Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Qëllimi i këtij neni është përcaktimi i momentit nistor të mekanizmit ligjor procedurial të verifikimit dhe përzgjedhjes paraprake të anëtarëve jogjyqtarë avokatë të Këshillit të Lartë Gjyqësor në pajtim me ndërveprimin kushtetues-ligj që përshkon tekstin dhe frymën e dispozitave të paragrafëve 3, 4, 5, dhe 6 të nenit 147 të Kushtetutës. Hapësirat e lejuara nga Kushtetuta për diskrecionin legjislativ evidentohet në përcaktimin me ligj të kritereve dhe procedurave të tjera, që përplotësojnë kriteret dhe procedurat që përcakton vetë Kushtetuta, duke respektuar me përpikmëri jo vetëm kriteret e përcaktuara drejtpërdrejt në kushtetutë, por edhe frymën dhe objektivat e dispozitave kushtetuese. Qëllimi i nenit 20, është që procedura e verifikimit papraprak që në momentin nistor të saj, të jetë efektivisht në shërbim të objektivit përfundimtar, zgjedhjes në kohë të kandidaturave meritokratike si anëtarë të KLGJ.
  • Objekti
    2. Objekti i rregullimit të momentit nistor të procedurës së verifikimit paraprak të kandidaturave jogjyqtarë të KLGJ, është një zbërthim në dy nivele i fjalisë së fundit të paragrafit 4 të nenit 147 të Kushtetutës, lidhur me përzgjdhjen e dy anëtarëve jogjyqtarë nga radhët e avokatëve të KLGJ. Në nivelin e parë, që i korrespondon paragrafi 1 i nenit 20, në përputhje me rolin që sanksionon Kushtetuta për Sekretarin e Përgjithshëm të Kuvendit, këtij të fundit i caktohet afati ligjor-jo më vonë se katër muaj nga data e mbarimit të mandatit të anëtarëve avokatë ekzistues të KLGJ-së të shpallë jo vetëm vendet vakante, por edhe thirrjen për shprehjen e interesit nga avokatët që plotësojnë kriteret e nenit 19. Thirrja për shprehjen e interesit është një koncept që prezantohet me ligj, dhe plotëson logjikisht konceptin tjetër ligjor, atë të verifikimit paraprak. Në mënyrë që pjesëmarrja të jetë sa më e gjerë për të gjithë të interesuarit, paragrafi i parë i nenit 20 synon t’i japë procesit solemnitet dhe publicitet maksimal nëpërmjet bërjes së shpalljes së vendeve vakante dhe thirrjes për shprehje interesi, në faqe zyrtare authoritative si ajo e Kuvendit dhe Avokatit të Popullit, por edhe në ato të grupeve të interesit si Dhoma Kombëtare e Avokatisë dhe gazetat me tirazh kombëtar. Në nivelin e dytë, që i korrespondon paragrafi 2 i nenit 20, dhe që i kushtohet vetëm pjesës ligjore të procedurës së verifikimit paraprak, d.m.th konceptit “të thirrjes për shprehje interesi”, procedura nis dhe zhvillohet nëpërmjet vetveprimit të avokatëve të interesuar, të cilëve ky paragraf synon t’u japë orientime të qarta dhe rregullime të besuseshme ligjore lidhur me përmbajtjen e dokumentacionit, adresën dhe afatin brenda të cilit duhet dorëzuar ky dokumentacion.
  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës
    3. Në përputhje me rolin e sanksionuar nga vetë Kushtetuta për Sekretarin e Përgjithshëm të Kuvendit, dispozita përcakton dhe rregullon momentin fillestar të procedurës së përzgjedhjes, lehtësitë proceduriale të domosodoshme, që të garantohet që në fillim të procedurës efektiviteti i saj d.m.th: 1) vazhdimësia e funksioneve të KLGJ nëpërmjet përputhjes në kohë të vlefshmërisë së mandateve, 2) kërkesa kushtetuese për një procedurë transparente dhe publike përzgjedhjeje, e cila garanton paanësinë dhe nuk kompromenton integritetin e procedurës dhe legjitimitetin e të përzgjedhurve, si dhe 3) cilësinë e kandidaturave që do të zgjidhen në fund të saj në përputhje me kriteret e nenit 19 të ligjit, por që është edhe objektivi i vetë Kushtetututës, zgjedhja e anëtarëve jogjyqësorë të KLGJ-së nga radhët e juristëve të spikatur, me integritet të lartë moral dhe professional. Natyrisht, që mekanzimi procedurial ligjor do ta kishte gati të pamundur arritjen e këtij objektivi madhor kushtetues, nëse që në fillim të tij nuk do të kujdesej në mënyrën e duhur që procedura të ishte efektive (mos lejonte vonesa në kohë në përputhjen e vlefshmërisë së afatit ligjor të anëtarëve të KLGJ, që do të shkaktonte ngërçe institucionale në mbarëvajtjen e qeverisjes së pushtetit gjyqësor nga KLGJ-ja), të mos siguronte një procedurë të besueshme, të paanshme dhe me integritetet që në momentin e pranimit të kandidaturave që do t’i nënshtrohen verifikimit paraprak, dhe të mos optimizonte mundësitë e të interesuarve, në mënyrë që të zgjedhurit në përfundim të procedurës, të plotësonin jo thjesht kushtet ligjore të nenit 19, por kriterin substancial kushtetues-të juristit të spikatur, jo vetëm në profilin  e tij professional por edhe dimensionin moral. Një procedurë që i optimizon këta faktorë, duke njohur rëndësinë e tyre që në momentin nistor, do të jepte si produkt përfundimtar kandidatura që nuk janë thjesht produkt gjykimi teknik i Komisionit të Pavarur Ad Hoc, por që kriterin substancial kushtetues meritokratik si “Juristë të spikatur”, nuk mund të refuzohet  të jetë atribut i tyre edhe nga komuniteti professional i juristëve dhe shoqëria, që është në përputhje edhe me objektivin madhor të reformës në drejtësi, rikthimi i besueshmërisë së publikut në pushtetin gjyqësor.

     

    4. Nga përmbajtja e kësaj dispozite konstatohet se legjislatori ka zgjedhur një përqasje proaktive, jo vetëm vertikale/autoriteteve por edhe horizontale/partneriteti dhe bashkëpunimi me komunitetin e juristëve avokatë, duke mos u mjaftuar vetëm me shpalljen e vendeve vakante, por duke e lehtësuar procesin e pjesëmarrjes së verifikimit papraprak, nëpërmjet “thirrjes së paraqitjes së interesit”, e cila përcakton dokumentacionin shoqërues dhe sesi do të duhet të dorëzohet ai.

     

    5. Nga përmbajtja e normës rezulton se që në nisje të procedurës së verifikimit paraprak, synohet lehtësimi i procesit, thjeshtësimi i tij pa cënuar respektimin thelbësor të kritereve teknike të nenit 19, duke eliminuar pengesat formaliste dhe duke e sjellë sa më pranë avokatëve të interesuar nëpërmjet formatit të “shprehjes së interesit”, për të shmanguar vështirësi dhe vonesa të panevojshme në kohë gjatë procesit të verifikimit paraprak, duke synuar që në fillim efektivitetin e tij, d.m.th kuptueshmërinë dhe aksesin nga të gjithë të interesuarit, transparencë maksimale, shpejtësi dhe cilësi në rezultatin përfundimtar të procedurës për vlerësimin dhe verifikimin paraprak të kandidatëve nga Komisioni i Pavarur Ad Hoc.
  • Konteksti historik
    6. Konteksti historik në të cilin është miratuar dispozita (në fakt të gjitha dispozitat e Seksionit II të ligjit për Organet e Qeverisjes së Sistemit të Drejtësisë) është ai i reformës së thellë kushtetuese e ligjore të sistemit të drejtësisë të vitit 2016. Dispozita që komentohet është zbërthim i drejtpërdrejtë i nenit 147 të Kushtetutës, i cili është në vetvete, u miratua në kuadër të reformës, kushtetuese të miratuar nga Kuvendi në korrik 2016, në bazë të një marrëveshjeje mes të gjitha forcave politike kryesore në vend dhe pas një procesi të gjatë konsultimesh me bashkësinë ndërkombëtare dhe institucionet e specializuara në fushën e shtetit të së drejtës, veçanërisht Komisionin e Venecias (organ i Këshillit të Europës).

     

    7. Kjo reformë u parapari nga dy dokumenta të rëndësishëm strategjikë: (i) Dokumenti Analitik i Sistemit të Drejtësisë[1]; dhe (ii) Strategjia e Reformës në Drejtësi[2]. Këta dokumenta të rëndësishëm që u miratuan nga Komisioni i Posaçëm Ad Hoc për Reformën në Drejtësi (ndonëse i dyti vetëm në parim për shkak të mosmarrëveshjeve politike) përcaktuan problemet e sistemit dhe drejtimet që do të ndiqte reforma për t’i adresuar ato (problemet). Në fushën e qeverisjes së sistemit gjyqësor, dhe më konkretisht në lidhje me mënyrën e funksionimit të Këshillit të Lartë të Drejtësisë/KLD (organi pararendës i KLGJ), si organi kryesor i vetëqeverisjes së gjyqësorit, Dokumenti Analitik identifikoi problemet e mëposhtme: (i) fryma korporatiste (ose vetëshërbyese) në punën e KLD e përcaktuar nga dominimi i gjyqtarëve në përbërje të KLD-së dhe nënpërfaqësimi i aktorëve të tjerë të rëndësishëm të sistemit gjyqësor[3]; (ii) pavarësia e cunguar e anëtarëve të KLD që zgjidheshin nga Kuvendi me shumicë të thjeshtë pa ndonjë sistem të verifikimit paraprak të cilësive të tyre morale e profesionale[4] dhe (iii) mungesa e kritereve profesionale për kandidatët për anëtarë të KLD që nuk garantonte cilësinë e anëtarëve të KLD dhe njëkohësisht i hapte rrugë konsideratave politike në zgjedhjen e anëtarëve[5]. Këto probleme u shprehën në formën e objektivave në Strategjinë e Reformës në Drejtësi[6] dhe, më tej, në dispozita si kjo që po komentohet.

     

    8. Në vijim të gjetjeve të Analizës dhe objektivave të Strategjisë, Neni 147 i Kushtetutës riformatoi mënyrën e kompozimit të KLGJ, i cili është organi i vetëqeverisjes së gjyqësorit që zëvendëson ish-Këshillin e Lartë të Drejtësisë. Përbërja e KLGJ-së ndryshon në aspekte të rëndësishme nga mënyra e formimit të KLD-së së vjetër. Në veçanti, reforma kushtetuese solli një ribalancim mes anëtarëve gjyqtarë dhe anëtarëve jo-gjyqtarë (“laikë”) të organit, duke vendosur një raport 6-5 në anëtarësinë e tij. Ndërkohë që anëtarët e zgjedhur nga rradhët e vetë gjyqësorit përsëri kontrollojnë shumicën në KLGJ, 5 anëtarët e zgjedhur nga rradhët e profesioneve të lira të lidhura me fushën e drejtësisë (avokatia, akademia juridike dhe organizatat e shoqërisë civile aktive në këtë fushë) sjellin një element korrektues dhe balancues në lidhje me problemet e identifikuara në veprimtarinë e KLD-së së vjetër (shih më lart): në veçanti korporatizmin e theksuar dhe të pashëndetshëm të krijuar mes anëtarëve gjyqëtarë dhe mungesën e përgjegjshmërisë ndaj përdoruesve të sistemit të drejtësisë dhe shoqërisë në përgjithësi.

     

    9. Në këtë kontekst, rregullimi i nenit 19 (si pjesë e rregullimit të Seksionit II të ligjit për qeverisjen) detajon rregullimin e nenit 147 të Kushtetutës duke prezantuar konceptin e përzgjedhjes paraprake të kandidatëve për anëtarë të KLGJ nga struktura të pavarura jashtë Kuvendit dhe duke parashikuar kritere ekzigjente morale e profesionale për kandidatët. Në këtë mënyrë rregullimi i nenit 19 ndihmon në realizimin e objektivave të mëposhtëm: (i) eliminimin e frymës korporatiste që është vërejtur në funksionimin e KLD duke shtuar numrin e anëtarëve jo gjyqtarë të KLGJ[7]; (ii) garantimin e cilësisë sa më të lartë të anëtarëve përmes parashikimit të kritereve ekzigjente morale e profesionale për kandidatët për anëtarë të KLGJ që zgjidhen nga Kuvendi[8]; dhe (iii) krijimin e kushteve për garantimin e pavarësisë së anëtarëve të ardhshëm të KLGJ përmes një procesi përzgjedhjeje paraprake (bazuar krejtësisht në meritë) dhe një emërimi me shumicë të cilësuar nga Kuvendi.

     

    [1] Vendimi nr. 14, datë 30.07.2015 i Komisionit Parlamentar për Reformën në Drejtësi

    [2] Vendimi nr. 15, datë 30.07.2015 i Komisionit Parlamentar për Reformën në Drejtësi

    [3] Shih http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/dokumenti_shqip.pdf faqe 29

    [4] Idem

    [5] Idem

    [6] Shih http://www.reformanedrejtesi.al/dokumenti-strategjik-dhe-plani-i-veprimit Pjesa II, Objektivi 3, faqe 12

    [7] Sipas Kushtetutës së vitit 1998 KLD përbëhej nga Presidenti i Republikës, Kryetari i Gjykatës së Lartë, Ministri i Drejtësisë (këta 3 anëtarë ishin ex officio), 3 anëtarë të zgjedhur nga Parlamenti dhe 9 gjyqtarë të të gjitha niveleve të zgjedhur nga Konferenca Gjyqësore Kombëtare. Pra në llogari të fundit, 10 nga 15 anëtarët e KLGJ vinin nga gjyqësori.

    [8] Kushtetuta e vitit 1998 dhe ligji nr. 8811, datë 17.05.2001 “Për organizimin dhe funksionimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë” nuk parashikonin asnjë kriter për anëtarët e KLD të zgjedhur nga Kuvendi.

  • Legjislacioni ndërkombëtar

    Neni 20 është një normë e cila vijon të detajojë procedurën e përzgjedhjes dhe për këtë arsye informacioni për legjislacionin ndërkombëtar i paraqitur për nenin 19 është i vlefshëm edhe në këtë rast.

• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  Neni 20 është një normë e cila vijon të detajojë procedurën e përzgjedhjes dhe për këtë arsye informacioni për standardet ndërkombëtare i paraqitur për nenin 19 është i vlefshëm edhe në këtë rast.

• Materiale legjislative
  10. Materialet legjislative kryesore janë raporti që shoqëron projekt ligjin për Organet e Qeverisjes së Sistemit të Drejtësisë[1] dhe procesverbalet e mbledhjeve të Komisionit të Posacëm Parlamentar, të datave 14, 19 dhe 20 shtator 2016, në të cilat u shqyrtua projektligji në fjalë.[2] Sidoqoftë, duhet theksuar se drafti që iu nënshtrua diskutimeve në mbledhjet e Komisionit të Posaçëm Parlamentar nuk e parashikonte fare Komisionin e Posaçëm Ad Hoc për përzgjedhjen paraprake të kandidatëve nga avokatia. Sipas draftit të diskutuar në Komisionin e Posaçëm Parlamentar përzgjedhja paraprake e kandidatëve për anëtarë të KLGJ nga avokatia bëhej nga strukturat vetëqeverisëse të profesionit të avokatisë. Më konkretisht, versioni që u diskutua në Kuvend parashikonte kandidim dhe përzgjedhje të një numri të caktuar kandidatësh brenda secilës dhomë avokatie dhe një raund final përzgjedhës ku kandidatët e përzgjedhur nga dhomat lokale i nënshtroheshin përzgjedhjes përfundimtare pranë strukturave të Dhomës Kombëtare të Avokatisë. Kjo u konsiderua e papërshtatshme nga Komisioni i Posaçëm, dhe iu la detyrë grupit të ekspertëve të konceptojnë një mekanizëm paraseleksionues jashtë strukturave vetëqeverisëse të profesionit të avokatisë. Si rrjedhim, dispozitat e këtij nënseksioni morën formën e tyre aktuale vetëm në “minutën e fundit,” në kuadrin e një sërë amendamentesh të propozuara nga relatorja e projektligjit më datën 02.11.2016,[3] një ditë para miratimit të tij në seancë plenare. Raporti i relatores bashkangjitur amendamenteve të datës 2 nëntor përmban disa konsiderata në lidhje me formulën e zgjedhur për Komisionin e Posaçëm Ad Hoc dhe listën përfundimtare të kritereve që duhet të plotësojnë kandidatët.[4]

   

  11. Duke u kthyer për një moment te diskutimet e periudhës 14-20 shtator 2016 në Komisionin e Posaçëm, aspektet më të debatuara mes deputetëve të shumicës dhe pakicës parlamentare lidhen me arkitekturën dhe vetë ekzistencën e procedurave paraparlamentare të verifikimit dhe përzgjedhjes së kandidatëve. Diskutimi mbi këtë pikë ishte i gjatë, por mund të përmblidhet në çështjen e kushtetueshmërisë dhe dëshirueshmërisë të parashikimit në ligj të një sërë filtrave paraseleksionues, të cilat nuk parashihen shprehimisht në nenin 147 të Kushtetutës; ky i fundit shprehet se “kritere të tjera dhe procedura për përzgjedhjen e kandidatëve rregullohen me ligj.” Ekspertët e grupit të punës dhe deputetët e shumicës iu përmbajtën qëndrimit se një rregullim i tillë nuk ndalohet nga Kushtetuta dhe është i nevojshëm për të garantuar depolitizimin dhe përfaqësueshmërinë e anëtarësisë laike të organeve qeverisëse, parime të cilave u referohet, ndër të tjerë, edhe Komisioni i Venecias (shih supra). Deputetët e pakicës mbajtën qëndrimin se kjo lloj arkitekture ishte tejkaluar nga kompromisi politik i korrikut 2016 që bëri të mundur miratimin e amendamenteve kushtetuese dhe se formulat e propozuara deri në atë moment kufizonin në mënyrë antikushtetuese autonominë e Kuvendit në përzgjedhjen e hapur të kandidatëve nga tre fushat përkatëse, si dhe bënin të mundur “kapjen politike” të organeve.

   

  12. Duhet thënë se objeksionet e opozitës, megjithëse nuk u pranuan në thelbin e tyre nga shumica, patën megjithatë një farë efekti në projektimin përfundimtar të procedurave përzgjedhëse paraparlamentare. Kështu për shembull sistemi i zgjedhjes së kandidatëve me votim nga kolegët e tyre, nëpërmjet dhomave vendore dhe Dhomës Kombëtare të Avokatisë, (i cili parashihej në draftin fillestar), u zëvendësua me komisionin Ad Hoc që kemi sot në ligj.[5]

   

  13. Pas miratimit të ligjit 115/2016, objeksionet e sipërpërmendura të opozitës u materializuan gjithsesi në një kërkesë të depozituar në Gjykatën Kushtetuese për konstatimin e anti-kushtetueshmërisë së ligjit në fjalë, përfshi edhe nenin 19. Gjykata Kushtetuese nuk e pranoi arsyetimin e kërkuesit duke theksuar, midis të tjerash, se: “Rregullimet që bën Kushtetuta nuk mund të jenë gjithmonë të plota e shteruese ... Gjithësesi mbeten mjaft aspekte të organizimit të jetës institucionale për t’u parashikuar në ligje ose akte të tjera normative”[6]. Në këtë mënyrë Gjykata Kushtetuese sanksionoi kuptimin e legjislatorit të zakonshëm sipas të cilit, fjalia e fundit e paragrafit 3 të nenit 147 të Kushtetutës (“Kritere të tjera dhe procedura për përzgjedhjen e kandidatëve rregullohen me ligj”), është një autorizim i mjaftueshëm për legjislatorin e zakonshëm që ky i fundit të parashikojë në ligj një sistem të filtrimit të kandidaturave përmes një procedure paraprake për verifikimin e kandidatëve dhe krijimit të një strukture të posaçme për kryerjen e këtij verifikimi jashtë Kuvendit.

   

  [1] Shih http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/290616relacion-qeverisja-e-gjyqesorit.pdf

  [2] Shih http://www.reformanedrejtesi.al/procesverbale.

  [3] Shih https://www.parlament.al/ëp-content/uploads/2016/07/Amendament-1.pdf.

  [4] V. Hysi, Raport për Amendamentet e Propozuara, fq. 63-65, ibid.

  [5] Ibid, pika 2.3, fq. 62.

  [6] Gjykata Kushtetuese: Vendim nr. 41, datë 16.05.2017, 1/5 e deputetëve për kushtetutshmërinë e ligit për organet e qeverisjes, faqe 11.

• Dispozita të lidhura
  • Neni 147 i Kushtetutës
  • Neni 152 i këtij ligji, në lidhje me zgjedhjen e anëtarit të KLP-së që përfaqëson shoqërinë civile
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  14. Gjykata Kushtetuese: Vendim nr. 41, datë 16.5.2017, 1/5 e deputetëve për kushtetutshmërinë e ligjit për organet e qeverisjes. Objekt i ankimit, midis të tjerave, ishte tërësia e neneve dhe seksioneve të Ligjit që rregullojnë procedurën e përzgjdhjes paraprake të anëtarëve jo magjistratë të KLGJ jashtë Kuvendit. Ankimi për këtë pikë nuk u pranua nga Gjykata Kushtetuese.
• Bibliografia
  15. Materiale relevante në lidhje me nevojën për ristrukturimin e organeve qeverisëse si dhe zgjidhjet e propozuara janë Dokumenti Analitik dhe Dokumenti Strategjik i Reformës në Sistemin e Drejtësisë, të miratuara nga Komisioni i Posaçëm Parlamentar.[1] Shpjegimet më të plota në lidhje me zgjidhjet konkrete të materializuara në ligj gjenden në materialet legjislative të sipërcituara, dhe sidomos në Raportin e relatores së ligjit për amendamentet e paraqitura në sesionin plenar.

   

  [1] Shih http://reformanedrejtesi.al/dokumenti-analitik dhe http://reformanedrejtesi.al/dokumenti-strategjik-dhe-plani-i-veprimit vizituar për herë të fundit në datë 31.07.2017

• Arkiva
  16. Ligji Nr. 8811, datë 17.5.2001 (ndryshuar me ligjin nr. 9448, datë 5.12.2005) “Për Organizimin dhe Funksionimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë”.