Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi

    1. Nevoja për të garantuar funksionimin normal të shtetit të së drejtës, pavarësinë e sistemit të drejtësisë dhe, në veçanti, rikthimin e besimit të  publikut tek institucionet e këtij sistemi, mbeten qëllimi kryesor i nenit D. Kjo dispozitë synon të sigurojë mbarëvajtjen e procesit të rivlerësimit të gjyqtarëve, prokurorëve dhe subjekteve të tjera të rivlerësimit, në drejtim të vlerësimit të pasurive.

    2. Qëllimi primar është i lidhur drejtpërdrejt me një ndër objektivat e procesit të rivlerësimit: të mundësojë një kontroll të plotë të pasurisë së të gjithë gjyqtarëve e prokurorëve dhe të ligjshmërisë të burimit të të ardhurave të tyre. Konkretisht, nëpërmjet kryerjes së procesit të rivlerësimit të pasurisë së gjyqtarëve dhe prokurorëve të Republikës, duhet të identifikohen ata që kanë në pronësi “pasuri më të madhe nga sa mund të justifikohen ligjërisht”, si dhe ata që nuk i kanë “deklaruar saktësisht dhe plotësisht pasuritë”.

    3. Me qëllim marrjen në konsideratë të specifikës që paraqet realiteti shqiptar pas viteve '90, të arsyeve të ndryshme që bëjnë të pamundur zotërimin e dokumentacionit që justifikon ligjërisht pasurinë, si dhe mosplotësimin saktësisht të deklarimeve në vite, ligjvënësi kushtetues nëpërmjet nenit D synon të orientojë subjektet e rivlerësimit dhe organet përkatëse drejt respektimit të standardit të dyfishit të pasurisë së ligjshme, si një kufi ndarës për përgjegjësinë disiplinore. Vendosja e kufijve dhe e standardeve mbi të cilat do të vlerësohet pasuria, do t’i shërbejnë subjektit dhe organeve të rivlerësimit për të konkluduar mbi ligjshmërinë e pasurisë.

  • Objekti

    4. Objekti i rregullimit të dispozitës është procesi për vlerësimin e pasurisë. Në pamje të parë duket sikur dispozita ka thjesht karakter procedural, por, në fakt, ajo ka edhe karakter organik, për shkak të rregullimit që bën në ndarjen e detyrave midis organeve.

    5. Neni D sanksionon qasjen e re institucionale të procesit të rivlerësimit të pasurisë, duke vendosur raportet ndërmjet organeve shtetërore, siç është marrëdhënia me ILDKPKI-në, që ngarkohet natyrshëm të ndihmojë veprimtarinë e KPK-së, si organi kompetent i caktuar për të shqyrtuar dhe marrë vendimin për këtë qëllim.

    6. Objekti i rregullimit të kësaj dispozite duhet trajtuar në lidhje me dispozitat e tjera të rivlerësimit e veçanërisht me ato të Aneksit të Kushtetutës, për të cilat kemi komentuar rregullimin dhe kompetencat e institucioneve të reja të rivlerësimit, çështjet e zhvendosjes së barrës së provës, si dhe aspekte të tjera për rivlerësimin. Në vijim të nenit Ç të Aneksit të Kushtetutës, i cili përcakton tri drejtimet themelore të rivlerësimit, neni D ka për objekt rregullimin kushtetues të njërit prej drejtimeve, vlerësimit të pasurisë. Në këtë aspekt, ai risanksionon disa nga rregullimet që janë bërë në nenin Ç ose në disa nene të tjera të lidhura me rivlerësimin. Konkretisht, për vlerësimin e pasurisë, dokumenti bazë mbi të cilin ai do të kryhet, është paraqitja e deklaratës së pasurive nga vetë subjekti i rivlerësimit. Gjithashtu, në lidhje me zhvendosjen e barrës së provës, ky nen sanksionon të njëjtin qëndrim, sikurse është sanksionuar në nenin Ç. Është e vërtetë se ai nuk i referohet këtij neni, por e ripërsërit këtë zhvendosje të barrës së provës në të gjitha rastet e gjykimit. Barra e provës zhvendoset te subjekti i rivlerësimit, kur ndaj këtij të fundit fillon shqyrtimi disiplinor për shkak të deklarimit të pasurisë së paligjshme, të deklarimit të pasaktë të pasurisë, si dhe të deklarimit të paplotë të pasurisë. Kushtetutëbërësi e ka bërë të qëllimshëm këtë risanksionim në të gjitha format e rivlerësimit ku kjo zhvendosje është e nevojshme. Qëllimi i tij ka qenë që dispozita për barrën e provës të jetë e qartë në çdo rast, gjë që është shprehur nga ekspertët edhe në bisedimet e Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Drejtësi^[1].

    7. Në këtë aspekt, çështja e raportit që krijohet midis organeve të reja kushtetuese për vlerësimin e pasurisë dhe organit ekzistues, ILDKPI, u bë objekt diskutimi për një kohë të gjatë. Problemi u shtrua në dy aspekte. Së pari, nëse duhet të kishim organe të reja për vlerësimin e pasurisë, apo duhet të vijonin detyrat e vlerësimit të zakonshëm nga organet ekzistuese^[2]. Së dyti, nëse është adoptuar drejt në ligj raporti midis KPK-së dhe organit të ILDKPI, në mënyrë që të mos cenohet parimi i ndarjes së pushteteve^[3]. Të dyja këto çështje do t’i rimarrim në shqyrtim gjatë komentimit të kësaj dispozite. Sidoqoftë, duke u shprehur në lidhje me qëllimin e dispozitës, mund të themi paraprakisht se duket qartë qëllimi i saj mbi bashkëpunimin ndërmjet KPK-së dhe organit ekzistues, Inspektoratit. Çështja e kontrollit, gjykimit dhe vendimmarrjes në lidhje me vlerësimin e pasurisë ushtrohet nga KPK-ja, pra Komisioni i Pavarur i Kualifikimit, kurse Inspektorati kryen vlerësimin paraprak, i cili ndihmon Komisionin në procesin e vlerësimit.

    8. Duke shqyrtuar marrëdhënien që krijohet midis ILDKPKI-së dhe KPK-së, si dhe çështjen nëse ky raport e cenon parimin e ndarjes së pushteteve, GjK-ja ka theksuar: “Në lidhje me vlerësimin e pasurisë kushtetutëbërësi ka përcaktuar qartësisht organin që do të kryejë procedurën e kontrollit të deklaratës dhe kompetencat e këtij organi, të cilat janë detajuar më tej në ligjin nr. 84/2016. Edhe pse ligji ka parashikuar në mënyrë më të detajuar kompetencat e ILDKPKI-së dhe rolin e saj konkret në këtë proces, nuk rezulton që ato të bien ndesh me kompetencën kushtetuese të organeve të rivlerësimit dhe as e cenojnë në thelb atë”^[4]. Edhe KV-ja në Opinionin Amicus Curiae, dhënë Gjykatës sonë Kushtetuese për këtë çështje, theksonte shprehimisht se “…organet e tjera siç janë ILDKPKI-ja ose DSIK-ja, të cilat janë të përfshira në procesin e vetting-ut, duket se kanë funksione ndihmëse dhe instrumentale që kanë për qëllim të ndihmojnë institucionet e reja në përmbushjen e mandatit të tyre të vështirë”^[5].

     

    [1]Shih: Procesverbal i Komisionit të Posaçëm të Reformës në Drejtësi, datë.23.05.2016, f. 49, i vlefshëm në: www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/procesverbal_date_23.05.2016.pdf.

    [2]Shih: Opinion i Partisë Demokratike, datë 30.09.2015, për projektligjin “Për disa ndryshime …”,  cituar, i vlefshëm në: www.euralius.eu/images/pdf/Analize-e-Sistemit-te-Drejtesise-ne-Shqiperi.pdf.

    [3] Shih: Vendim i GjK-së, nr.2/2017.

    [4]Vendimi i GjK-së nr. 2/2017, § 27.

    [5] CDL-AD(2016)036-e Albania - Amicus Curiae Brief for the Constitutional Court on the Law on the Transitional Re-evaluation of Judges and Prosecutors (The Vetting Law), adopted by the Venice Commission at its 109th Plenary Session (Venice, 9-10 December 2016); § 38.

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

    9. Neni D ka realizuar rishtazi rregullime të lidhura ngushtë me procesin e vlerësimit të pasurisë. Në këtë aspekt do të rendisnim veçanërisht rregullimin e çështjeve që vijojnë:

     

    a) Kuptimi kushtetues i frazës “pasuri më të mëdha nga sa mund të justifikohen ligjërisht” (neni D, pika 1)

    10. Ky formulim duket shumë i zgjeruar. Për t’i dhënë frazës së sipërcituar një kuptim të saktë dhe të plotë, nevojitet kryerja e një interpretimi të thelluar kushtetues të termit “pasuri”. Kushtetuta dhe në veçanti Aneksi përdorin termin “pasuri” në kuptim të procedurës së kontrollit dhe deklarimit të pasurisë që ndiqet nga ILDKPKI-ja. Një kuptim të zgjeruar të termit “pasuri” e gjejmë në nenin Ç, pika 1, të Aneksit, sipas të cilit “rivlerësimi përfshin kontrollin e pasurisë”, në titullin e nenit D, “Vlerësimi i pasurive”, si dhe në pikat 1, 2 dhe 5 të këtij neni. Kuptimi që i jepet termit “pasuri” rezulton të jetë i ndryshëm nga formulimi “pasuri e ligjshme”, që ka përdorur ligjvënësi kushtetues në pikën 3 dhe 4 të nenit D. Le ta analizojmë:

     

    b) Ligjshmëria e pasurisë

    11. Pika 3 e nenit D të Aneksit të Kushtetutës parashikon:“3. Subjekti i rivlerësimit duhet të shpjegojë bindshëm burimin e ligjshëm të pasurive dhe të të ardhurave. Pasuri të ligjshme^[1] për qëllimet e këtij ligji konsiderohen të ardhurat që janë deklaruar dhe për të cilat janë paguar detyrimet tatimore. Elemente të tjera të pasurisë së ligjshme përcaktohen me ligj.”.

    12. Ajo që konstatohet është se në tri fjalitë e nenit D, pika 3, termi “pasuri” nuk ka të njëjtin kuptim. Pikësëpari, në fjalinë e parë të nenit D, pika 3, termi “pasuri” është i ndryshëm nga termi “të ardhurat”, sepse subjekti i rivlerësimit ka detyrimin të argumentojë burimin e ligjshëm: (i) të pasurisë dhe (ii) të të ardhurave. Termi “pasuri”, në këtë fjali, përdoret në një kuptim të ngushtë, sepse ka ndarë pasurinë nga të ardhurat. Pra, detyrimi i çdo subjekti fillon me argumentimin e burimit të ligjshëm të pasurisë dhe të të ardhurave. Çdo pretendim i subjektit për pasaktësinë apo paplotësinë e deklarimeve, për arsye të çdo rrethane në të shkuarën, është i lidhur me barrën e provës që ai ka për të justifikuar në mënyrë bindëse burimin e ligjshëm të pasurisë dhe të të ardhurave.

    13. Fjalia e dytë e nenit D/3, që përcakton se “pasuri të ligjshme për qëllimet e këtij ligji konsiderohen të ardhurat që janë deklaruar dhe për të cilat janë paguar detyrimet tatimore”, duhet analizuar në tërësi me nenet e tjera. Në formulim, ajo rezulton si një fjali indikative dhe jo shteruese, për sa i përket plotësimit të kushteve që duhet të përmbushë pasuria ose të ardhurat për t’u konsideruar të ligjshme. Termi që përdoret në Aneksin kushtetues “Pasuri e ligjshme” nuk mund të përfshijë vetëm të ardhurat, por çdo pasuri të luajtshme a të paluajtshme. Kjo rrjedh si nga fryma e Kushtetutës, ashtu edhe nga formulimi i ligjit nr. 84/2016. Me gjithë kuptimin e zgjeruar që merr termi “pasuri e ligjshme”, duket se qëllimi kryesor, në mënyrën e formulimit të fjalisë së dytë të nenit D, pika 3, ka qenë për të përfshirë në konceptin “pasuri e ligjshme” vetëm të ardhurat për të cilat janë paguar detyrimet tatimore. Ndërkohë që termi “pasuri e ligjshme”, në fjalinë e tretë të këtij neni, paraqet një kuptim më të zgjeruar, sepse nuk përfshin vetëm të ardhurat. Megjithatë, pika 3 e nenit D dhe në veçanti fjalia e dytë duhet të interpretohen në mënyrë integrale dhe të pashkëputura nga pika 4 e këtij neni (“dyfishi i pasurisë së ligjshme”), për të cilën do të flitet gjerësisht, më poshtë.

     

    c) Burimi i krijimit - si kusht thelbësor për ligjërimin e të ardhurave

    14. Qëllimi i procesit të rivlerësimit sipas nenit D është të verifikohet burimi i ligjshëm i pasurisë dhe burimi i ligjshëm i të ardhurave. Ky është edhe qëllimi primar i normës kushtetuese. Në të gjithë korpusin legjislativ shqiptar, që i ka paraprirë ligjit të vetting-ut, koncepti i ligjshmërisë së pasurisë, si në kuadër të deklarimit të pasurisë për zyrtarët e lartë,^[2] ashtu edhe të parandalimit të pastrimit të parave lidhet me burimin e krijimit të pasurisë apo të të ardhurave dhe jo me pagimin e detyrimeve tatimore për këto të ardhura; pra, lidhet me faktin nëse burimi i të ardhurave rrjedh nga një veprimtari e ligjshme. Kjo linjë është ndjekur në Kushtetutë, si dhe në ligjin nr. 84/2016. Vetë pika 3 e nenit D të Aneksit kërkon nga subjekti i rivlerësimit shpjegimin bindshëm të “burimit të ligjshëm të pasurive dhe të të ardhurave”. Gjithashtu, fjalia e fundit e po këtij neni parashikon se “elemente të tjera të pasurisë së ligjshme përcaktohen me ligj”. Pra, veç kërkesës për deklarim dhe pagesës së taksave, Kushtetuta kërkon ekzistencën edhe të elementeve të tjera, për të cilat ka deleguar ligjvënësin për të klasifikuar ligjshmërinë e pasurisë.

    15. Mbi këtë delegim kushtetues, ligji nr. 84/2016 përkufizon në nenin 3, pika 19, se ““Të ardhura të ligjshme” janë të ardhurat e subjektit të rivlerësimit dhe personave të lidhur të tij/saj, sipas përcaktimeve të burimit të të ardhurave, të parashikuara në ligjin “Mbi tatimin mbi të ardhurat””. Pra, edhe ligji nr. 84/2016, të cilin zbatojnë organet e rivlerësimit, i referohet burimit të të ardhurave,^[3] sipas ligjit tatimor dhe jo deklarimit ose pagimit të taksave mbi këto të ardhura.

    16. Po ashtu, në kreun e posaçëm për Vlerësimin e Pasurisë (kreu IV), “Objekti i vlerësimit të pasurisë’, neni 30 i ligjit nr. 84/2016 parashikon se “objekti i vlerësimit  të  pasurisë është deklarimi dhe kontrolli i pasurive, i ligjshmërisë së burimit të krijimit të tyre...”. Gjithashtu, subjektit të rivlerësimit i kërkohet të justifikojë ligjshmërinë e burimit të pasurisë (neni 32) dhe, në përfundim, të vlerësohet për burimet e ligjshme financiare (neni 33).

    17. Siç rezulton qartësisht e shprehur, në shqyrtim do të merret ligjshmëria e krijimit dhe jo pagimi i taksave mbi këtë pasuri. Të ardhurën e ligjëron burimi i krijimit. Një e ardhur nuk klasifikohet në sistemin financiar si e paligjshme, nëse mbi të nuk janë paguar taksa. Për më tepër, ligji tatimor shqiptar vendos detyrimin për tatimin e të ardhurave të jashtëligjshme. Detyrimi tatimor lind edhe kur personi realizon të ardhura, kryen pagesa, në formë të jashtëligjshme ose bëhet zotërues i një sendi në forma të jashtëligjshme. Kur personi bëhet zotërues i një sendi në forma të jashtëligjshme, ky detyrim përllogaritet për të gjithë periudhën në të cilën personi ka gëzuar frytet e kësaj pasurie.^[4] Nga ana tjetër, pagesa tatimore nuk e bën të ardhurën të ligjshme, ajo vazhdon të mbetet e paligjshme, sepse burimi i krijimit është i tillë. Për të përllogariten tatime, sepse sidoqoftë është e ardhur. Ka një sërë të ardhurash që janë të përjashtuara nga tatimi (si pensionet e pleqërisë apo pensionet suplementare, pagesat sociale, etj.). Do të ishte nonsens nëse ligjshmëria e këtyre të ardhurave do të lidhej me pagesën faktike të tatimit.

    18. Nga sa më sipër, rezulton se pagimi i taksave nuk ligjëron pasurinë/të ardhurën, sikurse mospagimi i taksave nuk e cilëson pasurinë/të ardhurën të paligjshme. Ligjshmëria e pasurisë, përgjatë gjithë legjislacionit fiskal të kontrollit të pasurive ose të pastrimit të parave, lidhet me burimin e krijimit dhe jo me pagesën tatimore mbi këto të ardhura.

    19. Nga sa më sipër lind pyetja:“Si duhet kuptuar formulimi në fjalinë e dytë të nenit D, pika 3, që kushtëzon ligjshmërinë e pasurisë me pagimin e detyrimeve tatimore? Për këtë nevojitet një analizë më e plotë, duke e krahasuar edhe me normat e tjera kushtetuese.

     

    ç) Interpretimi i nenit D, pika 4, të Aneksit të Kushtetutës

    20. Nëse formulimi i fjalisë së dytë të nenit D, pika 3, që kushtëzon ligjshmërinë e pasurisë me pagimin e detyrimeve tatimore për të ardhurat e deklaruara, do të lexohej dhe do të zbatohej i shkëputur nga rregullimet e të gjithë nenit D (në veçanti nga qëllimi që ka parashikimi në pikën 4 i konceptit të “dyfishit të pasurisë së ligjshme”), kjo do të krijonte konfuzion.

    21. Kushtetuta është një akt integral tërësor i pandashëm, sistematikisht i organizuar dhe drejtpërdrejt i zbatueshëm. Kushtetuta përmban shumë dispozita, përmbajtja e të cilave zbulohet vetëm duke u analizuar dhe interpretuar në bashkëveprim me njëra-tjetrën. Parimi i integritetit të Kushtetutës është një standard nga i cili duhet të orientohet ligjvënësi, por edhe subjektet e tjera që e bazojnë veprimtarinë e tyre në Kushtetutë.

    22. Pikësëpari, pasuritë dhe të ardhurat janë konsideruar gjerësisht, në të gjithë korpusin ligjor të lartpërmendur, si kategori të veçanta; pasuria i referohet pasurisë së luajtshme dhe të paluajtshme, ndërsa të ardhurat i referohen të hyrave monetare. Pra, formulimi se “pasuri të ligjshme janë të ardhurat e deklaruara dhe për të cilat janë paguar detyrimet tatimore” është një kombinim që kërkon interpretim. Siç u arsyetua më lart, nëse do të pranonim se “pasuri e ligjshme” (pasuri e luajtshme dhe e paluajtshme) është vetëm ajo për të cilën janë paguar tatimet, atëherë ky qëndrim do të injoronte padrejtësisht një sërë zhvillimesh ligjore në Shqipëri që kanë legjitimuar pasuri, edhe në rastin kur ato kanë pasur parregullsi. Si shembull mund të përmendim një nga proceset më të mëdha të kësaj natyre të ndërmarrë në Shqipëri, procesin e legalizimit të ndërtimeve të paligjshme.^[5] Pavarësisht se mund të mos jetë paguar tatimi mbi pronën (tatim i cili ende sot nuk mblidhet në pjesë të konsiderueshme të popullsisë të territorit shqiptar),^[6] një pasuri që është legalizuar nga ky proces (termi legalizim = ligjshmëri), nuk konsiderohet pasuri e paligjshme. Kur bëhet fjalë për të ardhurat vlejnë argumentet më sipër. Ndërkohë, në nenin D, pika 4, të Aneksit kushtetues kemi një ripërsëritje të konceptit “pasuri e ligjshme”. Sipas këtij rregullimi, “nëse subjekti i rivlerësimit ka një pasuri më të madhe se dyfishi i pasurisë së ligjshme, ai prezumohet fajtor për shkeljen disiplinore, përveçse kur ai paraqet prova që vërtetojnë të kundërtën.”. Me qëllim shmangien e keqkuptimeve dhe keqinterpretimeve të “dyfishit të pasurisë së ligjshme”, nevojitet interpretimi i këtij koncepti kushtetues.

     

    d) Standardi kushtetues i “dyfishit të pasurisë së ligjshme”

    23. Natyrshëm lind pyetja se cila ka qenë arsyeja e parashikimit të dyfishit të pasurisë së ligjshme në një normë kushtetuese? Ligjvënësi kushtetues në formulimin e nenit D dhe në përcaktimin e masës “dyfishi i pasurisë së ligjshme” ka qenë i detyruar të marrë në konsideratë kontekstin në Shqipëri, por edhe arsyet objektive, të cilat mund të bëjnë të pamundur zotërimin e dokumenteve që justifikojnë ligjërisht pasurinë, ose plotësimin saktësisht të deklarimeve në vite. Në hartimin e kësaj norme nga kushtetutëbërësi janë pasur në vëmendje:

      a) e kaluara e Shqipërisë që vjen nga një sistem komunist, ku taksat nuk paguheshin;

      b) flukset sociale, të karakterizuara nga lëvizje të forta migratore;

      c) informaliteti i ekonomisë shqiptare, i stimuluar nga gjendja e vështirë ekonomike, por edhe pazotësia e institucioneve publike, dhe i shfaqur në jo pak fusha si:

      i) ndërtimet pa leje, pa justifikim ligjor të burimeve legale;

      ii) firmat piramidale, që në vitet 1993-1997 gjeneruan në shkallë kombëtare të ardhura të konsiderueshme për individët, që nuk qenë të detyruar për deklarimin e të ardhurave personale dhe pagimin e ndonjë tatimi mbi to;

      iii) remitancat nga jashtë në nivele të larta, të pashoqëruara me burimet legale të pagesës nga punëdhënësit dhe të pataksuara në Shqipëri te përfituesit e tyre;

      iv) tregu informal i shitjes së bonove të privatizimit dhe i shkëmbimit të monedhës;

      v) mosdeklarimi i të ardhurave dhe fitimeve nga bizneset legale dhe jo legale;

      vi) ballafaqimi me konceptin e taksimit mbi të ardhurat në një mënyrë të plotë pas miratimit të ligjit nr. 8438, datë 28.12.1998  “Për tatimin mbi të ardhurat”;

      vii) deklarata e integruar e të ardhurave personale, e zbatuar nga viti 2012 dhe e detyrueshme vetëm për ata individë që realizojnë të ardhura mbi 2 milionë lekë;

      viii) mosparashikimi i detyrimit (përpara miratimit të ligjit të vitit 2008 “Për procedurat tatimore”) për përdorimin e sistemit bankar nga tatimpaguesit, persona fizikë apo juridikë, tregtarë, për kryerjen ndërmjet tyre të transaksioneve shitje/blerje, që më parë kryheshin me para në dorë (cash);

      ix) mosruajtja nga tatimpaguesit e dokumenteve të të dhënave tatimore dhe të informacionit financiar e kontabël përtej afatit prej 5 vjetësh, duke filluar nga fundi i vitit tatimor të cilit i përkasin dokumentet;

      x) licencimi i së parës bankë të nivelit të dytë në vitin 1999; lëshimi për herë të parë i kartave të kreditit në Shqipëri në fillimin e viteve 2000;

      xi) pagesa e pagave nëpërmjet sistemit bankar dhe jo cash vetëm pas vitit 2002 (për institucionet shtetërore);

    ç) detyrimi i shtetit të ndërmarrë masa për legalizimin e kësaj situate nëpërmjet:

      i) procesit të legalizimeve të ndërtimeve pa leje,

      ii) proceseve të amnistisë për legalizimin e kapitalit^[7], me të cilat u falën shumë detyrime tatimore të papaguara,

      iii) proceseve të amnistisë së detyrimeve tatimore të papaguara^[8],

    d) kultura dhe ndërgjegjja e dobët fiskale në vend, me mungesë të theksuar të zbatimit të ligjit, por edhe të mungesës së profesionalizmit të punonjësve të administratës fiskale e të institucioneve ligjzbatuese etj.

    23. Kjo specifikë që paraqet realiteti shqiptar pas viteve '90 imponon, në respekt edhe të parimit të proporcionalitetit,^[9] një vlerësim diskrecionar të rasteve konkrete nga organet përkatëse, pa penguar dhe as dëmtuar kryerjen me sukses të procesit të rivlerësimit, me synimin për të garantuar funksionimin e shtetit të së drejtës, pavarësinë e sistemit të drejtësisë, si edhe rikthimin e besimit të publikut tek institucionet e këtij sistemi.

     

    dh) “Dyfishi i pasurisë së ligjshme” dhe “standardi i prezumimit të pafajësisë”

    24. Nisur nga situata ku informaliteti për disa dekada është pranuar si “një rregull sjelljeje” për individët dhe institucionet publike, ligjvënësi kushtetues është detyruar të normojë, në pikën 4 të nenit D të Aneksit të Kushtetutës, prezumimin e pafajësisë për shkarkim për rastin kur pasuria nuk e kalon “dyfishin e pasurisë së ligjshme”.

    25. Pika 4 e nenit D, e analizuar bashkë me pikat 3 dhe 5, jep disa elemente të rëndësishme mbi të cilat kryhet vlerësimi i pasurisë së subjektit. Niveli bazë për të llogaritur mospërgjegjësinë fillon nga koncepti “pasuri e ligjshme” deri në dyfishin e vlerës së saj. Natyrisht, në këtë koncept, duke e parë të lidhur edhe me fjalinë e dytë të pikës 3, ka kuptim të mos përfshihet çdo pasuri, por kryesisht “të ardhurat e ligjshme”. Për të vlerësuar nëse pasuria e subjektit të rivlerësimit është apo jo e ligjshme, nevojitet të llogaritet në radhë të parë vlera e të ardhurave të ligjshme të deklaruara prej tij, për të cilën janë paguar detyrimet tatimore. Kjo është pasuria e ligjshme, sipas kuptimit të nenit D. Çdo të ardhur tjetër mbi këtë vlerë [si p.sh., mbi vlerën 1], por që nuk e kalon dyfishin e saj [vlera 1.1, 1.2 deri 1.99], duke mos e konsideruar pasuri të paligjshme (neni D/4), Kushtetuta synon ta përjashtojë si shkak për shkarkim. Pra, brenda prezumimit të pafajësisë, Kushtetuta ka përfshirë të ardhurat e deklaruara, për të cilat janë paguar detyrimet tatimore, por nuk ka përjashtuar të ardhurat e tjera mbi nivelin bazë të asaj që konsiderohet pasuri e ligjshme, deri në dyfishin e saj, për të cilën nuk janë paguar domosdoshmërisht detyrimet tatimore, me kushtin që subjekti i rivlerësimit të mos jetë përpjekur ta fshehë apo ta paraqesë në mënyrë të pasaktë në deklarim (neni D/5).

    26. Për të përfituar nga rregulli kushtetues i nenit D, pika 4, duhet që për të ardhurat e realizuara subjekti i rivlerësimit të justifikojë burimin e ligjshëm. Ky është dhe mbetet detyrimi i tij kryesor. Në rast se edhe për të ardhurat që kalojnë pasurinë e ligjshme, por jo më tepër se dyfishi i saj, do të kërkohej si kusht për ligjshmërinë e pasurisë pagimi i detyrimit tatimor, atëherë nuk do të nevojitej parashikimi i përfitimit kushtetues të “dyfishit të pasurisë”. Për rrjedhojë, nuk do të kishte sens prezumimi i pafajësisë për shkarkim që ka parashikuar pika 4 e nenit D. Sidoqoftë, për çdo rast konkret mbetet të vlerësohet se cilat kanë qenë arsyet dhe motivet që kanë ndikuar në mospagimin e detyrimeve tatimore.

    27. Parashikimi si standard kushtetues i dyfishit të pasurisë është në funksion të ekzistencës dhe të pranimit si një realitet të informalitetit shqiptar, të mungesës së dokumentacionit dhe të çdo lloj vështirësie tjetër që paraqitet për gjetjen e tij. Në këtë rast, vlerësimi nëse subjekti (nuk) e justifikon ligjërisht pasurinë duhet të bëhet duke marrë në konsideratë “pamundësinë objektive për të disponuar dokumentin” ose “nëse mosparaqitja e dokumenteve justifikuese është për shkaqe të arsyeshme” (neni 32/2).

    28. Nga formulimi kushtetues i pikave 4 dhe 5 të nenit D, nëpërmjet një interpretimi a contrario, arrihet në konkluzionin se kur subjekti i rivlerësimit: (i) deklaron të ardhura që janë më shumë se pasuria e ligjshme [vlera 1], por pa e kaluar dyfishin e saj [vlera 1.99-2], për të cilat nuk janë paguar detyrimet tatimore, por arrin të provojë burimin e ligjshëm të krijimit, si dhe (ii) nuk përpiqet të fshehë ose të paraqesë në mënyrë të pasaktë pasurinë në pronësi, ai nuk prezumohet fajtor për shkeljen disiplinore dhe nuk shkarkohet. Përndryshe, në rastin kur rezulton se subjekti i rivlerësimit nuk e ka kaluar dyfishin e pasurisë, por vërtetohet se është përpjekur në mënyrë të qëllimshme të fshehë ose të paraqesë në mënyrë të pasaktë pasurinë në pronësi, atëherë do të mjaftojë vetëm ky shkak për ta prezumuar atë fajtor për shkarkim.

     

    e) Kuptimi kushtetues i frazës “nuk i ka deklaruar saktësisht dhe plotësisht pasuritë e tij”, si dhe “kur përpiqet të fshehë ose t’i paraqesë në mënyrë të pasaktë pasuritë”

    Është e nevojshme të analizohen në veçanti të dyja aspektet:

      (i) Mosdeklarimi saktësisht dhe plotësisht i pasurisë

    29. Për të konkluduar për një deklarim të pasaktë dhe të paplotë të pasurisë nga subjekti i rivlerësimit, ashtu si dhe për të vërtetuar përpjekjen e tij për fshehje ose për paraqitje të pasaktë të pasurisë, pikësëpari kërkohet të qartësohet lloji dhe natyra e Deklaratës së Re të Pasurisë (e ashtuquajtura: Deklarata Vetting), arsyeja e përpilimit, mënyra e plotësimit, koha e paraqitjes, motivi i subjektit, efektet juridike që krijohen prej saj, me pasojë shkarkimin e subjektit të rivlerësimit, por edhe dallimi i saj nga deklarimet e interesave privatë dhe pasurorë në vite. Deklarata e Re e Pasurisë (Vetting) është e ndryshme dhe nuk ka të njëjtin efekt juridik si deklaratat që kanë dorëzuar subjektet periodikisht që prej fillimit të detyrës.^[10] Diferenca ndërmjet dy deklaratave bëhet në nenin D, pika 2, të Aneksit kushtetues, ku përcaktohet, nga njëra anë, detyrimi i subjektit të rivlerësimit të bëjë një “deklaratë të re dhe të detajuar të pasurisë” dhe, nga ana tjetër, kompetenca e ILDKPKI-së për të kontrolluar deklaratën e re të pasurisë dhe për t’u dorëzuar organeve të rivlerësimit “një raport për ligjshmërinë e pasurive, për saktësinë dhe plotësinë e deklarimit, sipas ligjit”. Nga ky rregullim i ri që përcakton Kushtetuta për përpilimin e një deklarate të re të pasurisë, lind detyrimi i subjektit të rivlerësimit “të shpjegojë bindshëm burimin e ligjshëm të pasurive dhe të të ardhurave”, ashtu si edhe përgjegjësia për shkelje disiplinore, me pasojë shkarkimin e tij nga detyra.

    30. Sipas Kushtetutës, dokumenti ligjor nga ku fillon evidentimi i përgjegjësisë së subjektit të rivlerësimit për shkelje disiplinore është Deklarata Vetting dhe të dhënat që ajo përmban. Të njëjtën vlerë juridike me Deklaratën Vetting të pasurisë ka mënyra e përpilimit, si dhe të dhënat që pasqyrohen për herë të parë në Deklaratën e Figurës (neni DH). Mospërpilimi i dy deklaratave sjell përgjegjësi ligjore.

    31. Kushtetuta e ka lidhur drejtpërdrejt përgjegjësinë e subjektit të rivlerësimit me Deklaratën Vetting dhe jo me “deklarimet e interesave privatë dhe pasurorë, të paraqitura më parë tek ILDKPKI-ja”. Këto të fundit “mund të përdoren si provë nga Komisioni dhe Kolegji i Apelimit” (neni 32/5 i ligjit nr. 84/2016), por nuk mund të shërbejnë si shkak për shkarkimin e subjektit të rivlerësimit. Tri janë shkaqet kushtetuese për shkarkimin nga detyra të subjektit të rivlerësimit, të cilat vlerësohen nga një hetim i thelluar administrativ, nisur nga motivi i subjektit, mënyra e përpilimit të Deklaratës Vetting dhe justifikimi i burimit të ligjshëm të pasurisë. Konkretisht, subjekti i rivlerësimit shkarkohet kur: (i) “ka një pasuri më të madhe se dyfishi i pasurisë së ligjshme” (pika 4), (ii) “nuk e dorëzon deklaratën e pasurisë në kohë sipas ligjit”(pika 5), (iii) “përpiqet të fshehë ose të paraqesë në mënyrë të pasaktë pasuritë” (pika 5). Të tria shkaqet kushtetuese janë të lidhura drejtpërdrejt me mënyrën e plotësimit të Deklaratës Vetting dhe jo me deklarimet në vite të interesave privatë e pasurorë.

    32. Në kuptim të këtyre tri shkaqeve kushtetuese, ligji ka përcaktuar rregulla të hollësishme, duke iu referuar konceptit “deklarimi i pamjaftueshëm”, që ka si bazë Deklaratën Vetting.^[11] Për të vlerësuar nëse subjekti i rivlerësimit “ka mungesë të burimeve financiare të ligjshme për të justifikuar pasuritë” (pika 5/b), ka “kryer fshehje të pasurisë” (pika 5/c) apo ka kryer “deklarim të rremë” (pika 5/ç), konkluzioni përfundimtar do të nxirret nga motivi dhe sjelljet e subjektit, nga mënyra e përpilimit të Deklaratës Vetting dhe nga të dhënat e hedhura në të. Përdorimi i deklarimeve në vite nga organet e rivlerësimit shërben për të analizuar vlerën e kësaj prove në raport me provat e tjera, me qëllim përcaktimin e burimit të ligjshëm të krijimit të pasurisë. Prandaj, ligjvënësi kushtetues ka pasur në vëmendje që për shkarkimin nga detyra të subjektit të rivlerësimit të mos i referohej mënyrës së përpilimit të deklarimeve në vite, por të dhënave të hedhura në Deklaratën Vetting. Kjo pasi subjekti i rivlerësimit nuk mund të shkarkohet për një shkak që Kushtetuta dhe ligji i kohës nuk e parashikonin. Pra, mosrespektimi i kërkesave të nenit D për mënyrën e përpilimit të Deklaratës Vetting lidhet me shkaqet që passjellin shkarkimin nga detyra të subjektit të rivlerësimit. Detyrimi i subjektit është të vërtetojë sot historikun e pasurisë që ka përfituar në vite, duke shpjeguar “bindshëm burimin e ligjshëm të pasurive dhe të të ardhurave”. Ky mbetet detyrimi kryesor kushtetues i tij. Për këtë arsye, në shtojcën 2, të titulluar “Deklarata e Pasurisë”, bashkangjitur ligjit nr. 84/2016, është parashikuar se subjekti i rivlerësimit pas përpilimit dhe nënshkrimit të saj pranon se “ky është dokument zyrtar dhe pasqyrimi i të dhënave të pavërteta, të paplota e të pasakta e bën deklaratën të rreme dhe ndëshkohet penalisht”. Po aty pranohet se “mosplotësimi i saktë dhe me vërtetësi i deklaratës së pasurisë mund të passjellë shkarkimin nga detyra të subjektit të rivlerësimit sipas ligjit nr. 84/2016”.

    33. Mbi rregullimin kushtetues, ligji nr. 84/2016 ka ngarkuar ILDKPKI-në që pas përpilimit nga subjekti i rivlerësimit të Deklaratës Vetting të zhvillojë “një procedurë të plotë kontrolli”, duke angazhuar institucionet vendase dhe të huaja për një hetim më të hollësishëm kontrolli dhe të përgatisë një raport të hollësishëm, me përfundime konkrete.^[12]

     

      (ii) Fshehja ose paraqitja në mënyrë të pasaktë e pasurisë

    34. Mosdeklarimi i saktë dhe i plotë i pasurisë, si një shkak kushtetues që parashikohet në pikën 1 të nenit D të Aneksit, nuk mund të interpretohet në mënyrë të plotë nëse nuk analizohet i lidhur edhe me parashikimin e pikës 5 të nenit D. Përpjekja e subjektit të rivlerësimit për të fshehur ose për të paraqitur në mënyrë të pasaktë pasurinë është një shkak që sipas Kushtetutës shërben për shkarkimin e tij nga detyra.

    35. Ana subjektive është element thelbësor për vërtetimin e këtij shkaku kushtetues. Përpjekja për të fshehur apo përpjekja për të paraqitur të pasaktë pasurinë, që evidenton qëllimin dhe motivin kryesor të subjektit, mund të vlerësohet nga organet si një rrethanë e mjaftueshme për të vendosur shkarkimin nga detyra. Në këtë rast, subjekti i rivlerësimit synon dhe e dëshiron fshehjen a paraqitjen në mënyrë të pasaktë të pasurisë, duke kryer edhe një veprim të dënueshëm penalisht. Qëllimi i subjektit është përcaktues për të vërtetuar fshehjen a paraqitjen e pasaktë. Jo pa qëllim, Kushtetuta ka përdorur fjalën “përpiqet”. Prandaj, ky rast duhet dalluar nga rastet kur pasaktësia në deklarim nuk ka këtë motiv. Pikërisht, elementin e anës subjektive, që kërkon rregullimi kushtetues i pikës 5 të nenit D, ka qartësuar ligjvënësi duke parashikuar se “kur rezulton se ka bërë deklarim të pamjaftueshëm për kriterin e kontrollit të […] pasurisë”, subjekti shkarkohet.^[13] Nxjerrja e konkluzionit për deklarim të pamjaftueshëm në lidhje me kriterin e kontrollit të pasurisë do të bëhet kur vërtetohet se subjekti i rivlerësimit, sipas Deklaratës Vetting dhe gjithë dokumentacionit bashkangjitur, nuk arrin të justifikojë burimin e ligjshëm të pasurisë dhe, për më tepër, kur ka “kryer fshehje të pasurisë” (shkronja “c”), “deklarim të rremë” (shkronja “ç”), si edhe kur “subjekti gjendet në situatën e konfliktit të interesit” (shkronja “d”).

    36. Këto shkaqe ligjore, nisur edhe nga qëllimi që ka subjekti, i japin kuptim “deklarimit të pamjaftueshëm” (neni 61/3 i ligjit nr. 84/2016), në funksion të shkakut kushtetues se subjekti “nuk i ka deklaruar saktësisht dhe plotësisht pasuritë” përmes përpjekjes “të fshehë ose të paraqesë në mënyrë të pasaktë pasuritë”.^[14] Pra, vërtetimi i motivit se subjekti me veprimet e kryera ka “fshehur pasurinë” ose ka bërë një “deklarim të rremë” është element përcaktues për të konkluduar për deklarimin e pamjaftueshëm. Madje kjo mund të shkojë më tej: kur Komisioni konstaton se përpjekja për të fshehur pasurinë ose të ardhurat ka qenë e një niveli të tillë sa që cenon edhe figurën e gjyqtarit, mund ta konsiderojë këtë si shkak për të përfshirë edhe kriterin e dytë, pra kontrollin e figurës, duke e parë të lidhur ngushtë me kriterin e pasurisë, megjithëse ka bërë vlerësim në themel vetëm për këtë të fundit.^[15]

    37. Për sa më sipër, interpretimi i nenit 61 të ligjit nr. 84/2016 duhet të bëhet në harmoni me kuptimin normativ të shkaqeve kushtetuese të nenit D të Aneksit të Kushtetutës. Konkretisht:

    37.1. Subjekti i rivlerësimit shkarkohet, sipas pikës 1 të nenit 61, kur rezulton se ka deklaruar më shumë se dyfishi i pasurisë së ligjshme”[neni D, pika 4]. Ky është rasti ekstrem, për vlerësimin e të cilit Kushtetuta dhe ligji nuk duket se i kanë dhënë ndonjë diskrecion organit. Mjafton ky fakt që subjekti të prezumohet fajtor për shkarkimin nga detyra.

    37.2. Subjekti i rivlerësimit shkarkohet, sipas pikës 3 të nenit 61, kur rezulton se ka bërë deklarim të pamjaftueshëm “për kriterin e kontrollit të […] pasurisë, sipas parashikimeve të neneve […] 33 të këtij ligji”, për: (i) mungesë të burimeve financiare (neni D, pika 1]; (ii) fshehje të pasurisë [neni D, pika 5]; (iii) deklarim të rremë [neni D, pika 5); (iv) konflikt interesi [neni D, pika 5]. Vërtetimi i “deklarimit të pamjaftueshëm” kërkon një vlerësim diskrecionar të organit.^[16] “Deklarimi i pamjaftueshëm” evidentohet mbi bazën e shkakut kushtetues që kërkon “përpjekjen” (motivin dhe sjelljen) e subjektit të rivlerësimit “të fshehë ose të paraqesë në mënyrë të pasaktë pasuritë”. Vërtetimi i qëllimit kriminal (përpjekja për fshehje të pasurisë apo deklarim të rremë) nuk lejon që subjekti i rivlerësimit të përfitojë nga klauzola e “dyfishit të pasurisë”.

    37.3. Shkarkimi i subjektit të rivlerësimit, sipas pikës 5 të nenit 61, do të bëhet vetëm kur ka një vlerësim tërësor të procedurave (vlerësim të pasurisë, figurës dhe anës profesionale), por jo vlerësim të një kriteri të vetëm. Kur shkarkimi bazohet në vlerësimin vetëm të një kriteri, referimi do të jetë i drejtpërdrejtë në pikat 1, 2, 3 ose 4 të nenit 61, sipas të cilave shkelja e konstatuar është aq e rëndë, sa mjafton ky shkak i vetëm për shkarkimin nga detyra të subjektit. Ndërkohë që shkarkimi, për shkak të cenimit të besimit të publikut, nuk është i mundur të bëhet, duke u bazuar vetëm në një nga kriteret, për arsye se, sipas pikës 5, kërkohet të ketë një vlerësim tërësor (kumulativ) të të tria kritereve së bashku.^[17] Pra, duhet të ketë një cenim në një nivel të besueshëm të të tria kritereve, për të vlerësuar pamundësinë e qëndrimit të mëtejshëm në detyrë të subjektit për cenim të besimit të publikut.^[18] Vetëm në këtë mënyrë respektohet standardi i proporcionalitetit që kërkon Kushtetuta dhe ligji.^[19] Çdo interpretim i zgjeruar i parashikimeve të pikave 3 dhe 5 të nenit 61 mund të sjellë humbjen e efektit normativ të nenit D/4.

     

    [1]Në variantin zyrtar të Kushtetutës në shqip, fjalia e dytë e nenit D, pika 3, fillon me termin “Pasuri e ligjshme”, ndërsa në variantin e përkthyer në anglisht përdoret termi “Income”. Ky sqarim është i nevojshëm për të shmangur çdo keqkuptim në analizën e ndjekur në vijim (shënim i komentuesve).   

    [2]Ligji nr. 9049, datë 10.04.2003 “Për deklarimin dhe kontrollin e pasurive, të detyrimeve financiare të të zgjedhurve dhe të disa nëpunësve publikë”, në nenin 1 parashikon se “qëllimi i këtij ligji është përcaktimi i rregullave për deklarimin dhe kontrollin e pasurisë, të legjitimitetit të burimeve të krijimit të saj, detyrimeve financiare për të zgjedhurit, nëpunësit publikë, për familjarët e tyre dhe për personat e lidhur me ta”.

    [3] Neni 4 i ligjit nr. 8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat”, ndryshuar me ligjin nr. 9716/2007, përcakton: “Të ardhurat nga një burim në Republikën e Shqipërisë, pa u kufizuar vetëm në to, do të përfshijnë të ardhurat si vijon: a) Të ardhurat nga marrëdhënia e punës së ushtruar në Republikën e Shqipërisë; b) të ardhurat nga veprimtari kulturore apo sportive, si dhe nga veprimtari të tjera, personale në RSh; c) të ardhurat nga veprimtaria e zhvilluar nga një person jorezident, nëpërmjet një personi me seli të përhershme në RSh; d) të ardhurat nga kalimi i së drejtës së pronësisë mbi sendet e paluajtshme, që i përfiton një person me seli të përhershme në RSh; dh) të ardhurat nga pronësia mbi pasuritë e paluajtshme, aksesorët dhe frytet e tyre, si dhe të ardhurat nga të drejta të tjera, që rrjedhin nga pronësia mbi sendet e paluajtshme, në rast se këto sende ndodhen në territorin e RSh-së; e) të ardhurat nga kalimi i pronësisë mbi pasuritë e parashikuara në shkronjën “dh” të këtij neni; ë) të ardhurat nga dividendët e shpërndarë nga një person juridik, rezident; f) të ardhurat nga pjesët e fitimit, të paguara nga një ortakëri rezidente; g) të ardhurat nga interesat e paguar nga organet e qeverisjes qendrore apo vendore ose nga një rezident i RSh-së, ose që paguhet nga një jorezident, nëpërmjet një personi që ka seli të përhershme në RSh; gj) të ardhurat nga e drejta e autorit dhe pronësia intelektuale, qiraja dhe enfiteoza; si dhe të ardhurat nga lojërat e fatit; h) të ardhurat e realizuara nga shërbimet e kryera në territorin e RSh-së nga një person jorezident; i) të ardhurat e tjera që nuk identifikohen në format e paraqitura në këtë nen.”.

    [4]Neni 6, pika 2, i ligjit nr. 9920, datë 19.05.2008 “Për procedurat tatimore në RSh”.

    [5] Ky proces u bë bazuar në ligjin nr. 9482/2006 “Për legalizimin, urbanizimin dhe integrimin e ndërtimeve pa leje”, i vlerësuar nga Gjykata Kushtetuese si në pajtueshmëri me Kushtetutën. Për më tepër, shih vendimin nr. 35/2007 të Gjykatës Kushtetuese të RSh-së.

    [6] Në datën 21 maj 2018, qeveria shqiptare ka vendosur ta shtyjë për vitin tjetër (në datën 1 janar 2019) pagimin nga shtetasit të tatimit mbi pronën.

    [7] Ligji nr.10.418, datë 21.04.2011 “Për legalizimin e kapitalit dhe faljen e një pjese të borxhit tatimor doganor”.

    [8] Ligji nr. 39/2014;  ligji nr. 66/2015; ligji nr. 33/2017.

    [9] Vendimmarrja e organeve të rivlerësimit është gjykim diskrecionar, sipas neneve 59 dhe 61 të ligjit nr. 84/2016 që parashikojnë koncepte të papërcaktuara ligjore (si “kur arrin një nivel të besueshëm”, “kur rezulton me problem serioze”, “ka bërë deklarim të pamjaftueshëm”, “rezulton i papërshtatshëm”, “ka cenuar besimin e publikut”, etj.). 

    [10]Ligji nr. 9049, datë 10.4.2003 “Për deklarimin dhe kontrollin e pasurive, të detyrimeve financiare të të zgjedhurve dhe të disa nëpunësve publikë”, i ndryshuar.

    [11]Neni 61, pikat 1dhe 3 dhe neni 33 i ligjit nr. 84/2016.

    [12]Neni 33 i ligjit nr. 84/2016.

    [13]Neni 61, pika 3, i ligjit nr. 84/2016.              

    [14]Neni D, pikat 1dhe 4, i Aneksit.

    [15] Shih vendimin nr.12, datë 23.03.2018 të KPK-së.

    [16] Shih vendimin nr.40, datë 17.07.2018 të KPK-së.

    [17] Lidhur me këtë çështje rezulton se KPK-ja, megjithëse i ka vlerësuar të tria elementet, ka dalë në konkluzionin se subjekti ka cenuar besimin e publikut, duke kryer fshehje të qëllimshme të pasurisë, gjë e cila, në fakt, duhet të mbështetet jo në pikën 5 të nenit 61, i cili kërkon vlerësim tërësor të elementeve me qëllim cenimin e besimit të publikut, por në pikën 3 të nenit 61, e cila i referohet komponentit të pasurisë. Shih vendimin nr.40, datë 17.07.2018.

    [18] Shih vendimin nr.17, datë 04.06.2018, ku KPK-ja ka konstatuar se subjekti ka cenuar besimin e publikut duke u bazuar te pikat 3 dhe 5 të ligjit nr. 84/2016, ndërkohë që janë gjetur shkelje vetëm për kriterin e pasurisë dhe dy kriteret e tjera janë vlerësuar pozitivisht.

    [19] Neni 61, pika 5, i ligjit nr. 84/2016 “Në rast se nga vlerësimi tërësor, në kuptim të nenit 4, pika 2, të këtij ligji, rezulton se subjekti i rivlerësimit ka cenuar besimin e publikut te sistemi i drejtësisë dhe ndodhet në kushtet e pamundësisë për plotësimin e mangësive nëpërmjet programit të trajnimit.”.

  • Konteksti historik

    38. Dispozita e Aneksit të Kushtetutës për vlerësimin e pasurisë është një dispozitë e hartuar rishtazi dhe sikurse të gjitha dispozitat e Aneksit nuk ka një histori të gjatë. Për herë të parë ajo u bë e mundur me hartimin e projektamendamentit të Aneksit të Kushtetutës, çështjet e të cilit u ishin nënshtruar diskutimeve, sidomos në kuadrin e Analizës dhe hartimit të Strategjisë për Reformën në Drejtësi. Megjithatë, konteksti i saj ishte i njohur për aq sa legjislacioni kishte parashikuar për deklarimin dhe kontrollin e pasurisë së personave zyrtarë deri në atë kohë. Një proces i mirëfilltë diskutimi për këtë nen u zhvillua vetëm pasi u paraqit projekti i parë i amendamentit kushtetues për reformën në drejtësi, në tetor të vitit 2015. Fillimisht, debati u orientua nga fakti nëse ishte i nevojshëm një parashikim i tillë, në kushtet kur ne kemi organizma ekzistues për kontrollin e pasurisë^[1]. Në opinionin e ekspertëve të Partisë Demokratike për amendamentet kushtetuese, në lidhje me përfshirjen e KPK-së në vlerësimin e pasurisë, shprehet shqetësimi se “futja e një mekanizmi shtesë dhe për më tepër mbivendosja e kompetencave të tij me ato të strukturave ekzistuese, vlerësohet nga ana jonë si mënyrë për të shmangur garancitë që ofron mekanizmi ekzistues për gjyqtarin/prokurorin nën vlerësim”^[2]. Sipas mendimit të ekspertëve të opozitës, Komisioni është një organ i ngritur jashtë sistemit gjyqësor dhe për më tepër i varur nga Kuvendi. Ndërsa, në mekanizmin ekzistues masa disiplinore merret nga organet qeverisëse të gjyqësorit, KLD-ja ose PP-ja^[3].

    39. Në këtë rast është e nevojshme të bëjmë dallimin midis procesit të zakonshëm të vlerësimit të pasurisë, nga procesi i posaçëm i vlerësimit të saj, në kuadër të rivlerësimit. Pyetja që mund të shtrohet është: a ishte i nevojshëm procesi i posaçëm i vlerësimit të pasurisë, ndërkohë që funksiononin mekanizmat e zakonshëm të parashikuar në legjislacion? Kjo pyetje lidhet edhe me një pyetje të përgjithshme mbi nevojën e një reforme kushtetuese për sistemin e drejtësisë. Arsyet që e shpunë Komisionin e Posaçëm Parlamentar në paraqitjen e procesit kalimtar të rivlerësimit në amendamentin kushtetues, mund t’i gjejmë veçanërisht në dokumentin Analitik për Reformën në Drejtësi. Duke analizuar gjendjen e institucioneve ekzistuese të sistemit të drejtësisë, ky dokument ka konstatuar shfaqje të korporatizmit dhe ka theksuar se “...në mungesë të vlerësimeve dhe kontrolleve të efektshme, ose normave të qarta etike, organet e drejtësisë priren të dalin jashtë kontrollit”^[4]. Në këto kushte nevojitej të merreshin masa të tjera, tej atyre që kishte parashikuar legjislacioni ekzistues, me qëllim që të ishin efektive në goditjen e shfaqjeve të korrupsionit.

    40. Duke analizuar më tej historinë e zhvillimit të kësaj dispozite deri në formulimin përfundimtar, theksojmë se debatet për kuptimin e saj kanë qenë të vazhdueshme. Pas hyrjes në fuqi të ligjit të posaçëm për rivlerësimin, ligji nr. 84/2016, ky debat hyri në një fazë të re. Kjo në saje të kërkesës së paraqitur për shqyrtim përpara GjK-së nga 31 anëtarë të Parlamentit për shpalljen e këtij ligji si të papajtueshëm me Kushtetutën. Çështja e shtruar ngrinte problemin e cenimit të parimit të ndarjes së pushteteve, për shkak se ligji i kishte dhënë ILDKPKI-së më shumë kompetenca sesa Kushtetuta lejonte. Konkretisht, kërkuesit theksonin se “Kushtetuta e ka ngushtuar rolin e ILDKPKI-së te kontrolli mbi plotësinë ose saktësinë e deklaratës së pasurisë, si dhe te vlerësimi i të dhënave të pasqyruara në atë deklaratë, çka do të thotë se funksioni i saj është vetëm konstatues mbi faktet e pasqyruara në deklaratë dhe në asnjë rast nuk mund të nxjerrë konkluzione apo të mbledhë prova”^[5].

    41. GjK-ja në vendimin e saj ritheksoi se “edhe pse ligji ka parashikuar në mënyrë më të detajuar kompetencat e ILDKPKI-së dhe rolin e saj konkret në këtë proces, nuk rezulton që ato të bien ndesh me kompetencën kushtetuese të organeve të rivlerësimit dhe as e cenojnë në thelb atë”^[6]. Në këtë vendim, GjK-ja zhvilloi edhe një interpretim pajtues të ligjit me Kushtetutën, të cilin e kemi komentuar në dispozitat e mësipërme.

     

    [1] Më gjerë shih: Opinion i Partisë Demokratike, datë. 30.09.2015 për projektligjin “Për disa ndryshime …”, cituar supra, shënimi nr.2.

    [2] Ibid. 

    [3] Ibid.

    [4] “Analizë e sistemit të drejtësisë në Shqipëri” e vlefshme në: www.euralius.eu/images/pdf/Analize-e-Sistemit-te-Drejtesise-ne-Shqiperi.pdf, f. 254.

    [5] Vendim i GjK-së nr.2/17, § 4.5.

    [6] Vendim i GjK-së nr. 2/2017, § 27.

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  42. Identifikimi i standardeve ndërkombëtare në kuadër të zbatimit të nenit D mund të trajtohet në disa kuptime. Në një kuptim të ngushtë këto standarde janë specifike dhe duhet të përshtaten mirë me kontekstin në të cilin është hartuar dhe do të zbatohet ky nen. Sikurse u theksua ai është i lidhur me tiparet e zhvillimeve tërësisht kombëtare, ose në kuadrin e vendeve që kanë kaluar zhvillime të ngjashme ekonomike e politike. Prandaj, në një kuptim të ngushtë, standardet ndërkombëtare që lidhen drejtpërdrejt me zbatimin e këtij neni janë afirmuar rishtazi në opinionet e KV-së mbi projektamendamentet kushtetuese (sipërpërmendur)^[1], si dhe veçanërisht nga Opinioni Amicus Curiae drejtuar GjK-së në lidhje me ligjin për rivlerësimin kalimtar të gjyqtarëve e prokurorëve^[2].

  43. Në një kuptim më të gjerë, mund të orientohemi drejt standardeve ndërkombëtare të vendosura nga GjEDNj-a në kuadër të zbatimit të nenit 6 (procesi i rregullt) të KEDNj-së, sikurse theksuam edhe në nenin paraardhës Ç. Kjo është një çështje specifike për punonjësit e sistemit të drejtësisë. Megjithatë, edhe standardet e vendosura nga aktet ndërkombëtare të “së drejtës së butë”, të miratuara për statusin dhe etikën e gjyqtarit, mund të shërbejnë si një referencë e rëndësishme. Në këtë kuadër, një rol të rëndësishëm kanë standardet që burojnë nga Parimet e Bangalorit për Sjelljen e Gjyqtarëve.

   

  [1] Venice Commission, CDL-AD(2015)045-e, Interim Opinion, cituar.

  [1] Venice Commission, CDL-AD(2016)036-e, Final Opinion, cituar.

  [2]Venice Commission, CDL-AD (2016)036-e, Opinion Amicus Curiae, cituar.

• Materiale legjislative
  Asnjë koment
• Dispozita të lidhura
  Asnjë koment
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia
  Asnjë koment
• Arkiva
  Asnjë koment