KOMENTARI ELEKTRONIK
PËR ORGANET E QEVERISJES SË SISTEMIT TË DREJTËSISË   |   115/2016

Neni 152: Zgjedhja e anëtarit të Këshillit të Lartë të Prokurorisë që përfaqëson shoqërinë civile dhe kushtet për t’u zgjedhur

Miratuar me ligjin 115, me datë 03/11/2016
Neni Para Neni Pas

1. Kuvendi zgjedh 1 anëtar të Këshillit të Lartë të Prokurorisë nga anëtarët e organizatave të shoqërisë civile, të regjistruara sipas legjislacionit përkatës, të cilat punojnë në fushën e sistemit të drejtësisë ose të të drejtave të njeriut dhe që kanë zbatuar projekte në këtë fushë të paktën 5 vitet e fundit.

2. Kandidatët nga shoqëria civile duhet të plotësojnë kushtet e mëposhtme:

a. të jenë shtetas shqiptarë;

b. të kenë përfunduar ciklin e dytë të studimeve universitare për drejtësi me diplomë “Master i shkencave”, ose diplomë të njësuar me të, ose studimet universitare për drejtësi jashtë shtetit dhe të kenë marrë një diplomë të njësuar sipas rregullave për njësimin e diplomave, të parashikuara me ligj;

c. të kenë të paktën 15 vite përvojë pune në profesion si jurist;

ç. të kenë një profil të spikatur shoqëror, integritet të lartë moral dhe përgatitje të lartë profesionale në fushën e drejtësisë dhe të drejtave të njeriut;

d. në kohën e kandidimit të jenë të punësuar ose të angazhuar për të paktën 5 vjet, me kohë të plotë ose me kohë të pjesshme pa ndërprerje, në një organizatë të shoqërisë civile për fusha të lidhura me sistemin e drejtësisë ose të drejtat e njeriut.

dh. në kohën e kandidimit të mos kenë ushtruar në mënyrë aktive profesionin e avokatit për të paktën 2 vjet, me përjashtim të atyre të angazhuar në organizata ose klinika që ofrojnë ndihmën ligjore falas për funksion të organizatës;

e. të mos jenë kandidatë të propozuar nga avokatia ose trupa e pedagogëve të drejtësisë;

ë. të mos kenë qenë dënuar më parë me vendim gjyqësor të formës së prerë për kryerjen e një vepre penale;

f. të mos kenë mbajtur funksione politike në administratën publike ose pozicione drejtuese në partitë politike, gjatë 10 viteve të fundit përpara kandidimit;

g. të mos kenë qenë anëtarë, bashkëpunëtorë ose të favorizuar të shërbimeve të ish-Sigurimit të Shtetit para 2 korrikut 1991 në kuptimin e ligjit “Për të drejtën e informimit për dokumentet e ish-Sigurimit të Shtetit të Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë”;

gj. të mos jenë bashkëpunëtorë, informatorë ose agjentë të shërbimeve të inteligjencës;

h. në kohën e kandidimit, të mos kenë asnjë anëtar të familjes, sipas kuptimit të ligjit “Për deklarimin dhe kontrollin e pasurive, të detyrimeve financiare të të zgjedhurve dhe të disa nëpunësve publikë”, si dhe të afërm të shkallës së parë që është anëtar në detyrë i Këshillit ose kandidat për anëtar.

3. Përfaqësuesit nga radhët e organizatave të shoqërisë civile japin dorëheqjen nga çdo pozicion drejtues ose zbatues në këto organizata, nëse zgjidhen anëtarë të Këshillit të Lartë Prokurorisë. 

4. Ka të drejtë të kandidojë çdo anëtar i organizatës së shoqërisë civile që plotëson kushtet e përmendura në pikën 2, të këtij neni, dhe që siguron mbështetjen e së paku 3 organizatave të shoqërisë civile që punojnë në fusha të lidhura me sistemin e drejtësisë ose të drejtat e njeriut.

5. Sekretari i Përgjithshëm i Kuvendit miraton formularin tip për dhënien e mbështetjes kandidatëve për anëtarë të Këshillit të Lartë të Prokurorisë nga shoqëria civile. Formulari tip nënshkruhet nga përfaqësuesi ligjor i secilës prej organizatave të shoqërisë civile, të cilat vendosin të mbështesin një koleg.

Përmbajtja

      1. Qëllimi kryesor i normës është përcaktimi i kritereve të sakta dhe të detajuara, në zbërthim të dispozitës kushtetuese përkatëse, që duhet të përmbushin kandidatët e shoqërisë civile për postin e rezervuar për këtë sektor në KLP. Po ashtu, neni përcakton edhe papajtueshmërinë e funksionit të anëtarit të KLGJ-së me çdo funksion tjetër me kohë të plotë.

       

      1. Vlen të theksojmë se dispozitat e këtij nënseksioni janë praktikisht identike me nenet 54-58 të këtij ligji, të cilat rregullojnë verifikimin paraprak të kandidaturave të shoqërisë civile për Këshillin e Lartë Gjyqësor.
      1. Përzgjedhja e kandidatëve të KLP-së nga shoqëria civile nëpërmjet filtrit të një komisioni të posaçëm me përbërje nga shoqëria civile në mënyrë që të garantohet, ndër të tjera, se kandidatët e përzgjedhur do të jenë përfaqsues të denjë të këtij sektori. Në fakt, përveç Komisionit të Shoqërisë Civile (në vijim “Komisioni”), edhe Avokati i Popullit funksionon si një filtër paraprak, kryesisht me natyrë administrative, për të asistuar kandidatët për plotësimin e dokumentacionit dhe bërjen e sugjerimeve për shqyrtime/investigime të mëtejshme nga ana e Komisionit. Po ashtu, duhet mbajtur parasysh, se një filtër i tretë do të jetë edhe Sekretari i Përgjithshëm i Kuvendit (shih nenin 35 dhe nenin 58, pika 2), përpara se lista e kandidatëve të shkojë për vendim përfundimtar nga organet e zgjedhura. Marrëdhëniet midis këtyre tre filtrave jo gjithmonë janë të qarta në ligj dhe do të kërkojnë interpretime dhe rakordime të arsyeshme në praktikat që do të ndiqen në vijimësi. Po ashtu, ky sistem përzgjedhjeje multi-filtër ka potencialin të krijojë një barrë të konsiderueshme administrative për kandidatët, dhe ndoshta dhe deterrentë të panevojshëm për kandidim. Si rrjedhim, duhet bërë kujdes nga të gjithë aktorët institucionalë që barra burokratike dhe reputacionale të jetë në minimumin e mundshëm të nevojshëm për zbatimin e saktë të kërkesave të ligjit.

    • Pika 1: Kriteri bazë personal dhe institucional 

      “Anëtarët e organizatave të shoqërisë civile, të regjistruara sipas legjislacionit përkatës, të cilat punojnë në fushën e sistemit të drejtësisë ose të drejtave të njeriut”. 

      1. Kandidatët duhet të jenë anëtarë të një organizate që plotëson kriterin bazë të mësipërm, e cila funksionon dhe si organizata kryesore “sponsorizuese” e personit në kandidimin e tyre si anëtarë të shoqërisë civile. Kjo nuk duhet ngatërruar me (të paktën tre) organizatat e tjera që, sipas pikës 4 të këtij neni, duhet të “mbështesin” kandidaturën e aplikantit me një deklaratë të posaçme. Organizata të cilës i referohet pika 1, “anëtar” i së cilës është kandidati/ja, mund të shërbejë në të njëjtën kohë edhe si një prej organizatave mbështetëse. Megjithatë, roli dhe trajektorja e organizatës sponsorizuese (“mëmë”) është veçanërisht i rëndësishëm dhe duhet të shqyrtohet me kujdes nga Komisioni dhe aktorët e tjerë.

       

      1. Elementi i angazhimit të organizatës “në fushën e sistemit të drejtësisë ose të drejtave të njeriut” është mjaft i gjerë, duke lejuar një larmi të madhe veprimtarish dhe misionesh, por megjithatë ka dhe limitet e tij. Për shembull, disa kandidatë kanë kandiduar si “anëtarë” të organizatave të krijuara dhe aktive në shtete të tjera, pa ndonje prezencë reale në Shqipëri. Komisioni aktual ka konkluduar se këto organizata nuk e plotësojnë kriterin e pikës 1 të nenit 54. Përvoja profesionale jashtë Shqipërisë mund të jetë relevante për vlerësimin tërësor të një kandidature, por organizata sponsorizuese duhet të ketë angazhim relevant në çështje të drejtësisë apo të drejtave të njeriut në Shqipëri dhe duhet të jetë regjistruar sipas legjislacionit shqiptar.

       

      1. Në lidhje me cilësinë e “anëtarit” të organizatës, shih gërmën (d) të pikës 2, infra.

       

      “dhe që kanë zbatuar projekte në këtë fushë të paktën 5 vitet e fundit”

       

      1. Për të verifikuar plotësimin e kësaj pike të ligjit, Komisioni ka kërkuar listën e projekteve/ veprimtarive të zhvilluara në fushat relevante, si dhe dokumentacion provues, të çertifikuara nga titullari i organizatës.

       

      Pika 2: Kriteret e tjera personale 

      Gërma (b): “të kenë përfunduar ciklin e dytë të studimeve universitare për drejtësi …ose diplomë të njësuar me të” 

      1. Disa kandidatë kanë dorëzuar diploma studimesh të tipit “Master në drejtësi”, por pa diplomë të ciklit të plotë të studimeve juridike. Këta kandidatë janë skualifikuar nga Komisioni.

       

      Gërma (c): “të kenë të paktën 15 vite përvojë pune në profesion si jurist”

       

      1. Megjithëse i drejtpërdrejtë në dukje, ky ka qenë një nga kriteret më të debatuara në praktikën e deritanishme të Komisionit dhe, në njëfarë mase, në interpretimin e Avokatit të Popullit. Shumica e Komisionit aktual ka qenë e mendimit se kriteri nuk duhet të interpretohet në mënyrë panevojshmërisht të ngurtë, për sa kohë që kandidati mund të provojë një angazhim në punë të natyrës juridike për një periudhë të paktën 15 vjeçare gjatë tërësisë së karrierës së saj. Kjo nuk ka nevojë të jetë një periudhë e pandërprerë dhe mund të përfshijë, në parim, periudha vetëpunësimi apo punësimi me kohë të pjesshme. Nëse një pozicion i caktuar duhet konsideruar “punë si jurist” (p.sh. në administratën shtetërore) mund të kërkojë interpretim rast pas rasti, duke marrë parasysh natyrën e punës së kryer (jo thjesht titullin e pozicionit).

       

      1. Për të dokumentuar përvojën e punës, kandidati mund të paraqesë librezën e punës ose çdo dokument tjetër që vërteton bindshëm marrëdhënien e punës. Dispozita nuk duket se përjashton punësimin si jurist jashtë Republikës së Shqipërisë, për sa kohë që kandidati plotëson kushtin e pikës 1 për angazhimin me një organizatë të shoqërisë civile gjatë 5 viteve të fundit. Për të lehtësuar vlerësimin e këtij kriteri, kandidatëve mund t’u kërkohet të paraqesin një jetëshkrim të plotë dhe të organizuar sipas kriterit kronologjik.

       

      Gërma (ç): “profil të spikatur shoqëror, integritet të lartë moral dhe përgatitje të lartë profesionale në fushën e drejtësisë dhe të drejtave të njeriut”

       

      1. Ky është padyshim kriteri më subjektiv dhe mbetet për të parë se si do të interpretohet në praktikën e Komisionit, sidomos në sensin e kriterit përjashtues/skualifikues (natyrisht, ky është edhe një kriter i rëndësishëm për renditjen e kandidatëve të kualifikuar, sipas nenit 34). Një element relevant do të jetë prezenca ose mungesave e masave disiplinore/të ngjashme të marra ndaj kandidatëve gjatë karrierës së tyre; në rast se ka të tilla, Komisioni mund të kërkojë informacione më të plota dhe të vlerësoje relevancën e tyre sipas gravitetit të shkeljes, vjetërsisë së tyre etj. Vetë kandidatët mund të paraqesin letra rekomandimi nga persona me reputacion ose staturë të njohur në fushën e drejtësisë apo të drejtave të njeriut.

       

      1. Një tjetër çështje që ka nevojë për interpretim është se deri në ç’masë, dhe me çfarë mjetesh, mund të ndërmarrë hetime Komisioni në lidhje me integritetin dhe profesionalizmin e kandidatëve. Në rastin e kandidatëve nga avokatia, Ligji 115/2016 parashikon tagrin e Komisionit Ad Hoc të kërkojë informacione apo verifikime nga Prokuroria apo të bëjë “kërkesa me shkrim në adresë të subjekteve publike dhe private” (neni 31, pikat 2 dhe 3). Për analogji, edhe Komisioni i Shoqërsië Civile mund të përdorë mjete të tilla verifikuese të hetimit administrativ, brenda kufijve të arsyeshëm të funksioneve të tij. Vlen të kujtohet në këtë sens se çdo kandidat i suksesshëm do t’i nënshtrohet procedurave të mëtejshme sipas Ligjit të Dekriminalizimit[1] dhe kontrolleve të tjera ligjore.

       

      1. Në parim, për të garantuar një proces të drejtë ligjor, Komisioni duhet t’u japë kandidatëve një mundësi të dëgjohen dhe të japin shpjegimet përkatëse në lidhje me informacione, rrethana apo të dhëna negative të përdorura nga Komisioni për skualifikimin potencial të kandidatëve sipas këtij kriteri. Skualifikimi i kandidatëve në bazë të këtij kriteri përjashtues duhet të mbështetet në të dhëna faktike bindëse.

       

      Gërma (d): “në kohën e kandidimit të jenë të punësuar ose të angazhuar për të paktën 5 vjet, me kohë të plotë ose të pjesshme pa ndërprerje, në një organizatë të shoqërisë civile…”  

       

      1. Mënyra e formulimit të kësaj dispozite ka krijuar disa vështirësi interpretuese në praktikë, nisur dhe nga fakti që mjaft nga kandidatët e deritanishëm nuk kanë qenë të punësuar me kohë/angazhim të plotë pranë një OSHC-je dhe/ose janë në funksione të tjera me kohë të plotë jo të shoqërisë civile. Ekziston një tension i brendshëm në këtë gërmë: ndërkohë që legjislatori pa dyshim ka dashur të garantojë se kandidatët e përzgjedhur sipas këtij neni janë përfaqësues autentikë të shoqërisë civile, përsëri ja ka lënë derën hapur formalisht personave “të punësuar ose të angazhuar me kohë të pjesshme pa ndërprerje”. Klauzola “pa ndërprerje” kërkon një lloj vijimësie në angazhimin pesëvjeçar, por mungesa e një minimumi apo kriteri shtesë në atë që konsiderohet punësim “me kohë të pjesshme” mund të kualifikojë, në parim, edhe kandidatë që kanë pasur vetëm një përfshirje gjithsesi margjinale apo tangenciale me veprimtari të natyrës civile. Po ashtu, termi “angazhim” mund të interpretohet si kontribut vullnetar që nuk përbën punësim të mirëfilltë (p.sh. si anëtar bordi ose asembleje të organizatës), por nuk ka një kriter që të dallojë kontributet substanciale të kësaj natyre nga ato që mund të kenë qenë të papërfillshme.

       

      1. Përballë këtyre vështirësive, Komisioni aktual, në fillimet e praktikës së tij, ka mbajtur qëndrimin se kandidatët me kohë të pjesshme kanë një barrë të posacme prove për të bindur Komisionin se angazhimi i tyre në OSHC-në relevante ka qenë real dhe domethënës, sidomos kur ata kanë mbajtur njëkohësisht një pozicion tjetër me kohë të plotë (jashtë shoqërisë civile). Për këtë qëllim, Komisioni ka kërkuar dokumentacion të hollësishëm që vërteton angazhimin konkret të kandidatit në veprimtaritë e organizatës në fjalë (kontrata shërbimi, produkte pune, të dhëna mbi pagesat e kryera etj).

       

      Gërma (f): “të mos kenë mbajtur funksione politike në administratën publike ose pozicione drejtuese në partitë politike, gjatë 10 viteve të fundit”

       

      1. Aktualisht kjo dispozitë zbatohet përmes vetë-deklarimit nga kandidatët, por nuk përjashtohet nevoja për hetime të mëtejshme në raste të caktuara. “Pozicioni drejtues” në një parti politike do të nënkuptonte të qenit anëtar i një prej forumeve drejtuese të partisë. Do të ishte më me vend që kandidatëve t’u kërkohet të deklarojnë çdo pozicion të mbajtur në një parti politike në 10 vitet e fundit, përveç antarësisë së thjeshtë. Më së paku, kandidatët duhet të instruktohen se çfarë kuptohet me “pozicion drejtues.”

       

      1. Funksionet politike në administratën publike përcaktohen nga legjislacioni mbi shërbimin civil. Megjithatë vështirësi paraqet fakti që rëndom edhe disa funksione të shërbimit civil trajtohen në praktikë si funksione politike.

       

      Pikat 4 dhe 5: Mbështetja e së paku tre OSHC-ve që punojnë në fusha relevante 

      1. Kjo është një kërkesë strikte e ligjit, mospërmbushja e së cilës çon në përjashtimin e kandidatëve. Kjo kërkesë nuk është specifikuar hera-herës në njoftimet publike për vakancat dhe shprehjen e interesit nga kandidatët, gjë që ka krijuar konfuzion mes tyre dhe probleme në plotësimin e dokumentacionit nga zyra e Avokatit të Popullit.

       

      1. Deklaratat për mbështetjen e kandidatëve duhet të përdorin formularin tip të miratur nga Sekretari i Përgjithshëm i Kuvendit, i cili gjendet ne faqen e Kuvendit.[2] Deklaratat firmosen nga përfaqsuesi ligjor i organizatës. Komisioni mund të kërkojë dokumentacion mbështetës që vërteton angazhimin e OSHC-ve në fjalë në “fusha të lidhura me sistemin e drejtësisë ose të drejtat e njeriut”.

       

      1. Në formulimin aktual, mundësia e kandidimit nga persona me punësim ose angazhim “me kohë të pjesshme pa ndërprerje”, pa kualifikim të mëtejshëm të kësaj kategorie, krijon premisa që persona oportunistë, ose me lidhje krejt margjinale me shoqërinë civile, të futen në listën e kandidatëve dhe potencialisht edhe të zgjidhen si përfaqsues të shoqërisë civile në KLP. Një situatë e tillë do të cënonte rëndë qoftë kredibilitetin e organit, qoftë atë të shoqërisë civile aktive në fushën e drejtësisë.

       

      1. Në të njëjtën kohë, kandidaturat e paraqitura për vakancat e para në KLGJ dhe KLP, megjithë rihapjen e thirrjes për shprehje interesi, kanë rezultuar në një numër shumë të vogël kandidatësh me angazhim me kohë të plotë në OSHC-të e fushës (gjë që mund të kërkojë një studim empirik të posaçëm për të kuptuar arsyet e këtij ngurrimi). Në kontekstin aktual, një zgjidhje mund të jetë qasja e adoptuar nga Komisioni aktual, duke kërkuar prova bindëse për kontributin konkret dhe substancial të kandidatit në veprimtarinë e OSHC-ve të fushës. Megjithatë, për të sqaruar standartin dhe shmangur pasigurinë juridike potenciale, mund të bëhet e nevojshme një ndërhyrje legjislative për amendimin e gërmës 54.2(d), në një moment të përshtatshëm.

       

      [1] Ligji nr. 138/2015 “Për garantimin e integritetit të personave që zgjidhen, emërohen ose ushtrojnë funksione publike”.

      [2] Në adresën: https://www.parlament.al/wp-content/uploads/2017/03/DEKLARAT--.docx.

      1. Kjo dispozitë, si dhe gjithë nënseksioni IV të cilit i përket, është miratuar në kuadër të reformës së thellë në sistemin e drejtësisë të vitit 2016. Norma është rrjedhojë dhe në zbatim të drejtpërdrejtë të nenit 149 të Kushtetutës (i ndryshuar), i cili është në vetvete pjesë e reformës kushtetuese të miratuar nga Kuvendi në korrik 2016, në bazë të një marrëveshjeje mes të gjitha forcave politike kryesore në vend dhe pas një procesi të gjatë konsultimesh me bashkësinë ndërkombëtare dhe institucionet e specializuara në fushën e shtetit të së drejtës, veçanërisht Komisionin e Venecias (organ i Këshillit të Europës). Reforma forcoi në mënyrë të konsiderueshme rolin dhe kompetencat e KLP-së si organ vendimarrës dhe jo thjesht këshillimor.

       

      1. Neni 149 i Kushtetutës po ashtu riformaton mënyrën e kompozimit të Këshillit të Lartë të Prokurorisë (KLP-së), i cili është organi i qeverisjes së sistemit të prokurorisë: ai “garanton pavarësinë, llogaridhënien, disiplinën, statusin dhe karrieren e prokuroreve” (pika 1). Ndër të tjera, përbërja e KLP-së së re ndryshon në aspekte të rëndësishme nga mënyra e formimit të KLP-së së vjetër, e cila përbëhej nga 6 prokurorë të niveleve të ndryshme dhe një përfaqsues i Ministrit të Drejtësisë. Në veçanti, reforma kushtetuese sjell një komponent thelbësor prej 5 juristësh nga jashtë sistemit të prokurorisë (antarët “laikë”), duke vendosur një raport 6-5 në anëtarësinë e organit. Ndërkohë që anëtarët e zgjedhur nga rradhët e sistemit të prokurorisë gjithsesi kontrollojnë shumicën në KLP, 5 anëtarët e zgjedhur nga rradhët e profesioneve të lira të lidhura me fushën e drejtësisë (avokatia, akademia juridike dhe organizatat e shoqërisë civile aktive në këtë fushë) sjellin një element korrektues dhe balancues në lidhje me disa nga problemet e identifikuara në veprimtarinë e KLP-së së vjetër: në veçanti korporatizmin e pashëndetshëm dhe mungesën e përgjegjshmërisë ndaj përdoruesve të sistemit të drejtësisë dhe shoqërisë në përgjithësi.

       

      1. Në këtë kontekst, u konsiderua e rëndësishme përfshirja e një anëtari të zgjedhur nga rradhët e organizatave të shoqërisë civile (OSHC) që janë aktive në fushën e drejtësisë dhe të drejtave të njeriut. Këto organizata përfaqësojnë një sektor të dedikuar, në një masë të madhe, për mbrojtjen e të drejtave të disa prej grupeve më të margjinalizuara të shoqërisë, në rrugë gjyqësore, legjislative dhe me forma të tjera advokimi. Si të tilla, ato sjellin një perspektivë të rëndësishme dhe kanë një interes qenësor në konsolidimin e një sistemi të ndjekjes penale që garanton të drejtat e të gjithë personave, si dhe integritetin dhe përgjegjshmërinë e të gjithë sistemit. Po ashtu, ato kanë një përvojë praktike që do të përbëjë një komplement të rëndësishëm të ekspertizës dhe acquis profesionale që duhet të jetë pjesë e një KLP-je efektive.

       

      1. Personi që zgjidhet në KLP nga rradhët e shoqërisë civile të organizuar duhet të jetë një përfaqësues sa më dinjitoz i sektorit. Nga pikëpamja e historisë legjislative, fillimisht ishte menduar që kandidimi i këtij grupimi të ishte i lirë dhe i drejtpërdrejtë në procedurën parlamentare, pra pa ndonjë filtër para-parlamentar. Kjo për shkak se, ndryshe nga avokatia dhe profesorati, OSHC-të e fushës nuk kanë organizim formal apo hierarkik, për vetë natyrën e sektorit. Por gjatë debatit në Komisionin e Posaçëm parlamentar, disa deputetë shprehën shqetësimin se kjo qasje nuk ishte optimale dhe deridiku kontradiktore, sepse fusha më e gjerë dhe më diverse nga të treja grupimet laike ishte lënë pa një filtër të brendshëm. Si rrjedhim, ju kërkua grupit të punës të propozonte një zgjidhje të ngjashme me atë të avokatisë dhe akademisë, çka rezultoi në ideimin e Komisionit të Shoqërisë Civile në formën që kemi sot në ligj.[1]

       

      [1] Shih Materialet Legjislative infra.

      1. E drejta ndërkombëtare e detyrueshme për Republikën e Shqipërisë nuk përmban dispozita që të jenë drejtpërsëdrejti relevante në procesin e përzgjedhjes (verifikimit) paraprak të kandidatëve laikë për anëtarë të organeve të qeverisjes së sistemit të prokurorisë, të paktën në këtë fazë.

       

      1. Në veçanti, Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut nuk gjen zbatim, në parim, në proceset e zgjedhjes apo emërimit të funksionarëve të lartë kur kjo është, në llogari të fundit, prerogativë e pushtetit legjislativ.[1] Megjithatë, nuk përjashtohet që disa parime bazë, si ato të mos-diskriminimit dhe mungesës së arbitraritetit, të gjejnë zbatim në aspekte të veçanta të procedurës para Komisionit.

       

      [1] Shih Komentarin e nenit 155, seksioni “E drejta ndërkombëtare”.

    1. Pavarësisht nga sa më sipër, ekzistojnë standarte dhe rekomandime ndërkombëtare të tipit “soft law” që janë relevante në këtë diskutim. Me interes të veçantë janë dokumentet e Komisionit të Venecias dhe sidomos ato rekomandime që janë bërë konkretisht në lidhje me proceset e hartimit të dispozitave kushtetuese shqiptare që qëndrojnë në themel të këtij procesi përzgjedhës.

     

    1. Kështu, në opinionin e tij final mbi projekt-dispozitat kushtetuese, Komisioni i Venecias u shpreh si më poshtë, në paragrafin 16 të dokumentit:

     

    “Së dyti, sa i takon anëtarëve [laikë], procesi i propozimit të tyre është po aq i rëndësishëm sa dhe metoda e zgjedhjes. Distancimi i tyre nga politika mund të sigurohet nëpërmjet një procesi emërimi transparent dhe të hapur, me propozimin e organeve emëruese autonome (universitetet, OJF-të, dhomat e avokatisë etj)… Një proces i tillë emërimesh duhet të bëjë të mundur që Parlamenti të detyrohet të përzgjedhë mes kandidatëve më të kualifikuar, dhe jo të emëruarve politikë.”[1]

     

    1. Është e qartë nga sa më sipër se garantimi i një trupe kandidatësh “të distancuar nga politika” dhe përfaqsues të sektorëve të ndryshëm duhet të jetë një objektiv qëndror i proceseve përzgjedhëse të parashikuara nga ligji.

     

    1. Në lidhje me kriteret e parashikuara në projekt-amendamentet kushtetuese për përzgjedhjen e anëtarëve laikë të KLGJ-së dhe KLP-së, të cilat reflektohen në tekstin përfundimtar të neneve kushtetues 147 dhe 149 të miratuar, Komisioni i Venecias u shpreh se ato janë “të kënaqshme.”[2]

     

    [1] Komisioni Europian për Demokraci Nëpërmjet Ligjit, “Opinion Përfundimtar mbi Projekt-Amendamentet Kushtetuese të Rishikuara mbi Gjyqësorin (datë 15 janar 2016) të Shqipërisë,” Nr. 824/2015, datë 14 mars 2016 (CDL-AD(2016)009): http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2016)009-e.

    [2] Ibid, para. 18.

    1. Materialet legjislative kryesore janë procesverbalet e mbledhjeve të Komisionit të Posacëm Parlamentar, të datave 14, 19 dhe 20 shtator 2016, në të cilat u shqyrtua projektligji për organet e qeverisjes së sistemit të drejtësisë.[1] Sidoqoftë, duhet theksuar se drafti që ju nënshtrua këtyre diskutimeve nuk e parashikonte fare Komisionin e Shoqërisë Civile apo ndonjë mekanizëm tjetër të ngjashëm, por kandidim të drejtpërdrejtë nga anëtarët e shoqërisë civile në Kuvend. Kjo u konsiderua e papërshtatshme nga Komisioni i Posacëm (për motivet e shpjeguara më sipër), dhe ju la detyrë grupit të ekspertëve të ravijëzojnë një mekanizëm para-seleksionues.

     

    1. Si rrjedhim, dispozitat e këtij nënseksioni morën formën e tyre aktuale vetëm në “minutën e fundit,” në kuadrin e një sërë amendamentesh të propozuara nga relatorja e projektligjit më datën 02.11.2016,[2] një ditë para miratimit të tij në seancë plenare. (A propos, e njëjta gjë vlen edhe për komisionin ad hoc të avokatisë). Raporti i relatores bashkangjitur amendamenteve të datës 2 nëntor përmban disa konsiderata në lidhje me formulën e zgjedhur për këto dy komisione dhe listën përfundimtare të kritereve që duhet të plotësojnë kandidatët.[3]

     

    1. Duke u kthyer për një moment te diskutimet e periudhës 14-20 shtator 2016 në Komisionin e Posaçëm, aspektet më të debatuara mes deputetëve të shumicës dhe pakicës parlamentare lidhen me arkitekturën dhe vetë ekzistencën e procedurave para-parlamentare të verfikimit dhe përzgjedhjes së kandidatëve. Diskutimi mbi këtë pikë ishte i gjatë, por mund të përmblidhet në çështjen e kushtetueshmërisë dhe dëshirueshmërisë të parashikimit në ligj të një sërë filtrash para-seleksionues, të cilat nuk parashihen shprehimisht në nenet 147 dhe 149 të Kushtetutës; ky i fundet shprehet se “kritere të tjera dhe procedura për përzgjedhjen e kandidatëve rregullohen me ligj.” Ekspertët e grupit të punës dhe deputetët e shumicës ju përmbajtën qëndrimit se një rregullim i tillë nuk ndalohet nga Kushtetuta dhe është i nevojshëm për të garantuar depolitizimin dhe përfaqsueshmërinë e anëtarësisë laike të organeve qeverisëse, parime të cilave u referohet, ndër të tjerë, edhe Komisioni i Venecias (shih supra). Deputetët e pakicës mbajtën qëndrimin se kjo lloj arkitekture ishte tejkaluar nga kompromisi politik i korrikut 2016 që bëri të mundur miratimin e amendamenteve kushtetuese; dhe se formulat e propozuara deri në atë moment kufizonin në mënyrë anti-kushtetuese autonominë e Kuvendit në përzgjedhjen e hapur të kandidatëve nga tre fushat përkatëse, si dhe bënin të mundur “kapjen politike” të organeve.

     

    1. Duhet thënë se objeksionet e opozitës, megjithëse nuk u pranuan në thelbin e tyre nga shumica, patën megjithatë një farë efekti në projektimin përfundimtar të procedurave përzgjedhëse para-parlamentare. P.sh., në rastin e avokatisë, sistemi i zgjedhjes së kandidatëve me votim nga kolegët e tyre, nëpërmjet dhomave vendore dhe Dhomës Kombëtare të Avokatisë, (i cili parashihej në draftin fillestar), u zëvendësua me komisionin ad hoc që kemi sot në ligj.[4]

     

    1. Pas miratimit të ligjit 115/2016, objeksionet e opozitës u materializuan gjithsesi në një kërkesë të depozituar në Gjykatën Kushtetuese për konstatimin e anti-kushtetueshmërisë së ligjit në fjalë. Për më tepër në lidhje me vendimin e Gjykatës Kushtetuese në këtë rast, shih kreun VI në vijim.

     

    [1] Shih http://reformanedrejtesi.al/procesverbale.

    [2] Shih https://www.parlament.al/wp-content/uploads/2016/07/Amendament-1.pdf.

    [3] V. Hysi, Raport për Amendamentet e Propozuara, fq. 63-65, ibid.

    [4] Ibid, pika 2.3, fq. 62.

    1. Dispozitat e mëposhtme janë relevante për zbatimin dhe interpretimin e këtij neni: 
    • Neni 149 i Kushtetutës
    • Legjislacioni mbi regjistrimin e shoqatave dhe organizatave jofitimprurëse
    • Legjislacioni për shërbimin civil dhe për partitë politike, në lidhje me ndalimet e pikës 2(f)
    • Neni 54 i këtij ligji, në lidhje me zgjedhjen e anëtarit të KLGJ-së që përfaqëson shoqërinë civile
    1. Nuk ka pasur deri në këtë moment dhe Ligji nuk parashikon nxjerrjen e akteve të tilla, nisur edhe nga niveli i detajimit të dispozitave të këtij nënseksioni. Gjykojmë se do të jetë praktika e Komisionit, si dhe e organeve të lidhura, ajo që mund dhe duhet të jetë mjeti kryesor për mbushjen e boshllëqeve interpretative. Me rëndësi të veçantë do të jetë dhe praktika e organit simotër, Komisionit Ad Hoc të avokatisë, për të siguruar zbatimin harmonik të dispozitave identike apo të ngjashme për të dy sektorët.
    1. Në datën 14.04.2017, Gjykata Kushtetuese shpalli vendimin e saj në lidhje me ankimin kushtetues të Grupit Parlamentar të Partisë Demokratike, të sipërcituar.[1] Vendimi i plotë i arsyetuar i GjK nuk është botuar ende. Në njoftimin për shtyp, Gjykata deklaroi vendimin e saj për të shpallur si të papajtueshëm me Kushtetutën pesë dispozita të këtij ligji dhe rrëzimin e kërkesës për pjesën tjetër. Asnjë nga dispozitat e shfuqizuara nuk i përkët këtij nënseksioni te Ligjit.

     

    1. Grupi Parlamentar i PD-së, në ankimin e tij, kishte atakuar kushtetueshmërinë në tërësi të seksioneve të Ligjit që rregullojnë përzgjedhjen e anëtarëve përfaqsues të akademisë, avokatisë dhe shoqërisë civile, për motivet e shpjeguara më sipër në Kreun III (materiale legjislative). Kjo pjesë e ankimit është rrëzuar nga Gjykata. Arsyetimi i vendimit mund të ketë elementë relevantë për mënyrën se si i ushtron kompetencat e tij ligjore Komisioni i Shoqërisë Civile.

     

    1. Në datën 27.04.2017, Gjykata Administrative e Apelit shpalli vendimin e saj në çështjen P. N. k. Komisionit të Shoqërisë Civile pranë Avokatit të Popullit. Paditësi kërkonte shpalljen si absolutisht të pavlefshëm të vendimit të Komisionit për skualifikimin e tij si kandidat të shoqërisë civile për Këshillin e Lartë të Prokurorisë, me arsyetimin se kandidati nuk përmbushte kriteret e nenit 152, pika 1 dhe pika 2(d). Në veçanti, Komisioni vendosi se dokumentacioni i paraqitur nga kandidati në lidhje me angazhimin e tij me kohë të pjesshme në një OSHC të fushës nuk provonte bindshëm rolin dhe angazhimin e tij real në veprimtarinë e organizatës. Pala paditëse argumentoi se vendimi i Komisionit nuk përmbante elementët e domosdoshëm të aktit administrativ të parashikuara nga Kodi i Procedurave Administrative, gjë që përbënte “shkelje të rëndë procedurale” në kuptimin e nenit 155, pika 3 dhe e bënte vendimin absolutisht të pavlefshëm.

     

    1. Në vendimin e saj, Gj.A.A. e rrëzoi padinë e kandidatit. Gjykata saktësoi, se në bazë të ligjit, ajo nuk mund të vlerësojë plotësimin e kushteve ligjore nga kandidatët, por vetëm shkeljet e rënda procedurale, të cilat nuk u konstatuan. Nga pikëpamja e formës së aktit administrativ, Gjykata konstatoi se vendimi i ishte komunikuar kandidatit në bazë të procesverbalit të mbledhjes së Komisionit, të nënshkruar nga kryetari dhe sekretari i tij, në përputhje të plotë me parashikimet e Ligjit për Organet Kolegjiale.

     

    [1] Shih njoftimin për shtyp: http://www.gjk.gov.al/web/NJOFTIM_P_R_MEDIAN_1429_1-1.php.

    1. Për shkak të risisë së normës dhe gjithë procedurës së përzgjedhjes së anëtarëve laikë të organeve të qeverisjes, nuk kemi identifikuar ende botime shkencore/doktrinale në këtë fushë.

     

    1. Materiale relevante në lidhje me nevojën për ristrukturimin e organeve qeverisëse si dhe zgjidhjet e propozuara janë Dokumenti Analitik dhe Dokumenti Strategjik i Reformës në Sistemin e Drejtësisë, të miratuara nga Komisioni i Posaçëm Parlamentar.[1] Shpjegimet më të plota në lidhje me zgjidhjet konkrete të materializuara në ligj gjenden në materialet legjislative të sipërcituara, dhe sidomos në Raportin e relatores së ligjit për amendamentet e paraqitura në sesionin plenar.

     

    1. Sa më sipër vlen për të gjitha dispozitat e këtij nënseksioni.

     

    [1] Shih http://reformanedrejtesi.al/dokumenti-analitik dhe http://reformanedrejtesi.al/dokumenti-strategjik-dhe-plani-i-veprimit.

    1. Ligji nr. 8737, dt. 12.02.2001, “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë në Republikën e Shqipërisë” (i ndryshuar).
Darian Pavli
Marsida Xhaferllari, Arta Vorpsi, Gent Ibrahimi, Alma Faskaj (Vokopola)