Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi

     1. Qëllimi i kësaj norme kushtetuese është parashikimi i situatave dhe shkaqeve për të cilat një gjyqtar i Gjykatës së Lartë nuk mund të vazhdojë më ushtrimin e këtij funksioni. Përcaktimi i këtyre rasteve në dispozitë kushtetuese sjell si pasojë pamundësinë e zgjatjes apo të ndërprerjes përtej këtyre situatave. Një gjë e tillë konsiderohet tashmë si standard i vendosur, me qëllim garantimin e ushtrimit të funksionit të gjyqtarit, i njohur edhe me termin “palëvizshmëria e gjyqtarit” nga detyra.

    2. Kjo dispozitë, megjithëse nuk është tërësisht e re, gjithsesi sjell një risi. Për të gjitha nivelet e gjyqtarëve dhe të prokurorëve ndryshimet kushtetuese të vitit 2016 sollën parashikimin në dispozitë më vete të rasteve që çojnë në mbarimin e mandatit kushtetues dhe në një dispozitë tjetër të rasteve të përgjegjësisë disiplinore. Për këtë arsye, një nga qëllimet e kësaj dispozite është dallimi mes këtyre rasteve, verifikimi dhe pasoja e të cilave kanë dallim thelbësor nga rastet e përgjegjësisë disiplinore. Dispozita konkrete ka si qëllim që krahas parashikimit të rasteve konkrete të mbarimit të mandatit, të shmangë edhe paqartësitë që shpesh janë krijuar nëpërmjet konfondimit me rastet e shkarkimit (shih komentin e nenit 127).

    3. Një tjetër qëllim i dispozitës është edhe parashikimi i mundësisë që gjyqtarët e Gjykatës së Lartë të vazhdojnë karrierën në sistemin gjyqësor pas përfundimit të mandatit të tyre. Megjithëse ky parashikim ka qenë pjesë e ligjit organik për GjL-në, nuk ka gjetur zbatimin e duhur. Me ndryshimet kushtetuese dhe ligjore të vitit 2016 janë parashikuar mekanizma dhe procedura konkrete, që do të bëjnë të mundur zbatimin e këtij detyrimi kushtetues, me qëllim mbajtjen brenda sistemit gjyqësor të atyre gjyqtarëve që e meritojnë.

  • Objekti

     4. Kjo dispozitë nuk është tërësisht e re, ajo është rishikuar, siç u tha më lart, me qëllimin për të ndarë konceptin e përfundimit të mandatit nga koncepti i shkarkimit, si masë disiplinore dhe si e tillë e rregulluar me një regjim të veçantë kushtetues dhe ligjor. Pra, mbarimi i mandatit sipas nenit të ri do të ndodhë (i) për shkaqe ligjore (përfundon mandati 9-vjeçar ose arrihet mosha e pensionit, shkarkohet apo deklarohet pamundësia e ushtrimit të detyrës ose vërtetohen kushtet e pazgjedhshmërisë dhe të papajtueshmërisë); (ii) për shkaqe që lidhen me vullnetin e gjyqtarit (dorëheqja).

    5. Neni i riformuluar paraqitet thuajse me të njëjtën strukturë, duke shtuar një pikë të re (pika 3), që lidhet me mundësinë e gjyqtarit të GjL-së që pas mbarimit të mandatit të vazhdojë karrierën në gjyqësor, sipas ligjit.

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

     6. Neni 139 i riformuluar prezanton disa elemente të reja që lidhen me konceptin e mbarimit të mandatit. Të tilla janë: 

    6.1. Dënimi penal i formës së prerë nuk konsiderohet më si shkak për mbarimin e mandatit, por tashmë është shkak për shkarkim (neni i vjetër 139/1/a, tashmë neni 140/2/b). Ndërsa vendimi i shkarkimit i KLGj-së çon në mbarimin e mandatit të gjyqtarit. Pra, logjikisht duhet që pas dënimit penal organi kompetent, KLGj-ja të vendosë shkarkimin dhe pas këtij vendimi, GjL-ja deklaron mbarimin e mandatit.

    6.2. Nuk parashikohet më mundësia që një gjyqtar të mos paraqitet në punë për një periudhë 6-mujore pa arsye (neni i vjetër 139/b). Ky parashikim është konsideruar ndër vite si i papajtueshëm me konceptin e ushtrimit korrekt të detyrës publike, pasi janë evidentuar raste kur gjyqtarët kanë munguar për një periudhë disamujore (deri në 6 muaj) pa arsye, duke penguar punën e gjykatave, duke përdorur këtë dispozitë si justifikim. Funksioni i gjyqtarit është i tillë që kërkon impenjim me kohë të plotë dhe përgjegjshmëri në kryerjen e detyrës, koncepte të cilat nuk përputhen me një parashikim të tillë, i cili u jepte mundësi gjyqtarëve të mos paraqiteshin në punë pa arsye për një periudhë relativisht të gjatë. Kjo situatë u evidentua si shqetësuese edhe në Analizën e Sistemit të Drejtësisë që i parapriu reformës në drejtësi në vitin 2016.

    6.3. Dispozita e re e nenit 139 tashmë i referohet jo moshës 65 vjeç për mbarimin e mandatit, por konceptit të pensionit. Në këtë kontekst, ligjvënësi kushtetues ka bërë një unifikim për sa i takon ushtrimit të detyrës nga të gjithë gjyqtarët, me përjashtim të gjyqtarëve të GjK-së, të cilët kanë si kufi maksimal moshor për të ushtruar detyrën moshën 70 vjeç (neni 127). Moshën maksimale të pensionit për gjyqtarët e parashikon ligji special për këtë qëllim. Kjo zgjidhje është në funksion të rikonceptimit  të GjL-së dhe përfshirjes së saj brenda sistemit gjyqësor jo vetëm lidhur me rregullat procedurale dhe materiale të gjykimit, por edhe për sa u takon rregullave që përcaktojnë statusin e tyre^[1].

    Megjithatë, duhet theksuar se GjK-ja, në shqyrtimin e dispozitës ligjore që parashikonte si moshë maksimale të pensionit moshën e caktuar me ligjin për sigurimet shoqërore, e ka konsideruar si antikushtetuese referencën te ligji special, pasi sipas saj cenon sigurinë juridike dhe barazinë para ligjit, duke qenë se ligji parashikon mosha të ndryshme për gratë dhe burrat. Sipas GjK-së “...ligjvënësi, duke ulur moshën e daljes në pension nga 65 vjeç që ishte më parë, në një moshë të papërcaktuar shprehimisht, por të përcaktueshme rast pas rasti nga kuadri ligjor për pensionet e pleqërisë në RSH-së, ka krijuar një gjendje pasigurie juridike në radhët e magjistratëve, kjo për faktin se referuar bazës kushtetuese për miratimin e ligjit nr.7703, datë 11.05.1993, i ndryshuar, ai është ligj që miratohet me shumicë të thjeshtë, çka mbart rrezikun potencial që mund të ndryshohet në mënyrë të vazhdueshme, në varësi të politikave sociale për përshtatjen e skemës së pensioneve apo rishikimin e moshës së pensionit me nevojat ekonomike dhe sociale të vendit. Nga ana tjetër, prania e parashikimeve ligjore të paharmonizuara për pensionin e parakohshëm dhe atë të pleqërisë, ku për të dyja rastet mosha e përcaktuar nga ligjvënësi është 60 vjeç, si dhe rreziku i trajtimit të pabarabartë të gjyqtarëve për shkak të gjinisë, pasi, sipas legjislacionit në fuqi, mosha e daljes në pension e femrave ndryshon nga ajo e meshkujve, në vlerësimin e Gjykatës përbëjnë arsye bindëse për të arritur në përfundimin se pretendimi i kërkuesve për papajtueshmërinë me nenet 18 dhe 138 të Kushtetutës të nenit 64, pika 5 është i bazuar dhe duhet pranuar”.^[2]

    6.4. Në funksion të renditjes shteruese të shkaqeve të mbarimit të mandatit është listuar këtu edhe shkarkimi i gjyqtarit, i cili bëhet nga KLGj-ja për të gjithë nivelet, me përjashtim të gjyqtarëve të GjK-së. Pas shkarkimit të gjyqtarit të GjL-së nga KLGj-ja, bëhet edhe deklarimi i mbarimit të mandatit të tij nga GjL-ja.

    6.5. Një nga shkaqet e reja të cilat çojnë në mbarimin e mandatit është kur konstatohet pazgjedhshmëria ose papajtueshmëria në ushtrimin e funksionit. Konstatimi i tyre mund të bëhet gjatë kohës që gjyqtarët janë në detyrë, në këtë rast atyre u mbaron mandati. Duke qenë se neni 139 nuk parashikon një rregullim të ndryshëm, prezumohet se mbarimi i mandatit në këtë rast do të bëhet me efekt ex nunc. 

    6.6. Është riformuluar gjithashtu edhe rasti që lidhet me pamundësinë për të ushtruar detyrën. Dispozita e mëparshme e nenit 139, shkronja “d”, parashikonte paaftësinë për të vepruar si shkak për mbarimin e mandatit, nëse një gjë e tillë deklarohej me vendim gjykate. Ndërkohë neni i mëparshëm 140 parashikonte se paaftësia mendore a fizike ishte një nga kushtet për të shkarkuar gjyqtarin e GjL-së. Të dyja këto parashikime krijonin një konfondim, nëse paaftësia ishte shkak për shkarkim apo për mbarimin e mandatit. Në nenin 139 të ndryshuar është parashikuar vërtetimi i faktit të pamundësisë si shkak vetëm për mbarimin e mandatit, pasi kjo të jetë konstatuar me vendim gjykate.

    7. Është me rëndësi të theksohet se parashikimi shterues i shkaqeve për mbarim mandati lidhet ngushtë me dy rregullime të tjera për statusin dhe vazhdimësinë në detyrë të gjyqtarit të GjL-së. Së pari, pika 3 e nenit 139 parashikon mundësinë për të emëruar gjyqtarin e GjL-së në një gjykatë tjetër. Së dyti, pika 5 e nenit 136 parashikon se gjyqtari i GjL-së qëndron në detyrë deri në emërimin e pasardhësit, përveç disa rasteve të parashikuara nga neni 139, pika 3. Pra, në të dyja këto raste, gjyqtari do të përfitojë nga këto rregulla vetëm nëse mandati i tij ka përfunduar për shkaqe të caktuara.

    8. Në rastin e nenit 139/3, pra emërimi në një gjykatë tjetër, mund të ndodhë vetëm nëse gjyqtari i GjL-së mbaron rregullisht mandatin 9-vjeçar (neni 139/1, shkronja “b”). Ndërsa neni 136, pika 5 do të gjejë zbatim vetëm nëse (i) mbush moshën e pensionit dhe (ii) përfundon mandatin 9-vjeçar. Në rast se gjyqtarit i mbaron mandati për shkaqe të tjera, si p.sh.: jep dorëheqjen, shkarkohet nga detyra, vërtetohen kushtet e pazgjedhshmërisë dhe të papajtueshmërisë në ushtrimin e funksionit, si dhe vërtetohet fakti i pamundësisë për të ushtruar detyrën, atëherë ai nuk mund të qëndrojë më në detyrë deri në emërimin e gjyqtarit të ri dhe as nuk mund të emërohet në një gjykatë tjetër (shih komentin e nenit 136). Në këto dy raste del e domosdoshme që KLGj-ja të nisë menjëherë procedurën e zëvendësimit të gjyqtarit. Në rastet kur mbarimi i mandatit është i parashikueshëm (përfundimi i mandatit 9-vjeçar ose mbushja e moshës së pensionit), procedura për emërimin e gjyqtarit të ri duhet të fillojë sa më parë, sipas afateve të parashikuara në ligjet organike për këtë qëllim. Plotësimi i vendeve vakante sa më shpejt dhe brenda afateve të përcaktuara saktë ka qenë një nga risitë e kuadrit ligjor të reformës, me qëllim mosbllokimin e punës së gjykatave apo uljen e efiçencës së tyre në dëm të interesave të shtetasve.

    9. Një çështje që është diskutuar në vijimësi ka qenë edhe qëndrimi ose jo më tej në detyrë i gjyqtarit të GjL-së deri në emërimin e gjyqtarit të ri, kur për arsye të ndryshme nuk bëhej zëvendësimi në kohë i tij. Lidhur me këtë situatë, e cila është bërë edhe objekt interpretimi kushtetues, GjK-ja ka theksuar se në ndryshim nga gjyqtari i GjL-së, neni 125/5 i Kushtetutës parashikon se gjyqtari i GjK-së vazhdon në detyrë deri në emërimin e pasardhësit të tij. Rregulli i vazhdimësisë së qëndrimit në detyrë të gjyqtarit kushtetues është parashikuar për të garantuar, mbi të gjitha, funksionimin normal të Gjykatës në rast të krijimit të vendeve vakante, si pasojë e mosveprimit të ndonjërit prej organeve, të cilave Kushtetuta u njeh një rol të veçantë në këtë moment për zëvendësimin e gjyqtarëve të vjetër me gjyqtarë të rinj. Ajo vlerësoi se dispozita kushtetuese që parashikon mënyrën e organizimit dhe funksionimit të GjL-së jo vetëm që nuk përmbante një parashikim të tillë të shprehur, por as nuk i kishte deleguar ligjvënësit të zakonshëm kompetencën për rregullimin me ligj të kësaj çështjeje. GjK-ja vlerësoi se neni 136/3 i Kushtetutës nuk i kishte deleguar ligjvënësit mënyrën e rregullimit të kohëzgjatjes së mandatit të gjyqtarit të GjL-së tej afatit 9-vjeçar të parashikuar nga Kushtetuta. Në këtë kuptim, Gjykata vlerëson se Kushtetuta nuk ka ometuar duke mos parashikuar një autorizim të shprehur për ligjvënësin e zakonshëm për rregullimin e kësaj çështjeje. Në rastin konkret ligjvënësi, duke ndryshuar ligjin organik të GjL-së, me qëllim parashikimin e mundësisë së gjyqtarit të GjL-së për të qëndruar në detyrë deri në emërimin e gjyqtarit pasardhës, kishte vepruar në tejkalim të normës kushtetuese dhe në mungesë të një delegimi të shprehur, duke rregulluar me akt ligjor një marrëdhënie që i përket fushës së rregullimit të kushtetutëbërësit.^[3] Me ndryshimet e vitit 2016 kjo çështje gjeti zgjidhje të njëjtë si për GjK-në, pra tashmë sipas nenit 136, pika 5 gjyqtari i GjL-së qëndron në detyrë deri në emërimin e pasardhësit, me përjashtim të rastit kur jep dorëheqjen, shkarkohet, vërtetohet fakti i pamundësisë ose konstatohet pazgjedhshmëria ose papajtueshmëria me funksionin (shih komentin e nenit 136).

     

    [1] Shih komentin e nenit 136.

    [2] Vendimi nr.34/2017 i GjK-së për ligjin statusi i magjistratëve, kerkues: Unioni i Gjyqtarëve.

    [3] Shih vendimin nr.55/2017 të GjK-së.

  • Konteksti historik

     10. Kushtetuta e vitit 1998 bëri disa ndryshime, duke parashikuar si raste të përfundimit të mandatit, dënimin e gjyqtarit me vendim të formës së prerë për kryerjen e një krimi, mosparaqitjen në detyrë për më shumë se 6 muaj, mbushjen e moshës 65 vjeç, dhënien e dorëheqjes, si dhe deklarimin të paaftë për të vepruar, sipas një vendimi gjyqësor të formës së prerë. Vërtetimi i këtyre rasteve kërkonte një vlerësim nga vetë GjL-ja, e cila deklaron mbarimin para afatit të mandatit të gjyqtarit. Vendimi që merrte Gjykata në raste të tilla ka natyrën e konstatimit të një fakti që mund të ketë ndodhur dhe që është i vërtetueshëm nga Gjykata ose organe të tjera kompetente. Në këtë kontekst nuk ka ndryshim, pasi është sërish GjL-ja që deklaron përfundimin e mandatit. Ndryshimi lidhet, siç u tha dhe më lart, me saktësimin e shkaqeve të mbarimit të mandatit, duke bërë dallimin mes tyre dhe rasteve të shkarkimit.

    11. Koha e qëndrimit në detyrë të gjyqtarëve të GjL-së përgjithësisht është e kufizuara ose me moshën maksimale (65-70 vjeç)^[1], ose me mandat kohor (7-9-12 vjet).^[2] Arsyeja për këtë qëndron te fakti se për shkak të natyrës së posaçme që ka gjykimi në GjL, pra në funksion të interpretimit final të, si dhe të unifikimit të praktikës gjyqësore, është në të mirë të zhvillimit koherent të doktrinës juridike që të ketë dinamikë në përbërjen e kësaj Gjykate.

     

    [1] Austria, Gjermania, Estonia, Finnlanda etj.

    [2] Franca, Hungaria, Lituania, Rumania etj.

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

   12. Si standarde mund të përmenden dokumentet e KV-ja dhe sidomos ato rekomandime që janë bërë konkretisht në lidhje me mandatin e gjyqtarit kushtetues.

  i) Opinione të Komisionit të Venecies:

  a) “Opinion përfundimtar për projektamendamentet kushtetuese të rishikuara për gjyqësorin (datë 15 janar 2016) e Shqipërisë”, nr. 824/2015, datë 14 mars 2016 (CDL-AD(2016)009).

  b) Interim Opinion on the Draft Constitutional Amendments on the Judiciary in Albania.

  ii) “Analizë e sistemit të drejtësisë në Shqipëri”, qershor 2015 www.reformanedrejtesi.al.

  iii) Strategjia e reformës në sistemin e drejtësisë.

• Materiale legjislative

  Materialet legjislative kryesore janë: (i) raporti që shoqëron projektligjin n 76/2016 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 8417, datë 21.10.1998 “Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar^[1], “Analiza e sistemit të drejtësisë në Shqipëri”, “Strategjia e reformës në sistemin e drejtësisë”, si dhe procesverbalet e mbledhjeve të Komisionit të Posaçëm Parlamentar në të cilat u shqyrtua projektligji në fjalë.^[2]

   

  [1] Shih www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/290616relacion-qeverisja-e-gjyqesorit.pdf

  [2] Shih www.reformanedrejtesi.al/procesverbale.

• Dispozita të lidhura
  Asnjë koment
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime

  Vendimi nr.8, datë 03.03.2000 i Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

• Bibliografia
  Asnjë koment
• Arkiva
  Asnjë koment