1. Qëllimi i nenit 136 është parashikimi i rregullave bazë mbi kriteret, procedurat dhe organet përgjegjëse të përfshira në procesin e emërimit të gjyqtarëve të GjL-së. Kjo dispozitë prezanton një nga risitë e reformës në drejtësi, konkretisht përfshirjen edhe të gjyqtarëve më të lartë në një sistem të vetëm dhe unik emërimi. Për herë të parë edhe gjyqtarët e GjL-së do t’u nënshtrohen të njëjtave rregulla jo vetëm për sa i takon emërimit, por edhe vlerësimit, promovimit dhe përgjegjshmërisë së tyre gjatë ushtrimit të detyrës.
2. Gjithashtu, një qëllim tjetër i kësaj dispozite është edhe vendosja e një raporti të arsyeshëm midis anëtarëve gjyqtarë dhe jogjyqtarë në përbërjen e GjL-së, me synimin që të ketë miksim të përvojave në gjykatën më të lartë të vendit. Arsyeja për këtë lidhet me faktin se, sipas rregullimeve të reja kushtetuese dhe ligjore, GjL-ja konsiderohet gjykatë karriere, që nënkupton përbërjen e saj nga gjyqtarë, të cilët spikasin për ecurinë dhe arritjet e tyre profesionale gjatë gjithë karrierës së tyre. Pra, në masën më të madhe është e pritshme që GjL-ja të ketë më së shumti gjyqtarë karriere në përbërjen e saj. Megjithatë prurjet nga radhët e tjera të profesionistëve të së drejtës, jogjyqtarë, sjellin përvoja të ndryshme, të cilat i shërbejnë pozitivisht rritjes cilësore të vendimmarrjes së kësaj Gjykate, duke u nisur edhe nga natyra e çështjeve që ajo gjykon dhe për të cilat duhet të sigurojë njësimin ose zhvillimin e praktikës gjyqësore, me qëllim vendosjen e standardeve unike për t’u zbatuar nga të gjithë gjyqtarët
3. Neni 136 ka 5 pika, ku në pikën e parë jepet formula e zgjedhjes së gjyqtarëve të GjL-së dhe mandati i tyre i kufizuar në kohë. Ata tashmë zgjidhen sipas një formule të re, e cila e ndan kompetencën midis KLGj-së dhe Presidentit të Republikës. Modaliteti për procesin e zgjedhjes jepet në pikën 2 të këtij neni, i cili përmban edhe mekanizmin zhbllokues, në rast se Presidenti nuk emëron kandidatin.
4. Më tej, në pikat e 3 dhe të 4 jepen kriteret dhe kushtet që duhet të plotësojë kandidati për gjyqtar të GjL-së, pavarësisht nëse vjen nga radhët e gjyqtarëve apo të juristëve. Në pikën 4 janë vendosur kushte ndaluese bazë, ndërsa kriteret e tjera profesionale, si dhe procedura të detajuara i janë deleguar ligjvënësit për t’i rregulluar me ligj.
5. Në pikën 5 parashikohet mundësia e qëndrimit në detyrë të gjyqtarit të GjL-së deri në emërimin e pasardhësit, përveç rasteve kur ai jep dorëheqjen, shkarkohet, vërtetohen kushtet e pazgjedhshmërisë dhe të papajtueshmërisë së funksionit ose fakti i pamundësisë për të ushtruar detyrën.[1]
6. Nga pikëpamja e përmbajtjes, neni 136 paraqet një miksim të rregullave materiale dhe procedurale për zgjedhjen e gjyqtarëve të GjL-së, pasi në të ka rregullime që lidhen me kriteret, kushtet, kohëzgjatjen e mandatit, si dhe me procedurën e emërimit të gjyqtarit të GjL-së. Ky nen ka parashikimet bazë, ndërsa detajet lidhur me kriteret profesionale, si dhe me zhvillimin e procedurës së përzgjedhjes dhe emërimit të gjyqtarëve, i janë deleguar ligjit.
[1] Neni 139, pika 1. Rezulton se ka një gabim material gjatë printimit, pasi neni 136, pika 5 bën referim te pika 3 e nenit 139, shkronjat “c”, “ç”, “d” dhe “dh”, të cilat parashikojnë rastet e përfundimit të mandatit të gjyqtarit të GjL-së, por në fakt këto janë të parashikuara në pikën 1 të nenit 139.
7. Neni 136 i kundrejtohet organeve të caktuara të pushtetit publik, të cilat i ngarkon me funksionin kushtetues të zgjedhjes dhe emërimit të gjyqtarëve të GjL-së, duke iu përcaktuar kompetencat dhe procedurat bazë për këtë qëllim. Gjithashtu, kjo dispozitë i kundrejtohet edhe kandidatëve për gjyqtarë të GjL-së, duke i prezantuar kriteret dhe kushtet bazë të emërimit në këtë funksion.
8. I gjithë neni 136 paraqet një rregullim të ri lidhur me emërimin e gjyqtarëve të GjL-së. Përmbajtja e mëparshme e nenit 136 i referohej jo vetëm zgjedhjes së anëtarëve të GjL-së (pika 1 e nenit 136 para ndryshimeve të 2016), por edhe të gjyqtarëve të tjerë (pikat 4 dhe 5). Ndryshimet midis përmbajtjes së mëparshme të nenit 136 dhe asaj aktuale janë disa dhe konsistojnë kryesisht në këto drejtime:
a) Përfshirja tërësore e GjL-së në sistemin gjyqësor
9. Një nga mangësitë që është konstatuar në vite lidhur me statusin dhe pozicionin e GjL-së, si gjykatë, por edhe si organ kushtetues, ka qenë edhe fakti se ajo në disa raste konsiderohej si maja e hierarkisë gjyqësore në aspektin e juridiksionit që i kishte njohur Kushtetuta dhe ligji, por, nga ana tjetër, nuk u nënshtrohej të njëjtave rregulla emërimi, shkarkimi, llogaridhënieje si gjyqtarët e tjerë.[1]
10. Distancën midis gjyqtarëve të tjerë dhe atyre të GjL-së në status e thellonte edhe fakti se këta të fundit emëroheshin dhe shkarkoheshin nga organe me përbërje të theksuar politike (Kuvendi dhe Presidenti, i cili zgjidhet nga shumica parlamentare), ndryshe nga gjyqtarët e tjerë, të cilët emëroheshin dhe zgjidheshin nga KLD-ja. Madje gjyqtarët e GjL-së gjatë gjithë kohës së qëndrimit të tyre në detyrë nuk i nënshtroheshin asnjë procedure vlerësimi profesional, ndryshe nga gjyqtarët e tjerë, për të cilët parashikohej vlerësimi periodik.[2] Pra, me pak fjalë, gjyqtarët e GjL-së, de facto, ishin jashtë kontrollit të institucioneve përgjegjëse për mirëfunksionimin dhe administrimin e pushtetit gjyqësor, ndërkohë që institucionalisht GjL-ja është në pikëpamjen procedurale dhe materiale të së drejtës gjykata më e lartë e vendit, e cila njëson ose ndryshon praktikën gjyqësore. Pikërisht për të eliminuar këtë papërputhshmëri midis funksionit dhe statusit të GjL-së, një nga zgjidhjet e propozuara nga GENL-ja për këtë qëllim ishte edhe përfshirja në të gjitha aspektet e GjL-së në sistemin e drejtësisë, duke filluar që nga formula e emërimit, statusi, përgjegjësia disiplinore etj.[3]
b) Formula e zgjedhjes/emërimit
11. Nisur nga sa u tha më lart, si pikënisje për rikonceptimin e GjL-së dhe përfshirjen e saj brenda sistemit gjyqësor jo vetëm lidhur me rregullat procedurale dhe materiale të gjykimit, por edhe për sa u takon rregullave që u nënshtrohen gjyqtarët e saj, shërben formula e zgjedhjes/emërimit të tyre. Prej saj mund të përcaktohet, në pamje të parë, edhe shkalla e pavarësisë nga pushtetet e tjera, si dhe premisat për garantimin e profesionalizmit dhe të cilësisë në instancën më të lartë të gjykimit.
12. Përveç atyre që u thanë më sipër, formula e emërimit deri përpara ndryshimeve të vitit 2016 nuk kishte funksionuar për shkak të mosarritjes së bashkëpunimit institucional midis Presidentit të Republikës dhe Kuvendit.[4] Kjo çështje është bërë disa herë objekt gjykimi pranë GjK-së, e cila në vazhdimësi ka theksuar se të dyja institucionet kushtetuese të ngarkuara me emërimin e gjyqtarëve të GjL-së dhe GjK-së duhet të nisen nga parimi i luajalitetit kushtetues, me qëllim përmbushjen e këtij misioni kushtetues (shih komentin e nenit 125 të Kushtetutës).[5] Procesi i përzgjedhjes së gjyqtarëve, parimet ku ai mbështetet dhe mënyra sesi zhvillohet ndikojnë drejtpërdrejt në rritjen e autoritetit të GjL-së brenda sistemit, por edhe të prestigjit të saj kundrejt publikut. Sistemi kushtetues i emërimit të gjyqtarëve të lartë tashmë përfshin Presidentin dhe KLGj-në (dhe jo më Kuvendin), duke synuar të ofrojë më shumë pavarësi të gjyqtarëve nga politika.[6] Dallimi midis formulës së re dhe të vjetër nuk qëndron vetëm te fakti se emërimi ndahet tashmë midis Presidentit dhe KLGj-së dhe jo midis Presidentit dhe Kuvendit. Ai lidhet edhe me thelbin e kompetencave që ka secili prej tyre në procesin e emërimit. Procesi i seleksionimit paraprak, si dhe vlerësimi profesional dhe moral i të gjithë kandidatëve për gjyqtar të GjL-së bëhet tërësisht nga KLGj-ja, e cila në përfundim të procesit rendit kandidatët sipas pikëve të marra gjatë vlerësimit. Lista me kandidatët e renditur sipas pikëve të marra gjatë vlerësimit i dërgohet Presidentit, i cili bën emërimin e gjyqtarit të vlerësuar me më shumë pikë, nëse ka disa kandidatë për një vend vakant. Detajet e këtij procesi i rregullon ligji nr.96/2016 për statusin e gjyqtarëve dhe prokurorëve.[7]
13. Neni 136 ka parashikuar edhe rastet kur Presidenti mund të refuzojë të emërojë kandidatin e vlerësuar nga KLGj-ja. Kjo mund të ndodhë në dy raste: (i) nëse kandidati nuk plotëson kriteret e kualifikimit dhe (ii) nëse kandidati nuk plotëson kushtet e zgjedhshmërisë. Nëse Presidenti konstaton njërin nga këto dy shkaqe, atëherë ai me dekret refuzon emërimin, duke dhënë në çdo rast arsyet ku e mbështet refuzimin. Dekreti i Presidentit për refuzimin e emërimit i dërgohet KLGj-së, e cila pasi merr në shqyrtim arsyet e refuzimit vendosë rrëzimin e tij ose rivlerësimin e kandidatit. Në rast se KLGj-ja pas shqyrtimit të dekretit vendos rrëzimin e këtij të fundit, si dhe në rast se Presidenti nuk shprehet brenda 15 ditëve nga data e vendimit të KLGj-së që rendit kandidatët për gjyqtar, atëherë kandidati i renditur më lart me pikë konsiderohet automatikisht i emëruar. Kjo zgjidhje e parashikuar në pikën 2 të nenit 136 njihet si mekanizmi zhbllokues i procesit të emërimit, kur organet përgjegjëse për plotësimin e vakancave në institucionet përkatëse nuk veprojnë ose veprojnë me vonesë. Mekanizmi zhbllokues, me përshtatjet e nevojshme aty ku është parë e arsyeshme, është parashikuar për të gjitha rastet e emërimeve në organet e drejtësisë, me qëllim që t’i jepet fund bllokimit të procesit të emërimit dhe të mundësojë mirëfunksionimin e institucioneve të drejtësisë, siç ka ndodhur shpesh në të kaluarën.[8]
14. Procedura e emërimit të gjyqtarëve të GjL-së është e njëjtë për të gjithë kandidatët, pra si për ata që vijnë nga radhët e gjyqësorit, ashtu edhe për ata që vijnë nga fusha të tjera të së drejtës. Dallimi mes tyre qëndron në faktin se kriteret profesionale të tyre vlerësohen sipas metodologjive të ndryshme të hartuara nga KLGj-ja, me qëllim që t’i përshtaten përvojës së kandidatëve, e cila është e ndryshme.
c) Kriteret profesionale dhe kushtet e tjera
15. Një nga risitë e reformës në drejtësi është vendosja e kritereve të matshme profesionale për të gjitha organet e këtij sistemi. Nëse i kthehemi përmbajtjes së nenit 136 para ndryshimeve të vitit 2016, ajo që bie në sy është mungesa tërësore e kritereve profesionale për të qenë gjyqtar i GjL-së. Ndërkohë që pika 5 e atij neni parashikonte vetëm kushtin e pasjes së arsimit të lartë juridik për gjyqtarët. Nisur nga fakti se pikat 1-3 të nenit 136 parashikonin rregulla emërimi për anëtarët e GjL-së, duke i veçuar nga gjyqtarët e tjerë (pika 4 e po këtij neni), arrihet në përfundimin se kriteri për të pasur arsim të lartë juridik lidhet me gjyqtarët e tjerë jo magjistratë. Pra, ajo që dëshirojmë të vëmë në dukje është se Kushtetuta kishte heshtur tërësisht lidhur me kriteret për gjyqtar të GjL-së. Në fakt, ato u parashikuan në ligjin organik të GjL-së, i cili vendosi disa kritere bazike, si: qenien gjyqtar, me vjetërsi jo më pak se 10 vjet ose jurist i shquar, me jo më pak se 15 vjet përvojë. Këto ishin të vetmet kritere profesionale për kategorinë më të lartë të gjyqtarëve.
16. Për shkak të mungesës së transparencës në përzgjedhjen e kandidatëve për gjyqtar në GjL, si dhe për shkak të evidentimit të uljes së cilësisë së vendimmarrjes së asaj gjykate në vite, në periudhën 2013-2014 u bënë ndërhyrje në ligjin organik të GjL-së, me qëllim shtimin e kritereve profesionale, si dhe përmirësimin e procedurës së emërimit të gjyqtarëve të GjL-së, duke parashikuar edhe një organ të posaçëm që do të bënte përzgjedhjen paraprake të kandidatëve, bazuar mbi merita profesionale, përpara se ato t’i dërgoheshin Presidentit për emërim. Ndryshimet ligjore u diktuan, gjithashtu, edhe nga nevoja e ngritjes së Kolegjit Administrativ pranë GjL-së, i cili do të shqyrtonte në shkallë të fundit konfliktet administrative.[9] Me gjithë kriteret profesionale, si dhe procedurën paraprake të detajuar përzgjedhëse që sollën dy ligjet ndryshuese, nuk erdhi asnjë përmirësim në procesin e emërimit, pasi ato nuk gjetën zbatim. KED-ja, e cila do të bënte vlerësimin dhe renditjen e kandidatëve, sipas arritjeve profesionale, nuk dha asnjë produkt konkret, për shkak të konfliktualitetit politik të krijuar mes kandidaturave të paraqitura nga Presidenti i Republikës dhe qëndrimit politik të mbajtur nga Kuvendi në mosdhënien e pëlqimit për to.
17. Në këto kushte, nisur nga mosfunksionimi si duhet jo vetëm i formulës së emërimit, por edhe i mosparashikimit si duhet të kritereve të mjaftueshme profesionale dhe morale që duhet të mishërojë kandidati për gjyqtar të GjL-së, një nga synimet e reformës së vitit 2016 ishte edhe korrigjimi i këtyre mangësive dhe të metave. Për të garantuar respektimin e kritereve profesionale, si dhe për të mos lënë mundësi të devijimit të tyre me anë të ligjeve organike, u pa e nevojshme, ashtu si edhe për organet e tjera kushtetuese, që kriteret dhe kushtet e domosdoshme të parashikoheshin në Kushtetutë, duke autorizuar ligjvënësin e zakonshëm të rregullojë detajet e tjera.
18. Konkretisht, pika 3 parashikon këto kritere profesionale:
a) Kandidatët që vijnë nga radhët e gjyqësorit duhet të kenë të paktën 13 vjet përvojë në ushtrimin e profesionit.
b) Kandidatët që vijnë nga radhët e juristëve duhet të kenë jo më pak se 15 vjet përvojë. Kjo përvojë duhet të jetë e përqendruar në: avokati, veprimtari mësimdhënëse/akademike (profesorë ose lektorë të së drejtës), juristë të nivelit të lartë në administratën publike ose në fusha të tjera të së drejtës. Kandidatët që përzgjidhen nga radhët e juristëve duhet të kenë gradë shkencore në drejtësi.
19. Për kandidatët që vijnë nga radhët e gjyqësorit, Kushtetuta ka parashikuar minimumin e viteve të përvojës si magjistratë, duke ia lënë ligjit vlerësimin e ecurisë në karrierë për këtë qëllim. Konkretisht, neni 48 i ligjit nr.96/2016 parashikon një sërë rregullash për vlerësimin e magjistratit, me qëllim ngritjen në detyrë, ku përfshihet edhe emërimi në GjL. Ndërsa për sa u takon kandidatëve që vijnë nga radhët e juristëve jogjyqtarë, përveç kriterit të vjetërsisë (15 vjet) dhe pasjes së gradës shkencore, neni 49 i ligjit nr.96/2016 përcakton mënyrën sesi vlerësohen aftësitë profesionale, duke përfshirë hartimin e dokumenteve ligjore, vlerësimin e punës në vite dhe aftësinë në zotërimin e gjuhëve të huaja (njohja e një gjuhe të huaj të një shteti anëtar të BE-së ka përparësi).
20. Prurjet e kandidaturave nga radhët e gjyqtarëve në detyrë, si dhe të juristëve të tjerë (avokatë, profesorë të së drejtës, nëpunës të nivelit të lartë në administratën publike etj.) tentojnë të shmangin politizimin, i cili vinte jo vetëm për shkak të formulës së emërimit e shkarkimit, por edhe të disa kompetencave që GjL-ja kishte dhe që me kuadrin ligjor të reformës në 2016 u rikonceptuan (shih komentin e nenit 135 për krijimin e gjykatës së posaçme).
21. Në fund të vlerësimit, KLGj-ja i rendit kandidatët sipas vlerësimit të aftësive profesionale dhe intervistës. KLGj-ja propozon me shkrim emërimin e kandidatëve. Propozimi duhet të jetë i arsyetuar dhe në të duhet të evidentohet përmbushja e kritereve ligjore të kandidatëve, por edhe renditja e tyre sipas meritave. Këshilli bën publik vendimin përfundimtar të propozimit për emërim në faqen e tij zyrtare. Pas kësaj, lista i dërgohet Presidentit të Republikës, i cili emëron gjyqtarin me renditjen më të lartë.[10]
22. Përveç kritereve profesionale, neni 136 parashikon edhe disa kushte të detyrueshme për t’u plotësuar nga kandidatët. Ato konsiderohen si kushte ndaluese, ku mosplotësimi qoftë edhe i njërit prej tyre sjell automatikisht eliminimin e kandidatit nga gara. Konkretisht, kandidati jogjyqtar nuk duhet të ketë mbajtur funksione politike në administratën publike, ose pozicione drejtuese në parti politike, gjatë 10 vjetëve të fundit para kandidimit. Për sa i takon rrethit të funksioneve politike në administratën publike, si dhe pozicioneve drejtuese në parti politike, duhet t’i referohemi ligjit për statusin, i cili parashikon se ndalimi për mbajtjen e pozicioneve drejtuese në një parti politike do të thotë që kandidati nuk ka qenë anëtar i organeve drejtuese të parashikuara në statusin e partisë politike.[11]
ç) Vazhdimësia e funksionit
23. Pika 5 e nenit 136 parashikon se gjyqtari i GjL-së qëndron në detyrë deri në emërimin e pasardhësit, përveç rasteve kur jep dorëheqjen, shkarkohet nga detyra, vërtetohen kushtet e pazgjedhshmërisë dhe të papajtueshmërisë në ushtrimin e funksionit, si dhe kur vërtetohet fakti i pamundësisë për të ushtruar detyrën (shih komentin e nenit 139).[12] Çështja e vazhdimësisë së funksionit për gjyqtarin e GjL-së ka qenë një problem, i cili deri në ndryshimet kushtetuese të vitit 2016 nuk aplikohej. Ndryshe nga parashikimi i nenit 125, pika 7, të Kushtetutës për gjyqtarët e GjK-së,[13] i cili ka qenë edhe më parë (dispozita e vjetër e nenit 125, pika 5), për gjyqtarët e GjL-së Kushtetuta nuk shprehej më parë. Kjo solli si pasojë vështirësi në punën e GjL-së, e cila për shkak të mosplotësimit në kohë të vendeve vakante nga organet përgjegjëse duhej të funksiononte me numër më të paktë gjyqtarësh për një periudhë relativisht të gjatë. Me ndryshimet e vitit 2013 u tentua që në ligjin organik të GjL-së të zgjidhej ky problem, duke parashikuar qëndrimin në detyrë të gjyqtarëve deri në emërimin e gjyqtarëve pasues. Megjithatë, ky parashikim ligjor u gjet si i papajtueshëm me Kushtetutën nga GjK-ja dhe u shfuqizua. GjK-ja argumentoi se ndërsa në rastin e gjyqtarit të GjK-së kushtetutëbërësi kishte parashikuar një rregullim të ndryshëm, si rast përjashtimor, për shkak të kompetencave që ushtron dhe mënyrës së organizimit dhe funksionimit të kësaj Gjykate, në rastin e gjyqtarit të GjL-së, ajo vlerësoi se dispozita kushtetuese që parashikon mënyrën e organizimit dhe të funksionimit të GjL-së jo vetëm që nuk përmbante një parashikim të tillë të shprehur, por as nuk i kishte deleguar ligjvënësit të zakonshëm kompetencën për rregullimin me ligj të kësaj çështjeje. Sipas saj, në praktikë nuk rezultonte që norma kushtetuese të ishte interpretuar në një mënyrë të ndryshme apo të kishte paqartësi në zbatimin e saj, çka do të mund të justifikonte një ndërhyrje në nivel ligjor të ligjvënësit. Në këto kushte, e vetmja zgjidhje mbetej ndërhyrja në dispozitat kushtetuese, e cila u realizua me ndryshimet e vitit 2016.[14]
24. Rregulli i vazhdimësisë së qëndrimit në detyrë të gjyqtarit kushtetues është parashikuar për të garantuar, mbi të gjitha, funksionimin normal të gjykatës në rast të krijimit të vendeve vakante si pasojë e mosveprimit të ndonjërit prej organeve, të cilave Kushtetuta u njeh një rol të veçantë në këtë moment për zëvendësimin e gjyqtarëve të vjetër me gjyqtarë të rinj.[15]
[1] Raportet e progresit të BE-së për vitet 2013 dhe 2014 https://eudelegationalbania.wordpress.com/albania-and-eu/. “Për sa i përket pavarësisë dhe paanshmërisë së gjyqësorit nuk janë marrë masa për integrimin e Gjykatës së Lartë brenda sistemit gjyqësor”.
[2] Shih ligjin nr. 9877, datë 18.2.2008 “Për organizimin dhe funksionimin e pushtetit gjyqësor” (i shfuqizuar).
[3]Shih Opinionin interim të Komisionit te Venecies www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2015)045-e § 44-45.
[4] Para ndryshimeve të vitit 2016, anëtarët e GjL-së emëroheshin nga Presidenti me pëlqim të Kuvendit. E njëjta formulë parashikohej edhe për anëtarët e GjK-së. Në të dyja organet prej vitesh ekzistonin vështirësi në plotësimin e vakancave, pasi për shkak të mosbashkëpunimit midis Presidentit dhe Kuvendit, dekretet e emërimit të të parit rrëzoheshin vazhdimisht dhe pa dhënë shkaqe nga i dyti. Kjo solli mosfunksionimin si duhet, sidomos të GjL-së, e cila rëndonte situatën ligjore të qytetarëve, të cilët përballeshin me vonesa në gjykimin e çështjeve të tyre para kësaj gjykate.
[5] Shih vendimet nr.2/2005 dhe nr.24/2011 të GjK-së.
[6] Raportet e progresit të BE-së për vitet 2013 dhe 2014 https://eudelegationalbania.wordpress.com/albania-and-eu/ “Statusi i Gjykatës së Lartë dhe procesi i emërimit të anëtarëve të saj mbeten shqetësues në kuptimin e politizimit të mundshëm, për sa kohë dispozitat kushtetuese përkatëse nuk ndryshohen. Pavarësia dhe paanshmëria e Gjykatës së Lartë ende nuk janë garantuar plotësisht. Në janar Kuvendi hodhi poshtë kandidaturat e Presidentit për tre anëtarët e Gjykatës së Lartë dhe këto vende vakante nuk janë plotësuar ende. Edhe dy dekretet e fundit të Presidentit për emërimin e gjyqtarëve në Gjykatën e Lartë janë refuzuar nga Kuvendi. Funksionimi i sistemit të drejtësisë vazhdon të cenohet nga politizimi, llogaridhënia e kufizuar, bashkëpunimi i dobët ndërinstitucional, burimet e pamjaftueshme, zvarritjet e procedimeve dhe çështjet e prapambetura. Korrupsioni në sistemin e drejtësisë mbetet shqetësim.”.
[7] Shih nenet 48 dhe 49 të ligjit nr.96/2016.
[8] Shih nenin 125, pikat 1 dhe 2; nenin 147, pika 7; nenin 147/d, pika 4; nenin 148/a, pika 4 të Kushtetutës.
[9] Shih nenin 2, pika 4 të ligjit nr.49/2012 “Për gjykatat administrative”.
[10] Neni 49 i ligjit nr.96/2016.
[11]Shih nenin 2, shkronja “p”, të ligjit për statusin.
[12] Shih nenin 139, pika 1, të Kushtetutës, shkronjat “c”, “ç”, “d” dhe “dh”.
[13] Shih komentin e nenit 125.
[14] Shih procesverbalin e mbledhjes së Komisionit të Posaçëm për Reformën në Drejtësi, datë 16.05.2016.
[15] Shih vendimin nr.24, datë 09.06.2011 të Gjykatës Kushtetuese.
25. Nëse i referohemi kontekstit historik, parashikimi i mëparshëm i nenit 136 e ndante kompetencën e emërimit midis Presidentit të Republikës, i cili emëronte gjyqtarët e GjL-së, dhe Kuvendit, i cili jepte pëlqimin. Me të njëjtën formulë emërohej edhe kryetari i GjL-së. Ndërsa gjyqtarët e tjerë propozoheshin nga KLD-ja dhe emëroheshin nga Presidenti i Republikës. Për të gjitha kategoritë e gjyqtarëve i vetmi kriter profesional i parashikuar në nivel kushtetues ishte arsimi juridik, duke ia lënë ligjvënësit kushtet dhe procedurat e tjera. Kjo dispozitë u konsiderua e mangët nga analiza e sistemit të drejtësisë në disa aspekte, konkretisht për sa i takon mungesës së kritereve të nevojshme profesionale për t’u zgjedhur gjyqtar i të gjitha niveleve.
26. Por mangësia kryesore vinte për shkak të formulës së emërimit të gjyqtarëve të GjL-së, e cila prej vitesh nuk kishte rezultuar efektive, duke lënë vakanca të paplotësuara për një kohë mjaft të gjatë. Analiza evidentoi se zbatimi në praktikë i bashkëpunimit institucional President-Kuvend ka rezultuar i mangët. Një president që për shkak të formulës së zgjedhjes vinte nga shumica parlamentare, por edhe quorum-i minimal që kërkohej nga Kushtetuta, për miratimin e kandidaturës së zgjedhur nga Presidenti për t’u emëruar gjyqtar kushtetues, nuk ofronte garanci të mjaftueshme në drejtim të respektimit të pavarësisë, të paanshmërisë dhe të cilësisë në përbërje të GjL-së. Pra, formula konsensuale e emërimit nuk krijoi besueshmëri te shumica parlamentare. Kuvendi me mospranimin e kandidaturave jo gjithmonë arsyetonte bindshëm, me qëllim respektimin institucional, por edhe të kandidatëve, që duhet të informoheshin për mossuksesin e tyre në këtë proces. Kjo mungesë bashkëpunimi ka ndikuar në mosushtrimin nga Presidenti dhe Kuvendi të kompetencave kushtetuese, si dhe në lindjen e mosmarrëveshjeve së kompetencave.
27. Nga analiza që i është bërë në dokumentin analitik veprimtarisë së GjL-së procesi i emërimit/zgjedhjes së kandidatëve për gjyqtarët e GjL-së nuk ka rezultuar efikas, edhe për shkak të mosparashikimit të kritereve objektive për kandidatët, si dhe të mungesës së transparencës në përzgjedhje dhe në propozimin e tyre për (mos) pëlqimin nga Kuvendi. Mosparashikimi i afateve për procesin e emërimit, si dhe vonesa e tejzgjatur në plotësimin e vendeve vakante ka shkaktuar vështirësi reale në realizimin e funksionit që i ka ngarkuar Kushtetuta.
28. E drejta ndërkombëtare e detyrueshme për Republikën e Shqipërisë nuk përmban dispozita që të jenë drejtpërsëdrejti relevante për nivelin e gjykatave dhe juridiksionin e tyre si elemente të domosdoshme për t’u parashikuar në Kushtetutë. E rëndësishme është që gjykatat të jenë të krijuara me ligj dhe të jenë të pavarura nga pushtetet e tjera. Gjithashtu, e drejta ndërkombëtare garanton edhe ngritjen e mekanizmave të nevojshëm kushtetues dhe ligjorë për të luftuar korrupsionin, si një nga shkaktarët e cenimit të të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, konkretisht të së drejtës për akses në drejtësi, në kuptimin formal dhe substancial të saj.
29. Si standarde mund të përmenden dokumentet e KV-së dhe sidomos ato rekomandime që janë bërë konkretisht në lidhje me ngritjen e gjykatave të posaçme dhe kontrollin fillestar e periodik të llogarive bankare dhe telekomunikimeve vetjake. Kështu, në Opinionin e saj final për projektdispozitat kushtetuese, në paragrafët 26 dhe 27 të dokumentit, KV-ja u shpreh se formula e zgjedhjes së gjyqtarëve është në përputhje me standardet europiane. Gjithashtu, aty theksohet se është e rekomandueshme që Presidenti të japë arsyet e refuzimit të kandidaturës.[1]
30. Gjithashtu në lidhje me përfshirjen e GjL-së në sistemin unik të emërimit, KV-ja është shprehur pozitivisht, duke e konsideruar arritje edhe faktin që tashmë ka kritere dhe procedurë transparente.[2]
[1] Shih www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2016)009-e § 25-26.
[2] Shih Opinionin Interim të Komisionit të Venecies www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2015)045-e § 44-45.
SQ