Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Norma ka si qëllim të përcaktojë rregullin e përgjithshëm për çmuarjen e provave në procesin penal dhe, në veçanti, rregullat e posaçme për çmuarjen e indicjeve (provave të tërthorta) dhe të deklarimeve të personit të akuzuar, si në rastin kur ka pozitën procedurale të bashkëtëpandehurit në të njëjtën vepër penale, ashtu edhe të të pandehurit në një procedim që lidhet me të.

     

  • Objekti
    2. Norma ka objekt të trefishtë, ndaj është strukturuar në tri paragrafe të veçanta:objekti i përgjithshëmi saj është kufizimi i çdo nisme për të paracaktuar me ligj vlerën e provave, si dhe normimi i metodëssë çmuarjes së lirë të tyre, duke vlerësuar fillimisht besueshmërinë e burimit dhe fuqinë provuese të secilës provë dhe, mandej, vlerësimin e tyre në tërësi, mbështetur në parimin e rëndësishëm tëbindjes sëbrendshme të gjykatës (par. 1). Objekt i veçantë i normës janëpërcaktimi i kritereve tëposaçme tëvlerësimit të indicjeve (par. 2) dhe tëdeklarimeve të bashkëtëpandehurit në të njëjtën vepër penale ose tëtë pandehurit në një procedim të lidhur me të (par. 3).
  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës
    3. Kuptimi i parimit të bindjes së brendshme në çmuarjen e provave. Për të kuptuar sistemin e çmuarjes së provave të mbështetur në bindjen e brendshme të gjykatës, është e nevojshme të sqarohet se ai pasoi sistemin e provave ligjore (formale), në të cilin llojet e provave dhe fuqia e tyre provuese caktoheshin me ligj. Ky sistem u ndërtua, duke filluar nga fundi i shek. XI,[1] me qëllimin për të kufizuar arbitraritetin e gjyqtarëve, të cilët ishin të detyruar t’i çmonin provat sipas fuqisë që u kishte paracaktuar ligjvënësi.Në sistemin e provave ligjore parashikohej klasifikim i hollësishëm i mjeteve të provës dhe i vlerës së tyre provuese.Një dëshmitar i vetëm nuk mund të provonte asgjë, sipas formulës së njohur, të shprehur në latinishte, unus testis, nullus testis.[2]Pohimi i të akuzuarit konsiderohej “mbretëresha e provave”, për nxjerrjen e tij lejohej edhe tortura, e cila përdorej në shkallë të gjerë, sidomos gjatë ballafaqimeve me dëshmitarët e vetëm. Në këtë sistem flitej edhe për gjysëm prove, për njëçerek prove, etj., të cilat gjyqtari duhej t’i mblidhte në mënyrë aritmetike, sipas rregullave të paracaktuara nga ligjvënësi.[3]Ky sistem ishte shumë i ngurtë, mekanik, i bazuar në llogaritje tarifore të provave, i cili nuk i lejonte gjyqtarit asnjë lloj gjykimi sipas ndërgjegjes së vlerësimit të lirë të fakteve gjatë gjykimit, ndaj nuk mundi t’u qëndronte dot filozofisë së iluminizmit dhe të racionalizmit të shek.XVII-XVIII.[4] Ai u zëvendësua nga një sistem tjetër, ku provat nuk kishin më vlerë të paracaktuar nga ligjvënësi dhe çmuarja e tyre tashmë do të mbështetej në parimin e bindjes së lirë të gjyqtarit.[5]

    Tradita jonë e procedurës penale gjithmonë ka ruajtur të paprekur parimin e bindjes së brendshme në çmuarjen e provave. Sipas këtij parimi nuk pranohet hierarkia e provave, ndaj për vërtetimin e një fakti asnjëra nga provat nuk mund të ketë vlerë më të madhe, të paracaktuar me ligj, në raport me provat e tjera.[6] Provat duhet të vlerësohen në tërësinë e tyre dhe gjyqtari është i lirë që të krijojë bindjen e vet, të pandikuar nga faktorë të jashtëm, për besueshmërinë e burimeve, për vlerën e provave dhe fuqinëprovuese të tyre, si në drejtim tëfajësisë, ashtu edhe në drejtim tëpafajësisë sëtë pandehurit. Ky parim materializohet në nenin 152, par. 1të KPP.

    Parimit i bindjes së brendshme të gjykatës në çmuarjen e provave, përmbledh këto tipare themelore:

    (i) nuk ka hierarki të provave, në kuptimin që asnjëra prej tyre nuk ka vlerë të paracaktuar nga ligjvënësi;

    (ii) të gjitha provat duhet t’i nënshtrohen shqyrtimit gjyqësor (që do të thotë se asnjë provë nuk mund të fitojë autoritet të plotë provues që në fazën e hetimeve[7]), duke çmuar vërtetësinë e burimit dhe fuqinë provuese të secilës prej tyre;

    (iii) provat duhet të shqyrtohen, në tërësi, sipas metodës dialektike të lidhjes dhe ndërveprimit të tyre me njëra-tjetrën dhe;

    (iv) çmuarja e tyre duhet të bëhet në bazë të bindjes së brendshme që krijon gjykata se çfarë faktesh provojnë këto prova dhe me çfarë shkalle vërtetësie, duke argumentuar edhearsyet se ku mbështetet bindja e krijuar prej saj.

    Por, mund shtrohet një pyetje e rëndësishme: liria e gjyqtarit në çmuarjen e provave a mbart rrezikun e arbitraritetit, me pasojë cenimin e të drejtave dhe interesave të ligjshme tëindividit ose cenimin e interesave të drejtësisë? Sigurisht që një rrezik i tillë ekziston, si pasojë e arbitraritetit, por edhe për shkak të mundësisë së gabimit gjyqësor, ndaj ligjvënësi synon që ta kontrollojë procesin e formimit të bindjes së brendshme. Mekanizmi për realizimin e këtij kontrolli është pikërisht arsyetimi i vendimit  gjyqësor.Për këtë arsye, neni 152, par. 1, vendos detyrimin normativ se gjykata duhet të argumentojë“arsyet ku është mbështetur për të krijuar bindjen e saj”.

    4. Sistemi i kontrollit të bindjes së brendshme të gjykatës mbështetet nëkatër shtylla kryesore:

    (i) Normimi i detyrimit të arsyetimit me pasojë pavlefshmërinë e vendimit. Theksojmëse Kushtetutavendos detyrimin që: “Vendimet gjyqësore duhet të jenë të arsyetuara.”[8] Ky detyrim normohet,gjithashtu, edhe në KPP, me pasojë pavlefshmërinë e vendimit: “Vendimi dhe urdhëri arsyetohen, ndryshe janë të pavlefshëm.”[9]Duke i goditur vendimet gjyqësore të paarsyetuara me anën e sanksionit procedural të pavlefshmërisë, ligjvënësi ka normuar një rregull sjelljeje të detyrueshëm për t’u respektuar;

    (ii) Arsyetimi i vendimit nuk mund të mbështetet në prova që nuk janë marrë ose nuk janë verifikuar në shqyrtimin gjyqësor,[10] me pasojë sanksionin procedural të papërdorshmërisë së tyre (shih komentin e nenit 151, par. C.8)

    (iii) Vendimi duhet të përmbajë jo vetëm provat ku ai bazohet, por edhe “... arsyet për të cilat gjykata i quan të papranueshme provat e kundërta” (neni 383, par.1, shkronja “ç”). Kjo normë është shprehje e parimit të kontradiktoritetit të procesit dhe materializim i së drejtës së mbrojtjes, por është edhe një mekanizëm për kontrollin e logjikës së arsyetimit provues të gjykatës;

    (iv) i pandehuri mund të deklarohet fajtor, vetëm kur tërësia e provave të arrijë standardin e provueshmërisë së fajësisë“përtej çdo dyshimi të arsyeshëm” se ai mund të jetë i pafajshëm.[11]

    Pra, provat çmohen sipas parimit të bindjes së brendshme të gjyqtarit lidhur me vërtetësinë e burimit, vlerën dhe fuqinë provuese të tyre. Kjo bindje ka rëndësi që të jetë e lirë, e pandikuar nga faktorë të jashtëm dhe e mbështetur mbi provatë marra sipas ligjit (prova të përdorshme). Por, drejtësia dhe bazueshmëria e saj i nënshtrohet kontrollit të palëve, të gjykatës më të lartë, si dhe kontrollit të opinionit publik përmes detyrimit normativ lidhur me arsyetimin, sikundër parashtruam më sipër.

    Duhet theksuar se bindje të brendshme për çmuarjen e provave krijon normalisht edhe prokurori, kur vendos për qëndrimin që do të mbajë lidhur me faktet objekt prove në fazën e hetimeve paraprake dhe në përfundim të tyre. Për shembull, prokurori nuk mund të kërkojë caktimin e një mase sigurimi në rast se nuk bindet se ka prova që mbështesin dyshimin e arsyeshëm se i hetuari e ka kryer veprën penale,[12]ai nuk mund të kërkojë dërgimin e çështjes në gjyq në rast se nuk bindet se ka prova të mjaftueshme në mbështetje të akuzës,[13] etj. Edhe bindja e prokurorit, i nënshtrohet verifikimit sipas të njëjtës metodë, pikërisht përmes kontrollit të arsyetimit të akteve të tij vendimmarrëse nga palët, nga gjykata dhe nga opinioni publik.

    Duhet shtuar që, metoda e kontrollit mban parasysh edhe në disa aspekte shumë të rëndësishme normative që kufizojnë apo kushtëzojnë bindjen e brendshme, të cilat do të trajtohen në vijim.

    5. Kuptimi i indicjes. Termi “indicje” ka qenë i panjohur për të drejtën pozitive, po ashtu edhe për doktrinën tonë të procedurës penale para hyrjes në fuqi të Kodit të ri. Indicjet përcaktoheshin me termin doktrinar “prova indirekte”.[14]Në fakt, siç do ta shohim në vijim, prova indiciare është provë e tërthortë në lidhje me faktin objekt prove, por vlerësimi i saj u nënshtrohet disa rregullave shumë të rëndësishme, të cilat nuk ishin kodifikuar nga sistemi i shfuqizuar i procedurës.

    Në pikëpamje etimologjike, indicje rrjedh nga fjala latine indicium që, në kuptimin e saj të parë, do të thotë shenjë.[15] Në kuptimin juridik, indicja është prova e tërthortë, ndryshe e njohur edhe siprova logjike. Ajo përkufizohet sirrethana e sigurt për ekzistencën e një fakti, prej të cilit duke arsyetuar mund të vërtetojmë faktin që na intereson të provojmë (faktin objekt prove).[16]

    Prova indiciare mund të ilustrohet me anën e këtij shembulli: fakti i provuar se A^-ja është kapur duke drejtuar automjetin e vjedhur të B^-së, është vetëm indicje e faktit se A^-ja është autori i vjedhjes, pasi ky nuk është një fakt i sigurt. Le të supozojmë se A^-ja pretendon se këtë mjet e ka blerë në mirëbesim nga një person i tretë C, fakt që jo vetëm kërkon verifikime të mëtejshme, por prodhon edhe një indicje të re: autor i vjedhjes mund të jetë C^-ja, i cili ia ka shitur A^-së për të realizuar qëllimin (përfitimin e paligjshëm).

    Vërtetimi i një fakti objekt prove me anën e indicjeve mbështetet në parimet e logjikës, shkencës që studjon rregullat e ndërtimit të mendimit. Për rëndësinë që ato kanë në arsyetimin e vendimeve, si dhe në formulimin e kërkesave të palëve në proces, e çmojmë të udhës të ndalemi në vijim në shpjegimin e tyre.

    6. Rregullat e arsyetimit. Njihen tri mënyra të ndryshme të arsyetimit logjik: induksioni, deduksioni dhe abduksioni.[17] Të tri mënyrat përfshijnë rregullin(premisën e madhe),rastin(premisën e vogël) dhe rezultatin(ose përfundimin), por mënyra e arsyetimit është e ndryshme:

    (i)Induksioni. - Arsyetimi induktiv lejon që nga vëzhgimi i rasteve të veçanta, të cilat në shpeshtësinë e përsëritjes së tyre çojnë në rezultate të njëjta, të nxirren rregulla me karakter të përgjithshëm, sipas cilave prania e një shkaku ”x” çon në shkaktimin e një pasoje të caktuar ”y”. Induksioni synon gjetjen e një rregulli të përgjithshëm, i cili mund të shërbejë për të nxjerrë përfundime të vlefshme, përderisa nuk provohet e kundërta (pra, përderisa në praninë e shkakut ”x”, pasoja ”y” nuk ndodh). Këto rregulla njihen si rregullat e përvojës(ose maksimat e përvojës) dhe shërbejnë si premisa e madhe e arsyetimit logjik. Rregulla të tilla të përgjithshme, janë edhe ligjet shkencore, të cilat shërbejnë si bazë e arsyetimit në rastet kur në proces duhet të merret një provë me natyrë shkencore.

    Këto rregulla të përvojës së njerëzve të zakonshëm, përfshi edhe përvojën profesionale të gjyqtarit, natyrisht janë përgjithësime të pavarura nga rasti objekt shqyrtimi. Për shembull, si rregull i përvojës mund të shërbejë ky pohim: ”autori i krimit përpiqet të largohet sa më shpejt nga vendi i kryerjes së tij”.

    Sikurse do ta shohim në vijim, rezultati i provës të një arsyetimi provues që mbështetet në kriterin e rregullave të përvojës nuk është i sigurt. Ai është i mundshëm ose me probabilitet pak a shumë të lartë, në varësi nga saktësia e rregullit të zgjedhur si kriter gjykimi.

    (ii)Deduksioni. - Është modeli i arsyetimit i cili lejon që duke njohur rregullin, nga rasti i provuar (ose fakti i provuar) nxirret rezultati që synohet të provohet (fakti i panjohur).[18] Sikundër theksuam më lart, siguria e rezultatit të provës që del nga arsyetimi deduktiv, varet nga saktësia e rregullit të zgjedhur, i cili përbën premisën e madhe të arsyetimit logjik. Por, ai varet gjithashtu edhe nga saktësia me të cilën është vërtetuar fakti i konsideruar i njohur, i cili përbën premisën e vogël. Një rregull i logjikës na mëson se kur njëra nga dy premisat e arsyetimit nuk është e sigurt, rezultati nuk mund të jetë kurrë i sigurt.

    Nëse do t’i referoheshim rregullit të përvojës të sjellë si shembull më sipër dhe faktit të provuar se personi A është parë nga dëshmitarët të largohet me vrap nga vendi ku më pas u gjend viktima, mund të deduktojmë se A^-jaduhet të jetë autori i krimit. Por, a mund të themi se ky rezultat prove është i sigurt? Është një rezultat i mundshëm, por jo i sigurt, sepse nuk përjashtohet mundësia që ai të mos jetë autori (mund të jetë shok i autorit dhe duke parë atë të largohet, vendosi të largohet edhe vetë me shpejtësi; por, mund të jetë edhe një dëshmitar i mundshëm i ngjarjes, që nuk dëshiron të identifikohet nga policia dhe të merret në pyetje, ka njerëz që nuk duan të dalin dëshmitarë). Pra, duke qenë se rregulli i përvojës, i përdorur në skemën e mësipërme tëarsyetimit deduktiv, nuk është plotësisht i saktë, rezulton qëedhe përfundimi nuk është i sigurt.

    Nga sa parashtruam, mund të nxirret përfundimi për rëndësinë e rregullave të arsyetimit deduktiv në temën e indicjeve. Pikërisht, përmes këtij lloj arsyetimi,nisur nga indicjet vërtetohet fakti objekt prove, duke zbatuar një rregull të përvojës ose një ligj të pranuar të shkencës (pra, nga fakti i njohur, përmes një rregulli, provohet fakti i panjohur).

    (iii) Abduksioni. - Arsyetimi abduktiv lejon që, duke njohur një fakt të caktuar, të arrihet të pohohet një fakt tjetër i panjohur, i cili në lidhjen shkakësore mund të përbëjë shkakun e të parit, përsëri duke u mbështetur në një rregull të pranuar të përvojës ose të shkencës. Me një fjalë, njohim rezultatin dhe duke zgjedhur një rregull, përpiqemi të gjejmë rastin që mund të jetë shkaku që ka prodhuar këtë rezultat.

    Arsyetimi abduktiv nuk ka natyrë përgjithësuese, sepse rregullin e zgjedhim duke formuluar një hipotezë të mundshme, duke dashur të verifikojmë nëse mund të jetë ky shkaku që ka prodhuar faktin e njohur. Është rasti tipik i ngritjes së pistave hetimore në rastin e një ngjarjeje kriminale. Por, një fakt i njohur mund të jetë pasojë e fakteve të shumta të panjohura, ndaj abduksioni është mënyra e arsyetimit më e prekshme nga gabimet. Rastet e nxjerra  prej tij, edhe kur rregulli i zbatuar ka siguri shkencore, janë vetëm të mundshme, probabël, asnjëherë nuk krijojnë siguri të plotë. Me fjalë të tjera, arsyetimi abduktiv mund të qëndrojë për aq kohë sa hipoteza e lidhjes shkakësore nuk është ngritur në mënyrë të gabuar.

    Teoria moderne e provave, pranon se skema e argumentimit logjik mbështetur në silogjizmin provues(nga fakti i njohur tek fakti i panjohur, përmes një rregulli), është e pamjaftueshme për të mbërritur në përfundime të sigurta, të cilat mund t’i rezistojnë çdo dyshimi të arsyeshëm lidhur me saktësinë e tyre.[19] Për këtë arsye, kjo skemë duhet t’i nënshtrohet kontrollit për të verifikuar saktësinë e rregullit të zgjedhur dhe saktësinë e përfundimit që buron nga fakti i njohur, mbështetur në rregullin e zgjedhur.

    7. Kriteret e vlerësimit të indicjeve. Ligjvënësi ka caktuar një normë ndaluese, kur në nenin 152, par.2 të Kodit përcakton: “Ekzistenca e një fakti nuk mund të nxirret nga indicjet përveçse kur këto janë të rëndësishme, të sakta dhe në përputhje me njëra-tjetrën.” Ky përcaktim, i panjohur më parë nga e drejta jonë e procedurës penale, meriton vëmendje të posaçme. Praktika hetimore dhe gjyqësore, pas hyrjes në fuqi të Kodit (1995), ka treguar se në shumë raste prova indiciare nuk kuptohet dhe nuk zbatohet drejt, për të nxjerrë përfundime të qëndrueshme lidhur me ekzistencën e faktit që synohet të provohet.

    Së pari,dispozita kërkon që indicjet duhet të plotësojnë kriteret e rëndësisë dhe të saktësisë.Mandej, ato duhet të jenë “... në përputhje me njëra-tjetrën”. Kjo normëtë çon në përfundimin se për të provuar një fakt të caktuar duhet të sigurohen disa indicje, të rëndësishme dhe të sakta në vetvete, por që të analizuara së bashku të çojnë drejt të njëjtit përfundim logjik. Natyrisht, jo të gjitha indicjet në një çështje të caktuar janëtë rëndësishme dhe të sakta; të ishte më e lehtë që, me anën e tyre, të provohej fakti objekt prove. Përndryshe, edhe në rastin kur ato janë të përputhura, nëse nuk janë të rëndësishmedhe të sakta në vetvete, rezultati mund tëvihet në dyshim, në pikëpamje të sigurisë ”përtej çdo dyshimi të arsyeshëm.”

    Së dyti, norma i referohet ekzistencës së “një fakti”, prej nga del përfundimi se dy a më shumë indicje, të rëndësishme dhe të sakta, por detyrimisht edhe në përputhje me njëra-tjetrën, duhet të çmohen në drejtim të provueshmërisë së një fakti të caktuar, ende të panjohur, i cili pretendohet të provohet me anën e rregullave të arsyetimit logjik.

    Kriteri i rëndësisë, parakupton që indicja duhet të jetë e qëndrueshme ndaj kundërshtive dhe të krijojë një shkallë të lartë bindjeje në drejtim të ekzistencës së faktit të panjohur, që synohet të provohet. Kështu, p.sh., dokumentimi i tërheqjes së dërgesave në shuma të mëdha të hollash, brenda një kohe relativisht të shkurtër, të dërguara prej jashtë shtetit nga një vajzë, është indicje e rëndësishme që ajo mund tëshfrytëzohet në tregun e prostitucionit për qëllime fitimi, ose çelja e një llogarie bankare në emër të një të afërmi të kryetarit të entit prokurues prej sipërmarrësit që merr pjesë në garën për të fituar një tender, është indicje e rëndësishme e kryerjes së krimit të korrupsionit, etj.

    Me saktësi të indicjes duhet të kuptohet cilësia e saj për të orientuar drejt një fakti të caktuar,pa lejuar interpretimin në drejtime te tjera. Si shembuj indicjesh të sakta mund të përmendim të dhënat e marra nga tabulatet e thirrjeve telefonike dhe, përgjithësisht, të dhënat me natyrë shkencore. Këtë shkallë saktësie nuk e zotëron, p.sh., ekspertimi teknik, në rastin e identifikimit të personit me anën e zërit, etj.

    Norma kërkon që indicjet të jenë në përputhje me njëra – tjetrën. Pra, nëse indicjet në vetvete duhet të jenë të rëndësishme dhe të sakta, midis tyre duhet të ketë përputhje, ato nuk duhet të përjashtojnë njëra-tjetrën, në kuptimin që çmuarja e tyre bashkërisht duhet të konvergjojë drejt të njëjtit përfundim logjik.

    Pra, rregulli i vlerësimit të indicjeveështë si vijon: fillimisht vlerësohen indicjet e veçanta, me qëllim verifikimin e saktësisë dhe të rëndësisë së tyre; pastaj kalohet në një vlerësim tërësor, për të verifikuar nëse mund të mbështetet nga indicjet e tjera dykuptimësia e ndonjërës prej tyre në vetvete; në fund, duke i analizuar të gjitha së bashku, duhet të shihet nëse konvergjojnë drejt të njëjtit rezultat prove.[20]

    Kolegji penal i Gjykatës së Lartë, duke vërejtur në vendimet e gjykatave raste të paqartësisë në drejtim të interpretimit të natyrës të indicjeve si prova të tërthorta, ka tërhequr vëmendjen që fajësia e të akuzuarit nuk mund të provohet nga një indicje e vetme.[21] Por, ka mendime se të ashtuquajturat fakte negative, sikundër ështëalibia, mund të provohen edhe me një indicje të vetme:[22] fakti i provuar se i dyshuari, në orën e kryerjes së krimit, ndodhej në vend të caktuar, të ndryshëm nga vendi i krimit, e përjashton mundësinë që ai të jetë autor material i tij.

    Duhet theksuar që, nëse ekzistenca e faktit nuk mund të nxirret me siguri vetëm nga një indicje, ligji nuk vendos kufizime për vërtetimin e fakteve nga një provë e vetme. Sigurisht që kërkohet një analizë e kujdesshme e provës, në drejtim të besueshmërisë së burimit(në rastin e dëshmisë) ose origjinalitetit apo lirisë së vullnetit të personit (në rastin e një audioregjistrimi), por edhe e fuqisë së saj provuese. Le të sjellim si shembull rastin e një vjedhjeje dhe le të supozojmë se veprimet e autorit regjistrohen nga sistemi i kamerave të sigurisë së objektit. Në këtë rast mund të kemi vetëm një provë, pikërisht provën dokumentare të videoregjistrimit,[23]që fikson autorin e vjedhjes dhe veprimet e tij. Kjo provë është aq e qartë, e drejtpërdrejtë dhe domethënëse sa nuk mund të mos merret parasysh nga gjykata për të  krijuar bindjen se fakti ka ndodhur dhe ai është kryer prej autorit të filmuar nga kamerat e sigurisë.

    Natyrisht, nuk është e thjeshtë të vendosësh deklarimin fajtor të një personi vetëm mbi bazën e një prove; do të duhet që besueshmëria e burimit të saj të verifikohet me kujdes për të mënjanuar çdo dyshim, kurse mjeti provues, në vetvete, duhet të jetë shumë domethënës, i qëndrueshëm ndaj dyshimeve dhe bindës. Pos kësaj, duhet që mbrojtjes t'i jepet mundësia për ta kundërshtuar burimin, të paktën në njërën nga fazat e procedurës dhe duhet bërë kujdes që procesi i marrjes dhe i vlerësimit, në tërësinë e tij, të jetë i rregullt. Nëse këto kritere nuk përmbushen, gjyqtari duhet t'u përmbahet rregullave të vendosura nga ligjvënësi, duke u shprehur se prova nuk krijon bindje për fajësinë e personit, ngaqë vazhdojnë të mbeten dyshime të arsyeshme që ky person mund të jetë i pafajshëm.

    Rregullat për çmuarjen e indicjeve konsiderohen një lloj kornize kufizuese në procesin e formimit të bindjes së brendshme, për shkak se për të provuar ekzistencën e një fakti duhet të arsyetohet ekzistenca e disa indicjeve (të rëndësishme ose të sakta në vetvete) dhe përputhshmëria e tyre drejt të njëjtit përfundim logjik, proces i cili duhet të arsyetohet, me pasojë pavlefshmërinë e vendimit gjyqësor, sikundër shpjeguam më sipër.

    8. Deklarimet e bashkëtëpandehurit në të njëjtën vepër penale ose të të pandehurit në një procedim të lidhur me të. Ligjvënësi ka vendosur kritere të veçanta për çmuarjen e deklarimeve që jep bashkëipandehuri në të njëjtën vepër penale ose personi që ka cilësinë e të pandehurit në një procedim të lidhur me të.[24] Kjo dispozitësynon të normojë dy raste:

    (i) kur në një procedim, me disa të pandehur, njëri ose disa prej tyre bëjnë deklarime që implikojnë ose shfajësojnë bashkëtëpandehurit e tjerë ose që implikojnë në bashkëfajësi persona të tjerë, të ndryshëm nga bashkëtëpandehurit;

    (ii) kur i pandehuri në një procedim bën deklarime që implikojnë ose shfajësojnë të pandehurin në një procedim të lidhur me procedimin ku ai jep deklarime.

    Ligji procedural kërkon që deklarimet e këtyre subjekteve të vlerësohen në unitet “…me provat e tjera që konfirmojnë vërtetësinë  tyre.” (neni 152,par.3). Me fjalë të tjera, vetëm deklarimet e këtyre subjekteve, të palidhura me prova të tjera, nuk janë të mjaftueshme për të krijuar bindje mbi vërtetësinë e fakteve që ata deklarojnë. Deklarimet në fjalë mund të bëhen si në fazën e hetimeve paraprake, ashtu edhe gjatë shqyrtimit gjyqësor të çështjes. Pavarësisht nga kjo, rregullat e çmuarjes së tyre janë të njëjta.

    Ky regjim i çmuarjes së të dhënave të deklaruara prej tyre mbështetet në arsyen se i pandehuri është subjekti më i interesuar për fatin e procedimit kundër tij. I pandehuri nuk mban përgjegjësi penale për thëniet e tij (përveç rastit kur ka fituar statusin e bashkëpunëtorit të drejtësisë)[25]dhe fakti që nuk thotë të vërtetën nuk mund të shërbejë si provë fajësie kundër tij. Për këto arsye, ligjvënësi kërkon që deklarimet e tij të çmohen me kujdes të veçantë, duke kërkuar detyrimisht të dhëna apo prova të tjera nëmbështetje tëtyre.

    Në doktrinën tonë, deklarimet e të pandehurit që tregonin një person të tretë si bashkëpunëtor me të apo si autor i një vepre penale tjetër, janë njohur me emrin atribuime.[26] Në fakt, ligji nuk përcaktonte shprehimisht kriteret e vlerësimit të atribuimeve, duke e lënë problemin të hapur për t’u plotësuar nga doktrina dhe nga praktika gjyqësore. Në këtë këndvështrim, formulimi i nenit 152, par.3 të Kodit është më i saktë e racional, pasi dikton nevojën e mbështetjes me elemente shtesë dhe arsyetimin e tyre.

    Provat e tjera që kërkon ligji, për të mbështetur deklarimet e subjekteve të sipërpërmendura, nuk kërkohet që të jenë të asaj rëndësie sa, të marra veças, të provojnë faktin e pretenduar prej tyre. Mjafton që ato, të vlerësuara në unitet me deklarimet, sipas parimit të bindjes së brendshme, të shërbejnë për të konfirmuar vërtetësinë e fakteve të deklaruara.

    Duke përmbledhur sa parashtruam, mund të themi se deklarimet e bashkëtëpandehurit në tënjëjtën vepër penale ose të të pandehurit në një procedim që lidhet me të, mund të çmohen si prova vetëm kur ato gjejnë mbështetje të prova të tjera, të cilat konfirmojnë vërtetësinë e tyre. Në këtë kuptim, thuhet se edhe domosdoshmëria e të dhënave mbështetëse me vlerë provuese shërben si kornizë kufizuese për bindjen e brendshme, që krijon prokurori ose gjyqtari, lidhur me vërtetësinë e fakteve që burojnë nga deklarimet e këtyre subjekteve.

     

    [1]Jean-Louis Halpérin, “La preuve judiciaire et la liberté du juge”, [2009] (84) Communications, Figures de la preuve, faqe 23.

    http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/comm_0588-8018_2008_num_84_1_2504(vizita e fundit, 7nëntor 2019).

    [2]Francesco del Giudice (collana diretta a cura di), Dizionario giuridico romano, Edizioni Simone, IV edizione, 2006, faqe 517.

    [3]Është e njohur protesta e Volterit kundër këtij sistemi, që iluministët e quanin në kundërshtim me arsyen dhe me dinjitetin e njeriut, në rastin e çështjesCalas. ShihLuigi Ferrajoli, Diritto e ragione. Teoria del garantismo penale, Editori Laterza, Nona edizione, Roma-Bari 2008, faqe 168.

    [4] Parimi u afirmua në Francë, më 1791 dhe, mandej, nga mesi i shek. XIX, ishte përhapur gati në të gjitha vendet e Europës. Për njohuri më të gjera lidhur me sistemet historike të çmuarjes së provave mund të lexoni: Henrik Ligori, “Për problemin e provës së vetme në procesin penal” [2013] (4) Jeta Juridike, faqe 52-55.

    [5] Për të kuptuar thelbin e parimit, na vjen në ndihmë formulimi i nenit 353 të Kodit Penal të Francës, që po e citojmë të plotë në vijim:

    “Përpara se gjykata të tërhiqet, kryesuesi i trupit gjykues lexon udhëzimin vijues që, në çdo rast është i afishuar, me shkronja të mëdha, në vendin më të dukshëm të dhomës së këshillimit:

    “Ligji nuk u kërkon llogari gjyqtarëve lidhur me provat nga të cilat ata krijojnë bindjen e tyre, ai nuk parasheh rregulla prej nga duhet të varet veçanërisht plotësia dhe mjaftueshmëria e një prove; ai kërkon vetëm që gjyqtarët të pyesin veten në qetësinë e përqëndrimit shpirtëror dhe të kërkojnë, në sinqeritetin e ndërgjegjes, se çfarë përshtypje kanë lënë në mendjen e tyre provat e sjella kundër të akuzuarit dhe ato të parashtruara nga mbrojtja e tij. Ligji nuk u bën atyre veçse një pyetje të vetme, që përmbledh krejt masën e detyrës së tyre: a e krijuat bindjen tuaj të brendshme?””. Tek Code de Procédure Pénale, 47^e édition, Dalloz 2006, art.353, shqipërimi ynë).

    [6]Në kuptim të këtij parimi nuk mund të konsiderohet pohimi i të pandehurit më i rëndësishëm se sa dokumenti, dëshmia më e rëndësishme sesa një akt ekspertimi teknik, etj.

    [7]Ky rregull ka edhe përjashtimet e tij. Provat e marra gjatë hetimeve paraprake vlejnëpër të mbështetur kërkesën për caktimin e një mase sigurimi, për të arsyetuar kërkesën për lejimin e kontrollit të banesës, për të përligjur pranimin e kërkesës për dërgimin e çështjes në gjyq, etj. Gjithashtu, ato kanë vlerë provuese për të vërtetuar faktet objekt prove kur procedohet me gjykimin e shkurtuar (nenet 403-406), në rastin e miratimit të urdhërit penal të dënimit (nenet 406/a – 406/b) dhe në rastin e miratimit të marrëveshjes për pranimin e fajësisë dhe caktimin e dënimit (nenet 406/d – 406/e).

    [8]Neni 142, par. 1 i Kushtetutës.

    [9]Neni 112, par. 3.

    [10]Neni 380, par. 1.

    [11]Neni 390, par. 1.

    [12]Neni 228, par. 1.

    [13]Neni 332/dh, par. 1, shkronja a).

    [14]Grup autorësh (nën redaktimin e Grigor Gjika), Procedura penale e RPSSH (Pjesa e përgjithshme), Tiranë 1988, faqe 207-225.

    [15]Henrik Lacaj, Filip Fishta, Fjalor latinisht – shqip, USHT, Tiranë 1966. Emri indicium rrjedh nga folja indico që ka kuptimin tregoj, kallëzoj, zbuloj.

    [16]Shih Cass. Sez. Un., sent. 6682 del 4.6.1992: “Indicja është një fakt i sigurt nga i cili, me arsyetim logjik, mbështetur në rregullat e qëndrueshme dhe të besueshme të përvojës, shkohet tek demonstrimi i faktit të pasigurt që duhet të provojmë, sipas skemës së të ashtuquajturit silogjizëm gjyqësor.“; tek Pierluigi di Stefano, etc. (a cura di), Codice di Procedura Penale, annotato con la giurisprudenza, XXIII edizione, ottobre 2015, Simone, faqe 424.

    [17]Termi abduksion është përdorur për herë të parë, në këtë kuptim, nga Charles Sanders Peirce (1839-1914), matematikan, filozof dhe semiolog amerikan. https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Sanders_Peirce..

    [18]Rregullat e arsyetimit deduktiv janë themeluar nga Aristoteli (384-322 para erës sonë) dhe janë përmbledhur më pas në veprën e tij “Organon” (“Instrumenti”); tek Luan Pirdeni, Hyrje në logjikë(botim i ripunuar), Botimet “Koçi” 2008, fq. 8.

    [19]Paolo Tonini, La prova penale, Quarta edizione, CEDAM 2000, faqe 55-58.

    [20]Shih Cass.I., sent. 26455 del 18.6.2013: “Në temën e vlerësimit të provës indiciare, gjyqtari i themelit nuk mund të kufizohet në një vlerësim të parcelizuar dhe atomistik të indicjeve të veçanta, por duhet të procedojë edhe me një vlerësim global të tyre, me qëllimin për të verifikuar nëse dykuptimësia e ndonjërës prej tyre, e konsideruar veças, mund të tejkalohet.“; tek Pierluigi di Stefano, etc. (a cura di),vep. e cit., faqe 424.

    [21]Vendimi nr. 291, datë 20.03.2007, KPGJL,  A.R.: Kolegji vëren se gjykatat më të ulta vendimin e fajësisë e kanë mbështetur në thelb “... vetëm në një indicje, gjë që vjen në kundërshtim me nenin 152.2 të K.Pr.Penale. ..Një indicje e vetme e pa mbështetur nga asnjë indicje tjetër, apo që nuk mbështet ndonjë provë (kur s’ka të tilla) nuk mund të shërbejë për deklarimin fajtor të të pandehurit.” Sipas atij Kolegji, indicjet apo provat e tërthorta duhet të jenë më shumë se një dhe “... duhet të interpretohen në mënyrë që të përjashtojnë mundësinë e çdo alternative tjetër.”. Shih edhe:Nr.00-2012-941 i Vendimit (201), datë 05.07.2012, KPGJL, A.B., etj.: "...e vetmja provë që jep të dhëna fajësie në drejtim të tyre, që janë proces-verbalet e komunikimit të bisedave telefonike, ka ardhur nga përgjimi telefonik, i cili përbën në vetvete një mjet për kërkimin e provës dhe kërkon domosdoshmërisht lidhjen e kësaj prove me prova të tjera, të cilat në rastin konkret mungojnë".Të njëjtin arsyetim ndjek edhe Nr.00-2013-636 i Vendimit (97), datë 20.03.2013, KPGJL, A.V., etj.

    [22]Paolo Tonini, Manuale di procedura penale, Ottava edizione, Giuffrè Editore, Milano 2007, faqe 201.

    [23]Neni 191, par. 1.

    [24]Nenet 167, 306, par. 2.

    [25]Neni 37/b, par. 1, shkronja b).

    [26]Grigor Gjika (nën redaktimin e), vep. e cit., faqe 252.

  • Konteksti historik
    9. Me ligjin nr.35/2017 pësoi ndryshime të qenësishme vetëm paragrafi 1 i normës. Arsyeja e parë e riformulimit lidhet me faktin se, në jurisprudencën e KPGJL, rregulli se asnjë provë nuk ka vlerë të paracaktuarinterpretohej sikur paracaktimi i vlerës së provave ishte atribut i gjykatave dhe jo i ligjvënësit.[1] Ky ishte intepretim i gabuar, rezultat i mosnjohjes së sistemeve historike të çmuarjes së provave. Për këtë arsye, në përmbajtje të dispozitës, u theksua se ligji nuk mund të paracaktojë vlerën e njërës apo tjetrës provë, kurse gjykata është e lirë të çmojë vlerën dhe fuqinë e tyre provuese përkundrejt faktit objekt prove.
    10. Arsyeja e dytë e riformulimit lidhet me vullnetin e ligjvënësit për të theksuar se bindja e gjykatës nuk është koncept abstrakt, procesi i formimit të saj duhet t’u nënshtrohet rregullave të racionalizmit logjik dhe duhet të bëhet i kontrollueshëm (për palët, gjykatën më të lartë dhe publikun), përmes arsyetimit të vendimit gjyqësor.

     

    [1]Vendim nr.876, datë 21.12.2005, Bashkurti.; Nr.00-2010-1134 i Vendimit (775), datë 14.07.2010,Dulla, etj.; Nr.00-2010-864 i Vendimit (560), datë 02.06.2010, Alija; Nr.00-2010-1069 i Vendimit (776), datë 14.07.2010, Rizvanolli.

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  A. Raporte, opinione, rekomandime dhe deklarata

  B. Vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut

  11. Sikundër kemi përmendur (shih komentin e nenit 151, par.B.17), si rregull, Gjykata e Strasburgut i qëndron parimit se pranimi i provave rregullohet nga ligji i brendshëm, kurse vlerësimi i tyre është detyrë e gjykatave kombëtare. Detyra e asaj Gjykate është të vlerësojë nëse procesi, në tërësinë e tij, përfshi edhe mënyrën e marrjes dhe paraqitjes së provave, ka qenë i rregullt (Balliu k. Shqipërisë, § 42).
  12. Në jurisprudencën e saj, GJEDNJ-ja operon me konceptin "provë e vetme ose vendimtare"[1] dhe orienton lidhur me kriteret që duhen ndjekur për vlerësimin e procesit në tërësi, në rastet kur gjykatat kombëtare e bazojnë deklarimin e fajësisë në prova të kësaj natyre. Në çështjen S.N. k. Suedisë (§ 46), Gjykata konstatoi se deklarimet e të dëmtuarit nga vepra penale "... përbënë praktikisht të vetmin element prove mbi të cilin juridiksionet e vendit themeluan vendimin e fajësisë."Por, të drejtën e kërkuesit për një proces të rregullt ligjor GJEDNJ-ja e shqyrtoi çështjen në këndvështrimin e respektimit të të drejtave të mbrojtjes, për shkak se të pandehurit nuk iu krijua mundësia që të kundërshtonte në gjyq dëshminë e marrë në fazën e hetimeve paraprake.

  Në çështjen Al-Khawaja dhe Tahery k. Mbretërisë së Bashkuar, GJEDNJ-ja  vërejti se gjykatat angleze patën ngritur vështirësi lidhur me kuptimin e nocionit të "provës vendimtare", por jo lidhur me nocionin"provë e vetme" në ngarkim të të akuzuarit (§131). Për dëshmitarin okular të akuzës T., GJEDNJ-ja vërejti se dëshmia e tij, e pambështetur nga elemente të tjera, ishte "...në mos prova e vetme, të paktën prova vendimtare kundër kërkuesit."(§160).Por, shkelja e nenit 6 nuk u shqyrtua në këtë këndvështrim, por lidhur me faktin se kjo dëshmi, e marrë në fazën e hetimeve, u lexua para jurisë, pa i dhënë mundësi mbrojtjes të kundërshtonte besueshmërinë e saj, duke e bërë procesin të parregullt në tërësinë e tij (§165).

  Në çështjen Gani k. Spanjës, Gjykata konstatoi se deklarimet e të dëmtuarës, të dhëna në fazën paragjyqësore, ishin prova e vetme e drejtpërdrejtë ose vendimtare e rrëmbimit dhe përdhunimit të saj, fakte për të cilat ankuesi u dënua me 15 vjet burgim (§43). Por, pretendimi i ankuesit për shkelje të nenit 6§1 dhe 3(d) të Konventës, nuk u trajtua në aspektin e pamjaftueshmërisë së provës së vetme vendimtare, por në këndvështrimin e respektimit të së drejtës të mbrojtjes dhe të procesit të rregullt ligjor, në tërësinë e tij, ngaqë e dëmtuara nuk u paraqit në gjyq  dhe gjykata pranoi që deklarimet e saj në fazën paragjyqësore të lexoheshin, pa i dhënë mundësi të pandehurit që të vinte në dyshim besueshmërinë e dëshmitares dhe vërtetësinë e thënieve të saj, përmes ushtrimit të së drejtës së kundërpyetjes (§§ 46-48).

  13. Lidhur me domosdoshmërinë e arsyetimit të vendimeve gjyqësore, GJEDNJ-ja ka theksuar se vendimet gjyqësore duhet të tregojnë në mënyrë të mjaftueshme dhe të qartë motivet ku mbështeten (Papon k. Francës, Hadjianastassiu k. Greqisë, §33) nuk duhet të shkruhen në mënyrë stereotipike dhe as të mbështeten mbi gabime të dukshme, në fakt ose në të drejtën, të cilat do të përbënin “mohim të drejtësisë” (Moreira Ferreira k. Portugalisë, n^o2, [Dhoma e Madhe], §84-85).

   

  [1]Në anglishte:“sole or decisive rule; në frëngjishte: "preuve unique ou déterminante".

• Materiale legjislative
  Asnjë koment
• Dispozita të lidhura
  14. Kushtetuta:neni 142, par. 1
  15. Kodi i Procedurës Penale:nenet 37/b, par. 1, shkronja b), 112, par. 3, 167, 191, par. 1, 228, par. 1, 306, par. 2, 332/dh, par. 1, shkronja a), 380, par. 1, 383, par. 1, shkronja ç), 390, par. 1.
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime

  A. Vendime të Gjykatës Kushtetuese

  16. Nr. 16, datë 27.03.2012, Canko, §3/A, 6-8, Shfuqizimi, si i papajtueshëm me Kushtetutën, i vendimit nr. 41, datë 09.07.2010 të Gjykatës së Apelit për Krime të Rënda dhe i vendimit nr. 1068, datë 21.12.2010, të Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë (Dhomë Këshillimi).
  17. Nr. 38, datë 30.12.2010, Perati, §II, 2, Shfuqizimi si i papajtueshëm me Kushtetutën i vendimeve: nr.356, datë 28.06.2006 të Gjykatës së rrethit Gjyqësor Durrës; nr.439, datë 03.12.2007 të Gjykatës së Apelit Durrës; nr.518, datë 16.10.2009 të Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë (Dhomë Këshillimi).
  18. Nr. 23, datë 23.07.2009, Grori, §II/d, 35, Shfuqizimi si i papajtueshëm me Kushtetutën i vendimit nr.1200, datë 29.12.2003 të Gjykatës së Shkallës së Parë Tiranë; vendimit nr.469, datë 25.06.2004 të Gjykatës së Apelit Tiranë dhe vendimit nr.389, datë 23.06.2006 të Gjykatës së Lartë.
  19. Nr. 25, datë 10.06.2011, Elmazi, §II, 17, Shfuqizimi, si i papajtueshëm me Kushtetutën i vendimit nr.615, datë 14.05.2010 të Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.
  20. Nr. 13, datë 24.04.2018, Andrea, §III/Ç, 17-18, Shfuqizimi si i papajtueshëm me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë i vendimit nr.8/25, datë 14.06.2017 të Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

  B. Vendime të Gjykatës së Lartë

  21. Nr. 291, datë 20.03.2007, KPGJL, Rama.
  22. Nr.00-2012-941 i Vendimit (201), datë 05.07.2012, KPGJL, Dulaj, etj.
  23. Nr.00-2013-636 i Vendimit (97), datë 20.03.2013, KPGJL, A.V., etj.
  24. Nr.876, datë 21.12.2005, KPGJL, Bashkurti.
  25. Nr.00-2010-1134 i Vendimit (775), datë 14.07.2010, KPGJL, Dulla, etj.
  26. Nr.00-2010-864 i Vendimit (560), datë 02.06.2010, KPGJL, Alija.
  27. Nr.00-2010-1069 i Vendimit (776), datë 14.07.2010, KPGJL, Rizvanolli.

  28. Nr.00-2010-1158 i Vendimit (849), datë 29.09.2010, KPGJL,Rustemi.

• Bibliografia
  29. Francesco del Giudice (collana diretta a cura di), Dizionario giuridico romano, Edizioni Simone, IV edizione, 2006, 560 fq.
  30. Grup autorësh (redaktuar nga Grigor Gjika), Procedura penale e RPSSH, Pjesa e përgjithshme, Botim i Fakultetit të Shkencave Politike e Juridike, Tiranë 1987, 296 fq.
  31. Henrik Ligori, “Për problemin e provës së vetme në procesin penal” [2013] (4) Jeta Juridike 49.
  32. Jean-Louis Halpérin, “La preuve judiciaire et la liberté du juge”, [2009] (84) Communications,Figures de la preuve, 21.
  33. Luan Pirdeni, Hyrje në logjikë(botim i ripunuar), Botimet “Koçi” 2008.
  34. Luigi Ferrajoli, Diritto e ragione. Teoria del garantismo penale, Editori Laterza, Nona edizione, Roma-Bari 2008, 1062 fq.
  35. Paolo Tonini, La prova penale, Quarta edizione, CEDAM 2000, 323 fq.
  36. Paolo Tonini, Manuale di procedura penale, Ottava edizione, Giuffrè Editore, Milano 2007, 896 fq.
  37. Pierluigi di Stefano, etc. (a cura di), Codice di Procedura Penale, annotato con la giurisprudenza, XXIII edizione, ottobre 2015, Simone, 2494 fq.
• Arkiva
  Asnjë koment