Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Neni 75 i Ligjit për Statusin synon të përcaktojë kritere të qarta për vlerësimin në mënyrë objektive dhe të paanshme të etikës dhe angazhimit ndaj vlerave profesionale Ky qëllim buron nga ideja se të gjithë magjistratët që shërbejnë në sistem duhet t’u nënshtrohen standardeve më të larta etike dhe vlerave më të larta profesionale.

    2. Në linjë me të gjitha kriteret e tjera të neneve 72, 73, 74 të Ligjit për Statusin, zbërthimi që bën neni 75 ka vlerë të dyfishtë. Së pari, i vlen magjistratëve pasi për herë të parë në ligj (dhe jo në akt nënligjor), treguesit matës janë të mirëpërcaktuar, të qartë dhe të unifikuar për të gjithë magjistratët në sistem. Përcaktimi i treguesve matës përbën garanci dhe siguri ç’ka i jep procesit të vlerësimit më shumë besueshmëri. Në të njëjtën kohë, ligjvënësi synon t’i vendosë organit vlerësues kufijtë ligjorë të vlerësimit për kriterin e etikës dhe të angazhimit ndaj vlerave profesionale. Vendosja e këtyre kufijve është e rëndësishme për të garantuar respektimin e parimit të pavarësisë së magjistratit (neni 69 shkronja a) të Ligjit të Statusit).

     

     

  • Objekti
    4. Nga pikëpamja strukturore, neni 75 bën pjesë në grupin e neneve të seksionit I “Vlerësimi i magjistratit”, kreu II “Kriteret, burimet dhe nivelet e vlerësimit”. Me anë të këtij neni, ligjvënësi përcakton tri shtylla ku mbështetet ky kriter si për gjyqtarët ashtu edhe për prokurorët pa bërë asnjë dallim midis profileve të tyre.

    5. Objekti i rregullimit të këtij neni është i shumëfishtë. Në pikën e parë prezantohen tri shtyllat e vlerësimit të kriterit “të etikës dhe angazhimit ndaj vlerave profesionale”. Këto shtylla zbërthehen në pikat e tjera të dispozitës. Përkatësisht, në pikën dy renditen treguesit bazë për vlerësimin e kriterit “të etikës së punës”, në pikën tre shtjellohet treguesi “integritet” dhe, në pikën katër përmbyllëse, renditen treguesit e paanësisë.
  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës
    6. Komente mbi pikën 1 të nenit 75. Pika 1 e nenit 75 të Ligjit për Statusin vetëm prezanton tri shtyllat ku mbështetet vlerësimi për kriterin “e etikës dhe angazhimit ndaj vlerave profesionale”, të cilat më pas shtjellohen më tej përkatësisht në pikën 2, 3 dhe 4 të këtij neni. Kjo pikë parashikon të njëjtat standarde vlerësimi si për gjyqtarët ashtu dhe për prokurorët. Në zbatim të pushtetit normativ të deleguar në nenin 2, germa “ll” dhe 171 të Ligjit për Statusin, në kuptim të nenit 118 të Kushtetutës, Këshilli i Lartë Gjyqësor (KLGJ) ka miratuar një sërë aktesh nënligjore (që përmenden më poshtë) për të plotësuar kuadrin ligjor në lidhje me vlerësimin profesional. Në të njëjtën linjë edhe Këshillit të Lartë të Prokurorisë (KLP) i është deleguar një pushtet i tillë normativ. KLP-ja ende nuk ka arritur të miratojë akte nënligjore që rregullojnë fushën e vlerësimit profesional të prokurorëve. Gjithsesi, ekziston një pritshmëri e arsyeshme se ato do të jenë “të frymëzuara” nga rregullimet “simotra” të magjistratëve gjyqtarë, me ndryshimet përkatëse që lidhen me profilin. Nisur nga kjo pritshmëri, për efekt të sqarimit të koncepteve të parashikuara në nenin 75, trajtimi/analiza i/e akteve nënligjore të miratuara nga KLGJ-ja shërben, për aq sa është e mundur, edhe për vlerësimin e aftësive organizative për prokurorinë. Aty ku ka dallime që lidhen me profilin, do të shtjellohen standardet përkatëse për sistemin prokurorial.   

     

    7. Komente mbi kuptimin e kriterit “etika dhe angazhimi ndaj vlerave profesionale”. Nga analiza e vendimit nr.264, datë 21.11.2019 të Këshillit të Lartë Gjyqësor (KLGJ), “Për miratimin e metodologjisë së pikëzimit me qëllim përcaktimin e nivelit të vlerësimit të gjyqtarit” (vendimi nr. 264/2019) rezulton se ky akt nënligjor zbërthen më tej këtë tregues. Konkretisht, në pjesën hyrëse të pikës 3 të këtij vendimi thuhet se: “Pikëzimi i treguesve bëhet sipas një rendi zbritës, bazuar në parimin kushtetues që çdo gjyqtar, për shkak të statusit të tij, ka etikë, integritet dhe shfaq paanësi në funksion. Çdo gjyqtar e fillon procesin e vlerësimit me totalin e 100 pikëve. Gjatë procedurës, pikët mund të zbriten në varësi të problematikave të shfaqura në lidhje me çdo tregues të dalë nga burimet e vlerësimit krahasuar me ligjin, standardet e etikës dhe rregullat e sjelljes të miratuara nga KLGJ-ja të cilat interpretohen në përputhje me Parimet e Bangalore për sjelljen gjyqësore dhe komentarin përkatës si dhe parimet për etikën gjyqësore të përpunuara nga Rrjeti Europian i Këshillave Gjyqësorë (ENCJ)”[1]. Akti i lartpërmendur përcakton qartë se çdo gjyqtar i sistemit prezumohet se gëzon etikën profesionale në mënyrën më të lartë të mundshme. Në një farë mënyrë, ai/ajo prezumohen si “gjyqtari ideal” që mishëron plotësisht këtë vlerë profesionale. Kjo shmang çdo paragjykim dhe pabarazi në proces duke i vendosur të gjithë gjyqtarët në kushte të barabarta. Për rrjedhojë, i takon KLGJ-së (si organ vlerësues) që në kuadër të procesit të vlerësimit, të vërtetojë rrethana/fakte të kundërta në mënyrë që të justifikohet ulja e pikëve. Në të njëjtën kohë, në këtë akt KLGJ-ja përcakton/deklaron që për efekt të interpretimit të rrethanave (që do të konstatohen) do t’i përmbahet frymës së Kodit Bangalore (dhe komentarit përkatës) si dhe parimeve të ENCJ-së. Qëndrimi/deklarimi për t’iu nënshtruar këtyre standardeve i formuluar në këtë mënyrë reflekton përgjegjësinë e KLGJ-së ndaj respektimit të këtyre standardeve. Kodi i Bangalores, në nivel ndërkombëtar, përbën burimin dhe udhërrëfyesin kryesor në lidhje me parimet e etikës në profesion, integritetin dhe paanësinë. Materializimi i këtij vullneti në dokument është garanci për gjyqtarët për një vlerësim dhe zbatim të drejtë të ligjit.  

     

    7. Komente mbi pikën 2 të nenit 75. Kuptimi i termit “etika në punë”. Nga leximi i pikës 2 të nenit 75 rezulton se ligjvënësi ka listuar në mënyrë jo shteruese treguesit matës për kriterin “etika në punë” në lidhje me angazhimin dhe përgjegjshmërinë në funksion. Formulimi “të tilla si...” lë hapësirën e nevojshme për KLGJ-në të përcaktojë indikatorë të tjerë matës që do të konsiderohen ose rezultojnë të nevojshëm. Vendimi nr.264/2019 përkufizon etikën në punë “si sjellje të kujdesshme, objektive, me vetëpërmbajtje dhe maturi të gjyqtarit gjatë ushtrimit të detyrës në mënyrë korrekte, të ndërgjegjshme, sistematike dhe në kohë të arsyeshme”. Etika e gjyqtarit përkufizohet si qëllimi për të bërë mirë, me qëllimin e një të mire të përbashkët gjatë ushtrimit të funksionit[2]. Etika edhe pse është një koncept thelbësor në “rolin/detyrat e gjyqtarit”, ende mbetet jo i mirë përcaktuar. Kjo për arsye se ky koncept duhet të kontekstualizohet në kuptimin historik, gjeografiko-social dhe politik në të cilin operon (ushtron funksionin) gjyqtari^[3]. Për rrjedhojë, kuptimi i etikës ka të bëjë me qasjen historike, si dhe zhvillimin shoqëror dhe politik të vendit ku ushtron funksionin gjyqtari. ENCJ ka theksuar se pritshmëritë e shoqërisë ndaj gjyqtarëve (dhe sistemit gjyqësor) kanë çuar ndër vite në ridimensionimin e kuptimit të etikës gjyqësore^[4]. Kjo i vë gjyqtarët përpara përgjegjësive etike të reja në përputhje me këtë rol. Në Shqipëri koncepti i etikës së magjistratit gjithashtu ka evoluar dhe ka marrë një kuptim me të vërtetë/real pas Ndryshime Kushtetuese të vitit 2016 dhe sidomos nisjes së procesit të rivlerësimit kalimtar të magjistratëve. Në tërësi procesi i rivlerësimi ridimensionoi kuptimin mbi etikën në sistem. Deri në atë moment, edhe pse kuadri ligjor përmbante dispozita që rregullonin këtë aspekt, niveli i vetëdijes së sistemit për kuptimin e këtij virtyti ishte në nivele larg atyre që mund të konsiderohen të kënaqshme. Në të kaluarën, de facto kanë ekzistuar shumë sjellje të gjithëpranura nga aktorët e sistemit (por jo vetëm) që në fakt janë larg atyre standardeve etike që mishërojnë magjistratët në vendet e BE-së. Këto tashmë janë “lessons learned” për magjistratët dhe sistemin në tërësi dhe do të merren parasysh edhe nga Këshillat gjatë zbatimit të skemës së vlerësimit apo procedimit disiplinor. Përkufizimi i zgjedhur nga KLGJ-ja duket sikur mbështetet në idenë se etika profesionale nënkupton katër aftësi/kompetencë/cilësi: sjellje të kujdesshme, objektive, me vetëpërmbajtje dhe maturi të gjyqtarit. Këto janë parakushte që “gjyqtari ta ushtrojë detyrën në mënyrë korrekte, të ndërgjegjshme, sistematike dhe në kohë të arsyeshme”. Ato janë të natyrës personale të vetë gjyqtarit dhe duhen diferencuar nga vlerat që janë thelbësore për sistemin gjyqësor në tërësi (të tilla, si: pavarësia, përgjegjshmëria, trajtimi i barabartë, transparenca etj.).

     

     

    8. Sipas pikës 2 të nenit 75 të Ligjit për Statusin, treguesi i etikës matet nga burimet e vlerësimit, të tilla, si: rezultati i ankesave dhe verifikimi i tyre, mendimi i kryetarëve dhe vendimet përfundimtare për masat disiplinore brenda periudhës përkatëse të vlerësimit. Siç u përmend më sipër në pikën 7, sipas vullnetit të ligjvënësit këta indikatorë nuk janë shterues. Këtë hapësirë të akorduar, KLGJ-ja e ka “shfrytëzuar” duke parashikuar se: “Vlerësuesi përqendrohet në vendimet përfundimtare për masat disiplinore brenda periudhës së vlerësimit, rezultatet e ankesave dhe verifikimi i tyre, në vlerësimin e gjyqtarit dhe të kryetarit”. Për sa më sipër, “vlerësimi i gjyqtarit” është përfshirë si indikator shtesë matës. Në fakt sipas, nenit 77, germa “ç” të Ligjit për Statusin vlerësimi i magjistratit (ose vetëvlerësimi) është një nga burimet e vlerësimit profesional.

     

    9. Komente mbi pikën 3 të nenit 75. Integriteti i gjyqtarit. Gjyqtari duhet ta ushtrojë funksionin me integritet në interes të drejtësisë dhe shoqërisë. Sa më sipër përbën një detyrim dhe domosdoshmëri. Detyrimi për integritet ekziston si në jetën publike ashtu edhe në jetën e tij private[5]. Njësoj si koncepti “etika” edhe për konceptin “integritet” nuk ekziston një përkufizim i mirëpërcaktuar. Gjykimi nëse një sjellje është me integritet duhet të bëhet nga këndvështrimi i “vrojtuesit të arsyeshëm” (reasonable observer). Rolin e vrojtuesit të arsyeshëm në këtë rast do të duhet ta luajë Këshilli si institucioni vlerësues i sjelljeve. Ligji duket sikur e kufizon këtë kriter “...me imunitetin e tij/saj ndaj çdo ndikimi ose presioni të jashtëm”. Pra, pyetja që shtrohet në vlerësim është se sa imun është/ka qenë një gjyqtar ndaj ndikimit ose presionit të jashtëm. Vendimi nr.264/2019 e ka zbërthyer këtë togfjalësh si vijon: “...Parimet e Bangalore nuk kanë shkallë integriteti të përkufizuara si të tilla. Integriteti është një karakteristikë që gjyqtari e ka ose nuk e ka. Integriteti është absolut. Në gjyqësor, integriteti është më shumë se një virtyt, është një domosdoshmëri”. Nga sa më sipër vihet re që ky formulim është pjesërisht i njëjti me atë që gjendet në Komentarin e Parimeve Bangalore. Termi “ndikim”‚ apo “presion i jashtëm” do të vlerësohen rast pas rasti‚ bazuar në kuadrin ligjor shqiptar dhe Parimet Bangalore (shiko pikën 7 të Komenteve ku analizohet vullneti për t’u nënshtruar këtyre parimeve). Vendimi i lartpërmendur liston dy elemente përbërëse thelbësore të integritetit: (I) shmangia e shfaqjes së pahijshme dhe (II) nderin dhe dinjitetin. Përkatësisht, vendimi evidenton rëndësinë përkatëse të tyre. Në thelb këto janë dy “detyrime” që rrjedhin nga integriteti^[6]. Për sa i takon pikës (I) vendimi shprehet se: “Shmangia e shfaqjes së pahijshme është themelore për integritetin. Gjatë marrjes së vendimeve, gjyqtarët duhet të përpiqen të shmangin të gjitha paragjykimet që mund të dëmtojnë ose të konsiderohen si të dëmshme për gjykimin e tyre. Gjyqtarët nuk duhet të tregojnë favor apo disfavor në lidhje me çështjet, palët, ose avokatët, në çështjet përpara gjykatës”. Edhe në këtë rast, KLGJ-ja nuk ka dhënë një përkufizim të togfjalëshit shmangie e shfaqjeve të pahijshme. Teksti i lartpërmendur duket sikur i tregon gjyqtarëve atë që ata “nuk duhet të bëjnë” gjatë gjykimit të çështjes duke evituar sjelljen e pahijshme si dhe shfaqje që tregojnë favor/disfavor në lidhje me çështjet, palët ose avokatët. Pra, duket sikur ka një lidhje kauzale midis sjelljes së pahijshme dhe ecurisë së çështjes. Në lidhje me pikën (II) si më sipër, vendimi parashtron se: “Një gjyqtar gëzon nder dhe dinjitet për publikun kur ai transmeton vlera personale dhe profesionale dhe konsiderohet një model për të tjerët”. Sërish konstatohet mungesa e një përkufizimi për fjalën “nder” apo “dinjitet”. Sipas këndvështrimit të KLGJ-së, një gjyqtar i gëzon këto virtyte kur konsiderohet “model”. Titullin “model” (ose shembull) mund të meritojë vetëm ai/ajo magjistrat që mishëron dhe vë në jetë vlerat më të larta të integritetit në çdo moment brenda dhe jashtë ushtrimit të funksionit. Të qenurit “model” është një ideal brenda një shoqërie dhe realiteti të caktuar që të gjithë duhet të synojnë ta arrijnë. Sidomos qenia një ideal e bën edhe më të rëndësishëm, kontekstualizimin. Ai është një element thelbësor që duhet mbajtur parasysh gjatë interpretimit të indicieve/të dhënave/informacioneve për sjelljen e magjistratit.

     

    10. Indikatorët matës të integritetit sipas ligjit janë: rezultati i ankesave dhe verifikimi i tyre, mendimi i kryetarëve dhe vendimet përfundimtare për masat disiplinore brenda periudhës përkatëse të vlerësimit dhe/ose raportet e Inspektoratit të Lartë të Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesave[7]. Zgjedhja e formulimit të ligjvënësit me togfjalëshin “të tilla si..” lë hapësin e nevojshme për KLGJ-në që të përcaktojë indikatorë të tjerë matës që do të konsiderohen ose rezultojnë të nevojshëm. Në zbatim të sa më sipër, vendimi parashikon se: “...Në vlerësimin e gjyqtarit dhe caktimin e pikëve Këshilli mund të marrë parasysh nëse burimet e vlerësimit përmbajnë informacione mbi sjellje të gjyqtarit, të tilla si: - mungesë vëmendjeje dhe interesi për respektimin dhe dinjitetin e individëve; - keqpërdorimi i kohës së punës, personelit dhe burimeve për qëllime private; - përdorimi i substancave të ndaluara; - çdo sjellje dhe veprimtari tjetër që cenon apo rrezikon të cenojë imazhin dhe figurën publike të gjyqtarit, gjykatës dhe të sistemit të drejtësisë”. Në vendosjen e pikëve për këtë kriter, Këshilli mund të marrë në konsideratë opsionet: “a) nëse ka informacione mjaftueshëm të besueshme se gjyqtarit i mungon integriteti, Këshilli do të caktojë minimumin e pikëve të mundshme; b) nëse nuk ka informacione në dispozicion që tregojnë se gjyqtarit i mungon integriteti, konkluzioni duhet të jetë në favor të gjyqtarit dhe Këshilli do të caktojë maksimumin e pikëve të mundshme”. Në fund të kësaj nënpikë Këshilli angazhohet se: “Të dhënat e dala nga burimet e vlerësimit do të analizohen në mënyrë objektive duke shmangur qëndrimin subjektiv të vlerësuesit apo anëtarit të Këshillit, të krijuar mbi bazën e njohjeve personale me gjyqtarin”. Ky formulim duket sikur ka më shumë karakter deklarativ për të dërguar sinjale qetësuese dhe ri-siguruese ndaj gjyqtarëve në lidhje me objektivitetin e vlerësimit. Kjo pasi parimi i objektivitetit është një nga parimet bazë të çdo procedure administrative i parashikuar në nenin 14 të Kodit të Procedurave Administrative[8], të cilën duhet ta respektojë edhe KLGJ-ja. Sipas nenit 97, pika 3 të ligjit për “Qeverisjen e Sistemit të Drejtësisë”[9]: “Këshilli i Lartë Gjyqësor zbaton Kodin e Procedurave Administrative të Republikës së Shqipërisë në çdo rast ose situatë tjetër që nuk parashikohet shprehimisht nga ky ligj”.

     

    11.  Komente mbi pikën 4 të nenit 75. Paanësia e gjyqtarit. Paanësia dhe perceptimi i publikut për paanësinë janë, së bashku me pavarësinë, thelbësore për gjykimin e drejtë[10]. Pavarësia e gjyqtarit (magjistratit) nënkupton mungesën e çdo paragjykimi ose ideje/mendimi të parapërcaktuar gjatë dhënies së vendimit si dhe çdo procedurë që është miratuar përpara dhënies së vendimit[11]. Vendimi nr.264, datë 21.11.2019 i KLGJ-së jep një përkufizim për paanësinë duke përcaktuar se ajo: “...nënkupton mungesë paragjykimi në favor ose kundër palëve, apo grupeve të veçanta. Këshilli do të vlerësojë këtu imunitetin ndaj çdo ndikimi ose presioni të jashtëm, aftësinë e gjyqtarit për të shmangur një konflikt të mundshëm interesi që ndikon ose mund të krijojë dyshime për paanësinë e tij, si dhe respektimin e çështjeve të grupeve në nevojë, duke përfshirë edhe çështjet e barazisë gjinore dhe të pakicave. Gjyqtari duhet të jetë i drejtë dhe të duket si i tillë. Paraqitja dhe cilësia e drejtësisë janë thelbësore”. Vendimi i lartpërmendur vë theksin te paraqitja (imazhi) e të bërit drejtësi. Kjo natyrshëm lidhet me perceptimin, ndjeshmëritë dhe besimin e publikut në sistemin gjyqësor. Ishte pikërisht, ndër të tjera edhe rënia e dukshme e besimit të publikut në sistemin e drejtësisë që çoi në miratimin e Ndryshimeve Kushtetuese në vitin 2016 që i hapi rrugë edhe procesit të rivlerësimit kalimtar të magjistratëve. Për sa kohë ky besim është i lëkundur apo jo në nivele të kënaqshme, atëherë vetë sistemi (gjyqtarët dhe organet qeverisëse) duhet të shohin brenda vetes se çfarë duhet përmirësuar dhe të ndryshohet më tej në mënyrë që besimi të jetë në nivele të kënaqshme. Vendimi i lartpërmendur i KLGJ-së përcakton dy njësi matëse për këtë kriter: (I) përdorimin ose jo të gjuhës diskriminuese si dhe (II) numrin tejet të lartë të kërkesave të pranuara të palëve për përjashtimin e gjyqtarit. Përsa i takon njësisë matëse sipas pikës (I), parë nga një këndvështrim më i gjerë, ajo është derivat i parimit kushtetues[12] të trajtimit të barabartë të çdo personi në procesin gjyqësor, duke vlerësuar dhe respektuar individualitetin dhe veçoritë (specifikat) e secilit. Parimi i trajtimit të barabartë është shumë i gjerë/gjithëpërfshirës dhe përmban disa elemente që nuk lidhen vetëm me përdorimin/mospërdorimin e gjuhës diskriminuese, por me veprime konkludente apo vendimmarrje të tjera të gjyqtarit në proces. Njëra nga këto elemente është edhe përdorimi/mospërdorimi i gjuhës jo diskriminuese. Si burime vlerësimi lidhur me këtë kriter, shërbejnë dokumentet ligjore të dorëzuara nga gjyqtari dhe aktet e dosjeve të përzgjedhura me short, duke përfshirë edhe regjistrimet e seancave me mjete audio ose video. Njësia tjetër matëse sipas pikës (II) lidhet me kërkesat e pranuara të palëve për përjashtim të gjyqtarit për rastet e parashikuara në nenet 18 të Kodit të Procedurës Penale apo 72 i Kodit të Procedurës Civile. Sa më sipër, matet me kërkesat e administruara në dosjen gjyqësore dhe sistemin elektronik për rishortimin e çështjes te një gjyqtar tjetër. Sipas vendimit, pikëzimi i këtij treguesi bëhet sipas një rendi zbritës bazuar në parimin kushtetues që çdo gjyqtar për shkak të statusit të tij është dhe duhet të shfaqë paanësi në funksion. Në bazë të kësaj qasjeje, çdo gjyqtar e fillon procesin e vlerësimit me totalin e 15 pikëve referuar këtij kriteri. Gjatë procedurës së vlerësimit nëse konstatohet se numri i kërkesave të pranuara të palëve për përjashtim është “tejet i lartë”, gjyqtari do të vlerësohet me pikët minimale. Për sa i takon togfjalëshit “tejet i lartë”, vetë vendimi tenton të japë një përkufizim duke u shprehur se: “Për të vendosur ...është apo jo “tejet i lartë”, vlerësuesi, rast pas rasti, nuk përqendrohet vetëm në numrin e vendimeve të pranuara për përjashtimin e gjyqtarit, por analizon dhe krahason edhe tregues të tjerë të dalë nga burimet e vlerësimit, si për shembull raportin ndërmjet kërkesave për heqje dorë të paraqitura nga gjyqtari, me kërkesat e pranuara të palëve për përjashtimin e tij”. Në të vërtetë vendimi nuk jep një përkufizim të qartë, por përcakton që masa “tejet e lartë” do të vendoset rast pas rasti. Togfjalëshi i zgjedhur si njësi matëse për uljen e pikëve logjikisht nënkupton që numri i rasteve të përjashtimit duhet të kalojë dukshëm numrin e rasteve “mesatare” të përjashtimeve. Kështu për shembull, si referencë për këtë mesatare mund të shërbejnë shifrat e përjashtimeve të gjyqtarëve të tjerë në po atë gjykatë ose në gjykata të të njëjtës madhësi. Pra, gjyqtari duhet të ketë dukshëm më shumë raste përjashtimi se sa kolegët e gjykatës në mënyrë që ky aspekt ta penalizojë atë duke i ulur pikë në proces. Gjithsesi, vlerësimi rast pas rasti ngelet një proces delikat që duhet ushtruar me maturi dhe përgjegjshmëri nga vlerësuesi (Këshilli) brenda kontekstit të një realiteti. Kështu për shembull në gjykata të vogla kërkesat për përjashtim mund të jenë më të larta se në gjykatat e mesme duke pasur parasysh numrin e pakët të gjyqtarëve. Më tej, luan edhe rol fakti nëse gjyqtari ushtron detyrën në një qytet (gjykatë) që është edhe vendlindja dhe vendbanimi i tij/saj për një kohë të gjatë. Për rrjedhojë, njohjet e tij shoqërore dhe familjare janë të tjera nga kolegët që nuk e kanë këtë lidhje. Pra, vetëm numri nuk duhet të shërbejë si tregues për uljen e pikëve. Numri duhet të analizohet me kujdes me të dhënat e tjera të disponueshme si dhe brenda kontekstit të një realiteti.

     

    [1] Deri në momentin e hartimit të këtyre komenteve, Këshilli i Lartë i Prokurorisë nuk ka miratuar një akt të ngjashëm me vendimin e KLGJ-së.

    [2] Shih Eric. J.Maitrepierre “Ethics, deontology, disipline of judges and prosecutors in France”, fq.255 https://www.unafei.or.jp/publications/pdf/RS_No80/No80_29VE_Maitrepierre.pdf  (Shënim: teksti është përkthimi i autores.) Gjithashtu, Black's Law Dictionary e përkufizon “etikën” si diçka që ka të bëjë me veprime të moralshme, sjellje, motive ose karakter; gjithashtu si emocione etike, si ndjesi morale, detyrime ose sjellje; diçka që përmban perceptime për moralin, profesionalisht e drejtë, si dhe sjellje në përputhje me standardet profesionale të sjelljes. Black Law Dictionary with Pronunciations, Sixth Edition, Centennial Edition (1891-1991), fq.553 (Shënim: teksti është përkthimi i autores.)

    [3] Shih “Judicial ethics: exploring misconduct and accountability for judges”, A. Wayne MacKay,  http://cjei.org/publications/mackay.html (Shënim: teksti është përkthim i autores.)

    [4] Shih Opinioni nr.3 (2002) i Këshillit Konsultativ të Gjyqtarëve Europianë (CCJE) ‘On the principles and rules governing judges’ professional conduct, in particular ethics, incompatible behaviour and impartiality’, parag.11; (Shënim: teksti është përkthim i autores.)

    [5] Shih Judicial Ethics Report 2009-2010- ENCJ Working Group, fq.3. https://www.encj.eu/images/stories/pdf/ethics/judicialethicsdeontologiefinal.pdf (Shënim: teksti është përkthim i autores.)

    [6] Po aty.

    [7] Ky institucion është organizuar dhe funksionon sipas ligjit nr.9049, datë 10.4.2003, “Për deklarimin dhe kontrollin e pasurive, të detyrimeve financiare të të zgjedhurve dhe të disa nëpunësve publikë”.

     

    [8] Shih nenin 14 të Kodit të Procedurave Administrative, i cili parashikon: “Gjatë ushtrimit të veprimtarisë administrative, organet publike marrin në konsideratë dhe i japin rëndësinë e duhur të gjitha kushteve, të dhënave dhe provave që lidhen me procedurën administrative”.

    [9] Shih ligjin nr. 115/2016, “Për organet e qeverisjes së sistemit të drejtësisë”.

    [10] Shih Judicial Ethics Report 2009-2010- ENCJ Working Group, fq.4.  https://www.encj.eu/images/stories/pdf/ethics/judicialethicsdeontologiefinal.pdf (Shënim: teksti është përkthim i autores.)

    [11] Po aty.

    [12] Neni 18 i Kushtetutës.

  • Konteksti historik
    12. Në Shqipëri, përpara miratimit të Ligjit për Statusin, sistemi i vlerësimit i gjyqtarëve dhe prokurorëve ishte rregulluar në mënyrë të copëzuar, i ndarë veç për secilën kategori. Brenda ndarjes së madhe, rregullimi ekzistonte në ligje të ndryshme dhe akte nënligjore sidomos për gjyqtarët.

     

    13. Në kuadrin e shfuqizuar ligjor, ligji nr.8737, datë 12.2.2001, “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë në Republikën e Shqipërisë” në nenin 42 përmbante rregullime në lidhje me kriteret, mënyrën, nivelet dhe procedurat e vlerësimit profesional. Prokurori i Përgjithshëm në zbatim të dispozitës së sipërcituar kishte miratuar “Rregulloren për sistemin e vlerësimit të punës dhe të aftësive profesionale e morale të prokurorëve”^[1]. Sipas nenit 44 të këtij akti: “Prokurori vlerësohet për respektimin e disiplinës në punë për përmbushje me besnikëri të disiplinës formale dhe të disiplinës së punës dhe angazhimeve profesionale, personale, morale dhe etike në ushtrimin e funksioneve në zbatim të Kushtetutës dhe ligjeve, duke ruajtur të pastër figurën e prokurorit”.

     

    14. Vendimi nr.261/2, datë 14.4.2010 i Këshillit të Lartë të Drejtësisë (KLD), miratuar në zbatim të dispozitave të ligjit nr.8811, datë 17.5.2001, “Për organizimin dhe funksionimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë” parashikonte se vlerësimi profesional dhe etik kryhet sipas kritereve: a) grupi i aftësive profesionale të përgjithshme, organizuese dhe zbatuese; b) grupi i aftësive profesionale juridike dhe teknike; c) grupi i kapacitetit njerëzor dhe angazhimit profesional. Neni 13 parashikonte në pikën “a” etikën e gjyqtarit gjatë dhe jashtë procesit gjyqësor si element matës. Sipas nenit 14 të po këtij vendimi, me këtë kriter vlerësohen aftësitë komunikuese të gjyqtarit gjatë seancave gjyqësore, si dhe mënyra e sjelljes së tij.

     

    15. Në dokumentin Analiza e Sistemit të Drejtësisë, miratuar nga Komisioni i Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë me vendimin nr.14, datë 30.7.2015, Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë, në lidhje me sistemin e vlerësimit të prokurorëve ka vërejtur se: “...Vlerësimi paraprak i punës së prokurorit kryhet nga drejtuesi i prokurorisë. Nuk ka një procedurë të standardizuar vlerësimi, të shoqëruar me kriteret specifike për matjen e aftësive, kompetencës dhe integritetit. Gjithashtu, nuk ofrohet mundësia për të ankimuar rezultatet e vlerësimit ose vendimin e emërimit’[2]. Bazuar në këto gjetje dhe duke marrë për bazë rekomandimet në opinionet nr.11 (2016) dhe nr. 13 (2018), të CCPE-së, Kuvendi adresoi mangësitë e evidentuara duke krijuar një sistem vlerësimi që përqafon standardet e vendosura nga ky Këshill dhe që forcon pavarësinë (autonominë) e prokurorit. Në lidhje me sistemin e vlerësimit të gjyqtarëve, Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë ka parashtruar se: “... ligji nuk parashikon shprehimisht, qartë dhe mjaftueshëm çështjet që lidhen me kriteret, procedurat dhe kompetencat për vlerësimin profesional të gjyqtarëve. Me ndonjë përjashtim, këto çështje përgjithësisht janë trajtuar me akte nënligjore të nxjerra nga vetë KLD-ja, gjë që nuk kënaq standardin e parashikimit nga ligji të çështjeve që lidhen me statusin e gjyqtarit”^[3].

     

     

    [1] http://ëëë.pp.gov.al/ëeb/regullore_e_sist_vler_te_prokuroreve_758.pdf

    [2] Shih Analizën e Sistemit të Drejtësisë, qershor 2015, fq. 66.

    [3] Shih Analizën e Sistemit të Drejtësisë, qershor 2015, fq. 66.

  • Legjislacioni ndërkombëtar

    16. Shumë dokumente ndërkombëtare nënvizojnë se në çdo sistem kërkohet që prokurori të sillet në një “mënyrë gjyqësore” duke nënkuptuar se edhe aftësitë që duhet të tregojë një prokuror janë të ngjashme me ato të një gjyqtari . Këshilli Europian i Këshillave Gjyqësorë (ENCJ) ka pranuar se termi “gjyqësor/i” në një kuptim më të gjerë nuk përfshin vetëm gjyqtarët, por edhe prokurorët . Prandaj, kur përmendet pavarësia e gjyqësorit duhet të mbahet parasysh edhe pavarësia e prokurorit, pasi “misionet” e tyre plotësojnë njëra-tjetrën. Të dyja këto “misione” janë parakusht për një gjykim të drejtë dhe mungesa e njërit prej tyre cenon procesin e dhënies së një vendimi gjyqësor të drejtë .

    17. Një prej dokumenteve bazë ndërkombëtare të përdorura në hartimin e pjesës IV “Vlerësimi i Magjistratit” që citohet edhe në relacionin shpjegues është udhëzimi i miratuar nga Kongresi i 8 i Kombeve të Bashkuara “Për rolin e prokurorëve në parandalimin e krimit dhe trajtimit të të akuzuarve” miratuar më 27 gusht 1990. Në këtë dokument listohen parimet që duhet të udhëheqin një prokuror në ushtrimin e detyrës.

    Në nivel ndërkombëtar dokumente të tjera që analizojnë aspekte të vlerësimit individual të prokurorit janë: Rekomandimi 19 (2000) i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Europës në lidhje me rolin e prokurorit në sistemin e drejtësisë penale; Standardet e përgjegjësisë profesionale dhe të detyrave kryesore si dhe të drejtave të prokurorëve të miratuara nga Shoqata Ndërkombëtare e Prokurorëve (International Association of Prosecutors (IAP)); Deklarata Bordeaux e Këshillit Konsultativ Europian të Gjyqtarëve (CCJE) dhe e Këshillit Konsultativ Europian të Prokurorëve (CCPE) në lidhje me “Pozicionin e gjyqtarit dhe prokurorit në shoqërinë demokratike”; Udhëzimet Europiane për Etikën dhe Sjelljen e Prokurorit, Këshilli i Europës, Udhëzimet e Budapestit 2000; Opinioni 11 (2016) i Consultative Council of European Prosecutors (CCPE) për “Kualitetin dhe eficiencën e punës së prokurorit, duke përfshirë luftën kundër terrorizmit dhe krimit të rëndë dhe të organizuar”.

    18. Një prej dokumenteve bazë ndërkombëtare të përdorura në hartimin e pjesës IV “Vlerësimi i Magjistratit” që citohet edhe në relacionin shpjegues është Opinioni i CCJE nr. 11 (2014), Mbi Vlerësimin e Punës së Gjyqtarëve, Cilësinë e Drejtësisë, dhe Respektin për Pavarësinë e Gjyqësorit. Ky opinion parashtron mënyrën e organizimit të sistemeve të ndryshme të vlerësimit në shtete të BE-së si dhe përmban rekomandime në lidhje më sistemin e vlerësimit. Në nivel ndërkombëtar dokumente të tjera që analizojnë aspekte të vlerësimit individual të magjistratit janë: Rekomandimi i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Europës CM/Rec(2010)12 miratuar më 17.11.2010 për gjyqtarët: pavarësia, eficenca dhe përgjegjësitë për raportin e periudhës 2012-2013 të Rrjetit Europian të Këshillave për Gjyqësorin (ENCJ) mbi standardet minimale lidhur me vlerësimin e performancës profesionale dhe mos-heqjen nga detyra të anëtarëve të gjyqësorit (më poshtë raporti i ENCJ-së) ; Rekomandimet e Kievit të OSBE-së për pavarësinë e gjyqësorit në Europën Juglindore, Kaukazin Jugor dhe Azinë Qendrore (2010) – administrata gjyqësore, përzgjedhja dhe llogaridhënia (më poshtë Rekomandimet e Kievit).

• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  - Udhëzimi i miratuar nga Kongresi i 8 i Kombeve të Bashkuara “Për rolin e prokurorëve në parandalimin e krimit dhe trajtimit të të akuzuarve” miratuar më 27 gusht 1990, (version në gjuhën angleze, https://www.ohchr.org/Documents/ProfessionalInterest/prosecutors.pdf, vizituar për herë të fundit më 27.12.2019).

  - Opinioni i Consultative Council of European Prosecutors (CCPE) nr.11 (2016) në lidhje me cilësinë dhe eficiencën e punës së prokurorit, duke përfshirë luftën kundër terrorizmit dhe krimit të organizuar (version në gjuhën angleze, https://rm.coe.int/16807474b9 vizituar për herë të fundit më 22.11.2019).

  - Standardet e përgjegjësisë profesionale dhe të detyrave kryesore, si dhe të drejtave të prokurorëve të miratuara nga Shoqata Ndërkombëtare e Prokurorëve (International Association of Prosecutors (IAP)), (version në gjuhën anglezë, https://www.iap-association.org/getattachment/Resources-Documentation/IAP-Standards-(1)/IAP_Standards_Oktober-2018_FINAL_20180210.pdf.aspx, vizituar për herë të fundit në datën 22.11.2019).

  - Deklarata Bordeaux e Këshillit Konsultativ Europian të Gjyqtarëve (CCJE) dhe e Këshillit Konsultativ Europian të Prokurorëve (CCPE) në lidhje me “Pozicionin e gjyqtarit dhe prokurorit në shoqërinë demokratike” (version në gjuhën angleze, https://www.csm.it/documents/46647/0/Bordeaux+declaration.pdf/78d90cc3-a712-4835-8467-78820d658967, vizituar për herë të fundit në datën 10.12.2019).

  - Opinioni nr.3 (2002) i Këshillit Konsultativ të Gjyqtarëve Evropian (CCJE) ‘On the principles and rules governing judges’ professional conduct, in particular ethics, incompatible behaviour and impartiality’, https://rm.coe.int/16807475bb vizituar për herë të fundit në datën 10.6.2020).

  - Më tej, edhe Komentari i Parimeve Bangalore, që në nivel ndërkombëtar konsiderohet si busulla orientuese për sjelljet etike dhe profesionale të magjistratëve. https://www.unodc.org/documents/nigeria/publications/Otherpublications/Commentry_on_the_Bangalore_principles_of_Judicial_Conduct.pdf vizituar për herë të fundit në datën 10.06.2020).

  - Judicial Ethics Report 2009-2010- ENCJ Working Group, fq.4 https://www.encj.eu/images/stories/pdf/ethics/judicialethicsdeontologiefinal.pdf vizituar për herë të fundit në datën 10.6.2020).

   

• Materiale legjislative

  - Analizë e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri, hartuar nga Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë dhe miratuar nga Komisioni i Posaçëm për Reformën në Drejtësi me vendimin nr.14, datë 30.7.2015.

  - Relacioni për projektligjin “Për statusin e gjyqtarëve dhe të prokurorëve në Republikën e Shqipërisë”.

• Dispozita të lidhura

  Kushtetuta:

  - Neni 18

  1. Të gjithë janë të barabartë përpara ligjit.
  2. Askush nuk mund të diskriminohet padrejtësisht për shkaqe të tilla si gjinia, raca, feja, etnia, gjuha, bindjet politike, fetare a filozofike, gjendja ekonomike, arsimore, sociale ose përkatësia prindërore.
  3. Askush nuk mund të diskriminohet për shkaqet e përmendura në paragrafin 2, nëse nuk ekziston një përligjje e arsyeshme dhe objektive.

  - Neni 147/a: KLGJ ushtron funksionet e mëposhtme: a) emëron, vlerëson, ngre në detyrë dhe transferon gjyqtarët e të gjitha niveleve....

  - Neni 149/a: KLP ushtron funksionet e mëposhtme: a) emëron, vlerëson, ngre në detyrë dhe transferon prokurorët e të gjitha niveleve....

   

  Ligji:

  - Neni 18 i Kodit të Procedurës Penale.

  - Neni 72 i Kodit të Procedurës Civile.

  - Neni 14 i Kodit të Procedurave Administrative.

  - Neni 97, pika 3 i ligjit për Qeverisjen e Sistemit të Drejtësisë

• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia

  - Eric. J.Maitrepierre ‘Ethics, deontology, disipline of judges and prosecutors in France’, fq.255 https://www.unafei.or.jp/publications/pdf/RS_No80/No80_29VE_Maitrepierre.pdf 

   

• Arkiva

  A. Ligje

  - Neni 2 i ligjit nr.8811, datë 17.5.2001, “Për organizimin dhe funksionimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë”.
  - Neni 42 i ligjit nr.8737, datë 12.2.2001, “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë në Republikën e Shqipërisë”.

  B. Akte nënligjore

  - Vendimi nr.261/2, datë 14.4.2010 i KLD-së, “Për sistemin e vlerësimit të gjyqtarëve”.
  - Rregullore “Për sistemin e vlerësimit të punës dhe të aftësive profesionale e morale të prokurorëve”, miratuar me urdhër të Prokurorit të Përgjithshëm.