Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi

    1. Neni 3 përcakton vlerat themelore që duhet të ketë një person që ushtron funksionet e magjistratit. Përcaktimi dhe normimi i këtyre vlerave lidhet me arsye të ndryshme e mbi të gjitha me faktin se funksionet që i janë dhënë magjistratit janë të lidhura ngushtësisht me vlerat e drejtësisë, lirisë dhe të vërtetës.

    2. Një magjistrat duhet të demonstrojë vlerat personale të diturisë, besnikërisë, humanizmit, guximit, seriozitetit, maturisë dhe aftësisë për të dëgjuar dhe komunikuar në mënyrë efektive bazuar në vetëdijen që sjellja e një magjistrati ndikon në imazhin e drejtësisë dhe besimin e publikut.

    3. Në kuadër të parashtrimit të vlerave themelore norma prezanton edhe disa standarde të sjelljes për mënyrën si një magjistrat duhet të ushtrojë funksionin, rregulla që vlejnë si gjatë ushtrimit të funksionit edhe jashtë tij. Magjistratit i kërkohet që të luajë një rol aktiv duke marrë çdo masë jo vetëm për të qenë jashtë ndikimeve por edhe për t’u dukur si i tillë.

  • Objekti

    4. Neni 3 është dispozita hyrëse e Kreut I të Pjesës II, ku përshkruhen vlerat themelore si pjesë e të drejtave dhe detyrimeve të magjistratëve. Sipas përkufizimit të dhënë në Nenin 2, shkronja gj), magjistrat është gjyqtari me përjashtim të gjyqtarit të gjykatës kushtetuese, prokurori dhe kryetarët. Kjo është një dispozitë përshkruese me funksion normativ deklarativ, ku secila nga 5 pikat e saj, trajton aspekte të veçanta të vlerave themelore që lidhen me ushtrimin e funksionit të magjistratit. Këto përcaktime të përgjithshme trajtohen në mënyrë më të zgjeruar në nenet vijuese të këtij Kreu.

    5. Në ndryshim nga kuadri ligjor i mëparshëm, neni 3 dhe i gjithë teksti i Ligjit për Statusin i referohet rrethit të detyrave, përgjegjësive dhe kompetencave që ushtron gjyqtari dhe prokurori me konceptin e “funksionit”. Në këtë mënyrë, Ligji për Statusin e përqas këtë koncept më mirë me tekstin e Kushtetutës, e cila jo vetëm për magjistratin, por edhe për funksionarë të tjerë publikë, përdor konceptin e funksionit[1].

     

    [1] Shih nenet 6/1, 23 pika 2, 63 pika 4, 69 pika 1 shkronja e), 73 pika 1, 91 pika 1, 95 pika 2, 113 pika 1 shkronja c), 125 pika 5, 126, 127 pika 1 shkronja d), 131 pika 1 shkronjat dh) dhe e), 136 pika 4, 137, 139 pika 1 shkronja d), 147 pikat 3 dhe 10, 147/a pika 1, 147/b pika 1 shkronja d), 147/d pika 3, 147/dh pika 1 shkronja d), 148/a pika 3, 148/c pika 1 shkronja d), 149 pikat 3 dhe 10, 149/a pika 1 shkronja e), 149/b pika 1 shkronja d) dhe 165 të Kushtetutës

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

    6. Një ndër vlerat themelore të deklaruara në nenin 3 është pavarësia e magjistratit. Kjo dispozitë përpunon më tej rregullimin e nenit 145 të Kushtetutës në lidhje me pavarësinë e gjyqtarit në dhënien e vendimeve, si dhe atij të nenit 148 të Kushtetutës në lidhje me pavarësinë e prokurorëve në hetimin dhe ndjekjen penale.

    7. Koncepti i pavarësisë së gjyqësorit e ka origjinën në teorinë e ndarjes së pushteteve i bazuar në një sistem kontrolli reciprok e balancash që synon parandalimin e abuzimeve të pushtetit. Pavarësia nënkupton që edhe gjyqësori si pushtet, porse edhe magjistratët si individë duhet të jenë në gjendje të ushtrojnë përgjegjësitë e tyre profesionale pa u ndikuar nga pushteti ekzekutiv ose legjislativ, ose nga çdo ndikim tjetër i drejtpërdrejte apo i tërthortë.

    8. Gëzimi i pavarësisë së magjistratëve nuk i atribuohet privilegjeve personale për këtë kategori funksionarësh publikë. Rregullimi i statusit të magjistratëve, në parametrat që i përgjigjet rëndësisë së funksionit të magjistratëve dhe asaj çka ato përfaqësojnë, është një garanci për ruajtjen e vlerave themelore të cilat mund të jenë lehtësisht të cenueshme nga faktorë të jashtëm në rast se magjistratët nuk kanë një mbrojtje që i krijon kushte reale për t’u mbrojtur nga ndikimet e çdo lloji. Për sa kohë caktimi i tyre në detyrë bëhet mbi kritere të pranimit dhe të zhvillimit në karrierë që lidhen ngushtësisht me treguesit profesionalë e etikë të magjistratëve, ndikimi nga ekzekutivi dhe legjislativi është i evitueshëm. Kjo vlen edhe për pagën, përfitimet e tjera financiare, privilegje të tjera dhe mundësinë për kredi për shtëpi që i japin dinjitet funksionit të magjistratit, por edhe e mbrojnë atë nga ndikimet për korrupsion.

    9. Pavarësia i atribuohet jo vetëm sistemit dhe institucionit, por edhe magjistratit si individ në ushtrimin e funksionit të tij publik. Pavarësisht se jo në mënyrë të drejtpërdrejtë, pavarësia e çdo magjistrati lidhet edhe me nenin 307 e në vijim të Kodit të Procedurës Civile, sipas të cilit në qoftë se një vendim përfundimtar nuk shpreh tërësisht ose pjesërisht mendimin unanim të trupës së gjyqtarëve, çdo gjyqtar ka të drejtë të japë një mendim pakice dhe mendimi i gjyqtarit të mbetur në pakicë dhe i parashtruar me shkrim, bashkohet me vendimin.

    10. Nocioni i pavarësisë është shumë i lidhur me atë të paanshmërisë, që përshkruhet në pikën 4 të nenit 3. Pavarësia dhe paanshmëria e magjistratëve konsiderohen thelbësore për sundimin e ligjit dhe garantimin e barazisë së palëve para ligjit. Ato janë dy nga shtyllat kryesore të një shteti të së drejtës që siguron mbrojtje efektive të të drejtave të njeriut. Vetëm një gjyqësor i pavarur mund të ofrojë drejtësi të paanshme, të dhënë mbi bazë të ligjit. Pavarësia e gjyqtarëve dhe gjykatave nuk është një qëllim në vetvete. Respektimi i këtij parimi është një kusht i nevojshëm për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut sipas nenit 42 të Kushtetutës. Përsa i përket pavarësisë nga këndvështrimi i procesit të rregullt ligjor “një gjykatë do të konsiderohet e pavarur vetëm nëse vendimet e saj nuk mund të prishen nga ekzekutivi ose të ndikohen prej tij”[1]. Në këtë kuptim, kjo pavarësi nuk është një privilegj, por një nga detyrat themelore të gjyqtarëve dhe të gjykatës, që rrjedh nga të drejtat e njeriut për të patur një arbitër të paanshëm në një konflikt, e drejtë kjo e garantuar nga Kushtetuta.

    11. Gjykata Kushtetuese ka vënë theksin se pavarësia dhe paanshmëria nuk janë privilegj i gjyqtarëve, por shërbejnë si garanci të procesit të rregullt ligjor. Kështu, ajo është shprehur se “Pavarësia e gjyqtarëve dhe gjykatave është një nga parimet themelore të shtetit demokratik. Roli i gjyqtarit dhe gjykatave në një shtet të tillë është, që ndërsa ushtrojnë funksionin e drejtësisë, ata duhet të sigurojnë zbatimin e normave të shprehura në Kushtetutë, të ligjeve dhe të akteve të tjera ligjore, të garantojnë shtetin e së drejtës dhe të mbrojnë të drejtat dhe liritë e njeriut. Pavarësia e gjyqtarëve dhe gjykatave nuk është një qëllim në vetvete. Respektimi i këtij parimi është një kusht i nevojshëm për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut. Në paragrafin e dytë të nenit 42 të Kushtetutës parashikohet se: “...Kushdo, për mbrojtjen e të drejtave, të lirive dhe të interesave të tij kushtetuese dhe ligjore, ose në rastin e akuzave të ngritura kundër tij, ka të drejtën e një gjykimi të drejtë dhe publik brenda një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme e caktuar me ligj...”. Në këtë kuptim, kjo pavarësi nuk është një privilegj, por një nga detyrat themelore të gjyqtarëve dhe të gjykatës, që rrjedh nga të drejtat e njeriut për të patur një arbitër të paanshëm në një konflikt, të garantuar nga Kushtetuta. Garantimi i një standardi të tillë përbën dhe kriterin orientues për të vlerësuar pavarësinë e gjyqtarëve dhe të gjykatave”[2].

    12. Pavarësia në ushtrimin e funksioneve të gjyqtarit i referohet pavarësisë së brendshme dhe të jashtme. Pavarësia e brendshme lidhet me pavarësinë e çdo individi magjistrat për të ushtruar funksionet që lidhen me pozicionin e tyre. Gjatë vendimmarrjes së tyre, gjyqtarët duhet të jenë të pavarur dhe paanshëm dhe të jenë të aftë të veprojnë pa kufizim, ndikim të papërshtatshëm, presion, kërcënim ose ndërhyrje, në mënyrë të drejtpërdrejtë apo tërthortë nga çdo autoritet, përfshirë autoritetet brenda gjyqësorit.

    13. Ligji për statusin e rregullon në mënyrë më specifike nocionin e ushtrimit të funksioneve të magjistratit në mënyrë të pavarur por duke u bazuar në bindjen e brendshme për të interpretuar ligjin rreth fakteve të çështjes. Më tej, dispozita rregullon pavarësinë nga këndvështrimi i lirisë në mënyrë të pakufishme dhe gjithëpërfshirëse nga ndikimi i drejtpërdrejtë ose i tërthortë, nga çdo palë dhe për çdo arsye. Neni 159 i Ligjit për Statusin përcakton që “...magjistrati nuk ka përgjegjësi civile për shkak të funksionit, përveç rastit kur ka treguar të paktën pakujdesi të rëndë...”. Elementi i bindjes së brendshme të magjistratëve është i lidhur vetëm me interpretimin e ligjit në kontekstin e fakteve të një çështje të caktuar. Në fjalë të tjera, megjithëse magjistrati e ushtron funksionin në mënyrë të pavarur, ai nuk mund të veprojë në mënyrë arbitrare dhe të gjykojë rastet duke u bazuar në preferencat personale, por vetëm duke u bazuar në ligjet përkatëse dhe duke i interpretuar ato në varësi të rrethanave të veçanta të një çështjeje. Në këtë mënyrë, ka një lidhje të qenësishme midis pavarësisë së magjistratit nga pushtetet e tjera dhe të tretët, si dhe varësisë së magjistratit nga Kushtetuta dhe ligji – të sanksionuar shprehimisht nga neni 145 i Kushtetutës dhe pika 1 e nenit 3.

    14. Një element tjetër i pavarësisë së brendshme lidhet me ndarjen e çështjeve gjyqësore midis magjistratëve, e cila duhet të jetë e painfluencueshme dhe të ndjekë kritere objektive e të paracaktuara në mënyrë që të ruajë të drejtën e pavarësisë dhe paanshmërisë së magjistratit.

    15. Së fundmi, në drejtim të pavarësisë së brendshme, magjistratët janë të lirë për të formuar dhe për t’ju bashkuar organizatave profesionale që kanë për objektiv mbrojtjen e pavarësisë, interesave dhe promovimin e shtetit të së drejtës. Në këtë frymë, neni 10 i Ligjit për Statusin rregullon lirinë e organizimit të magjistratëve.

    16. Rëndësia e pavarësisë së brendshme është konfirmuar edhe nga Gjykata Kushtetuese, e cila është shprehur se “Pavarësia e gjyqtarëve dhe gjykatave është një element thelbësor i shtetit të së drejtës. ... parimi i pavarësisë, i deklaruar në disa dispozita të Kushtetutës, kërkon, në radhë të parë, që gjyqtarët dhe gjykatat ndërsa japin drejtësi, t’u nënshtrohen vetëm Kushtetutës dhe ligjeve (shih vendimin nr.5, datë 16.02.2012 të Gjykatës Kushtetuese). Bazuar në nenin 145/1 të Kushtetutës, pushteti gjyqësor, përveç pavarësisë së jashtme (pavarësia nga pushtetet e tjera), ka edhe një pavarësi të brendshme (gjyqtarët i nënshtrohen vetëm Kushtetutës dhe ligjeve) (shih Vendimin nr. 40, datë 07.07.2014 të Gjykatës Kushtetuese) ... pavarësia e brendshme e pushtetit gjyqësor është po aq e rëndësishme sa edhe pavarësia e jashtme e tij. Një organizim hierarkik i gjyqësorit, në kuptimin e varësisë së gjyqtarëve ndaj kryetarëve të gjykatave ose shkallëve më të larta në procesin e tyre vendimmarrës, përbën një cenim të pastër të këtij parimit. Një gjyqtar në ushtrimin e funksioneve të tij është vartës i askujt; ai ose ajo është bartës i një funksioni shtetëror dhe, në këtë kuptim, i shërben dhe përgjigjet vetëm ligjit. Është aksiomë se një gjyqtar kur vendos për një çështje, nuk vepron mbi bazën e urdhrave ose udhëzimeve të ndonjë pale të tretë brenda ose jashtë gjyqësorit. Pavarësia e gjyqësorit nuk është vetëm e pushtetit si një i tërë vis-à-vis pushteteve të tjera të shtetit, sepse ka edhe një aspekt të “brendshëm”. Çdo gjyqtar, pavarësisht vendit të tij në sistemin gjyqësor, ushtron të njëjtin autoritet gjykimi. Në çështjet gjyqësore ai është i pavarur edhe vis-à-vis gjyqtarëve të tjerë, si dhe në raport me kryetarin e gjykatës ose gjykatat e tjera të apelit ose të larta (shih për më tepër opinionet e Komisionit të Venecias CDL(2007)003 dhe CDL-AD(2010)004)”[3].

    17. Pavarësia e jashtme nuk është një e drejtë e posaçme apo privilegj që i atribuohet interesave personale të magjistratit por kjo garantohet në interes të shtetit të së drejtës dhe të drejtës së personave që kërkojnë dhe presin drejtësi të paanshme. Pavarësia e jashtme e magjistratëve lidhet me marrëdhëniet e punës me institucionet dhe autoritetet publike të përfshira në administrimin e gjykatave e prokurorisë, si edhe marrëdhëniet me profesionistët, puna e të cilëve lidhet me punën e magjistratëve në interes të administrimit efikas dhe efektiv të drejtësisë, marrëdhënie këto që duhet të jenë konstruktive. Në këtë frymë, Neni 130 pika 3 e Ligjit për Statusin, thekson nevojën për trajtim të veçantë e më të kujdesshëm nga ana e Inspektorit të Lartë të Drejtësisë, për çështje që janë në proces në gjykatë ose prokurori, me synim mbrojtjen e pavarësisë së magjistratit në gjykimin /hetimin e një çështje dhe mosndërhyrjen.

    18. Një tjetër aspekt i pavarësisë së jashtme është parimi që vendimet e magjistratëve nuk janë objekt rishikimi përveç se në rast të apelimit të tyre apo ri-hapjes së procedurave, në përputhje me rregullimet ligjore. Me përjashtim të rasteve të vendimeve për amnesti ose falje, pushteti ekzekutiv ose legjislativ nuk mund të marrë vendime të cilat zhvleftësojnë vendimet e gjyqësorit.

    19. Gjatë komentimit të vendimeve gjyqësore, pushteti ekzekutiv dhe legjislativ duhet të shmangë kritika që mund të dëmtojnë rëndë pavarësinë e gjyqësorit ose besimin e publikut në drejtësi. Ata duhet gjithashtu të shmangin veprime që mund të venë në dyshim gatishmërinë e tyre për t’iu nënshtruar vendimeve gjyqësore, përveç deklarimit të qëllimit të tyre për t’u ankuar.

    20. Megjithëse procedimet dhe çështjet gjyqësore janë me interes publik, e drejta e informimit rreth çështjeve gjyqësore duhet të ushtrohet brenda kufijve të vendosura nga pavarësia e gjyqësorit. Kështu, në bazë të nenit 102, pika 2 shkronja dh), “...shkelja e detyrimit të konfidencialitetit dhe të mospërhapjes së informacionit, që rezultojnë nga hetimi ose gjykimi, në proces ose i përfunduar, duke përfshirë lehtësimin për shkak të neglizhencës në bërjen publike ose shpërndarjen e informacioneve konfidenciale... “konsiderohen si sjellje, akte e veprime të magjistratit të cilat krijojnë përfitime të padrejta ose dëme për palët pjesëmarrëse në gjykim/hetim dhe konsiderohen shkelje disiplinore në lidhje me ushtrimin e funksionit.

    21. Në marrëdhënie me median, magjistrati duhet të jetë i kufizuar për shkak të funksionit dhe sipas përcaktimeve të neni 7 të Ligjit për Statusin. Nga ana tjetër, sipas nenit 102, pika 2, shkronja ë), “...bërja e deklaratave publike në media për çështjet, me përjashtim të komunikimeve të magjistratit të shtypit, brenda kufijve të detyrës së tij...” përbën shkelje disiplinore. Në këtë drejtim, inkurajohet caktimi i një magjistrati shtypi, praktikë të cilën legjislacioni ynë e ka përqafuar, duke prezantuar për herë të parë nocionin e magjistratit të shtypit. Në kuptim të nenit 14 të Ligjit për Statusin, pozicioni i magjistratit të shtypit, për nga rëndësia dhe përgjegjësia, konsiderohet si pozicion drejtues dhe përfiton një shtesë page ekuivalente me pozicionin e zëvendëskryetarit, kryetarit të seksionit, këshilltarit të etikës dhe magjistratit udhëheqës.

    22. Në kuadër të pavarësisë dhe paanshmërisë, magjistratët kufizohen në angazhimin në aktivitete jashtë ushtrimit të funksioneve të veta, me qëllim shmangien e konfliktit të interesit, qoftë ky faktik apo i perceptuar si i tillë. Më tej, nenet 6, 7 dhe 9 të Ligjit për Statusin, përshkruajnë më në detaje, kufizimet për shkak të funksionit të magjistratit, papajtueshmëritë dhe rastet e lejuara të veprimtarive jashtë funksionit.

    23. Në paragrafin 3 të nenit 3 është vendosur detyrimi i magjistratit për të mos krijuar kontakte të papërshtatshme, si dhe për të mos u ndikuar nga dy pushtetet e tjera. Koncepti “kontakte të papërshtatshme” të magjistratit është prezantuar me ndryshimet kushtetuese të vitit 2016, si element që duhet të mungojë në figurën e një magjistrati që ka integritet. Kështu, në nenin DH të Aneksit të Kushtetutës, që përmban rregulla për rivlerësimin kalimtar të gjyqtarëve dhe të prokurorëve, është parashikuar se kontrolli i figurës synon të identifikojë nëse subjekti i rivlerësimit kalimtar ka kontakte të papërshtatshme me persona të përfshirë në krimin e organizuar dhe nëse këto kontakte vërtetohen, atëherë zbatohet prezumimi në favor të masës disiplinore të shkarkimit dhe subjekti ka detyrimin të provojë të kundërtën. Në zbatim të këtyre rregullave të Aneksit Kushtetues, ligji nr. 84/2016 “Për rivlerësimin kalimtar të gjyqtarëve dhe prokurorëve në RSH”, në nenin 3 pika 6 e përkufizon “kontaktin e papërshtatshëm” si një takim, komunikim elektronik ose çfarëdolloj mënyre tjetër takimi i qëllimshëm, që nuk është në pajtim me ushtrimin e detyrës nga subjekti i rivlerësimit, pavarësisht nëse vendosen marrëdhënie biznesi ose ndonjë marrëdhënie tjetër.

    24. Në vijim, paragrafi 3 e nenit 3 vendos detyrimin e magjistratit për të marrë çdo masë për të qenë dhe të duket se është jashtë çdo ndikimi prej tyre. Nuk është e rastit, që ligji thekson të dyja aspektet e paanshmërisë në këtë rast, sepse shpesh edhe të treguarit e jashtëm të paanshmërisë është element thelbësor, që ndikon drejtpërdrejt tek palët në një proces gjyqësor, por edhe tek besimi publik. Tashmë ka një jurisprudencë konstante të Gjykatës Kushtetuese, mbi rëndësinë e dukjes së paanshmërisë. Kështu, kjo Gjykatë është shprehur: “Parimi i paanshmërisë nënkupton mungesën e paragjykimeve nga gjyqtarët për çështjen e shtruar përpara tyre. Një gjykatë duhet të jetë e paanshme jo vetëm formalisht, por edhe në mënyrë të shprehur. E drejta për t’u gjykuar përpara një gjykate kompetente, të pavarur dhe të paanshme, të caktuar me ligj, kërkon që drejtësia jo vetëm duhet të bëhet, por ajo, gjithashtu, duhet të shikohet që bëhet[4]. Në kuptim të nenit 42/2 të Kushtetutës, respektimi i këtij parimi duhet të verifikohet duke zbatuar dy teste: testin subjektiv, i cili në thelb kërkon të provuarit e faktit se bindja personale e një gjyqtari ka ndikuar në vendimin e gjykatës dhe, gjithashtu, testin objektiv, i cili kërkon të provuarit nëse gjyqtari ka ofruar garanci të mjaftueshme për të përjashtuar çdo dyshim të arsyeshëm në këtë drejtim. Në kuptim të testit subjektiv, paanshmëria e gjyqtarëve duhet të prezumohet derisa të provohet e kundërta. Për sa i përket testit objektiv, ai nënkupton se veç sjelljes personale të çdo anëtari të trupit gjykues, duhet të provohet nëse ka fakte bindëse, të cilat vënë në dyshim paanshmërinë. Në këtë kuadër edhe dukja e jashtme ka rëndësi. Për rrjedhojë, kur vlerësohet nëse në një çështje konkrete ka një arsye të përligjur që rrezikon paanshmërinë e një trupi gjykues, këndvështrimi i atyre që paraqesin këtë pretendim ka rëndësi, por vendimtar mbetet përcaktimi nëse ky dyshim është objektivisht i justifikueshëm”[5].

    25. Jurisprudenca e Gjykatës Kushtetuese është në koherencë të plotë dhe me jurisprudencën e GJEDNJ-së, e cila në çështjen Kleyn dhe të Tjerë kundër Hollandës është shprehur: “Në këndvështrim të paragrafit 1 të nenit 6 “paanësia” ka të bëjë me dy aspekte. Së pari gjykata nuk duhet të jetë subjektive ose të paragjykojë çështjen. Së dyti, gjykata duhet të jetë e paanshme nga këndvështrimi objektiv dhe për këtë duhet të ofrojë garanci të mjaftueshme për të përjashtuar çdo dyshim të ligjshëm në këtë drejtim. Sipas testit objektiv, duhet të përcaktohet nëse, pavarësisht nga sjellja personale e gjyqtarëve, ekzistojnë fakte të vërtetueshme të cilat mund të ngrenë dyshime për paanshmërinë e tyre. Në këtë drejtim shfaqja e paanësisë ka një rëndësi të veçantë. Ajo që është e rëndësishme është besimi që gjykatat duhet të gëzojnë në një shoqëri demokratike në publik dhe mbi të gjitha në palët në proces (shih Morris kundër Mbretërisë së Bashkuar, nr. 38784/97, § 58, KEDNJ 2002-I)[6]. Sipas GJEDNJ-së koncepti i pavarësisë dhe paanësisë objektive janë të lidhura me njëra-tjetrën dhe gjykata duhet t’i vlerësojë të dyja...”[7].

    26. Një prej masave që është e detyrueshme të marrë magjistrati për të siguruar pozicionin e tij të paanshëm është akti i njoftimit për ndërhyrjen apo ndikimin e papërshtatshëm, që atij i është ushtruar. Ky njoftim duhet hartuar me shkrim prej tij dhe i drejtohet Këshillit përkatës dhe kryetarit të gjykatës ose prokurorisë, ku magjistrati ushtron funksionin. Në këtë njoftim, magjistrati duhet të shpjegojë situatën, që sipas vlerësimit të tij përbën ndërhyrje apo ndikim të papërshtatshëm ndaj tij. Ky rregull jo vetëm merr në mbrojtje magjistratin, duke siguruar që ai ka vepruar në mbrojtje të vlerave themelore, por i shërben edhe dy qëllimeve të tjera. Kështu, me anë të këtij njoftimi, strukturat e ngarkuara me funksione administrimi dhe qeverisjeje siç janë Këshilli dhe kryetari, janë instancat e radhës që duhet të veprojnë në mbrojtje jo vetëm të magjistratit individual, por edhe duke ndërmarrë masa që sjellje të tilla të ekspozohen si të papajtueshme me pavarësinë dhe paanshmërinë e gjyqësorit në përgjithësi. Nga ana tjetër, ky lloj njoftimi aktivizon strukturat shtetërore për të vepruar me identifikimin e përgjegjësive sipas nenit 145 pika 3 të Kushtetutës, që parashikon se ndërhyrja në veprimtarinë e gjykatave ose të gjyqtarëve passjell përgjegjësi sipas ligjit.

    27. Në paragrafin 4 të nenit 3 përcaktohet se paanshmëria është e lidhur me mungesën e ndikimit dhe të paragjykimeve. Në këtë rast, ligji vendos një theks të veçantë tek paragjykimi, pasi ai nuk përbën një sjellje të të tretëve mbi magjistratin, por ka të bëjë me sjelljen e vetë magjistratit në vlerësimin e çështjes konkrete. Më konkretisht, paragjykimi përbën një lloj ndjesie apo vlerësimi të njëanshëm të magjistratit, të formuar në mënyrë të paarsyeshme dhe pa patur njohuritë e duhura mbi faktin. Në këtë mënyrë, paragjykimi përbën një rrezik ndikues për bindjen e brendshme të gjyqtarit, e cila duhet të bazohet në vlerësimin objektiv të provave dhe analizën korrekte të ligjit. Në formën më të zakonshme paragjykimi shfaqet në sjelljet e magjistratit ndaj grupeve në nevojë, duke krijuar edhe situata diskriminimi që janë të papajtueshme me vlerat etike të funksionit.

    28. Në paragrafin 5 të nenit 3, sjellja e magjistratit është trajtuar e lidhur me garantimin e ruajtjes e forcimit të besimit të publikut tek sistemi i drejtësisë. Nëse magjistratët nuk e përmbushin plotësisht rolin e tyre për dhënien e sigurimin e drejtësisë në shoqëri ekziston rreziku i humbjes së besimit të publikut në sistemin e drejtësisë, çka mund të shkaktojë edhe vetë-gjyqësi. Një rrezik tjetër që mund të shkaktohet në rastin që qytetarët ndeshin probleme në sigurimin e drejtësisë është induktimi i një kulture pandëshkueshmërie, që dëmton për një kohë të gjatë besimin tek drejtësia dhe i shtyn qytetarët drejt mënyrave të paligjshme të përfitimit të të drejtave e privilegjeve.

    29. Në funksion të forcimit të besimit publik, paragrafi 5 e nenit 3 vendos disa linja orientuese për sjelljen e magjistratit në ushtrimin e funksionit. Kështu, funksioni duhet ushtruar me drejtësi, që nënkupton se detyrat duhet të përmbushen sipas bindjes së brendshme, bazuar në një vlerësim objektiv të fakteve të provuara përballë zbatimit të saktë të ligjit në fuqi. Funksioni duhet të ushtrohet në mënyrë korrekte, që është një kërkesë për të patur zgjidhje të ndershme, uniforme dhe të qëndrueshme të çështjeve që paraqiten për shqyrtim. Gjithashtu, funksioni duhet të përmbushet në kohë të arsyeshme, që përbën një prej aspekteve thelbësore të procesit të rregullt që duhet të zhvillojë magjistrati. Nga ana tjetër, magjistrati duhet ta përmbushë funksionin në mënyrë të ndërgjegjshme, që nënkupton vetëdijen e tij për rëndësinë e të gjitha detyrave dhe përgjegjësive që i janë ngarkuar me ligj, si dhe për pasojat që çdo sjellje e tij ka tek sistemi gjyqësor, por edhe tek zhvillimi i shoqërisë në tërësi. Po ashtu, magjistrati duhet të ushtrojë funksionin në mënyrë të kujdesshme, duke marrë masat për të shmangur pakujdesinë dhe neglizhencën në vlerësimin e fakteve dhe zbatimin e ligjit. Një kërkesë tjetër është përmbushja e funksionit në mënyrë të zellshme dhe sistematike, që përfshin përkushtimin e magjistratit në detyrë nga pikëpamja e disiplinës, organizimit dhe planifikimit të veprimeve të përditshme. Objektiviteti është një tipar tjetër që duhet të karakterizojë magjistratin, që tregon se ai duhet të veprojë duke eliminuar ndikimin e papërshtatshëm dhe paragjykimet në ushtrimin e detyrave dhe të përgjegjësive. Nga ana tjetër, magjistrati duhet të jetë i vetëpërmbajtur, duke shmangur aktivizmin e tepruar dhe të dëmshëm në ushtrimin e funksionit. Së fundmi, funksioni i magjistratit duhet të ushtrohet me maturi, që nënkupton se magjistrati nuk duhet të veprojë me nxitim, pakujdesi dhe pa patur një vlerësim të plotë të të gjitha fakteve të provuara dhe të kontekstit ligjor të zbatueshëm.

     

    [1] Arta Vorpsi, Procesi i rregullt ligjor në praktikën e Gjykatës Kushtetuese të Shqipërisë (botimi I^rë, Botimet Maluka, 2011), paragrafi 2, faqe 59

    [2] Shih vendimin nr. 11, datë 02.04.2008, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Durrës, për kushtetutshmërinë e nenit 315 të Kodit Penal, paragrafët 2 dhe 3

    [3] Shih vendimin nr. 34, datë 10.04.2017, Shoqata Kombëtare e Gjyqtarëve dhe Unioni i Gjyqtarëve, për kushtetutshmërinë e Ligjit për Statusin, paragrafët 78 dhe 79

    [4] Shih vendimin nr. 49, datë 10.07.2015 dhe vendimin nr.11, datë 03.03.2016 të Gjykatës Kushtetuese

    [5] Shih vendimin nr.11, datë 03.03.2016 të Gjykatës Kushtetuese, paragrafi 25, faqe 8

    [6] Shih vendimin Kleyn etj kundwr Hollandws, paragrafi 191

    [7] Shih vendimin Pabla KY kundër Finlandës, paragrafi 28

  • Konteksti historik

    30. Ndërsa Ligji për Statusin rregullon në mënyrë të unifikuar të drejtat dhe detyrimet e magjistratëve, më parë të drejtat e detyrimet e gjyqtarëve dhe ato të prokurorëve rregulloheshin në ligje të ndryshme dhe më së shumti në akte nënligjore.

    31. Rregullimet në nivel ligjor të të drejtave të gjyqtarëve dhe prokurorëve bëhej në 2 ligje të veçanta, konkretisht Ligji Nr. 9877, datë 18.02.2008 “Për organizimin e pushtetit gjyqësor në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar dhe Ligji Nr. 8737, datë 12.02.2001 “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar, të cilat po në mënyrë të veçantë rregullonin aspekte të shkëputura të të drejtave dhe detyrimeve të gjyqtarëve e prokurorëve.

    32. Vlerat themelore rregulloheshin kryesisht në akte nënligjore si Kodi i Etikës Gjyqësore, datë 05.12.2000, miratuar nga Konferenca Gjyqësore Kombëtare dhe Urdhëri Nr. 141, datë 19.06.2014 i Prokurorit të Përgjithshëm “Për miratimin e rregullave mbi etikën dhe sjelljen e prokurorëve”.

  • Legjislacioni ndërkombëtar

    33. Rregullimi në nivel kushtetues dhe ligjor i pavarësisë së magjistratëve dhe pavarësisë së pushtetit gjyqësor bëhet në frymën e Parimeve Themelore të Pavarësisë së Gjyqësorit[1], sipas të cilave pavarësia e gjyqësorit duhet të garantohet nga shteti dhe sanksionohet në Kushtetutë ose në ligjin e vendit.

    34. Rekomandimi CM/Rec (2010) 12 i Komitetit të Ministrave[2] gjithashtu shprehet që pavarësia e gjyqtarit dhe gjyqësorit duhet të sanksionohet në kushtetutë ose në nivelin më të lartë ligjor të mundshëm i cili duhet të plotësohet me rregulla të tjera specifike të rregulluara në nivel legjislativ. Sipas këtij Rekomandimi, pavarësia në ushtrimin e funksioneve të gjyqtarit i referohet pavarësisë së brendshme dhe të jashtme.

    35. Pavarësia e paanësia e gjyqësorit janë shumë të lidhura me të drejtën për një proces të rregullt ligjor të rregulluar në nenin 10 të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut e shpallur nga Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara sipas të cilit “Gjithkush gëzon njëlloj të drejtën për një proces të drejtë dhe publik, para një gjykate të pavarur dhe të paanshme, për përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të veta dhe për çdo akuzë penale ndaj tij.”

    36. Po kështu, vlerat e pavarësisë e paanësisë janë të lidhura me të drejtën për një proces të rregullt në përmbushje të nenit 6 të Konventës Europiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore (KEDNj) e ratifikuar nga Republika e Shqipërisë me ligjin nr. 8137, datë 31.07.1996. Sipas nenit 6 “Në përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të tij civile ose të çdo akuze penale kundër tij, çdo person ka të drejtë që çështja e tij të dëgjohet drejtësisht, publikisht dhe brenda një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme…”. Lidhur me pavarësinë, GJEDNJ-ja në vendimin e saj Kleyn dhe të Tjerë kundër Hollandës është shprehur: “Si? është vendosur tashmë në jurisprudencën e Gjykatës, me qëllim që të përcaktohet se kur një gjykatë mund të konsiderohet “e pavarur” në këndvështrim të paragrafit 1 të nenit 6, duhet të merret parasysh, ndër të tjera, mënyra e emërimit dhe mandati i tyre, ekzistenca e mekanizmave për t’i mbrojtur nga ndërhyrjet e jashtme, si dhe ekzistenca e një pavarësie në dukje”[3]. I njëjti qëndrim është mbajtur edhe në raste të tjera[4].

    37. Parimi që përshkon nenin 6/1 të KEDNJ në lidhje me pavarësinë dhe paanshmërinë e një gjykate është ndarja e kompetencave, por as Konventa apo organet e saj nuk kanë përcaktuar mjetet më anë të të cilave do të përmbushet ky kusht. Gjithsesi nga jurisprudenca e Gjykatës së Strasburgut është e qartë se as legjislativi dhe as ekzekutivi nuk duhet të ndërhyjnë në funksionimin e gjyqësorit.

    38. Në studimin e ndarjes së pushteteve[5], autorët i referohen një sërë vendimesh të Gjykatës Europiane të të Drejtave të Njeriut (çështja Kleyn dhe të tjerë kundër Hollandës, datë 06.05.2003; çështja Pabla Ky kundër Finlandës, datë 22.09.2004; çështja Stafford kundër Mbretërisë së Bashkuar, datë 28.05.2002; çështja McGonnell kundër Mbretërisë së Bashkuar, datë 08.02.2000) dhe përmbledhtazi citojnë: “…për të përcaktuar nëse një organ mund të konsiderohet se është i “pavarur” – veçanërisht nga pushteti ekzekutiv dhe nga palët në proces, ajo merr në shqyrtim: mënyrën e emërimit të anëtarëve të tij; kohëzgjatjen e mandatit të tyre në atë funksion; ekzistencën e garancive ndaj presioneve të jashtme; si dhe faktin nëse ky organ ofron pamjen e një organi të pavarur apo jo. Për këtë arsye një gjykatë nuk është e pavarur, në qoftë se ajo nuk është në gjendje të japë një vendim e padetyruar nga asnjë lloj presioni. Një gjykatë nuk është e pavarur, nga ana tjetër edhe në qoftë se ajo pranon si të detyrueshëm për të një mendim ose këshillë të dhënë nga ana e qeverisë për akte, dispozitat e të cilave ajo duhet të interpretojë”.

    39. Vlerat themelore të magjistratit gjenden të sanksionuara edhe në një numër relativisht të lartë aktesh ndërkombëtare, ku spikasin Opinioni nr. 1(2001) i Këshillit Konsultativ të Gjyqtarëve Evropianë (CCJE) mbi Standardet që lidhen me Pavarësinë e Gjyqësorit dhe Palëvizshmërinë nga Detyra të Gjyqtarëve, Opinioni nr. 3(2002) i Këshillit Konsultativ të Gjyqtarëve Evropianë për rregullat dhe parimet e qeverisjes së sjelljes profesionale të gjyqtarëve,veçanërisht etikës, paanshmërisë dhe papajtueshmërisë me detyrën i Këshillit, Karta Universale e Gjyqtarit 1999, Rekomandimet e Kievit të OSBE-së mbi Pavarësinë Gjyqësore në Evropën Lindore, Kaukazin Jugor dhe Azinë Qendrore, Projekt Parimet mbi Pavarësinë e Gjyqësorit (Parimet e Sirakuzës) 1981, Deklarata Universale e Pavarësisë së Drejtësisë (Deklarata e Montrealit) 1983, Standardet Ndërkombëtare për Pavarësinë Gjyqësore të Mount Scopus të miratuara në 2008 dhe të rishikuara në 2015 dhe Masat për Zbatimin Efektiv të Parimeve të Bangalorit për Sjelljen Gjyqësore 2010.

     

    [1] Miratuar nga Kongresi i Shtatë Kombeve të Bashkuara në Parandalimin e Krimit dhe Trajtimin e Shkelësve të mbajtur në Milano në 26 Gusht – 6 Shtator 1985 dhe miratuar nga rezoluta e Asamblesë së Përgjithshme 40/32 e 29 Nëntor 1985 dhe 40/146 e 13 Dhjetor 1985 www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/IndependenceJudiciary.aspx

    [2] Pika 7 e Rekomandimit CM/Rec (2010) 12 të Komitetit të Ministrave të Këshillit të Europës, për shtetet anëtare mbi gjyqtarët: pavarësinë, eficensën dhe përgjegjësitë, miratuar nga Komitetit i Ministrave më 17 Nëntor 2010 wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?p=&Ref=CM/Rec(2010)12&Language=lanEnglish&Ver=original&BackColorInternet=C3C3C3&BackColorIntranet=EDB021&BackColorLogged=F5D383&direct=true

    [3] Shih vendimin Kleyn dhe të Tjerë kundër Hollandës, paragrafi 190

    [4] Shih vendimin McGonnell kundër Mbretërisë së Bashkuar, paragrafi 48

    [5] Elsa Toska Dobjani M.A. (bashkëautore), Studim ndarja e pushteteve: si ka gjetur zbatim në procesin vendimmarrës të gjykatës kushtetuese ky parim (Datë 30.06.2009)

• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  Raporte, opinione, rekomandime 

  Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve Evropianë, Opinioni nr. 1(2001) mbi Standardet që lidhen me Pavarësinë e Gjyqësorit dhe Palëvizshmërinë nga Detyra të Gjyqtarëve (Versioni në gjuhën angleze wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?p=&Ref=CCJE(2001)OP1&Sector=secDGHL&Language=true vizituar për herë të fundit më 03.05.2017); 

  Këshilli Konsultativ i Gjyqtarëve Evropianë, Opinioni Nr. 3(2002) për rregullat dhe parimet e qeverisjes së sjelljes profesionale të gjyqtarëve, veçanërisht etikës, paanshmërisë dhe papajtueshmërisë me detyrën i Këshillit (Versioni i opinionit në gjuhën angleze wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?p=&Ref=CCJE(2002)OP3&Sector=secDGHL&Language=true , vizituar për herë të fundit më 03.05.2017); 

  Komiteti i Ministrave i Këshillit të Evropës, Rekomandimi nr. (2010)12 për shtetet anëtare për gjyqtarët: pavarësia, efi?enca dhe përgjegjësitë (Versioni i rekomandimit në gjuhën angleze wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?p=&Ref=CM/Rec(2010)12&Language=true , vizituar për herë të fundit më 03.05.2017); 

  Organizata e Kombeve të Bashkuara, Parimet Themelore të Pavarësisë së Gjyqësorit, 1985 (Versioni në gjuhën angleze www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/IndependenceJudiciary.aspx vizituar për herë të fundit më 03.05.2017); 

  Shoqata Ndërkombëtare e Gjyqtarëve, Karta Universale e Gjyqtarit, 1999, (Versioni në gjuhën angleze

  www.domstol.dk/om/otherlanguages/english/publications/Publications/The%20universal%20charter%20of%20the%20jugde.pdf , vizituar për herë të fundit më 03.05.2017); 

  OSBE dhe Instituti Max Planck, Rekomandimet e Kievit mbi Pavarësinë Gjyqësore në Evropën Lindore, Kaukazin Jugor dhe Azinë Qendrore, 2010 (versioni në gjuhën angleze www.osce.org/odihr/kyivrec?download=true, vizituar për herë të fundit më 03.05.2017); 

  Komiteti i Ekspertëve me Gjyqtarë dhe Prokurorë, Projekt Parimet mbi Pavarësinë e Gjyqësorit (Parimet e Sirakuzës), 1981 (versioni në gjuhën angleze www.cristidanilet.ro/docs/Siracusa%20Principles.pdf, vizituar për herë të fundit më 03.05.2017); 

  Konferenca e Parë Botërore për Pavarësinë e Drejtësisë, Deklarata Universale e Pavarësisë së Drejtësisë (Deklarata e Montrealit), 1983, (versioni në gjuhën angleze icj.wpengine.netdna-cdn.com/wp-content/uploads/2016/02/Montreal-Declaration.pdf, vizituar për herë të fundit më 03.05.2017); 

  Shoqata Ndërkombëtare e Pavarësisë Gjyqësore, Standardet Ndërkombëtare për Pavarësinë Gjyqësore të Mount Scopus, 2008 (versioni në gjuhën angleze media.wix.com/ugd/a1a798_1ff8b15b7e4e471eb2c61226e4dc024d.pdf, vizituar për herë të fundit më 03.05.2017); 

  Grupi i Integritetit Gjyqësor, Masat për Zbatimin Efektiv të Parimeve të Bangalorit për Sjelljen Gjyqësore, 2010, (versioni në gjuhën angleze www.yargitay.gov.tr/sayfa/uluslararasi-belgeler/documents/bangaloreetigi.pdf, vizituar për herë të fundit më 03.05.2017); 

  Vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut 

  McGONNELL kundër Mbretërisë së Bashkuar, 8 Shkurt 2000 

  Kleyn dhe të Tjerë kundër Hollandës, datë 06.05.2003 

  Pabla Ky kundër Finlandës, datë 22.09.2004 

  Stafford kundër Mbretërisë së Bashkuar, datë 28.05.2002

• Materiale legjislative

  Relacioni për projektligjin “Për statusin e gjyqtarëve dhe të prokurorëve në Republikën e Shqipërisë”, www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/relacioni-1.pdf , vizituar për herë të fundit më 03.05.2017; 

  Procesverbal datë 24.06.2016 i Komisionit të Posaçëm për Reformën në Drejtësi, për shqyrtimin dhe miratimin e projektligjit “Për statusin e gjyqtarëve dhe të prokurorëve në Republikën e Shqipërisë”,

  reformanedrejtesi.al/sites/default/files/procesverbal_date_24.06.2016_0.pdf vizituar për herë të fundit më 03.05.2017;

• Dispozita të lidhura

  Kushtetuta 

  Neni 145 pika 1 “...gjyqtarët janë të pavarur dhe u nënshtrohen vetëm Kushtetutës dhe ligjeve...”; 

  Neni 145 pika 3 “...ndërhyrja në veprimtarinë e gjykatave ose të gjyqtarëve pasjell përgjegjësi...”. 

  Ligji për Statusin 

  Neni 102, pika 2 shkronja dh), “...shkelja e detyrimit të konfidencialitetit dhe të mospërhapjes së informacionit, që rezultojnë nga hetimi ose gjykimi, në proces ose i përfunduar, duke përfshirë lehtësimin për shkak të neglizhencës në bërjen publike ose shpërndarjen e informacioneve konfidenciale...”; 

  Neni 159 “...magjistrati nuk ka përgjegjësi civie për shkak të funksionit , përveç rastit kur ka treguar të paktën pakujdesi të rëndë...”; 

  Neni 130 pika 3 “...kur shkelja e pretenduar lidhet me çështje në proces në gjykatë ose në prokurori, hetimi duhet të jetë i tillë që të mos cenojë pavarësinë e magjistratit në gjykimin dhe hetimin e tyre dhe të mos konsiderohet si ndërhyrje...”; 

  Neni 102, pika 2, germa ë), “...bërja e deklaratave publike në media për çështjet, me përjashtim të komunikimeve të magjistratit të shtypit, brenda kufijve të detyrës së tij...”; 

  Neni 7, parashikimet e dispozitës në lidhje me kufizimet për shkak të funksionit“... nuk e ndalojnë magjistratin të ushtrojë përgjegjësitë si magjistrat shtypi, lidhur me marrëdhëniet me publikun në gjykata dhe në prokurori ...”; 

  Neni 14 pika 2 “... Për ushtrimin e funksionit të zëvendëskyetarit, kryetarit të seksionit, magjistratit të shtypit, këshilltarit të etikës ose të magjistratit udhëheqës, magjistrati përfiton 5 për qind shtesë page mbi pagën bruto fillestare të tij ...”;

   Nenet 6, 7 dhe 9, përshkruajnë më në detaje, kufizimet për shkak të funksionit të magjistratit, papajtueshmëritë dhe rastet e lejuara të veprimtarive jashtë funksionit; 

  Neni 10 “...Magjistratët kanë të drejtë të themelojnë shoqata ose organizata dhe të marrin pjesë në to...”; 

  Ligji nr. 97/2016 datë 06.10.2016 “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë në Republikën e Shqipërisë”; 

  Neni 10 “...Prokurorët duhet të ruajnë në çdo kohë nderin dhe dinjitetin e profesionit të tyre dhe të sillen në mënyrë profesionale, në përputhje me ligjin dhe rregullat e etikës...”; 

  Ligji nr. 98/2016 “Për organizimin e pushtetit gjyqësor në Republikën e Shqipërisë”; 

  Neni 4, pika 3“...Gjyqtarët, gjatë ushtrimit të funksionit dhe vendimmarrjes, janë të pavarur dhe të paanshëm...”; 

  Neni 4, pika 5 “...Në ushtrimin e veprimtarisë së saj, administrata gjyqësore respekton pavarësinë e gjyqtarëve, duke shmangur çdo ndërhyrje në veprimtarinë e sistemit gjyqësor...”; 

  Neni 4, pika 6 “...Çdo ndërhyrje në veprimtarinë e sistemit gjyqësor, sjell përgjegjësi sipas ligjit...”. 

  Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë 

  Nenin 245/1 “...Premtimi, propozimi ose dhënia, drejtpërdrejt ose tërthorazi, i çfarëdo përfitimi të parregullt, për vete ose për persona të tjerë, personit që premton ose siguron se është në gjendje të ushtrojë ndikim të paligjshëm në kryerjen e detyrës dhe marrjen e vendimeve nga personat që ushtrojnë funksione publike, shqiptarë ose të huaj, pavarësisht nëse është realizuar ushtrimi i ndikimit ose kanë ardhur apo jo pasojat e dëshiruara, dënohen me burgim nga gjashtë muaj deri në tre vjet dhe me gjobë nga treqind mijë deri në një milion lekë...”

• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime

  Vendime të Gjykatës Kushtetuese 

  Vendimi nr. 34, datë 10.04.2017, Shoqata Kombëtare e Gjyqtarëve dhe Unioni i Gjyqtarëve, për kushtetutshmërinë e Ligjit për Statusin; 

  Vendimi nr. 37, datë 25.04.2017, E. Dokle, Shfuqizim i vendimit gjyqësor penal për proces të parregullt ligjor; 

  Vendimi nr. 14, datë 22.05.2006, Një grup deputetësh, për kushtetutshmërinë e Ligjit nr. 9448/2005 “Për KLD”; 

  Vendimi nr. 19, datë 03.05.2007, Kyetari Kontrollit të Lartë të Shtetit dhe Avokati i Popullit, për kushtetutshmërinë e ligjit nr. 9584/2006 për pagat e institucioneve të pavarura kushtetuese; 

  Vendimi nr. 11, datë 02.04.2008, Gjykata e Rrethit Gjyqësor Durrës, për kushtetutshmërinë e nenit 315 të Kodit Penal.

• Bibliografia

  Elsa Toska Dobjani M.A. (bashkëautore), Studim ndarja e pushteteve: si ka gjetur zbatim në procesin vendimmarrës të gjykatës kushtetuese ky parim (Datë 30.06.2009); 

  Arta Vorpsi, Procesi i rregullt ligjor në praktikën e Gjykatës Kushtetuese të Shqipërisë (botimi I^rë, Botimet Maluka, 2011);

• Arkiva

  Neni 11 dhe 12 i ligjit nr. 9877, datë 18.02.2008 “Për organizimin e pushtetit gjyqësor në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar; 

  Nenet 6, 7, 17, 21, 43 të ligjit nr. 8737, datë 12.02.2001 “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar; 

  Konferenca Gjyqësore Kombëtare, Kodi i Etikës Gjyqësore, miratuar më datë 05.12.2000; 

  Urdhri Nr. 141, datë 19.06.2014 i Prokurorit të Përgjithshëm “Për miratimin e rregullave mbi etikën dhe sjelljen e prokurorëve”.