjë ndër shkaqet për të cilat mund të kërkohet mbrojtja e detyrueshme ështëshkalla e rrezikshmërisë së veprës penale dhe rrjedhimisht masa e lartë e dënimit që mund të caktohet ndaj të pandehurit, pasi në këto raste e drejta për një proces të rregullt duhet të sigurohet në shkallën më tëlartë të mundshme.[5] Në të kundërt, në rastet e veprave të lehta penale, GJEDNJ ka vlerësuar se interesat e drejtësisë nuk e kërkojnë caktimin e një mbrojtësi.[6]

    24. Lidhur më këtë rast të mbrojtjes së detyrueshme duhet pasur kujdes në cilësimin juridik tëfaktit penal duke qenë sedetyrueshmëria e mbrojtjes është e lidhur drejtpërsëdrejti me masën e dënimit e cila nga ana e saj lidhet pikërisht me cilësimin juridik tëfaktit penal. Edhe pse në pamje të parë mund të duket sikur ndryshimi i cilësimit juridik të faktit penalështë atribut i prokurorisë kjo nuk do të thotë se nuk mund ti nënshtrohet vlerësimit në raport me cenimin e të drejtës së mbrojtjes që mund të ketë sjellë për të pandehurin. Nëpraktikën e sajGJEDNJ ka konstatuar shkeljen e nenit 6 të Konventës dhe të së drejtës së mbrojtjes pikërisht për shkak të mënyrës së si kishte vepruar prokuroria në rikualifikimin e veprës penale, rikualifikim i cili ndikonte drejtpërsëdrejti nëdetyrueshmërinë e mbrojtjes.[7]

    C3.4.I pandehuri akuzohet për një vepër penale, sipas shkronjave “a” dhe “b”, të nenit 75/a, të Kodit

    25. Në pikën 1, shkronja “d”, të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale, parashikohet se organi procedues i siguron menjëherë një mbrojtës të paguar nga shteti të pandehurit kur akuzohet për një vepër penale sipas shkronjave “a” dhe “b”, të nenit 75/a, të Kodit. Ashtu sikurse në rastin kur i pandehuri akuzohet për një vepër penale, për të cilën ligji parashikon dënim në maksimum jo më pak se 15 vjet me burgim, edhe në këtë rast detyrueshmëria e mbrojtjes është e lidhur seriozitetin që paraqesin veprat penale të cilat janë në kompetencë të Gjykatës kundër Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit si dhe me personin e të pandehurve. Po kështu, për të pandehurit që mund të pretendojnë se kanë cilësitë e nevojshme që të mbrohen vetë sikurse mund të jenë gjyqtarët, prokurorët, avokatët, do jetë i zbatueshëm qëndrimi i GJEDNJ nëçështjenCorreia de Matos kundër Portugalisë, duke mos e vlerësuar mbrojtjen e detyrueshme në kundërshtim me nenin 6 të KEDNJ në rastet kur për shkak të cilësive të tij i pandehuri pretendon se mund të mbrohet vetë.

    C3.5.I pandehuri është deklaruar i ikur ose në mungesë me vendim gjykate

    26. Në pikën 1, shkronja “dh”, të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale, parashikohet se organi procedues i siguron menjëherë një mbrojtës të paguar nga shteti të pandehurit që nuk ka zgjedhur mbrojtës ose ka mbetur pa të kur është deklaruar i ikur ose në mungesë me vendim gjykate. Kjo dispozitë përbën një pasqyrim të qartë të faktit që qëllimi i mbrojtjes së detyrueshme është barazia e armëve, kontradiktoriteti dhe realizimi i mbrojtjes së të pandehurit, të cilët përbëjnë edhe elementët më thelbësorë të procesit të rregullt ligjor. Në ndryshim nga rastet e tjera të mbrojtjes së detyrueshme, në rastin kur i pandehuri është deklaruar i ikur apo në mungesë kemi të bëjmë më një situatë procedurale dhe mbrojtja e detyrueshme do të vazhdojë për sa kohë i pandehuri do të jetë i ikur apo në mungesë. Detyrueshmëria e mbrojtjes në rastet kur i pandehuri është deklaruar i ikur ose në mungesë me vendim gjykate është në përputhje me praktikën e GJEDNJ e cila ka theksuar se e drejta e mbrojtjes nuk varet nga pjesëmarrja e të pandehurit në proces.[8]

    27. Deklarimi i ikjes është i parashikuar në nenin 247 të Kodit të Procedurës Penalen dhe sipas pikës 3 të këtij neni me aktin që deklaron ikjen, gjykata i cakton personit që ka ikur një mbrojtës, duke qenë në këtë mënyrë në përputhje me nenin 49, pika 1, shkronja “dh”, të Kodit të Procedurës Penale. Për sa i përket rastit kur i pandehuri është deklaruar në mungesë me vendim gjykate, formalisht jemi në kushtet e nenit 352 të Kodit të Procedurës Penale pasi është kjo dispozitëqë parashikon gjykimin në mungesë, ndërsa neni 351 i Kodit të Procedurës Penale i referohet rasteve të mosparaqitjes apo largimit të vullnetshëm tëtë pandehurit. Në rastin e fundit gjykata vazhdon gjykimin jo në mungesë tëtë pandehurit, por pa pjesëmarrjen e tij. Për këtë arsye, në pamje të parë, mund të lindë diskutimi nëse mbrojtja e detyrueshme sipas nenit 49, pika 1, shkronja “dh” të Kodit të Procedurës Penale i referohet vetëm gjykimit në mungesë sipas nenit 352 të Kodit të Procedurës Penale apo edhe gjykimit pa pjesëmarrjen e të pandehurit sipas nenit 351 të Kodit të Procedurës Penale.

    28. Duke mbajtur në konsideratë qëllimin e mbrojtjes së detyrueshme dhe elementin e përbashkët në të dy rastet qëështë mosparaqitja e të pandehurit në proces, pavarësisht nëse është apo jo e vullnetshme, atëherë në të dy rastet gjykata ështëe detyruar të caktojë mbrojtës nëse i pandehuri nuk ka zgjedhur një të tillë ose ka mbetur pa të. Vetë neni 351, pika 3, i Kodit të Procedurës Penale ka parashikuar se në rastet e parashikuara nga pikat 1 dhe 2, të këtij neni, (i pandehuri kadeklaruarvullnetinetijpërtëmosmarrëpjesënëgjykimose i pandehuri heq dorë në mënyrë të qartë nga e drejta tij për të marrë pjesë në gjykim), i pandehuri konsiderohet i pranishëm, me kusht që gjykimi të zhvillohet në praninë e mbrojtësit. Nga krahasimi i dispozitave rezulton se mbrojtja e detyrueshme lidhet me pasojën që si në rastin e nenit 351 ashtu edhe në rastin e nenit 352 të Kodit të Procedurës Penaleështë gjykimi pa qenë i pandehuri i pranishëm. Nëse kjo pasojë ka ardhur për shkak të mosparaqitjes së vullnetshme apo tëpavullnetshmetëtë pandehurit shërben për të përcaktuar më pas procedurën që do të ndjekë gjykata (sipas nenit 351 apo 352 të Kodit të Procedurës Penale), por nuk ndikon në faktin që në të dy rastet gjykimi vazhdon në praninë e detyrueshme të një mbrojtësi. Një qëndrim i tillëështë në përputhje edhe me praktikën e GJEDNJ e cila ka argumentuar se edhe nëse i pandehuri nuk paraqitet pa asnjë shkak pavarësisht njoftimit të rregullt, ky veprim nuk mundet kurrsesi në asnjë rrethanë ti mohojë atij të drejtën e mbrojtjes. Nevoja për të pasur të pandehurin në gjykim mund tëplotësohet me mjete të tjera, por jo duke i cenuar të drejtën e mbrojtjes.[9]

    C3.6.Merret në pyetje personi i arrestuar ose i ndaluar;

     

    29. Në pikën 1, shkronja “e”, të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale, parashikohet se organi procedues i siguron menjëherë një mbrojtës të paguar nga shteti personittë arrestuar ose tëndaluar kur ky i fundit merret në pyetje dhenuk ka zgjedhur mbrojtës ose ka mbetur pa të. Ky rregullim është në përputhje me Direktivën2013/48/EU si dhe praktikën e GJEDNJ e cila ka theksuar rëndësinë e mbrojtësit gjatë marrjes në pyetje të personit të arrestuar apo ndaluar. Në këtë aspekt është e rëndësishme të theksohet se sipas praktikës së GJEDNJ e drejta e mbrojtjes lind që në momentin e arrestimit/ndalimit dhe kjo e drejtë do të jetë e zbatueshme pavarësisht faktit nëse i arrestuari/ndaluari është pyetur apo jo gjatë kësaj kohe[10] (referuar këtij standardi organi procedues nuk ka asnjë ndalim që në aktin që dokumenton arrestimin të caktojë edhe mbrojtësin).Për të garantuar një të drejtë efektive, në nenin 3, pika 4, tëDirektivës 2013/48/EU është përcaktuar se pavarësisht dispozitave mbi mbrojtjen e detyrueshme Shtetet Anëtare duhet të marrin masat për të siguruar se personave që u është hequr liria janë në gjendje të ushtrojnë të drejtën e tyre efektivisht. Në vendosjen e një detyrimi të tillëështë marrë parasysh vështirësia që kanë personat e arrestuar/ndaluar për të gjetur dhe për tu lidhur me një avokat dhe për këtë arsye në pikën 28 të Preambulës së Direktivës Shtetet Anëtare orientohen gjithashtu që personit tëarrestuar/ndaluar tu vihet në dispozicion një listë me avokatë nga e cila ai mund të zgjedhë një mbrojtës.

    30. Në praktikën e saj GJEDNJ ka theksuar se personit të arrestuar/ndaluar i duhet dhënë mundësia të bëjë zgjedhjen e mbrojtësit që ai dëshiron dhe më pas të procedohet me mbrojtësin e caktuar.[11] Për të bërë të mundur ushtrimin efektiv të së drejtës së mbrojtjes, personi i arrestuar/ndaluar duhet të informohet mbi shkaqet e arrestimit, vendndodhjen e tij dhe i duhet dhënë mundësia që të kontaktojëmenjëherë me familjarët e tij. Në këtë mënyrë familjarët do të kenë mundësinë të zgjedhin një mbrojtës të përshtatshëm dhe mbrojtësi nuk do të humbasë kohë për të gjetur se ku ndodhet personi i arrestuar/ndaluar. Sikurse është parashtruar edhe më sipër qëndrimi pasiv i organit procedues (moskryerja e veprimeve që pengojnë të drejtën e mbrojtjes) nuk është i mjaftueshëm për të përmbushur detyrimin pozitiv lidhur me të drejtën e mbrojtjes, por organi procedues duhet të marrë masat e nevojshme për të garantuar ushtrimin e kësaj të drejte veçanërisht për personat e arrestuar apo ndaluar duke qenë se kufizimi i lirisë i kushtëzon në ushtrimin e të drejtës.

    31. Fakti që marrja në pyetje e personave të arrestuar apo ndaluar duhet të bëhet në praninë e detyrueshme të një mbrojtësi do të thotë se ato që njihen si “biseda informale” nuk mund të përdoren ndaj personit të arrestuar apo ndaluar në vijim të procedimit. Lidhur me praktika të tilla GJEDNJ ka vlerësuar se deklarimet e dhëna gjatë këtyre bisedave informale me punonjësit e policisë nuk mund të përdoren si provë në gjykim dhe për të njëjtin efekt nuk mund të pranohet si provë në gjykim as dëshmia e punonjësve të policisë lidhur me deklarimet që ka dhënë personi i arrestuar/ndaluar përpara së të pyetej rregullisht në praninë e një mbrojtësi.[12] Një qëndrim i tillë është reflektuar tashmë edhe në Kodin e Procedurës Penale, duke qenë se në nenin 256, pika 3, të Kodit parashikohet se deklarimet e bëra nga i arrestuari ose i ndaluari përpara se të ketë marrë letrën e të drejtave ose përpara takimit me mbrojtësin e tij, nuk mund të përdoren.

    C3.6. Në rastet e parashikuara nga paragrafi 5, i nenit 205, ose paragrafi 1, i nenit 296

    32. Në pikën 1, shkronja “ë”, të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale, parashikohet se organi procedues i siguron menjëherë një mbrojtës të paguar nga shteti të pandehurit që nuk ka zgjedhur mbrojtës ose ka mbetur pa të në rastet e parashikuara nga paragrafi 5, i nenit 205, ose paragrafi 1, i nenit 296 të Kodit. Kjo dispozitë përmban në vetvete dy raste të mbrojtjes së detyrueshme: 1) në rastin e kontrollit të vendeve, kur nuk njihet ose nuk gjendet pronari ose poseduesi i sendit; 2) në rastin e pyetjes së personit ndaj të cilit zhvillohen hetimet. Në rastin e kontrollit të vendeve, kur nuk njihet ose nuk gjendet pronari ose poseduesi i sendit, ligji ka parashikuar mbrojtjen e detyrueshme me qëllim garantimin e transparencës së kontrollit dhe kontrodiktoritetit procedural. Në rast të mosrespektimit të këtij detyrimi do të jemi në kushtet e pavlefshmërisë absolute të akteve sipas nenit 128/a të Kodit të Procedurës Civile.

    33. Në rastin e pyetjes së personit nën hetim ligji ka parashikuar mbrojtjen e detyrueshme pasi, sikurse ka theksuar GJEDNJ, në parim e drejta e mbrojtjes do të cenohet në mënyrë të pakthyeshme nëse personi i dyshuar bën deklarimeve që tregojnë inkriminim gjatëpyetjes së tij pa praninë e një mbrojtësi. Në mënyrë që e drejta për një proces të rregullt të jetë një e drejtë efektive neni 6 i Konventës kërkon që, si rregull, e drejta e mbrojtjes duhet të sigurohet që nga momenti i pyetjes së parë së personit të dyshuar nga policia, përveçsekur nga rrethanat konkrete të rastit ka shkaqe të justifikuara për ta kufizuar këtë të drejtë. (Salduz kundër Turqisë, 27.11.2008, e cila shërbeu më pas për miratimin e Direktivës2013/48/EU). Ky rregull është pasqyruar edhe në Direktivën2013/48/EU, e cila në nenin 3, pika 2, shkronja “a”, parashikon se personat e dyshuar apo akuzuar kanë të drejtën e mbrojtjes përpara se të merren në pyetje. Parashikimi i mbrojtjes së detyrueshme gjatë pyetjes së personit nën hetim është i lidhur ngushtësisht edhe me respektimin e të drejtës për të mos inkriminuar veten, e mbrojtur edhe nga Direktiva 2016/343/EU, datë 09.03.2016, “Mbi forcimin e disa aspekteve tëprezumimit të pafajësisë dhe të drejtës për të marrë pjesë në gjykim në procesin penal”.

    34. Në lidhje me detyrueshmërinë e mbrojtjes gjatë pyetjes së personit nën hetim duhet të mbahet në konsideratëpraktika e GJEDNJ lidhur me faktin se ky detyrim nuk lind në momentin që personi merr formalisht cilësinë e personit nën hetim, por që në momentin që ekziston dyshimi i arsyeshëm se personi mund të jetë i përfshirë në kryerjen e një vepre penale pavarësisht cilësisë së tij (shiko më sipër trajtimin e termave “i pandehur” dhe “akuzë”). Nga ana tjetër, në praktikën e GJEDNJ, reflektuar më pas edhe në Direktivën 2013/48/EU, është theksuar edhe fakti autoritetet duhet të sigurojnë një pjesëmarrje aktive të mbrojtësit gjatë pyetjes pasi e drejta e mbrojtjes nuk do të konsiderohet e garantuar nëse mbrojtësi thjesht qëndron pranë personit nën hetim pa pasur të drejtëp.sh. të bëjë pyetje, të kërkojë sqarime etj.[13]

    C3.7. Në çdo rast tjetër të parashikuar nga ligji

    35. Në pikën 1, shkronja “ë”, të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale, parashikohet se organi procedues i siguron menjëherë një mbrojtës të paguar nga shteti të pandehurit që nuk ka zgjedhur mbrojtës ose ka mbetur pa të nëçdo rast tjetër që ligji parashikon praninë e detyrueshme të mbrojtësit. Nga vetë shprehja “në çdo rast tjetër të parashikuar në ligji”, rezulton se rastet e mbrojtjes së detyrueshme nuk janë vetëm ato të listuar në nenin 49 të Kodit të Procedurës Penale, por do të jetë edhe çdo rast tjetër për të cilin ligji parashikon praninë e mbrojtësit edhe pse mund të mos shprehet se mbrojtja është e detyrueshme. Raste të tjera ku ligji parashikon praninë e mbrojtësit e cila duhet të cilësohet si mbrojtje e detyrueshme mund të përmendim: pyetjen personit të marrë si të pandehur në një procedim të lidhur (neni 167, pika 3); njohjen e personave (neni 171, pika 4); marrja e kampionit biologjik ose kryerja e procedurave mjekësore (neni 201/a, pika 12); seancën e vleftësimit (neni 259, pika 1);zgjatja e paraburgimit (neni 264); kontrollet dhe sekuestrimet (neni 310); gjykimi nëseancë paraprake (neni 332); realizimi i marrëveshjes (neni 406/d, pika 2), shqyrtimi i kërkesës për miratimin e marrëveshjes (neni 406/dh, pika 2), etj.

    36. Në praktikën e GJEDNJ është theksuar rëndësia e pranisë së mbrojtësit nëkryerjen e disa veprimeve hetimore të tilla si paraqitja për njohje[14], rindërtimi i vendit të ngjarjes[15] dhe ballafaqimet[16]. Sipas nenit 171 të Kodit të Procedurës Penale rezulton se parashikohet prania e detyrueshme e mbrojtësit, ndërsa për sa i përket ballafaqimit dhe rindërtimit të vendit të ngjarjes (këqyrjeve) nuk parashikohet shprehimisht prania e detyrueshme e mbrojtësit. Për sa i përket ballafaqimit, duke qenë se në thelb konsiston në pyetjen e personave dhe më pas ballafaqimin midis tyre do të zbatohen të njëjtat rregulla si për pyetjen e personit nën hetim të trajtuar më sipër dhe rrjedhimisht edhe gjatë ballafaqimit personi për të cilin ka një dyshim tëarsyeshëm se mund të ketë kryer një vepër penale duhet të pyetet në praninë e detyrueshme të mbrojtësit. Për sa i përket rindërtimit të vendit tëngjarjes, organi procedues mund ti referohet si praktikës së GJEDNJ ashtu edhe Direktivës 2013/48/EU e cila në nenin 3, pika 3, shkronja “c”, ka përcaktuar njëlistë jo shteruese të veprimeve hetimore në kryerjen e të cilave të pandehurit i duhet garantuar e drejta e mbrojtjes.

    37. Për përcaktimin e rasteve të tjera ku mbrojtja mund të jetë e detyrueshme, gjykata mund ti referohetdrejtpërsëdrejti Konventës si dhe praktikës së GJEDNJ. Një ndër rastet e përmendura nga GJEDNJ që mund të legjitimojë mbrojtjen e detyrueshme është edhe rasti kur i pandehuri me sjelljen e tij pengon zhvillimin e duhur të gjykimit dhe në këtë rast mund të procedohet me caktimin e një mbrojtësi pasi qëllimi mbetet miradministrimi i drejtësisë.[17]

    C.4. Vazhdimësia e mbrojtjes

     38. Në pikën 2 të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale parashikohet se mbrojtësindihmontëpandehurinnëtëgjithafazate procedimit, për aq kohë sa ekzistojnë kushtet e parashikuara në pikën 1 të këtij neni. Në të gjitha fazat e procedimit do të thotë se neni 49 i Kodit të Procedurës Penale do të zbatohet edhe në gjykimin në Gjykatën e Lartë, qëndrim i cili është mbajtur edhe nga Gjykata Kushtetuese e cila është shprehur seGjykata e Lartë, krahas parimeve të tjera, është e detyruar të respektojë konradiktoritetindhe barazinë e palëve në gjykim.[18] Nga ana tjetër, sipas pikës 2 të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale mbrojtja e detyrueshme do të zbatohet për aq kohë sa ekzistojnë kushtet e saj,p.sh. nëse aftësia e kufizuar që e ka penguar të pandehurin të realizojë vetë të drejtën e mbrojtjes nuk ekziston më atëherë nuk janë më as kushtet e mbrojtjes së detyrueshme dhe në vazhdim të procedimit nuk ka ndalim që i pandehuri të mbrohet vetë. Megjithatë jo në të gjitha rastet mund të arrihet direkt në konkluzionin se nuk ekzistojnë më kushtet e mbrojtjes së detyrueshme. P.sh nëse gjykata e shkallës së parë ka ndryshuar cilësimin juridik të veprës penale dhe vepra penale për të cilën është dënuar i pandehuri është një vepër më e lehtë për të cilën nuk parashikohet dënim në maksimum jo më pak se 15 vjet burgim, shtrohet pyetja nëse i pandehuri do ta ketë apo jo të detyrueshme mbrojtjen në gjykimin në apel. Në një rast të tillë, vlerësohet më i përshtatshëm një qëndrim garantues i të drejtës së mbrojtjes duke qenë se qëllimi i parashikimit të mbrojtjes së detyrueshme në rastet e veprave penale të rënda është që të garantojë në shkallën më të lartë të mundshme procesin e rregullt. Për sa kohë ekziston mundësia që në gjykimin në apel tëndryshohet sërish cilësimi juridik i faktit penal sipas pretendimit të akuzës atëherë do të vlerësohet se vazhdojnë të ekzistojnë kushtet e mbrojtjes së detyrueshme.

    C.5. Mënyra e caktimit të mbrojtësit, të drejtat dhe detyrimet e tij, zëvendësimi i mbrojtësit

    39. Sipas pikës 3 të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penalembrojtësi i caktuar zgjidhet nga organi procedues nga lista e vënë në dispozicion nga Dhoma e Avokatisë. Fakti që mbrojtësi zgjidhet nga organi procedues nuk do të thotë se nuk duhet të merret mendimi i të pandehurit në zgjedhjen e mbrojtësit pasi në fund të fundit raporti do të krijohet midis të pandehurit dhe mbrojtësit. Megjithatë kjo nuk është një e drejtë absolute dhe nëse ka shkaqe të ligjshme gjykata mund të mos e marrë në konsideratëpreferencën e të pandehurit[19] (një rast i tillë mund të jetë rasti kur i pandehuri kërkon që si mbrojtës kryesisht ti caktohet mbrojtësi i të bashkëpandehurit ndërkohë qëekziston një ndalim sipas nenit 54 të Kodit të Procedurës Penale).

    40. Si rregull mbrojtësi zgjidhet nga lista e vënë në dispozicion nga Dhoma e Avokatisë. Ky rregull i shërben në thelb edhe gjykimit brenda një afati të arsyeshëm sepse lista përbën një lehtësi për organin procedues për të caktuar “menjëherë” një mbrojtës.Lidhur më këtë parashikim, i cili ështëi njëjtë edhe në Kodin e Procedurës Penale Italiane (neni 97, paragrafi 2), Gjykata Kushtetuese Italiane është shprehur se rregulli sipas të cilit mbrojtësi zgjidhet nga lista e vënë në dispozicion nga Dhoma e Avokatisë nuk është antikushtetuespasi qëllimi i legjislatorit është ofrimi i një mbrojtje të një standardi të caktuar kualitativ dhe garantimi i një të drejte efektive mbrojtjeje.[20] Nga ana tjetër, edhe në rast se mbrojtësi nuk zgjidhet nga lista e vënë në dispozicion nga Dhoma e Avokatisë (në listë listohen mbrojtësit që parimisht pranojnë të caktohen kryesisht) kjo nuk përbën shkak për ndonjë pavlefshmëri pasi pavlefshmëria lidhet me mungesën e mbrojtësit në rastet e mbrojtjes së detyrueshme dhe jo me emrin e mbrojtësit. Një qëndrim i tillëështë mbajtur edhe nga Gjykata e Kasacionit në Itali e cila është shprehur se nuk është i pavlefshëmcaktimi i një mbrojtësi i cili nuk është në listën e vënë në dispozicion nga Dhoma e Avokatisë. Një nga funksionet e listës është të evidentojë mbrojtësit që mund të sigurohen menjëherë, por kjo nuk e pengon gjykatën që për nevoja të gjykimit të caktojë një mbrojtës i cili është i pranishëm në sallë edhe pse ky i fundit mund të mos jetë në listën e Dhomës sëAvokatisë.[21]

    41. Në paragrafin 4 të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale parashikohet se gjykata,prokuroridhepoliciagjyqësore,kurduhettëkryejnënjëveprimpërtëcilinparashikohet ndihma e mbrojtësit dhe kur i pandehuri është pa mbrojtës, njoftojnë për këtë veprim mbrojtësin e caktuar. Lidhur me këtë njoftim ligji nuk ka parashikuar ndonjë formë të caktuar dhe njoftimi mund të bëhet së bashku me njoftimin e aktit lidhur me veprimin për të cilin është e nevojshme prania e mbrojtësit.Si rregull, me caktimin e mbrojtësit organi procedues duhet të njoftojë menjëherë edhe të pandehurin, por mosrealizimi i një njoftimi të tillë nuk sjell pavlefshmërinë e veprimit në të cilin kërkohet prania e mbrojtësit me kushtin që për këtë veprim të jetë njoftuar vetë mbrojtësi.

    42. Në paragrafin 5 të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale parashikohet mundësia e zëvendësimit të mbrojtësit nëse mungesa e tijështë e përligjur. Një rregullim i tillëështë pranuar që në praktikën e hershme të GJEDNJ e cila është shprehur se neni 6, paragrafi 3, shkronja “c” i Konventës flet për “ndihmë” dhe jo “emërim”. Thjesht emërimi/caktimi i një mbrojtësi nuk siguron mbrojtjen efektive pasi mbrojtësi mund të sëmuret rëndë, mund t’i ndalohet për një kohë të gjatë të veprojë, mund t’i shmanget detyrave të tij etj., dhe nëse autoritetet njoftohen për situatën ato mund ta zëvendësojnë avokatin apo të marrin masa ndaj tij me qëllim që ai të detyrohet të përmbushë detyrimet.[22] Zëvendësimi i mbrojtësit të zgjedhur edhe në rastet kur ky i fundit nuk paraqitet për shkaqe të përligjura (p.sh.është me raport për paaftësi të përkohshme në punë për një periudhë relativisht të gjatë kohe çka pengon vazhdimin e gjykimit) nuk është në kundërshtim me nenin 6 të KEDNJ pasi e drejta për tu mbrojtur nga një mbrojtës i zgjedhur nuk është absolute dhe nëse interesat e drejtësisë e kërkojnëmbrojtësi i zgjedhur mund të zëvendësohet[23](p.sh. rasti kur mbrojtësi për shkaqe të përligjura nuk mund të paraqitet në seancën e vleftësimit zhvillimi i të cilës është i kushtëzuar nga afatet ligjore).

    43. Në rast se mbrojtësi i zgjedhur ose i caktuar nuk është siguruar, nuk është paraqitur ose e ka lënë mbrojtjen, gjykata ose prokurori zbaton paragrafin 4, të nenit 350, të Kodit duke gjobitur mbrojtësindhe krahas gjobës mund ta urdhërojë këtë të fundit të paguajë edhe shpenzimet e seancës.Mossigurimi i mbrojtësitka të bëjë me rastet kur mbrojtësi nuk është mundur të kontaktohet në bazë të të dhënave që disponohen (numri i kontaktit rezulton i ndryshuar apo i padisponueshëm, në adresën e vënë në dispozicion mbrojtësi rezulton“i panjohur” apo “larguar” etj.). Gjobitja sipas nenit 350 të Kodit të Procedurës Penale është parashikuar si mjet për të detyruar mbrojtësin që të përmbushë detyrimet e tij, por kjo nuk do të thotë se në rastet kur mbrojtësi nuk është siguruar, nuk është paraqitur ose ka lënë mbrojtjen gjykata ose prokurori nuk kanë të drejtë të procedojnë me zëvendësimin e mbrojtësit(p.sh. në rast se mbrojtësi nuk është mundur të sigurohet dhe nuk ka të dhëna të tjera që mund të shërbejnë për njoftimin e tij apo në rast se mbrojtësi pavarësisht përsëritjes së njoftimit sërish nuk paraqitet pa shkak gjykata ose prokurori kanë të drejtë të procedojnë me zëvendësimin e tij pasi thjesht përsëritja e njoftimeve dhe vendosja e gjobës sipas nenit 350/4 të Kodit të Procedurës Penalen nuk garanton të drejtën e mbrojtjes për të pandehurin).Nëse mbrojtësi i zgjedhur apo i caktuar nuk është paraqitur dhe mungesa e tij nuk është e përligjur gjykata ose prokurori si rregull duhet të verifikojnërrethanat përkatësepërpara së të veprojnë me zëvendësimin e mbrojtësit (për këtë arsye në këto raste Kodi ka parashikuar fillimisht vetëm gjobitjen dhe jo zëvendësimin e mbrojtësit sikurse në rastin kur mungesa është e përligjur). Një rast i ngjashëm është trajtuar edhe nga GJEDNJ e cila konstatoi shkelje të nenit 6 të Konventës për shkak se gjykata, megjithëse mbrojtësi i caktuar sipas skemës së ndihmës ligjore nuk ishte paraqitur pa parashtruar asnjë shkak, vendosi mospranimin e ankimit me arsyetimin se ankuesi kishte dështuar në ndjekjen e ankimit. Sipas GJEDNJ gjykata duhej të kishte marrë masa për të verifikuar mosparaqitjen e mbrojtësit dhe të dispononte lidhur me rrethanat e mosparaqitjes së tij.[24]

    44. Zëvendësimi i mbrojtësit sipas nenit 49, pika 5, të Kodit të Procedurës Penale si rregull ka karakter të përkohshëm dhe zëvendësimi zgjat për aq sa është i pranishëm shkaku që e ka penguar mbrojtësin e zgjedhur apo të caktuar që të paraqitet. Një rregull i tillëështë parashikuar për të garantuar parimin e vazhdimësisë së mbrojtjes që ndikon edhe në efketshmërinë e saj. Nëse pengesa ka karakter përfundimtar, sikurse është rasti kur mbrojtësi heq dorë nga mbrojtja dhe i pandehuri nuk ka zgjedhur një mbrojtës tjetër atëherë duhet të caktohet një mbrojtës i ri i cili do të jetë mbrojtësi i të pandehurit për të gjitha veprimet në vijim. Në rast se zëvendësimi i mbrojtësit të zgjedhur bëhet për shkak se ky i fundit ka hequr dorë nga mbrojtja, njoftimi drejtuar mbrojtësit të caktuar është i vlefshëm edhe nëse heqja dorë nga mbrojtësi i zgjedhur nuk i është komunikuar tëpandehurit. Po kështu, edhe njoftimi drejtuar mbrojtësit i cili ka hequr dorë nga mbrojtja, por nuk është zëvendësuar ende, do të jetëgjithashtu i vlefshëm.[25]

    45. Në rast se mungesa e mbrojtësit tëzgjedhur apo të caktuar është e përligjur, zëvendësimi i mbrojtësit do të realizohet nenit 49, pika 5, të Kodit të Procedurës Penale, nëse mbrojtësi nuk ka caktuar më parë njëzëvendësues të tij sipas nenit 51 të Kodit të Procedurës Penale. Në rastin e fundit është detyrimi i mbrojtësitqë të marrë masat për ti bërë të ditur organit procedues faktin se është caktuar një zëvendësues me pëlqimin e të pandehurit për shkak të pengesës së përkohshme të tij për të ushtruar detyrën, pasi në rast të kundërt organi procedues duhet të zbatojë nenin 49, pika 5, të Kodit të Procedurës Penale.

    46. Mbrojtësi zëvendësues sipas nenit 49, pika 5, të Kodit të Procedurës Penale, ushtron të drejtat dhe merr përsipër detyrimet e mbrojtësit. Ushtrimi i të drejtave dhe marrja përsipër e detyrimeve nga mbrojtësi zëvendësuesdo të jetë deri në momentin që bie shkaku për të cilin mbrojtësi i parë u zëvendësua dhe kuptohet që për këtë duhet të njoftojë vetë mbrojtësi i zëvendësuar. Gjatë kësaj periudhe të gjitha njoftimet do ti bëhen mbrojtësit të caktuar si zëvendësues dhe ecja e afateve do tëpërllogaritet nga njoftimi i mbrojtësit zëvendësues dhe jo mbrojtësit tëzëvendësuar, edhe pse mbrojtësi i parëvazhdon të ketë të drejtën për të paraqitur ankim duke qenë se mbetet titullari i mbrojtjes.[26]Njoftimi për veprimin/seancën e radhës i takon mbrojtësit zëvendësues dhe organi procedues nuk ka asnjë detyrim të njoftojë mbrojtësine zëvendësuar.[27]Mosnjoftimi i mbrojtësit të zgjedhur i cili ka pasur pengesë për të marrë pjesë në seancë nuk pasjelle asnjë pavlefshmëri për sa kohë zëvendësuesi vepron në emër dhe për llogari të mbrojtësit që është zëvendësuar.[28]

    47. Në paragrafin e gjashtë të nenit 49 të Kodit të Procedurës penale është parashikuar se mbrojtësi i caktuar mund të zëvendësohet vetëm për shkaqe të përligjura. Ky rregull është parashikuar për të garantuar vazhdimësinë e mbrojtjes dhe për të sanksionuar parimin e pandryshueshmërisëduke barazuar në këtë mënyrë mbrojtësin e caktuar me mbrojtësin e zgjedhur.[29] Nëse nuk ka shkaqe të ligjshme për zëvendësimine mbrojtësit të caktuar, njoftimi drejtuar një mbrojtësi tjetër do të jetërelativisht i pavlefshëm[30] (aspekt i cili merr rëndësi për efekt të përllogaritjes së afateve në paraqitjen e ankimeve).Referuar praktikës së GJEDNJ, një shkak i ligjshëm për zëvendësimin e mbrojtësitështë edhe kur organi procedues konstaton se mbrojtësi nuk po realizon një mbrojtje efektive. Në bazë të nenit 6 të KEDNJ autoritetet kanë detyrimin për të vepruar (detyrimi për të garantuar një të drejtë efektive mbrojtje është një detyrim pozitiv) nëse konstatojnë apo sillet në vëmendjen e tyre në ndonjë mënyrë tjetër se mbrojtësi, qoftë ky i zgjedhur apo i caktuar, në mënyrë të dukshme nuk po kryen në mënyrë efektive detyrën e tij.[31]Në çdo rast tjetër, i cili nuk përbënnjë shkak të ligjshëm për zëvendësimin e tij, kryerja e veprimeve në prani të një mbrojtësi tjetër do të pasjellë pavlefshmërinë e tyre.

    48. Nëse shkaku për zëvendësimine mbrojtësit të caktuar është një shkak i përkohshëm, pas rënies së shkakut në bazë tëtë cilit u zëvendësua mbrojtësi i caktuar titullar i mbrojtjes do të jetë sërish ky i fundit. Ky është pikërisht efekti i nenit 49, paragrafi 6, i Kodit të Procedurës Penale. Ashtu sikurse do të veprohej me mbrojtësin e zgjedhur tëzëvendësuar sipas nenit 49/5 të Kodit të Procedurës Penale, i cili në rast se do të paraqitej seancën e radhës do të rimerrte funksionet e tij, ashtu duhet të veprohet edhe me mbrojtësin e caktuar. Në këtë kuptim, nëse mbrojtësi i caktuar ështëzëvendësuar më një mbrojtës tjetër për shkak se ka qenë me raport mjekësor për një periudhë të caktuar kohe, në momentin që do të përfundojë afati i paaftësisë së përkohshme sipas raportit mjekësor mbrojtësi i caktuar i cili është zëvendësuar me një mbrojtës tjetër do të rimarrë funksionet e tij pasi mbrojtësi zëvendësues mbetet gjithsesi një mbrojtësi i përkohshëm.Mbrojtësi i zgjedhur do të ushtrojë detyrën deri në momentin që revokohet nga i pandehuri, ndërsa mbrojtësi i caktuar deri sa të përfundojë detyrën dhe nëse shkaqet e zëvendësimit nuk kanë të bëjnë me revokimin apo me lënien e mbrojtjes atëherë mbrojtja duhet të bëhet po nga i njëjti mbrojtës. Me rënien e shkakut mbrojtësi mund të rimarrë menjëherë detyrën e tij pa qenë nevoja e ndonjë njoftimi paraprak pikërisht për shkak të parimit të pandryshueshmërisë së mbrojtësit.

    49. Parimi i pandryshueshmërisë së mbrojtësit të caktuar është i lidhur me aktin e parë të vlefshëm me anë tëtë cilit është caktuar mbrojtësi. P.sh nëse veprimi për efekt të cilit u caktua mbrojtësi do të jetë i pavlefshëm organi procedues nuk ka asnjë ndalim që nëpërsëritjen e veprimit të caktojë një mbrojtës të ndryshëm nga ai i caktuar më parë dhe në këtë rast organi procedues nuk ka detyrimin që të shpjegojë caktimin e një mbrojtësi tjetër pasi zëvendësimi i mbrojtësit vetëm për shkaqe të përligjura gjen zbatim pas aktit të parë të vlefshëm me të cilin është caktuar mbrojtësi. Ndalimi për të zëvendësuar mbrojtësin përtej shkaqeve të përligjura është i lidhur jo me mbrojtësin në mënyrënominative por me funksionin e tij dhe synon të garantojë një mbrojtje sa më efektive. Për këtë arsye, edhe në rastet kur mbrojtësi i caktuarnuk ka kryer ndonjë detyrë në kuadër të mbrojtjes ose nuk është interesuar fare për të pandehurin, zëvendësimi i tij konsiderohet për shkak të përligjur. Në këtë drejtim duhet pasur kujdes pasi zëvendësimi nuk bëhet në mënyrë të nënkuptuar thjesht duke caktuar një mbrojtës tëri pa u shprehur për zëvendësimin e mbrojtësit të caktuar më parë.

    50. Sipas paragrafit 2 të nenit 49 të Kodit të Procedurës Penale mbrojtësi e ndihmon të pandehurin në të gjitha fazat e procedimit dhe për këtë arsye parimi i pandryshueshmërisë së mbrojtësit të caktuar fillon nga momenti i aktit të parë të vlefshëm me të cilin është caktuar mbrojtësi dhe vazhdon në të gjitha fazat e procedimit. Kjo nënkupton se nëse të pandehurit i është caktuar një mbrojtës gjatë hetimit, p.sh. për shkak se akuzohet për një vepër penale për të cilën ligji parashikon dënim në maksimum jo më pak se 15 vjet me burgim, edhe për gjykimin gjykata duhet të njoftojë të njëjtin mbrojtës dhe do të caktojë një mbrojtës tjetër vetëm në rast se ka shkaqe të përligjura. I njëjti rregull do të ndiqet edhe për gjykimin në shkallët e tjera pasi neni 49 i Kodit të Procedurës Penale synon ndër të tjera të garantojëvazhdimësinë e mbrojtjes dhe forcimine roli të mbrojtësit.

    51. Mbrojtësi i caktuar i pushon funksionet kur i pandehuri zgjedh mbrojtësin e tij. Çdo njoftim drejtuar mbrojtësit të caktuar pas këtij momenti është i pavlefshëm pasi pushimi i funksionit të mbrojtësit të caktuar është i lidhur me zgjedhjen e mbrojtësit nga i pandehuri dhe jo me pranimin apo jo të mbrojtjes nga ky i fundit (i njëjti rregull zbatohet edhe nëse mbrojtësi i zgjedhur nga i pandehuri mund të ketë refuzuar mbrojtjen). Nëse i pandehuri i bën të ditur organit procedues faktin që ka një mbrojtës të zgjedhur (qoftë me anë të deklarimit përpara organit procedues qoftë me depozitimin e aktit të përfaqësimit) atëherënë këtë moment mbrojtësi i caktuar konsiderohet se i ka pushuar funksionet dhe për veprimet në vijim duhet të njoftohet mbrojtësi i zgjedhur. Nëse mbrojtësi i zgjedhur nga i pandehuri ka refuzuar të marrë përsipër mbrojtjen organi procedues duhet të veprojë sërish sipas nenit 49, pika 5, të Kodit të Procedurës Penale duke marrë vendim për zëvendësimin e mbrojtësit të zgjedhur dhe caktimin një mbrojtësi.

    52. Në paragrafin e shtatë të nenit 49 të Kodit tëProcedurës Penale parashikohet se në rast se mbrojtja nuk mund të sigurohet sipas pikës 3, që do të thotë nga mbrojtësit sipas listës së vënë në dispozicion nga Dhoma e Avokatisë, atëherëmbrojtja garantohet nga institucionet që administrojnë ndihmën juridike falas, sipas legjislacionit në fuqi.[32] Ky parashikim synon që të evitojë në praktikë rastet kur mungesa e mbrojtësit në rastet e mbrojtjes së detyrueshme bëhet pengesë për procesin. Sipas nenit 21, pika 7, të ligjit Nr.111/2017, rregullat e hollësishme që lidhen me garantimin e mbrojtjes së detyrueshme nga institucionet e parashikuara në këtë ligj, sipas parashikimeve të Kodit të Procedurës Penale, miratohen nga Këshilli i Lartë i Prokurorisë.

     

    [1]Blokhin kundër Rusisë, 14.11.2013. Kërkuesi, i cili në kohën e ngjarjes ka qenë 12 vjeç, u arrestua për shkak të dyshimit se kishte zhvatur para një djali 9 vjeçar. Bazuar në pohimin e tij, deklarimin e viktimës dhe nënës së tij, autoritetet vlerësuan se kërkuesi kishte kryer një vepër penale. Duke qenë se kërkuesi nuk kishte mbushur ende moshën për përgjegjësi penale, në ngarkim të tij nuk filloi një procedim penal por kërkuesi u dërgua përpara gjykatës e cila vendosi në një qendër rehabilitimi për një periudhë 30 ditore me qëllim për të korrigjuar sjelljen e tij. Gjatë gjithë kësaj procedure kërkuesit nuk i ishte siguruar një mbrojtës bazuar në faktin se ndaj tij nuk kishte një procedim penal. GJEDNJ vlerësoi se vepra penale dhe e masa e caktuar ndaj kërkuesit ishin të tilla që e bëni procedimin ndaj kërkuesit një “procedim penal” në kuptim të nenit 6 të Konventës. Kërkuesi nuk kishte pasur mundësinë që të kishte një mbrojtës gjatë kohës që ishte marrë në pyetje nga policia dhe referuar moshës së tij rrethanat në të cilat është realizuar pyetja kanë qenë të tilla sa kanë ndikuar psikologjikisht tek kërkuesi dhe kanë cenuar të drejtën e tij për të heshtur. Fakti që pohimi i kërkuesit, i cili në momentin e pyetjes ka qenë vetëm 12 vjeç, është përdorur për të vlerësuar se ai ka kryer një vepër penale dhe për të caktuar ndaj tij një masë edukuese, tregon qartë edhe cenimin e të drejtës së tij të mbrojtjes. Në përfundim GJEDNJ konstatoi shkeljen e nenit 6 të Konventës.

    [2]Timergaliyev kundër Rusisë, 14.10.2008, para 52-59. Në ndryshim nga ky rast, në çështjen Roos kundër Suedisë, Nr.19598/92, 06.04.1994, Komisioni nuk konstatoi shkelje të nenit 6 të Konventës pikërisht për faktin se të pandehurit i ishte siguruar mbrojtja.

    [3]Quaranta kundër Zvicrës, 24,05.1991, para 34-36.

    [4]Plonka kundër Polonisë, 31.03.2009.

    [5]Simeonovi kundër Bullgarisë, 12.05.2017, Dhoma e Madhe, para 126.

    [6]Galstyan kundër Armenisë, 15.11.2007, para 91. Në këtë rast i pandehuri ishte akuzuar për një vepër penale për të cilën parashikohej një dënim deri në 15 ditë burgim dhe GJEDNJ konstatoi se nuk kishte shkelje të nenit 6 të Konventës pasi interesat e drejtësisë nuk e kërkonin në këtë rast caktimin e një mbrojtësi.

    [7]Yaremenko kundër Ukrainës, 12.06.2008. Në këtë çështje nga ana e GJEDNJ analizohet se një ndër rastet e mbrojtjes së detyrueshme sipas legjislacionit të brendshëm ishte rasti kur i pandehuri akuzohej për një vepër penale për të cilën mund të aplikohej edhe dënimi me burgim të përjetshëm. Autoritetet filluan procedimin penal lidhur me vdekjen e dhunshme të një personin dhe fillimisht fakti i kualifikua si plagosje e rëndë me dashje me pasojë vdekjen dhe jo vrasje. Duke qenë e para ishte një vepër penale më e lehtë nuk përfshihej në kategorinë e veprave penale për të cilat mbrojtja ishte e detyrueshme dhe pyetja e personit të dyshuar u bë pa praninë e një mbrojtësi. Menjëherë pas dhënies së deklarimeve dhe pohimit të kryerjes së veprës penale, prokuroria ndryshoi cilësimin e veprës duke e kualifikuar si vrasje, vepër penale për të cilën mbrojtja ishte e detyrueshme. GJEDNJ u shpreh se mënyra se si autoriteti kishte vepruar për të ushtruar diskrecionin e tij lidhur me ndryshimin e cilësimit juridik ishte e dyshimtë duke sjellë mohimin e të drejtës së mbrojtjes.

    [8]VanGeyseghem kundër Belgjikës, 21.01.1999, Dhoma e Madhe, para 34.Poitrimol kundër Francës, 23.11.1993, para 34.

    [9]Tolmachev kundër Estonisë,09.10.2015, para 48.Galstyan kundër Armenisë, 15.02.2008, para 89; Krombach kundër Francës, 13.05.2001, para 89; Pelladoah kundër Holandës, 22.09.1994, para 40.

    [10]Simeonovi kundër Bullgarisë, 12.05.2017, Dhoma e Madhe; Ibrahim dhe të tjerë kundër Mbretërisë së Bashkuar, 13.09.2016, Dhoma e Madhe.

     

    [11]Dvorski kundër Kroacisë, 20.10.2015.

    [12]DimitarMitev kundër Bullgarisë, 08.03.2018, para 67-69.

    [13]Neni 3, shkronja “b”, i Direktivës 2013/48/EU

    [14]MehmetSerifÖner kundër Turqisë, 13.09.2011, para 21-22.

    [15]Shabelnik kundër Ukrainës, 19.02.2009, para 57.

    [16]Karadag kundër Turqisë, 29.06.2010, para 46-48.

    [17]Correia de Matos kundër Portugalisë, 04.04.2018, Dhoma e Madhe, para 133.

    [18]Vendimi Nr.13, datë 10.06.2005, i Gjykatës Kushtetuese. Në këtë rast i pandehuri ishte i mitur dhe gjykimi në GJL ishte zhvilluar pa praninë e mbrojtësit, shkak për të cilin vendimi i cilësia antikushtetues.

     

    [19]Lagerblom kundër Suedisë, 14.04.2003, para 54. Croissant kundër Gjermanisë, 25.09.1992, para 29.

    [20]Vendimi Nr.148, datë 04.04.2005 dhe vendimi Nr.417, datë 14.12.2006, i Gjykatës Kushtetuese Italiane.

    [21]Vendimi Nr.4109, datë 20.09.2005, Randis, Gjykata e Kasacionit Itali.

    [22]“Artico kundër Italisë, 03.05.1980, para 33.

    [23]Meftah dhe të tjerë kundër Francës, 26.07.2002, Dhoma e Madhe.

    [24]Vamvakas kundër Greqisë (çështja Nr.2), 09.04 2015.

    [25]Vendimi Nr. Riv.256587, datë 20.06.2013, Ferraro, Gjykata e Kasacionit Itali.

    [26]Vendimi Nr. Riv 262666, datë 24.11.2014, Reali, Gjykata e Kasacionit Itali.

    [27]Vendimi Nr. Riv. 228229, datë 31.03.2004, Foltran, Gjykata e Kasacionit Itali.

    [28]Vendimi Nr. Riv. 247987, datë 11.05.2010, Terlizzi,Gjykata e Kasacionit Itali.

    [29]Vendimi Nr.22, datë 11.11.1994, Nicoletti, rv. 199398,Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Kasacionit Itali.

    [30]Vendimi Nr.35402, datë 09.07.2003, Mainente, rv.225363, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Kasacionit Itali..

    [31]Güveç kundër Turqisë, 20.04.2009, para 130-131.Daud kundër Portugalisë, 21.04.1998, para 38.

    [32]Ligji Nr.111/2017, “Për ndihmën juridike të garantuar nga shteti”.

    [1]Correia de Matos kundër Portugalisë, 04.04.2018, Dhoma e Madhe, para 153.Correia de Matos ishte një avokat në Portugali i cili u akuzua për shpifje ndaj gjyqtarit. Sipas legjislacionit të brendshëm portugez në rastet kur procedohej për vepra penale për të cilat mund të aplikohej dënimi me burgim mbrojtja ishte e detyrueshme dhe nuk lejohej që cilësia e të akuzuarit të ishte e njëjtë me atë të mbrojtësit. I akuzuari Correia de Matos nuk u lejua nga gjykatat e brendshme që të ushtronte vetë të drejtën e mbrojtjes, pavarësisht licencës së avokatit, dhe për këtë arsye përpara GJEDNJ-së u pretendua se mbrojtja e detyrueshme përbënte një kufizim të së drejtës për tu mbrojtur vetë sipas nenit 6 të KEDNJ, por ky pretendim u vlerësua i pabazuar.

    [2]Vendimi N.188, datë 16.12.1980, i Gjykatës Kushtetuese Italiane, publikuar në Fletoren Zyrtare Nr.357, datë 31.12.1980.

    [3]Imbrioscia kundër Zvicrës, 24.11.1993.

    [4]A.T. kundër Luksemburg, 09.04.2015.

    [5]Fox, Campbell dhe Hartley kundër Mbretërisë së Bashkuar, 30.08.1990. GJEDNJ është shprehur se si rregull, disa orë është brenda parashikimit “me shpejtësi”, ndërsa disa ditë është një afat shumë i gjatë

    [6]Beuze, kundër Belgjikës, 09.11.2018, Dhoma e Madhe, para 146.

    [7]Në Kodin e Procedurës Penale Italiane informacioni për personin nën hetim lidhur me të drejtën e mbrojtjes është parashikuar në një dispozitë të posaçme, ndërsa në Kodin tonë të Procedurës Penale informacioni lidhur me të drejtën e mbrojtjes është përfshirë në nenin 34/a “Të drejtat e të pandehurit”, i cili në pikën 2 të tij parashikon se: “Përpara marrjes në pyetje për herë të parë ose përpara kryerjes së akteve ku prania e tij është e detyrueshme, sipas ligjit, organi procedues e njofton të pandehurin për të drejtat e parashikuara në shkronjat “a”, “b”, “c”, “ç”, “d”, “dh” dhe “e”, të pikës 1, të këtij neni, duke i dhënë, kundrejt nënshkrimit, letrën e të drejtave në formë të shkruar”. Sikurse mund të konstatohet, përmbajtja e pikës 2 të nenit 34/a të Kodit të Procedurës Penale është e ngjashme me pikën 1 të nenit 369 bis të Kodit të Procedurës Penale Italiane, por në dallim nga neni 34/a ky i fundit përbën një dispozitë më të detajuar, me detyrime konkrete të organit të akuzës dhe me pasojë pavlefshmërinë e akteve në rast mosrespektimi të dispozitës.

    [8]Panovits kundër Qipros, 11.12.2008.

    [9]Correia de Matos kundër Portugalisë, 04.04.2018, Dhoma e Madhe, para 157.

    [10]Croissant kundër Gjermanisë, 25.09.1992.

    [11]Ibrahim dhe të tjerë kundër Mbretërisë së Bashkuar, 13.09.2016, Dhoma e Madhe, para 249;McFarlane kundër Irlandës, 10.09.2010, Dhoma e Madhe, para 143;Deweer kundër Belgjikës, 27.02.1980, para 42-46.

    [12]Brusco kundër Francës, 14.10.2010; Heaney dhe McGuinness kundër Irlandës, 21.12.2000;

    [13]AleksandrZaichenko kundër Rusisë, 24.01.2014, para 41-43;Yankov dhe të tjerë kundër Bullgarisë, 11.12.2003;

    [14]Stirmanov kundër Rusisë, 29.01.2019, para 39;Kalëja kundër Letonisë, 05.01.2018, para 36-41.

    [15]Knox kundër Italisë, 24.01.2019, para 152; Truten kundër Ukrainës, 23.06.2016. Në këtë çështje GJEDNJ ka arsyetuar se duke qenë se sipas dëshmive të marra kërkuesi ishte personi i fundit që ishte parë me shtetasin K. i cili ishte raportuar i zhdukur nga familja, ekzistonte një dyshim i arsyeshëm se ai mund të ishte i përfshirë në kryerjen e veprës penale. Përtej rrethanave në dukje, duke u përqendruar në faktet reale të çështjes, pas pyetjes së taksistit, policia kishte një dyshim të arsyeshëm bazuar në prova lidhur me përfshirjen e kërkuesit në zhdukjen e shtetasit K. dhe që nga ky moment për kërkuesin ka lindur e drejta e tij sipas nenit 6 të Konventës edhe pse nuk ishte pyetur formalisht si person i dyshuar për kryerjen e veprës penale;Bandaletov kundër Ukrainës, 31.10.2013;

    [16]Konventa është ratifikuar me ligjin Nr.7531, datë 11.12.1991. Lidhur me këtë Konventë, në çështjen Parlamenti kundër Këshillit (C-540/03), 27.06.2006, Gjykata Evropiane e Drejtësisë është shprehur se ajo ka një status të veçantë në legjislacionin evropian dhe konsiderohet si pjesë e parimeve të përgjithshme të tij.

    [17]Panovits kundër Qipros, 11.12.2008.

    [18]Pika 12 e Preambulës si dhe neni 2, paragrafi 3, i Direktivës 2016/800, “Për garancitë procedurale për fëmijët që janë të dyshuar ose të akuzuar në një procedim penal”, datë 11.05.2016, të Parlamentit Evropian dhe Këshillit.

    [19]Neni 3, pika 7, i Kodit të Drejtësisë Penale për të Mitur, i cili parashikon se: “I ri” është çdo person nga mosha 18 deri në 21 vjeç që akuzohet për kryerjen e një vepre penale, kur ka qenë i mitur”.

    [20]Blokhin kundër Rusisë, 14.11.2013. Kërkuesi, i cili në kohën e ngjarjes ka qenë 12 vjeç, u arrestua për shkak të dyshimit se kishte zhvatur para një djali 9 vjeçar. Bazuar në pohimin e tij, deklarimin e viktimës dhe nënës së tij, autoritetet vlerësuan se kërkuesi kishte kryer një vepër penale. Duke qenë se kërkuesi nuk kishte mbushur ende moshën për përgjegjësi penale, në ngarkim të tij nuk filloi një procedim penal por kërkuesi u dërgua përpara gjykatës e cila vendosi në një qendër rehabilitimi për një periudhë 30 ditore me qëllim për të korrigjuar sjelljen e tij. Gjatë gjithë kësaj procedure kërkuesit nuk i ishte siguruar një mbrojtës bazuar në faktin se ndaj tij nuk kishte një procedim penal. GJEDNJ vlerësoi se vepra penale dhe e masa e caktuar ndaj kërkuesit ishin të tilla që e bëni procedimin ndaj kërkuesit një “procedim penal” në kuptim të nenit 6 të Konventës. Kërkuesi nuk kishte pasur mundësinë që të kishte një mbrojtës gjatë kohës që ishte marrë në pyetje nga policia dhe referuar moshës së tij rrethanat në të cilat është realizuar pyetja kanë qenë të tilla sa kanë ndikuar psikologjikisht tek kërkuesi dhe kanë cenuar të drejtën e tij për të heshtur. Fakti që pohimi i kërkuesit, i cili në momentin e pyetjes ka qenë vetëm 12 vjeç, është përdorur për të vlerësuar se ai ka kryer një vepër penale dhe për të caktuar ndaj tij një masë edukuese, tregon qartë edhe cenimin e të drejtës së tij të mbrojtjes. Në përfundim GJEDNJ konstatoi shkeljen e nenit 6 të Konventës.

    [21]Timergaliyev kundër Rusisë, 14.10.2008, para 52-59. Në ndryshim nga ky rast, në çështjen Roos kundër Suedisë, Nr.19598/92, 06.04.1994, Komisioni nuk konstatoi shkelje të nenit 6 të Konventës pikërisht për faktin se të pandehurit i ishte siguruar mbrojtja.

    [22]Quaranta kundër Zvicrës, 24,05.1991, para 34-36.

    [23]Plonka kundër Polonisë, 31.03.2009.

  • Konteksti historik

    53. Neni 49 i Kodit të Procedurës Penale u ndryshua për herë të parë me ligjin Nr.35/2017 dhe pas ndryshimit kjo dispozitë u titullua “Mbrojtja e detyrueshme” duke qenë në këtë mënyrë një dispozitë tashmë specifike vetëm për mbrojtjen e detyrueshme (titulli i mëparshëm i dispozitës ka qenë “Mbrojtësi i caktuar”). Ndryshimet që ka pësuar dispozita reflektojnë standardet ndërkombëtare lidhur me rastet e mbrojtjes së detyrueshmedhe synojnë garantimin e një mbrojtje sa më efektive. Në krahasim më rregullimin e mëparshëm ku mbrojtja e detyrueshme parashikohej vetë në një paragraf të dispozitës e cila bënte fjalë për mbrojtësin e caktuar,[1] aktualisht neni 49 i Kodit të Procedurës Penale ka përcaktuar një listë më të plotë të rasteve në të cilët mbrojtja është e detyrueshme si dhe ka parashikuar rregulla më të detajuara lidhur me caktimin e mbrojtësit dhe zëvendësimin e tij më qëllim shmangien e problematikave të hasura në praktikë.

     

    [1]Përpara ndryshimeve me ligjin Nr.35/2017, neni 49, pika 2, i Kodit të Procedurës Penale parashikonte se: “Kur i pandehuri është nën moshën tetëmbëdhjetë vjeç ose me të meta fizike a psikike që e pengojnë për të realizuar vetë të drejtën e mbrojtjes,ndihma nga një mbrojtës është e detyrueshme”.

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

   

  1. Konventa Evropiane e të Drejtave të Njeriut, neni 6, paragrafi 3, shkronja “c”.
  2. Karta e të Drejtave Themelore të Bashkimit Evropian, neni 47, paragrafi 2, dhe 48. Sipas shpjegimit në nenin 52, paragrafi 3, i Kartës, rezulton se neni 47, paragrafi 2, i korrespondon nenit 6 të Konventës.
  3. Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut.
  4. Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike.
  5. Konventa mbi të Drejtat e Fëmijës.
  6. Konventa për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar dhe Protokolli Opsional.
  7. Direktiva 2010/64, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë20.10.2010, e cila përcakton standardet minimum lidhur me përkthimin dhe interpretiminduke bërë në këtë të mundur ushtrimin efektiv të së drejtës së mbrojtjes.
  8. Direktiva 2012/13, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 22.05.2012, e cila përcakton standardet minimum lidhur me  të drejtën e informimi në procesin penal.
  9. Direktiva 2013/48, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë22.10.2013, e cila përcakton garancitë minimale lidhur me të drejtën e personit të dyshuar ose të akuzuarpër të pasur një mbrojtës, të drejtën për të informuar një person të tretë mbi kufizimin e lirisë dhe të drejtën për të komunikuar me persona të tretë dhe autoritet konsullore gjatë kohës që i është kufizuar liria. GJEDNJ për një kohë të gjatëka mbajtur qëndrimin se neni 6 i Konventës nuk kërkonte praninë e mbrojtësit gjatë marrjes në pyetje. Pas çështjesSalduzkundër Turqisë, GJEDNJ vendosi një standard më të lartë lidhur me të drejtën e mbrojtjes gjatë fazës së hetimeve paraprake ndaj edhe kjo çështje që njihet ndryshe si “doktrina Salduz” përbën një moment historik në praktikën e GJEDNJ. Duke pasur parasysh rezistencën e shteteve lidhur me zbatimin e kësaj praktike, Parlamenti Evropian dhe Këshilli, nisur nga standardi I vendosur në çështjen Salduz, miratuan Direktivën 2013/48.
  10. Direktiva 2016/343, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë 09.03.2016,e cila synon forcimin e disa aspekteve tëtë drejtëssë personit të dyshuar ose të akuzuar për tu prezumuar i pafajshëm.
  11. Direktiva 2016/1919, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë26.10.2016, e cila përcakton garancitë minimale lidhur me të drejtën për ndihmën juridike në një procedim penal.
  12. Direktiva 2016/800, e Parlamentit Evropian dhe Këshillit, datë11.05.2016, e cila është e fokusuar tek fëmijët dhe përcakton standardet minimum lidhur me të drejtat e fëmijës në një procedim penal.

  A.    Raporte, opinion, rekomandime

  13. Udhëzues i nenit 6 të Konventës Evropiane tëtë Drejtave të Njeriut (fusha penale), azhurnuar më datë 30.04.2020.

  B.     Vendime të Gjykatës Evropiane tëtë Drejtave të Njeriut

  14. Beuze kundër Belgjikës, 09.11.2018, Dhoma e Madhe;
  15. Correia de Matos kundër Portugalisë, 04.04.2018, Dhoma e Madhe;
  16. FaigMammadov dhe të tjerë kundër Azerbajxhan, 21.02.2019;
  17. Öcalan kundër Turqisë, 12.05.2005, Dhoma e Madhe;
  18. Foucher kundër Francës, 18.03.1997;
  19. Bulut kundër Austrisë, 22.02.1996;
  20. Salduz kundër Turqisë, 27.11.2008, Dhoma e Madhe;
  21. Mayzit kundër Rusisë, 20.01.2005;
  22. Breukhoven kundër Republikës së Çekisë, 21.07.2011;
  23. Demebukov kundër Bullgarisë, 28.02.2008;
  24. Sakhnovskiy kundër Rusisë, 11.2010;
  25. X kundër Finlandës, 03.07.2012;
  26. Croissant kundër Gjermanisë, 25.09.1992;
  27. Imbrioscia kundër Zvicrës, 24.11.1993;
  28. T. kundër Luksemburg, 09.04.2015;
  29. Fox, Campbell dhe Hartley kundër Mbretërisë së Bashkuar, 30.08.1990;
  30. Panovits kundër Qipros, 11.12.2008;
  31. Ibrahim dhe të tjerë kundër Mbretërisë së Bashkuar, 13.09.2016, Dhoma e Madhe;
  32. McFarlane kundër Irlandës, 10.09.2010, Dhoma e Madhe;
  33. Deweer kundër Belgjikës, 27.02.1980;
  34. Brusco kundër Francës, 14.10.2010
  35. Heaney dhe McGuinness kundër Irlandës, 21.12.2000;
  36. AleksandrZaichenko kundër Rusisë, 24.01.2014;
  37. Yankov dhe të tjerë kundër Bullgarisë, 11.12.2003;
  38. Stirmanov kundër Rusisë, 29.01.2019;
  39. Kalëja kundër Letonisë, 05.01.2018;
  40. Knox kundër Italisë, 24.01.2019;
  41. Truten kundër Ukrainës, 23.06.2016;
  42. Bandaletov kundër Ukrainës, 31.10.2013;
  43. Blokhin kundër Rusisë, 14.11.2013;
  44. Timergaliyev kundër Rusisë, 14.10.2008;
  45. Quaranta kundër Zvicrës, 24,05.1991
  46. Plonka kundër Polonisë, 31.03.2009;
  47. Simeonovi kundër Bullgarisë, 12.05.2017, Dhoma e Madhe;
  48. Galstyan kundër Armenisë, 15.11.2007;
  49. Yaremenko kundër Ukrainës, 12.06.2008;
  50. VanGeyseghem kundër Belgjikës, 21.01.1999, Dhoma e Madhe;
  51. Poitrimol kundër Francës, 23.11.1993;
  52. Tolmachev kundër Estonisë,10.2015;
  53. Galstyan kundër Armenisë, 15.02.2008;
  54. Krombach kundër Francës, 13.05.2001;
  55. Pelladoah kundër Holandës, 22.09.1994, para 40.
  56. Simeonovi kundër Bullgarisë, 12.05.2017, Dhoma e Madhe;
  57. Dvorski kundër Kroacisë, 20.10.2015;
  58. DimitarMitev kundër Bullgarisë, 08.03.2018;
  59. MehmetSerifÖner kundër Turqisë, 13.09.2011;
  60. Shabelnik kundër Ukrainës, 19.02.2009;
  61. Karadag kundër Turqisë, 29.06.2010;
  62. Lagerblom kundër Suedisë, 14.04.2003;
  63. Artico kundër Italisë, 03.05.1980;
  64. Meftah dhe të tjerë kundër Francës, 26.07.2002, Dhoma e Madhe;
  65. Vamvakas kundër Greqisë (çështja Nr.2), 09.04 2015;
  66. Güveç kundër Turqisë, 20.04.2009;
  67. Daud kundër Portugalisë, 21.04.1998.
• Materiale legjislative

   

  1. Analiza e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri, Qershor 2015, hartuar nga Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë.
• Dispozita të lidhura

   

  1. Neni 6, pika 3, shkronja “c”, i KEDNJ-së;
  2. Kushtetuta;
  3. Kodi i Procedurës Penale;
  4. Kodi i Drejtësisë Penale për të Mitur;
  5. Ligji Nr.111/2017“Për ndihmën juridike të garantuar nga shteti”;
  6. Ligji Nr.55/2018 “Për profesionin e avokatit në Republikën e Shqipërisë”.

   

• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime

  A.    Vendime të Gjykatës Kushtetuese

  1. Vendimi Nr.13, datë 10.06.2005, Gjykata Kushtetuese;
  2. Vendimi Nr.578, datë 18.12.2001, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Portugalisë;
  3. Vendimi N.188, datë 16.12.1980, Gjykata Kushtetuese Italiane;
  4. Vendimi Nr.148, datë 04.04.2005; Gjykata Kushtetuese Italiane;
  5. Vendimi Nr.417, datë 14.12.2006, Gjykata Kushtetuese Italiane.

  B.     Vendime të Gjykatës së Lartë

  6. Vendimi Nr.207, datë 09.11.2016 (KPGJL);
  7. Vendimi Nr.4109, datë 20.09.2005, Randis, Gjykata e Kasacionit Itali;
  8. Vendimi Nr. Riv.256587, datë 20.06.2013, Ferraro, Gjykata e Kasacionit Itali;
  9. Vendimi Nr. Riv 262666, datë 24.11.2014, Reali, Gjykata e Kasacionit Itali;
  10. Vendimi Nr. Riv. 228229, datë 31.03.2004, Foltran, Gjykata e Kasacionit Itali;
  11. Vendimi Nr. Riv. 247987, datë 11.05.2010, Terlizzi,Gjykata e Kasacionit Itali;
  12. Vendimi Nr.22, datë 11.11.1994, Nicoletti, rv. 199398,Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Kasacionit Itali;
  13. Vendimi Nr.35402, datë 09.07.2003, Mainente, rv.225363, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Kasacionit Itali.
• Bibliografia
  1. PaoloTonini, “Manuale di procedura penale”, Quindicesima edizione, Giuffre Editore;
  2. Commenatario breve alCodice di Procedura Penale, nonaedizione, 2015, WoltersKluwer, CEDAM.
• Arkiva
  Asnjë koment