Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Qëllimi i normës, së bashku me nenet 28 dhe 29 të ligjit, është të implementojë një mekanizëm të plotë të vigjilencës mbi integritetin e punës së komisionit, i cili nuk kufizohet vetëm tek detyrimi individual i çdo anëtari për të verifikuar dhe parandaluar ato konflikte interesi dhe papajtueshmëri që e afektojnë atë personalisht, por duke parashikuar përveç saj edhe mundësinë që të njëjtën gjë ta kërkojë nga çdo anëtar tjetër, kur konstaton se edhe pse anëtari tjetër është në kushtet e neneve 28 dhe 29 të ligjit, por nuk heq dorë vetë nga shqyrtimi i çështjes.
  • Objekti
    2. Norma është me natyrë proceduriale dhe është e lidhur ngushtë me normat 28 dhe 29 të cilat e plotësojnë nga ana materiale këtë proces. Kjo normë parashikon organin që vendos dhe përcakton gjithashtu subjektin që do ta zëvendësojë anëtarin në rast përjashtimi.
  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës
    3. Domodoshmëria për të garantuar integritetin dhe procedurën e “shqyrtimit paraprak”, spikat edhe në përmbajtjen dhe teknikën legjislative të nenit 30, ku paragrafi i parë mundëson dhe kërkon një përqasje proaktive nga çdo anëtar i Komisionit, për të siguruar respektimin optimal të kushteve skualifikuese të pjesëmarrjes së çdo anëtari në diskutimin e çështjeve të caktuara, apo në ushtrimin e kompetencave në procesin e “shqyrtimit paraprak” të kandidaturave. Nga ky këndvështrim, logjika e nenit 30 është avancimi i logjikës së neneve 28 dhe 29, vërtetimi i kushteve skualifikuese të neneve 28 dhe 29 të ligjit, lind jo vetëm detyrimin e këtij anëtari për të të bërë vetdeklarimin dhe për të hequr dorë nga pjesëmarrja e mëtejshme në diskutimin e çështjes dhe ushtrimin e kompetencave, por njeh edhe mundësinë e çdo anëtari tjetër për të kërkuar përjashtimin e anëtarit të afektuar nga ekzistenca e kushtit skualifikues, sapo vihet në dijeni të tij. Ndonëse i parashikuar në ligj si mundësi, praktikisht ai do të duhet të zbatohej si detyrim, sepse çdo anëtar që vihet në dijeni të ekzistencës së kushteve skualifikuese të një antari tjetër, por nuk kërkon përjashtimin e tij, do të paragjykohej në integritetin e tij personal dhe do të vinte në dyshim vetë integritetin e procedurës së shqyrtimit paraprak.

     

    4. Norma e ka origjinën në paragrafin e parë të nenit 28, i cili vendos detyrimin e çdo anëtari të Komisionit të deklarojë konfliktet e interesit dhe pengesat nga papajtueshmëritë, sapo vihet në dijeni të tyre, jo vetëm për vetveten por edhe për çdo anëtar tjetër të Komisionit. Rrjedhojë logjike e këtij detyrimi, është edhe mundësia që i njihet çdo anëtari të kërkojë përjashtimin e çdo anëtari tjetër, nëse ka dijeni për ekzistencën e shkaqeve të parashikuara në nenet 28 dhe 29 për çdo anëtar tjetër, dhe kur vetë anëtari i afektuar nga situatë e konfliktit të interesit apo papajtueshmërive, nuk heq dorë vullnetarisht, me iniciativë të tij, nga shqyrtimi i çështjes.

     

    5. Nëse paragrafi i parë i normës njeh mundësinë që çdo anëtar të kërkojë heqjen dorë të çdo anëtari tjetër, kur konstaton se ky i fundit është në kushtet e neneve 28 dhe 29 të ligjit, por nuk heq dorë vetë nga shqyrtimi i çështjes, paragrafi i dytë parashikon se vendimin për pranimin e kësaj kërkese e merr kryetari i Komisionit. Në rast se kërkohet dorëheqja e kryetarit kompetenca për pranimi e kërkesës i njihet zëvendëskryetarit të Komisionit.

     

    6. Paragrafët 3, 4, rregullojnë rastet e veçanta të zëvendësimit të anëtarit të dorëhequr, përjashtuar, ose që mungon të Komisionit, nëse ndodh që ky anëtar të jetë Avokati i Popullit ose Kryetari i Këshillit të Emërimeve në Drejtësi.

     

    7. Paragrafi 5, rregullon rastet e veçanta të zëvendësimit të anëtarit të dorëhequr, përjashtuar, ose që mungon të Komsionit, nga çdo rast tjetër të ndryshëm nga ai i paragrafëve 3 dhe 4, duke parashikuar se ai zëvendësohet nga anëtari zëvendësues, sipas kritereve të nenit 25 të ligjit.
  • Konteksti historik
    8. Konteksti historik në të cilin është miratuar dispozita (në fakt të gjitha dispozitat e Seksionit II të ligjit për Organet e Qeverisjes së Sistemit të Drejtësisë) është ai i reformës së thellë kushtetuese e ligjore të sistemit të drejtësisë të vitit 2016. Dispozita që komentohet është zbërthim i drejtpërdrejtë i nenit 147 të Kushtetutës, i cili është në vetvete, u miratua në kuadër të reformës, kushtetuese të miratuar nga Kuvendi në korrik 2016, në bazë të një marrëveshjeje mes të gjitha forcave politike kryesore në vend dhe pas një procesi të gjatë konsultimesh me bashkësinë ndërkombëtare dhe institucionet e specializuara në fushën e shtetit të së drejtës, veçanërisht Komisionin e Venecias (organ i Këshillit të Europës).

     

    9. Kjo reformë u parapari nga dy dokumenta të rëndësishëm strategjikë: (i) Dokumenti Analitik i Sistemit të Drejtësisë[1]; dhe (ii) Strategjia e Reformës në Drejtësi[2]. Këta dokumenta të rëndësishëm që u miratuan nga Komisioni i Posaçëm Ad Hoc për Reformën në Drejtësi (ndonëse i dyti vetëm në parim për shkak të mosmarrëveshjeve politike) përcaktuan problemet e sistemit dhe drejtimet që do të ndiqte reforma për t’i adresuar ato (problemet). Në fushën e qeverisjes së sistemit gjyqësor, dhe më konkretisht në lidhje me mënyrën e funksionimit të Këshillit të Lartë të Drejtësisë/KLD (organi pararendës i KLGJ), si organi kryesor i vetëqeverisjes së gjyqësorit, Dokumenti Analitik identifikoi problemet e mëposhtme: (i) fryma korporatiste (ose vetëshërbyese) në punën e KLD e përcaktuar nga dominimi i gjyqtarëve në përbërje të KLD-së dhe nënpërfaqësimi i aktorëve të tjerë të rëndësishëm të sistemit gjyqësor[3]; (ii) pavarësia e cunguar e anëtarëve të KLD që zgjidheshin nga Kuvendi me shumicë të thjeshtë pa ndonjë sistem të verifikimit paraprak të cilësive të tyre morale e profesionale[4] dhe (iii) mungesa e kritereve profesionale për kandidatët për anëtarë të KLD që nuk garantonte cilësinë e anëtarëve të KLD dhe njëkohësisht i hapte rrugë konsideratave politike në zgjedhjen e anëtarëve[5]. Këto probleme u shprehën në formën e objektivave në Strategjinë e Reformës në Drejtësi[6] dhe, më tej, në dispozita si kjo që po komentohet.

     

    10. Në vijim të gjetjeve të Analizës dhe objektivave të Strategjisë, Neni 147 i Kushtetutës riformatoi mënyrën e kompozimit të KLGJ, i cili është organi i vetëqeverisjes së gjyqësorit që zëvendëson ish-Këshillin e Lartë të Drejtësisë. Përbërja e KLGJ-së ndryshon në aspekte të rëndësishme nga mënyra e formimit të KLD-së së vjetër. Në veçanti, reforma kushtetuese solli një ribalancim mes anëtarëve gjyqtarë dhe anëtarëve jo-gjyqtarë (“laikë”) të organit, duke vendosur një raport 6-5 në anëtarësinë e tij. Ndërkohë që anëtarët e zgjedhur nga rradhët e vetë gjyqësorit përsëri kontrollojnë shumicën në KLGJ, 5 anëtarët e zgjedhur nga rradhët e profesioneve të lira të lidhura me fushën e drejtësisë (avokatia, akademia juridike dhe organizatat e shoqërisë civile aktive në këtë fushë) sjellin një element korrektues dhe balancues në lidhje me problemet e identifikuara në veprimtarinë e KLD-së së vjetër (shih më lart): në veçanti korporatizmin e theksuar dhe të pashëndetshëm të krijuar mes anëtarëve gjyqëtarë dhe mungesën e përgjegjshmërisë ndaj përdoruesve të sistemit të drejtësisë dhe shoqërisë në përgjithësi.

     

    11. Në këtë kontekst Seksionit II të ligjit për qeverisjen detajon rregullimin e nenit 147 të Kushtetutës duke prezantuar konceptin e përzgjedhjes paraprake të kandidatëve për anëtarë të KLGJ nga struktura të pavarura jashtë Kuvendit dhe duke parashikuar kritere ekzigjente morale e profesionale për kandidatët. Në këtë mënyrë dispozitat e këtij Seksioni ndihmojnën në realizimin e objektivave të mëposhtëm: (i) eliminimin e frymës korporatiste që është vërejtur në funksionimin e KLD duke shtuar numrin e anëtarëve jo gjyqtarë të KLGJ[7]; (ii) garantimin e cilësisë sa më të lartë të anëtarëve përmes parashikimit të kritereve ekzigjente morale e profesionale për kandidatët për anëtarë të KLGJ që zgjidhen nga Kuvendi[8]; dhe (iii) krijimin e kushteve për garantimin e pavarësisë së anëtarëve të ardhshëm të KLGJ përmes një procesi përzgjedhjeje paraprake (bazuar krejtësisht në meritë) dhe një emërimi me shumicë të cilësuar nga Kuvendi.

     

    [1] Vendimi nr. 14, datë 30.07.2015 i Komisionit Parlamentar për Reformën në Drejtësi

    [2] Vendimi nr. 15, datë 30.07.2015 i Komisionit Parlamentar për Reformën në Drejtësi

    [3] Shih http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/dokumenti_shqip.pdf faqe 29, vizituar për herë të fundit në datë 31.07.2017

    [4] Idem

    [5] Idem

    [6] Shih http://www.reformanedrejtesi.al/dokumenti-strategjik-dhe-plani-i-veprimit Pjesa II, Objektivi 3, faqe 12, vizituar për herë të fundit në datë 31.07.2017

    [7] Sipas Kushtetutës së vitit 1998 KLD përbëhej nga Presidenti i Republikës, Kryetari i Gjykatës së Lartë, Ministri i Drejtësisë (këta 3 anëtarë ishin ex officio), 3 anëtarë të zgjedhur nga Parlamenti dhe 9 gjyqtarë të të gjitha niveleve të zgjedhur nga Konferenca Gjyqësore Kombëtare. Pra në llogari të fundit, 10 nga 15 anëtarët e KLGJ vinin nga gjyqësori.

    [8] Kushtetuta e vitit 1998 dhe ligji nr. 8811, datë 17.05.2001 “Për organizimin dhe funksionimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë” nuk parashikonin asnjë kriter për anëtarët e KLD të zgjedhur nga Kuvendi.

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    12. Neni 30 është një normë e cila vijon të detajojë procedurën e përzgjedhjes dhe për këtë arsye informacioni për legjislacionin ndërkombëtar i paraqitur për nenin 19 është i vlefshëm edhe në këtë rast.
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira
  13. Neni 30 është një normë e cila vijon të detajojë procedurën e përzgjedhjes dhe për këtë arsye informacioni për standardet ndërkombëtare i paraqitur për nenin 19 është i vlefshëm edhe në këtë rast.
• Materiale legjislative
  14. Materialet legjislative kryesore janë raporti që shoqëron projekt ligjin për Organet e Qeverisjes së Sistemit të Drejtësisë[1] dhe procesverbalet e mbledhjeve të Komisionit të Posacëm Parlamentar, të datave 14, 19 dhe 20 shtator 2016, në të cilat u shqyrtua projektligji në fjalë.[2] Sidoqoftë, duhet theksuar se drafti që iu nënshtrua diskutimeve në mbledhjet e Komisionit të Posaçëm Parlamentar nuk e parashikonte fare Komisionin e Posaçëm Ad Hoc për përzgjedhjen paraprake të kandidatëve nga avokatia. Sipas draftit të diskutuar në Komisionin e Posaçëm Parlamentar përzgjedhja paraprake e kandidatëve për anëtarë të KLGJ nga avokatia bëhej nga strukturat vetëqeverisëse të profesionit të avokatisë. Më konkretisht, versioni që u diskutua në Kuvend parashikonte kandidim dhe përzgjedhje të një numri të caktuar kandidatësh brenda secilës dhomë avokatie dhe një raund final përzgjedhës ku kandidatët e përzgjedhur nga dhomat lokale i nënshtroheshin përzgjedhjes përfundimtare pranë strukturave të Dhomës Kombëtare të Avokatisë. Kjo u konsiderua e papërshtatshme nga Komisioni i Posaçëm, dhe iu la detyrë grupit të ekspertëve të konceptojnë një mekanizëm paraseleksionues jashtë strukturave vetëqeverisëse të profesionit të avokatisë. Si rrjedhim, dispozitat e këtij nënseksioni morën formën e tyre aktuale vetëm në “minutën e fundit,” në kuadrin e një sërë amendamentesh të propozuara nga relatorja e projektligjit më datën 02.11.2016,[3] një ditë para miratimit të tij në seancë plenare. Raporti i relatores bashkangjitur amendamenteve të datës 2 nëntor përmban disa konsiderata në lidhje me formulën e zgjedhur për Komisionin e Posaçëm Ad Hoc dhe listën përfundimtare të kritereve që duhet të plotësojnë kandidatët.[4]

   

  15. Duke u kthyer për një moment te diskutimet e periudhës 14-20 shtator 2016 në Komisionin e Posacëm, aspektet më të debatuara mes deputetëve të shumicës dhe pakicës parlamentare lidhen me arkitekturën dhe vetë ekzistencën e procedurave paraparlamentare të verifikimit dhe përzgjedhjes së kandidatëve. Diskutimi mbi këtë pikë ishte i gjatë, por mund të përmblidhet në çështjen e kushtetueshmërisë dhe dëshirueshmërisë të parashikimit në ligj të një sërë filtrave paraseleksionues, të cilat nuk parashihen shprehimisht në nenin 147 të Kushtetutës; ky i fundit shprehet se “kritere të tjera dhe procedura për përzgjedhjen e kandidatëve rregullohen me ligj.” Ekspertët e grupit të punës dhe deputetët e shumicës iu përmbajtën qëndrimit se një rregullim i tillë nuk ndalohet nga Kushtetuta dhe është i nevojshëm për të garantuar depolitizimin dhe përfaqësueshmërinë e anëtarësisë laike të organeve qeverisëse, parime të cilave u referohet, ndër të tjerë, edhe Komisioni i Venecias (shih supra). Deputetët e pakicës mbajtën qëndrimin se kjo lloj arkitekture ishte tejkaluar nga kompromisi politik i korrikut 2016 që bëri të mundur miratimin e amendamenteve kushtetuese dhe se formulat e propozuara deri në atë moment kufizonin në mënyrë antikushtetuese autonominë e Kuvendit në përzgjedhjen e hapur të kandidatëve nga tre fushat përkatëse, si dhe bënin të mundur “kapjen politike” të organeve.

   

  16. Duhet thënë se objeksionet e opozitës, megjithëse nuk u pranuan në thelbin e tyre nga shumica, patën megjithatë një farë efekti në projektimin përfundimtar të procedurave përzgjedhëse paraparlamentare. Kështu për shembull sistemi i zgjedhjes së kandidatëve me votim nga kolegët e tyre, nëpërmjet dhomave vendore dhe Dhomës Kombëtare të Avokatisë, (i cili parashihej në draftin fillestar), u zëvendësua me komisionin ad hoc që kemi sot në ligj.[5]

   

  17. Pas miratimit të ligjit 115/2016, objeksionet e sipërpërmendura të opozitës u materializuan gjithsesi në një kërkesë të depozituar në Gjykatën Kushtetuese për konstatimin e anti-kushtetueshmërisë së ligjit në fjalë, përfshi edhe nenin 19. Gjykata Kushtetuese nuk e pranoi arsyetimin e kërkuesit duke theksuar, midis të tjerash, se: “Rregullimet që bën Kushtetuta nuk mund të jenë gjithmonë të plota e shteruese ... Gjithësesi mbeten mjaft aspekte të organizimit të jetës institucionale për t’u parashikuar në ligje ose akte të tjera normative”[6]. Në këtë mënyrë Gjykata Kushtetuese sanksionoi kuptimin e legjislatorit të zakonshëm sipas të cilit, fjalia e fundit e paragrafit 3 të nenit 147 të Kushtetutës (“Kritere të tjera dhe procedura për përzgjedhjen e kandidatëve rregullohen me ligj”), është një autorizim i mjaftueshëm për legjislatorin e zakonshëm që ky i fundit të parashikojë në ligj një sistem të filtrimit të kandidaturave përmes një procedure paraprake për verifikimin e kandidatëve dhe krijimit të një strukture të posaçme për kryerjen e këtij verifikimi jashtë Kuvendit.

   

  [1] Shih http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/290616relacion-qeverisja-e-gjyqesorit.pdf , vizituar për herë të fundit në datë 31.07.2017

  [2] Shih http://www.reformanedrejtesi.al/procesverbale, vizituar për herë të fundit në datë 31.07.2017

  [3] Shih https://www.parlament.al/ëp-content/uploads/2016/07/Amendament-1.pdf, vizituar për herë të fundit në datë 31.07.2017

  [4] V. Hysi, Raport për Amendamentet e Propozuara, fq. 63-65, ibid.

  [5] Ibid, pika 2.3, fq. 62.

  [6] Gjykata Kushtetuese: Vendim nr. 41, datë 16.05.2017, 1/5 e deputetëve për kushtetutshmërinë e ligit për organet e qeverisjes, faqe 11.

• Dispozita të lidhura
  • Neni 147 i Kushtetutës
  • Neni 152 i këtij ligji, në lidhje me zgjedhjen e anëtarit të KLP-së që përfaqëson shoqërinë civile
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  18. Gjykata Kushtetuese: Vendim nr. 41, datë 16.5.2017, 1/5 e deputetëve për kushtetutshmërinë e ligjit për organet e qeverisjes. Objekt i ankimit, midis të tjerave, ishte tërësia e neneve dhe seksioneve të Ligjit që rregullojnë procedurën e përzgjdhjes paraprake të anëtarëve jo magjistratë të KLGJ jashtë Kuvendit. Ankimi për këtë pikë nuk u pranua nga Gjykata Kushtetuese.
• Bibliografia
  19. Materiale relevante në lidhje me nevojën për ristrukturimin e organeve qeverisëse si dhe zgjidhjet e propozuara janë Dokumenti Analitik dhe Dokumenti Strategjik i Reformës në Sistemin e Drejtësisë, të miratuara nga Komisioni i Posaçëm Parlamentar.[1] Shpjegimet më të plota në lidhje me zgjidhjet konkrete të materializuara në ligj gjenden në materialet legjislative të sipërcituara, dhe sidomos në Raportin e relatores së ligjit për amendamentet e paraqitura në sesionin plenar.

   

  [1] Shih http://reformanedrejtesi.al/dokumenti-analitik dhe http://reformanedrejtesi.al/dokumenti-strategjik-dhe-plani-i-veprimit vizituar për herë të fundit në datë 31.07.2017

• Arkiva
  20. Ligji Nr. 8811, datë 17.5.2001 (ndryshuar me ligjin nr. 9448, datë 5.12.2005) “Për Organizimin dhe Funksionimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë”.