Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi

    1. Në kuptimin e gjerë, kjo dispozitë i shërben mbarëvajtjes së procesit të rivlerësimit kalimtar të gjyqtarëve e prokurorëve dhe besueshmërisë së publikut ndaj këtij procesi. “Përfshirja e komunitetit ndërkombëtar në këtë proces parashikohet nga ana kushtetuese – është konsideruar vendimtare për kredibilitetin e procesit nga legjislatori shqiptar.”^[1]

    2. Neni B ka qëllim të përcaktojë mënyrën e konstituimit, misionin, kompetencat dhe elementet e tjera të funksionimit të vëzhguesve ndërkombëtarë gjatë procesit të rivlerësimit. Monitorimi i procesit të rivlerësimit nga vëzhgues ndërkombëtarë është në funksion të rritjes së besueshmërisë tek ky proces për shkak të rëndësisë që merr ai jo vetëm për ngritjen e një sistemi drejtësie funksional dhe të pavarur, por edhe në kuadër të detyrimeve që ka vendi ndaj proceseve integruese në BE dhe NATO. Lidhja e ngushtë me integrimin e të gjithë procesit të rivlerësimit është vlerësuar “ si masë e domosdoshme dhe e pashmangshme për ta drejtuar gjyqësorin shqiptar më afër standardeve europiane”[…]. Ky proces do të përcaktojë sesa shpejt dhe sa me përparësi do të jetë rruga e aksesit në BE, si dhe sa besueshmëri do të fitojë sistemi gjyqësor në Shqipëri, përballë popullit shqiptar”^[2]. Qëllimi i nenit B të Aneksit të Kushtetutës nuk është zëvendësimi i institucioneve vendase me ato të huaja, prandaj duhet kuptuar karakteri monitorues dhe kontrollues i ONM-së.

    3. Gjithashtu, dispozita ka qëllim të garantojë një proces rivlerësimi të paanshëm dhe objektiv, në përputhje me standardet ndërkombëtare dhe larg ndërhyrjeve politike. Kështu ajo synon të krijojë një operacion ndërkombëtar të monitorimit dhe një grup ekspertësh ndërkombëtarë të aftë për të monitoruar dhe këshilluar procesin. “Është më e pazakonshmja për një kushtetutë kombëtare të përfshijë në një sistem kushtetues të kontrollit dhe balancës një figurë ose një organizëm, i cili emërohet nga jashtë vendit dhe, në fund të fundit, është përgjegjës jo përpara organeve të zgjedhura demokratikisht brenda vendit, por përpara qeverive të huaja ose një organizate ndërkombëtare.”^[3]. Kështu është shprehur KV-ja në Opinionin e ndërmjetëm për projektin e amendamenteve kushtetuese. Në mënyrë jo të drejtpërdrejtë KV-ja ka ngritur çështjen e sovranitetit të popullit dhe atij kushtetues. Prandaj është e rëndësishme të ndalemi për të sqaruar nga kjo pikëpamje kuptimin e nenit B.

    4. Ne mendojmë se është e rëndësishme të dallojmë qëllimin e kësaj dispozite për të krijuar një organ në Kushtetutë, i cili vjen nga jashtë dhe gëzon dy tipare themelore: karakterin këshillimor dhe karakterin profesional teknik. Pra, neni B i Aneksit nuk ka qëllim të krijojë ndonjë organ politik që vjen nga jashtë apo ndonjë organ vendimmarrës, i cili do të krijonte përzierje me çështjet e përgjegjshmërisë politike ose administrative në Kushtetutë, a në çështjet e balancës midis pushteteve. OMN-ja ka qëllim të organizojë dhe të vendosë në efiçencë një grup vëzhguesish ndërkombëtarë që ofrojnë ekspertizë këshillimore me karakter profesional.

    5. Megjithatë, KV-ja ka ngritur edhe shqetësimin e pamundësisë së Kushtetutës së Shqipërisë për të garantuar ekzistencën dhe funksionimin e këtij mekanizmi, pasi ai do të varet nga dëshira e mirë e shteteve të huaja dhe e organizatave ndërkombëtare^[4]. Pafuqia e Kushtetutës për ta garantuar këtë organizëm është e dukshme, por ky fakt nuk është ndikues në rolin që do të luajë ai. Që në fillim ky organ u thirr pikërisht pse ishte ndërkombëtar dhe i pandikuar nga pushtetet në Shqipëri. Nëse do të integrohej si një organ kushtetues i brendshëm do ta humbte karakterin e organit për të cilin u kërkua nga kushtetutëbërësi dhe nga publiku. Ky është edhe qëllimi i tij, të sigurojë një monitorim nga jashtë, të paanshëm dhe të besueshëm. Marzhi i veprimtarisë së tij është përcaktuar nga Kushtetuta, të cilin të gjitha palët janë të detyruara ta respektojnë. Sidoqoftë, nuk shikojmë ndonjë shqetësim kushtetues në këtë rast, pasi përvoja që do të zbatohet këtu nuk ka ndryshim të madh nga praktikat që ndiqen gjatë zbatimit të marrëveshjeve të ndryshme ndërkombëtare, sikurse ka përcaktuar edhe kjo dispozitë (neni B/2). KV-ja, gjithashtu, e sheh një zgjidhje të pranueshme në kushtet e Shqipërisë kur thekson se “nga ana tjetër, nëse kjo skemë është e miratuar në nivel kushtetues, do të thotë se ka një mbështetje të gjerë në publik. Me kusht që të jetë e qartë ndërmarrja politike e partnerëve ndërkombëtarë që të asistojnë Shqipërinë në këtë proces, si dhe me kusht që kjo skemë e përkohshme do të zëvendësohet në fund të fundit me mekanizmat normalë të kontrollit demokratik të gjyqësorit, kjo zgjidhje e pazakontë mund të konsiderohet e pranueshme”^[5].

     

    [1] Shih: Pyetjet më të shpeshta për Operacionin Ndërkombëtar të Monitorimit , i vlefshëm në: https://eeas.europa.eu/delegations/albania/7655/rreth-nesh_sq, vizituar për herë të fundit më 28 prill 2018.

    [2]An Analysis of the Vetting Process in Albania. Policy Analysis - No. 01/2017; e vlefshme në website: http://www.legalpoliticalstudies.org/wp-content/uploads/2017/06/Policy-Analysis-An-Analysis-of-the-Vetting-Process-in-Albania.pdf, vizituar për herë të fundit më 28 prill 2018.

    [3] CDL-AD(2015)045  English 21/12/2015 -Interim Opinion on the Draft Constitutional Amendments on the Judiciary of Albania, adopted by the Venice Commission at its 105th Plenary Session (Venice, Procesverbal 18-19 December 2015), vep. e cituar; § 130.

    [4] CDL-AD(2015)045 vep. e cituar; § 130.

    [5] Po aty, § 131.

  • Objekti

    6. Objekti i kësaj dispozite është krijimi dhe rregullimi i përgjithshëm i organizimit dhe funksionimit të ONM-së, si një organ që mbështet procesin e rivlerësimit kalimtar të gjyqtarëve e prokurorëve. Kur themi se Kushtetuta parashikon një rregullim të përgjithshëm të këtij operacioni, kemi parasysh se çështja e organizimit të tij të brendshëm dhe e menaxhimit të tij është një çështje e partnerëve ndërkombëtarë, kurse ajo çka është dukshëm e lidhur me procesin e rivlerësimit, janë vëzhguesit ndërkombëtarë që realizojnë edhe funksionet kushtetuese të këtij organizmi. Rregullime më konkrete për procedurat ku operacioni merr pjesë janë bërë në ligjin e posaçëm për rivlerësimin kalimtar të gjyqtarëve e prokurorëve, por organizimi i tij është një çështje e Kushtetutës.

    7. Pyetja që mund të lindë në këtë rast është: a mund të konsiderohet ONM-ja një organ kushtetues? Formalisht, ai është parashikuar si organ nga Aneksi i Kushtetutës, i cili është një detajim i nenit 179/b të saj dhe 179, pikat 5 e 6. Mund të thuhet se ONM-ja është një organ i thirrur nga Kushtetuta me qëllim realizimin e procesit të rivlerësimit kalimtar.

    8. Operacioni është institucion ndërkombëtar që përfshin partnerët në kuadër të procesit të integrimit europian dhe bashkëpunimit euro-atlantik. Drejtimi i këtij institucioni kryhet nga Bashkimi Europian. Qëllimi i tij është mbështetja e procesit të rivlerësimit, të cilin ai e realizon përmes dy funksioneve të rëndësishme: përmes monitorimit dhe mbikëqyrjes së të gjithë procesit. Monitorimi dhe mbikëqyrja janë të dyja procese të ngjashme, që dallojnë nga njëra-tjetra për shkak të natyrës më aktive që merr procesi i mbikëqyrjes, i cili përfshin edhe një rol kontrolli, krahas monitorimit. Megjithatë, dispozita e ka parashikuar shprehimisht, në një listë të mbyllur, mënyrën sesi do të realizohen këto funksione. Së pari, ajo përcakton subjektet që do të ushtrojnë këto funksione. Së dyti, përcakton shprehimisht kompetencat që do të ushtrojnë këto subjekte.

     

    a) Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit dhe vëzhguesit ndërkombëtarë

    9. Mënyra sesi i ka qasur Kushtetuta këto organizma është raporti i pjesës me të tërën. Pra, vëzhguesit janë në përbërje të ONM-së. Operacioni si institucion tërësor organizon dhe emëron vëzhguesit, të cilët ushtrojnë detyrat thelbësore. Është e qartë se funksioni kushtetues i ONM-së do të realizohet përmes vëzhguesve ndërkombëtarë, të cilët emërohen dhe shkarkohen nga ky Operacion.

    10. Vëzhguesit janë specialistë të së drejtës. Kushtetuta ka vendosur të ketë kritere të ngjashme me ato që ajo ka parashikuar për gjykatat e larta të vendit dhe institucionet kushtetuese të sistemit të drejtësisë. Ajo kërkon që ata të emërohen nga radhët e gjyqtarëve ose prokurorëve me jo më pak se 15 vjet eksperiencë në sistemin e drejtësisë së vendeve të tyre përkatëse. Largimi i tyre nga ky funksion mund të kryhet nga Operacioni vetëm për shkelje të rënda. Gjithashtu, ajo nuk përcakton mandatin e tyre, por kërkon garantimin e palëvizshmërisë së tyre, me përjashtim të rasteve kur ata kanë kryer shkelje të rënda. Në këtë mënyrë, Kushtetuta ka sanksionuar kriteret kryesore për caktimin e vëzhguesve ndërkombëtarë. Çështja e përzgjedhjes së tyre dhe e vlerësimit të integritetit të tyre është një çështje e ONM-së. Po kështu, nuk ka ndonjë numër të caktuar në Kushtetutë ose ndonjë kohë të qëndrimit të tyre në këtë detyrë. Kjo kohë do të përcaktohet nga vetë Operacioni. Ky fakt del nga diskutimet përgatitore të amendamentit kushtetues. “...Paragrafi 4 nuk thotë sesa vrojtues ndërkombëtarë do të veprojnë, kjo mund të ndryshojë; në momentin e parë do të ketë më shumë monitorues ndërkombëtarë, ndërsa më vonë, ndoshta një monitorues ndërkombëtar do të atashohet pranë çdo komisioni.”^[1] Komisioneri Hahn u shpreh: “Kushtetuta e Shqipërisë parashikon vëzhguesit ndërkombëtarë që duhet të përfshihen në fazat e ndryshme të procesit dhe ONM-në, e cila do të jetë nën udhëheqjen e Komisionit Europian...”^[2]. Por, nëse vëzhguesit janë të identifikueshëm për shkak të përcaktimeve të Kushtetutës, ka edhe një strukturë tjetër në përbërjen e Operacionit që i përzgjedh, i emëron ose që mund t’i shkarkojë ata. Kjo është e rëndësishme të dallohet qartë, duke mos ngatërruar detyrat që ushtrohen nga ONM-ja. Kjo kërkesë që buron nga neni B i Kushtetutës u theksua qartë edhe nga vetë Komisioni Europian, në përgjigje të korrespondencës midis tij dhe ministrit të Drejtësisë, si dhe ministres së Integrimit të qeverisë shqiptare, të cilët shprehën shqetësimin e tyre për kushtetutshmërinë e Bordit të Operacionit Ndërkombëtar të Monitorimit. Në përgjigje të këtij shqetësimi, Komisioneri Hahn sqaron se “Komisioni Europian dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës kanë arritur një marrëveshje administrative bashkëpunimi për ngritjen e ONM-së dhe është vendosur krijimi i një bordi menaxhimi, i përbërë nga përfaqësues të Komisionit Europian dhe ShBA-së, në mënyrë që ONM-ja të kryejë funksionet e parashikuara në ligj”^[3]. Kjo është mënyra e organizimit të brendshëm të strukturës së ONM-së, e cila është akorduar nga Kushtetuta. Partnerët ndërkombëtarë monitorues edhe për këtë strukturë kanë zgjedhur një rol tërësisht administrativ e menaxhues. Në këtë mënyrë duket se i gjithë Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit ka karakter administrativ e teknik.

     

    [1] Procesverbal i mbledhjes së Komisionit të Posacëm Parlamentar për Reformën në Drejtësi, cituar f. 22.

    [2] Gazeta “Shqip” online, 18 shkurt 2017.

    [3] Po aty.

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

    a) Emërimi i vëzhguesve ndërkombëtarë

    11. Paragrafi i dytë i nenit B rregullon emërimin dhe shkarkimin e vëzhguesit ndërkombëtar. Dispozita vendos aspektet më themelore për emërimin e tyre dhe konkretisht organin e emërtesës dhe kriteret kryesore që duhet të përmbushin kandidatët. ONM-ja i emëron vëzhguesit ndërkombëtarë, pasi ka njoftuar Këshillin e Ministrave të Shqipërisë. Projekti për emërimin e tyre në bashkëpunim me Kryeministrin e vendit u kritikua si një zgjidhje e njëanshme gjatë procesit për hartimin e dispozitave^[1]. Pasi u zhvilluan disa debate në nivelin politik e teknik, ky formulim u vendos në variantin final të amendamentit.

    12. ONM-ja zbaton në radhë të parë kriteret që ka përcaktuar Kushtetuta për emërimin e tyre. Kriteret që Kushtetuta e Shqipërisë ka përcaktuar dhe që ONM-ja është e detyruar t’i respektojë janë: profesioni dhe përvoja në sistemin e drejtësisë. Konkretisht, sikurse e theksuam, vëzhguesit duhet të jenë gjyqtarë dhe prokurorë që kanë shërbyer si të tillë në sistemin e drejtësisë së vendeve të tyre për jo më pak se 15 vjet. Natyrisht, aspekte të tjera që lidhen me performancën e tyre në punë ose me integritetin e tyre mund të vlerësohen nga vetë OMN-ja, si organ i emërtesës. Përcaktimi i këtyre kritereve është në përputhje edhe me Opinionin e ndërmjetëm të KV-së. Duke u shprehur për projektin e parë të amendamentit kushtetues, ky Komision theksoi: “Artikulli [...] nuk shprehet në lidhje me mënyrën e emërimit të vëzhguesve ndërkombëtarë dhe me kohëzgjatjen e mandatit të tyre. Është e mundur që pushteti për t’i emëruar ata t’i përkasë njërit prej organeve kushtetuese, p.sh., presidentit, ndërkohë që kandidatët të caktohen nga një grup i partnerëve ndërkombëtarë, të koordinuar nga Bashkimi Europian”^[2]. Nga ana e tij, edhe Grupi Parlamentar i Partisë Demokratike kishte propozuar që emërimi i vëzhguesve dhe shkarkimi i tyre të kryhej nga partnerët ndërkombëtarë në bashkëpunim me Presidentin e Republikës, duke pasur parasysh edhe kompetencat e këtij të fundit për akreditimin e përfaqësuesve diplomatikë në Shqipëri.

    13. Ka pasur mendime të ndryshme për të garantuar një mandat të sigurt për vëzhguesit ndërkombëtarë. Kështu, p.sh., KV-ja në opinionin e sipërpërmendur theksonte se “mandati i tyre duhet të jetë detyrues dhe t’i korrespondojë kohëzgjatjes së mandatit të KPK-së; megjithatë, partnerët ndërkombëtarë mund të kenë të drejtën t’i kërkojnë Presidentit t’i revokojë vëzhguesit ndërkombëtarë, në raste shkeljesh madhore nga ana e këtyre të fundit^[3]. Megjithatë, aktualisht, në bazë të formulimit përfundimtar të dispozitës, mandati i vëzhguesit është një atribut i ONM-së. Kjo, me sa duket, është vendosur lidhur me nevojat e një menaxhimi të mirë, pasi ky organ nuk është i përhershëm dhe, për më tepër, do t’u përgjigjet nevojave të monitorimit dhe të mbikëqyrjes. Kushtetuta nuk përcakton një mandat kohor në këtë dispozitë, por përcakton se vëzhguesit e përzgjedhur dhe të emëruar nga ONM-ja duhet të kenë një mandat, i cili ndoshta është i përcaktuar sipas detyrës konkrete që merr çdo vëzhgues. Këtë e themi nisur nga bisedimet paraprake për miratimin e këtij amendamenti, nga i cili konkludojmë se koha e mandatit të vëzhguesve mund të jetë e ndryshme, sipas nevojave që paraqiten^[4]. Sidoqoftë, Kushtetuta kërkon një mandat që respektohet. Kjo është arsyeja që ka parashikuar shprehimisht se “mandati i vëzhguesit ndërkombëtar ndërpritet nga Operacioni Ndërkombëtar i Monitorimit për shkelje të rënda” (neni B/2).

     

    b) Detyrat, kompetencat dhe aktet e vëzhguesve ndërkombëtarë

    14. Neni B i Aneksit të Kushtetutës sanksionon detyrat që ushtrohen nga vëzhguesi ndërkombëtar, duke bërë të ditur se në raport me procesin e rivlerësimit kalimtar këta të fundit ushtrojnë detyra thelbësore. Kurse, pjesa tjetër e Operacionit ka kompetenca ndihmëse me karakter kushtetues (emërimi dhe shkarkimi i vëzhguesve), si dhe mund të ketë detyra me karakter administrativ dhe menaxherial që janë të nevojshme për zbatimin e projektit.

    15. Nga mënyra sesi është formuluar neni B, gjejmë se ONM-ja është një organ kompleks. Kjo do të thotë se ai mund t’i ushtrojë detyrat e renditura në këtë nen të Aneksit të Kushtetutës si një organ individual nga vëzhguesi ndërkombëtar ose kolegjialisht. Për mendimin tonë kjo është qasja që ka bërë Kushtetuta. Të gjitha detyrat e vëzhguesit ndërkombëtar, që parashikohen nga pika 3 e nenit, përmbushin njëkohësisht kompetencat e ONM-së si një organ tërësor dhe kolegjial. Nga interpretimi gjuhësor i nenit kuptojmë se ONM-ja vepron si organ kolegjial, kurse vëzhguesi mund të veprojë edhe si organ individual për ushtrimin e kompetencave të tij. Ka qenë një zgjedhje e kushtetutëbërësit në bashkëpunim me partnerët ndërkombëtarë, me të cilët u arrit marrëveshja, që ky organ të veprojë me elasticitet dhe me marzhe të gjera individualisht ose kolegjialisht. Kjo formulë i jep mundësi më tepër këtij institucioni të veprojë me hapësira të përshtatshme në situata të ndryshme. I tillë p.sh. ka qenë rasti kur ONM-ja bëri kërkesë për të filluar procedimin disiplinor ndaj një komisioneri publik.^[5] Theksojmë sërish se vëzhguesi është organ individual me fuqi rekomanduese. Megjithatë, ai vepron si i tillë në kuadrin e ONM-së. Vëzhguesi nuk ka kompetenca vendimmarrëse, por gjithsesi rekomandimet e tij nuk mund të mos merren parasysh pa u dhënë shkaqet për këtë qëllim. I tillë është edhe rasti kur ONM-ja i rekomandon Komisionerit Publik ushtrimin e ankimit ndaj vendimit të KPP-së. Komisioneri Publik ka detyrimin ta marrë parasysh rekomandimin, në të kundërt duhet të japë arsyetim me shkrim për shkaqet e mospranimit të rekomandimit. Ndoshta kjo është edhe një arsye tjetër përse Kushtetuta i ka quajtur detyra dhe jo kompetenca ato që ushtron vëzhguesi. Për realizimin e funksionit të ONM-së ai mund të ushtrojë vetëm detyrat e parashikuara në nenin B të aneksit të Kushtetutës, sikurse janë renditur aty në një listë të mbyllur. Këto detyra përbëjnë edhe kompetencat themelore të ONM-së.

     

    c) Kompetencat me karakter organik dhe procedural të vëzhguesve ndërkombëtarë

    16. Të gjitha detyrat e parashikuara në paragrafët “a”, “b” dhe “c” të nenit B për vëzhguesit ushtrohen në kuadrin e kompetencave me karakter procedural dhe organik të tyre, si pjesë e ONM-së. Për nga mënyra sesi ushtrohen këto detyra, mund t’i grupojmë kryesisht në detyra/kompetenca me karakter organik dhe detyra/kompetenca me karakter procedural, të cilat mund të konsiderohen pa asnjë mëdyshje edhe si të drejta procedurale. Kurse, detyrat e parashikuara në shkronjën “ç” të paragrafit 3 të nenit B (për marrjen e informacionit, të të dhënave etj.), nuk janë kompetenca të mirëfillta në kuptimin e vërtetë të fjalës, por veprimtari e vëzhguesit me qëllim ndihmues për ushtrimin e detyrave të tij dhe kompetencave të ONM-së.

    17. Mbi bazën e ushtrimit të detyrave me karakter organik, vëzhguesit, individualisht ose kolegjialisht, miratojnë ose nxjerrin disa lloje aktesh. Këto akte mund t’i kategorizojmë në akte me karakter procedural dhe në akte me karakter administrativ. Në grupin e parë akti kryesor i vëzhguesve, si në aspektin procedural, edhe atë administrativ, është rekomandimi. 17. Këto rekomandime mund të grupohen në:

    - rekomandime ndaj organeve të emërtesës (Kuvendit) për krijimin e organeve të rivlerësimit, (kompetencë me karakter organik parashikuar në paragrafin 3/a);

    - rekomandime me shkrim për komisionerët publikë, për të paraqitur ankim ndaj vendimeve të KPK-së.

    18. Në rastin e parë rekomandimi ka karakter organik administrativ, kurse në rastin e dytë ka karakter procedural. Gjithashtu, një akt tjetër i rëndësishëm me karakter procedural është edhe kërkesa. Ajo i paraqitet proceduralisht Komisionit dhe Kolegjit, në kuadrin e gjetjeve dhe mendimeve për çështje të ndryshme që vëzhguesit shqyrtojnë. Në mënyrë të veçantë, Kushtetuta vendos kontributin e tyre për kontrollin e figurës së subjekteve. Gjithashtu, kërkesa paraqitet si një akt me karakter procedural e administrativ edhe në rastet kur vëzhguesit me anë të saj kërkojnë të marrin të gjitha informacionet menjëherë, të dhënat për persona dhe dokumentet e nevojshme, me qëllim monitorimin e procesit të rivlerësimit në të gjitha nivelet dhe fazat.

    19. Përveç sa më sipër, në ushtrimin e detyrave të tyre vëzhguesit mund të procedojnë administrativisht me akte të tjera që përfshihen në kategorinë e gjetjeve dhe mendimeve. Këto gjetje dhe/ose mendime paraqiten ndaj Komisionit dhe Kolegjit në lidhje me çështje të ndryshme që ata shqyrtojnë dhe në mënyrë të veçantë për kontrollin e figurës së subjekteve të rivlerësimit.

    20. Kështu, shohim se është reflektuar drejt Opinioni përfundimtar i KV-së që shprehej: “Vëzhguesit e pavarur mund të kenë të drejta procedurale të rëndësishme, të kenë akses në dokumente dhe informacionin që posedojnë komisionarët publikë dhe KPK-ja, të kenë mundësi që të zbulojnë disa prova nga agjencitë shtetërore ose zyrtarët publikë […], t’i japin rekomandime Komisionit të Pavarur të Kualifikimit, si për të marrë vendime me karakter procedural, ashtu edhe material për rastet që shqyrtojnë, të paraqesin apelime përpara Kolegjit të Apelimit (përfshirë edhe ankimet për çështjet procedurale), të marrin pjesë gjatë diskutimeve për marrjen e vendimit, të paraqesin opinione të veçanta etj. Ky pushtet do të konfirmojë edhe pozicionin e vëzhguesve të pavarur si një ‘watch-dog’ duke siguruar në veçanti transparencën e procesit, ndërkohë që vendimmarrja u përket organeve të brendshme”^[6]. Nëse bëjmë një krahasim midis tekstit të nenit B në Aneksin e Kushtetutës dhe Opinionit përfundimtar të KV-së, ne gjejmë të përmbushura standardet që ky komision ka vendosur për vëzhguesit e ONM-së. Ndryshimet e lehta që ekzistojnë, p.sh., kur analizojmë të drejtën e vëzhguesve për të paraqitur ankim përpara Kolegjit të Posaçëm të Apelimit, në thelb, mbeten përsëri në këto standarde.

     

    [1] Opinion Nr.2 i Grupit Parlamentar të PD-së, i vlefshëm në: http://www.euralius.eu/annexes3pr/Annex%2081%20Democratic%20Party%20Opinion%20for%20VC%20AL%202016%2001%2017.pdf; vizituar për herë të fundit më 28 prill 2018.

    [2] CDL-AD(2015)045, cituar; § 132.

    [3] Shih: Opinion nr.2 të Grupi Parlamentar të PD-së, i vlefshëm në:  http://www.euralius.eu/annexes3pr/Annex%2081%20Democratic%20Party%20Opinion%20for%20VC%20AL%202016%2001%2017.pdf.

    [4] Shih: Procesverbal i mbledhjes së Komisionit të Posacëm Parlamentar për Reformën në Drejtësi, i vlefshëm në website: http://reformanedrejtesi.al/sites/default/files/procesverbal_date_23.05.2016.pdf; f. 22.

    [5] Shih: Njoftim i Kolegjit të Posaçëm të Apelimit, postuar në datën 28.02.2018, në: http://www.kpa.al/nj-o-f-t-i-m/; vizituar për herë të fundit më 28 prill 2018.

    [6] CDL-AD(2016)009-e Final Opinion…, vep.cit., § 73.

  • Konteksti historik

    21. Qëllimi për të pasur një asistencë ndërkombëtare është shprehur në dokumentet e para të reformës në drejtësi. Ky angazhim u vendos për herë të parë në dokumentin e Strategjisë, ku bëhej e qartë se procesi i rivlerësimit të gjyqtarëve dhe prokurorëve do të kryhej “me një asistencë e kontroll të drejtpërdrejtë të procesit nga ana e agjencive ndërkombëtare që monitorojnë e asistojnë sistemin e drejtësisë në vendin tonë^[1]”. Sikurse mund të konstatohet nga formulimi këtu, fillimisht nuk ishte e qartë sesi do të kryhej ky proces monitorimi dhe nga kush. Për më tepër, agjencitë ndërkombëtare që monitorojnë sistemin e drejtësisë në Shqipëri kanë qenë vazhdimisht të pranishme dhe kanë kryer procese të ndryshme monitorimi. Më tej, u qartësua dhe u disenjua një organ i posaçëm që do të asistonte dhe monitoronte vetëm procesin e rivlerësimit të gjyqtarëve dhe prokurorëve. Në fakt, amendamentet e Kushtetutës së vitit 2016 kanë kaluar në dy faza të rëndësishme të hartimit dhe rishikimit të tyre. Të dyja këto faza përfunduan me hartimin e dy projektamendamenteve kryesore: projekti që iu paraqit fillimisht KV-së në dhjetor të vitit 2015 dhe projekti i rishikuar që reflektoi rekomandimet e Opinionit të ndërmjetëm të KV-së. Pak a shumë, këtë rrugë ndoqi edhe formësimi i ONM–së.

    22. ONM-ja u disenjua në projektin e parë të amendamenteve kushtetuese me formë të ngjashme me këtë që parashikon aktualisht neni B i Aneksit të Kushtetutës. Ky projekt u bë publik në shtator të vitit 2015, pra vetëm tre muaj nga projekti i Strategjisë për Reformën në Drejtësi. Aty u paraqit i ravijëzuar edhe Misioni Ndërkombëtar i Monitorimit, i cili do të ishte një organ me karakter ndërkombëtar, i pavarur. Në relacionin shoqërues të amendamenteve u shpreh i qartë qëllimi i kushtetutëbërësit: “Ky proces do të kryhet nga strukturat vendase nën mbikëqyrjen e rreptë të ndërkombëtarëve, me qëllim rritjen e besueshmërisë ndaj procesit. Do të parashikohet gjithashtu prania e vëzhguesve ndërkombëtarë, që do të kenë akses në dosjet e gjyqtarëve/prokurorëve dhe do të mbikëqyrin të gjithë procesin vendimmarrës, do të asistojnë procesin si dhe do të ofrojnë çdo lloj ndihme që do të jetë e nevojshme për komisionin”^[2]. Edhe në materialin shoqërues të amendamenteve kushtetuese pas Opinionit të ndërmjetëm të KV-së më 21 dhjetor të vitit 2015, kjo ide mbetet e pandryshuar^[3].

    23. Ky Operacion krijohet dhe administrohet nga subjektet ndërkombëtare, gjë që është shprehur edhe në debatet e diskutimet e zhvilluara në Komisionin e Posaçëm Parlamentar për amendamentet kushtetuese^[4]. Por, krijimi i tij u bë i realizueshëm në saje të ftesës që autoritetet shtetërore u bënë partnerëve ndërkombëtarë me qëllim realizimin me sukses të procesit të rivlerësimit dhe rritjen e besueshmërisë së publikut ndaj tij, për shkak se ky i fundit u beson garantëve ndërkombëtarë. Ftesa që u është bërë partnerëve strategjikë ndërkombëtarë në këtë rast nga autoritetet kushtetuese shqiptare evidentohet qartë gjatë procesit kushtetues. Në mbledhjen e Komisionit të Posaçëm Parlamentar për miratimin e këtij neni, ky fakt u ritheksua nga ekspertët ndërkombëtarë. “…Sigurisht, ky mbetet një proces negociate dhe dakordësie midis palëve, dhe në fund është parlamenti shqiptar që do të vendosë. Kjo është shumë e qartë”^[5].

    24. Materializimi i dispozitës në versionin përfundimtar, të miratuar nga Kuvendi i Shqipërisë, sikurse po e analizojmë sot, kaloi në një proces të gjatë konsultimi, debati dhe rishikimi jo vetëm në nivelin teknik, por edhe atë politik^[6]. Varianti i miratuar përfundimisht, ka disa ndryshime nga projekti i paraqitur paraprakisht. Për përmirësimin e tij, natyrisht një kontribut të rëndësishëm kanë dhënë partnerët ndërkombëtarë të angazhuar në këtë proces. Gjithashtu, në variantin përfundimtar të tekstit të dispozitës janë reflektuar mjaft çështje të analizuara nga dy opinionet e KV-së, të cilat ne i përmendëm më sipër. Përfundimisht, mund të themi se vëzhguesit ndërkombëtarë të parashikuar nga neni B i Aneksit të Kushtetutës, afërsisht, ruajtën atë fizionomi që rekomandoi për ta KV-ja në Opinionin përfundimtar mbi amendamentet kushtetuese: “Me shumë gjasa, mund të luajnë një rol të ngjashëm me atë të avokatit të përgjithshëm në Francë, një magjistrat i pavarur që respekton interesin publik, duke e këshilluar gjykatën për të marrë vendimin, pa pasur të drejtën për të votuar për rastin në fjalë”^[7].

     

    [1] Shih: Strategjia e Reformës në Sistemin e Drejtësisë; korrik 2015; http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/draft_strategjia_versioni_shqip.pdf; vizituar për herë të fundit më 28 prill 2018.

    [2] Material shpjegues për ndryshimet kushtetuese 24.09.2015, i vlefshëm në: http://www.euralius.eu/images/Recommendations/Materiali-Shpjegues-per-amendamentet-Kushtetuese.pdf; vizituar për herë të fundit më 28 prill 2018.

    [3] Material shoqërues i projektamendamenteve kushtetuese (pas Opinionit ad interim të Komisionit të Venecias, datë 21 dhjetor 2015), i vlefshëm : http://www.euralius.eu/images/Justice-Reform/Material-shoqerues-i-projektamendamenteve-kushtetuese.pdf; vizituar për herë të fundit më 28 prill 2018.

    [4] “Edhe një herë, kontrollojeni materialin dhe çdo ndryshim që do të bëhet do të shihet me kujdes në Bruksel dhe Uashington për të parë nëse do të biem dakord ta zbatojmë”. Shih: Procesverbal i mbledhjes së Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Drejtësi, i vlefshëm në website: http://reformanedrejtesi.al/sites/default/files/procesverbal_date_23.05.2016.pdf; vep.cit., f. 23. vizituar për herë të fundit më 28 prill 2018.

    [5] Procesverbal i mbledhjes së Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Drejtësi, i vlefshëm në website: http://reformanedrejtesi.al/sites/default/files/procesverbal_date_23.05.2016.pdf; vep., cit., f. 22; vizituar për herë të fundit më 28 prill 2018.

    [6] Për më shumë shih: Procesverbal i mbledhjes së Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Drejtësi, vep.cit., f. 19-24;  i vlefshëm në website: http://reformanedrejtesi.al/sites/default/files/procesverbal_date_23.05.2016.pdf; Shih: Opinion nr.2 Grupi Parlamentar i PD, i vlefshëm në:  http://www.euralius.eu/annexes3pr/Annex%2081%20Democratic%20Party%20Opinion%20for%20VC%20AL%202016%2001%2017.pdf vep.cit; Opinioni zyrtar i Lëvizjes socialiste për integrim, lidhur me amendamentet kushtetuese. http://www.euralius.eu/images/Justice-Reform/Opinioni-zyrtar-i-Levizjes-Socialiste-per-Integrim-lidhur-me-amendamentet-kushtetuese.pdf.

    [7] CDL-AD(2016)009-e Final Opinion…, vep.cit., § 73.

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  25. Çështja e trajtimit të standardeve ndërkombëtare në lidhje me nenin B të aneksit të Kushtetutës është një çështje mjaft komplekse. Me këtë koment duam të shprehim faktin se ngritja e një operacioni të tillë ndërkombëtar, si një nga organet e reformës në drejtësi, i vendosur nga Kushtetuta e një vendi, i përbërë nga gjyqtarë e prokurorë, përfaqësues të shteteve dhe organizatave ndërkombëtare partnere, nuk është një marrëveshje ndërkombëtare e zakonshme. Përpos faktit se është një përvojë e re, ajo ka mjaft elemente të reja në mënyrën sesi është arritur kjo marrëveshje me organet kushtetutëbërëse të shtetit shqiptar. Ky operacion është një operacion i përbashkët i Bashkimit Europian dhe ShBA-së si pjesë e aleancës euro-atlantike. Ai nuk është një mision diplomatik, por përfaqëson një organ të specializuar, pasi pjesa thelbësore e tij nuk përbëhet nga diplomatë, por nga persona profesionistë. Ndoshta kjo ka qenë arsyeja që misioni i vëzhguesve ndërkombëtarë në Shqipëri u kurorëzua me emrin Operacion dhe jo mision. Ky emërtim është vënë për të dalluar faktin se nuk jemi përpara një misioni sipas marrëveshjeve ndërkombëtare të zakonshme të BE-së^[1]. Vëzhguesit ndërkombëtarë në këtë rast nuk janë thjesht monitorues roje të procesit, por edhe mbikëqyrës, me qëllim që operacioni të kryhet me sukses dhe të ketë besueshmëri në publik^[2]. Megjithatë, Bashkimi Europian dhe ShBA-ja kanë aplikuar edhe raste të tjera të ngjashme, të cilat i përmbledhim në vijim.

   

  Precedentët

  26. Veprimtari të ngjashme (jo të njëllojta) të vëzhguesve të pavarur ndërkombëtarë kanë krijuar precedentët e tyre në Bosnjë-Hercegovinë dhe në Kosovë. Gjithashtu, ambicie të ngjashme janë shprehur edhe në procesin e reformës në drejtësi në Ukrainë. Hartuesit e amendamentit të Kushtetutës u janë referuar vazhdimisht këtyre përvojave, i kanë studiuar dhe kanë nxjerrë mësimet e duhura, si nga arritjet, ashtu edhe nga problemet e shfaqura në to. “Një pjesë e kësaj ngacmohet nga përvoja e misioneve ndërkombëtare në Kosovë, Bosnjë dhe vende të tjera, ku shkalla e përfshirjes së vrojtuesit dhe monitoruesit ndërkombëtar shkon deri në pasjen e kompetencave ekzekutive, për shembull.”^[3] Pra, duket se këto përvoja të sipërpërmendura kanë pasur tipare të përbashkëta me vëzhguesit tanë ndërkombëtarë, por nuk kanë qenë të njëllojta, për shkak të fuqisë vendimmarrëse. Kështu p.sh., në Kosovë gjejmë një përvojë, ku Komisioni i Pavarur Gjyqësor dhe i Prokurorisë, që u krijua atje për të bërë rivlerësimin kalimtar të gjyqtarëve dhe prokurorëve në vitin 2009, drejtohej nga ndërkombëtarët e pavarur. Madje, për të qenë më të saktë, fillimisht ai përbëhej vetëm nga gjyqtarë e prokurorë ndërkombëtarë, por më pas iu bashkuan edhe gjyqtarë e prokurorë shqiptarë që kaluan me sukses provën e rivlerësimit të tyre^[4].

   

  Aktet ndërkombëtare

  27. Nëse do të bënim një renditje të akteve ndërkombëtare për këtë çështje, mund të themi se ato përfaqësohen veçanërisht nga opinionet e KV-së, të cilat ne i kemi përmendur në komentet e dispozitave të mësipërme. Por duhet të theksojmë këtu se ndërtimi i kësaj dispozite është qasur plotësisht me Opinionin përfundimtar mbi draftin e rishikuar të amendamenteve kushtetuese për sistemin e drejtësisë në Shqipëri, 15 janar 2016, të miratuar nga Komisioni i Venecies në Sesionin Plenar të 106 (11-12 mars 2016)^[5]. 

   

   

  [1] Po aty. f. 21

  [2] Këto opinione janë shprehur edhe nga juristë të tjerë. Shih: Robert Gajda, “Reforma e Drejtësisë në Shqipëri, një sfidë për Europën”. i vlefshëm në: http://www.panorama.com.al/reforma-e-drejtesise-ne-shqiperi-nje-sfide-per-europen/; vizituar për herë të fundit më 28 prill 2018.

  [3] Shih diskutimet në Komisionin e Posaçëm Parlamentar për Reformën në Drejtësi, vep., cit, f. 22.

  vep., cit., f. 22.

  [4] “Independence of the Judiciary in Kosovo: Institutional and Functional Dimensions “Organization for Security and Co-operation in Europe MISSION IN KOSOVO”, January 2012, f. 14, https://www.osce.org/kosovo/87138?download=true; vizituar për herë të fundit më 28 prill 2018.

  [5] Raport i vlefshëm në: http://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2016)009-e; vizituar për herë të fundit më 28 prill 2018.

• Materiale legjislative
  Asnjë koment
• Dispozita të lidhura
  Asnjë koment
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia
  Asnjë koment
• Arkiva
  Asnjë koment