Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi

    Nëpërmjet parashikimit të nenit 16 të Kodit të Procedurës Penale (K.Pr.Penale), legjislatori ka synuar që të siguroi të drejtën themelore të parashikuar në nenin 42 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë[1] dhe nenin 6&1 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, procesin e rregullt ligjor, gjykimin nga një gjykatë e paanshme[2], duke shmangur nga shqyrtimi i çështjes ata gjyqtarë që për shkak të lidhjeve familjare, gjinore ose të krushqisë, që kanë ndërmjet tyre ose me subjektet e tjera në të njëjtin procedim, nuk ofrojnë garanci të mjaftueshme për të përjashtuar çdo dyshim të ligjshëm në lidhje me paanësinë e tyre[3]. Pra, ligji procedural penal në këtë dispozitë parashikon disa situata objektive (hipoteza), nga të cilat prezumohet anshmëria e gjyqtarit. Për rrjedhojë ai duhet të heq dorë/përjashtohet nga gjykimi i çështjes penale përkatëse[4].

     

    [1]Gjykata Kushtetuese e Republikës së Shqipërisë bazuar në standardet dhe arsyetimin e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (GJEDNJ-s), në interpretim të nenit 42 të Kushtetutës, në jurisprudencën e saj arsyeton se: “8. Për parimin e paanësisë Gjykata ka theksuar se gjykimi nga një gjykatë e paanshme është një nga elementet e rëndësishme të procesit të rregullt ligjor, i garantuar nga neni 42 i Kushtetutës dhe neni 6 i KEDNJ-së. Parimi i paanshmërisë nënkupton mungesën e paragjykimeve nga gjyqtarët për çështjen e shtruar përpara tyre. Respektimi i këtij parimi duhet të verifikohet duke zbatuar dy teste, testin subjektiv, i cili në thelb kërkon të provuarit e faktit se bindja personale e një gjyqtari ka ndikuar në vendimin e gjykatës dhe, gjithashtu, testin objektiv, i cili kërkon të provuarit nëse gjyqtari ka ofruar garanci të mjaftueshme për të përjashtuar çdo dyshim të arsyeshëm në këtë drejtim. Në kuptim të testit subjektiv, paanshmëria e gjyqtarëve duhet të prezumohet derisa të provohet e kundërta. Për sa i përket testit objektiv, ai nënkupton se veç sjelljes personale të çdo anëtari të trupit gjykues, duhet të provohet nëse ka fakte bindëse, të cilat vënë në dyshim paanshmërinë. Në këtë kuadër edhe dukja e jashtme ka rëndësi. Për rrjedhojë, kur vlerësohet nëse në një çështje konkrete ka një arsye të përligjur që rrezikon paanshmërinë e një trupi gjykues, këndvështrimi i atyre që paraqesin këtë pretendim ka rëndësi, por vendimtar mbetet përcaktimi nëse ky dyshim është objektivisht i justifikueshëm (shih vendimin nr. 11, datë 03.03.2016 të Gjykatës Kushtetuese).”. (i cit. Vendimi nr. 34, datë 08.02.2018, EnkeledaMushi, Shfuqizimi si të papajtueshme me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë i vendimeve nr. 152, datë 02.05.2014 të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Gjirokastër; nr. 277, datë 16.10.2015 të Gjykatës së Apelit Gjirokastër;nr. 00-2017-557, datë 22.06.2017 të Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë, para 8).

    [2] GJEDNJ-ja, në interpretim të nenit 6&1 të Konventës, në jurisprudencën e saj, arsyeton se: “Gjykata përsërit në fillim se është e një rëndësie themelore në një shoqëri demokratike që gjykata të frymëzoj besim në publik dhe mbi të gjitha, për sa i përket procedurave penale, në lidhen me një të akuzuar. Me këtë qëllim neni 6 kërkon që gjykata të realizojë qëllimin e tij për të qenë e paanshme (shih Padovani kundër Italisë, 26 shkurt 1993, § 27, nr. 257-B, dhe Kyprianou kundër Qipros [GC], nr. 73797/01, § 118, ECHR 2005-XIII).

    Në vitet e fundit, organet e Këshillit të Evropës kanë theksuar gjithnjë e më shumë rëndësinë e forcimit të pavarësisë dhe paanshmërisë, në përputhje me nenin 6 të Konventës, të sistemeve gjyqësore në Evropë, që është e rëndësishme për të siguruar besimin e publikut në sundimin e ligjit (krahaso, ndër të tjera, Rekomandimi CM/Rec (2010)12 i Komitetit të Ministrave drejtuar shteteve anëtare për gjykatësit: pavarësia, efikasiteti dhe përgjegjësitë, (Miratuar nga Komiteti i Ministrave më 17 nëntor 2010 dhe Plani i veprimit i Këshillit të Evropës për forcimin e pavarësisë dhe paanshmërisë së gjyqësorit, i Miratuar nga Këshilli i Ministrave në takimin nr. 1253, në 13 prill 2016, Dokument CM (2016) 36final).”. I cit.Meng kundër Gjermanisë, 16.02.2021, Nr. aplikimit 1128/17, para 42-43.

    [3]GJEDNJ-ja, në interpretim të nenit 6&1 të Konventës, në jurisprudencën e saj, arsyeton edhe se:“55.Për parimet e përgjithshme që lidhen me paanësinë e një gjykate, referon te vendimi në rastin e “Denisov kundër Ukrainës” [GC] (nr. 76639/11, §§ 61-63, 25 shtator 2018; shiko gjithashtu “RamosNunes de Carvalho e Sá kundër Portugalisë [GC], nr. 55391/13, 57728/13 dhe 74041/13, §§ 145-49, 6 Nëntor 2018, dhe në kontekstin kriminal, “Kyprianou kundër Qipros” [GC], nr. 73797/01, §§ 118-21, 15 Dhjetor 2005):

    “61. Si rregull, paanësia tregon mungesën e paragjykimit ose ndikimit. Sipas jurisprudencës së gjykatës, ekzistenca e paanësisë për qëllimet e nenit 6, paragrafit 1, duhet të përcaktohet sipas (i) një testi subjektiv, ku vështrimi duhet të jetë te bindja personale dhe sjellja e një gjyqtari të veçantë, që është, nëse gjyqtari ka treguar ndonjë paragjykim personal ose ndikim në një rast të caktuar; dhe ii) një testi objektiv, domethënë, duke konstatuar nëse, përtej nga sjellja personale e ndonjë prej anëtarëve, gjykata në vetvete, dhe ndër aspekte të tjera, përbërja e saj, ofronte garanci të mjaftueshme për të përjashtuar çdo dyshim të ligjshëm në lidhje me paanësinë e saj (shih ndër autoritete të tjera,  Micallef kundër Malta [GC], nr. 17056/06, § 93, ECHR 2009, me referenca të tjera).

    62. Sidoqoftë, nuk ka ndonjë ndarje të përcaktuar ndërmjet paanësisë subjektive dhe objektive, pasi sjellja e një gjyqtari jo vetëm që mund të nxisë dyshime objektive sa i përket paanshmërisë së gjykatës nga këndvështrimi i një vëzhguesi të jashtëm (testi objektiv), por gjithashtu mund të shkoj edhe te çështja e bindjes personale të gjyqtarit (testi subjektiv). (Shiko Kyprianou kundër Cipros [GC], nr. 73797/01, § 119, ECHR 2005 XIII). Kështu, në disa raste kur mund të jetë e vështirë të sigurosh prova me të cilat të rrëzosh prezumimin për paanshmërinë subjektive të gjyqtarit, kërkesa e paanësisë objektive siguron më tej një garanci të rëndësishme (shih Pullar kundër Mbretërisë së Bashkuar, 10 Qershor 1996, § 32, ReportsofJudgmentsandDecisions 1996 III).
    63. Në këtë aspekt, edhe dukja mund të ketë një rëndësi të caktuar, ose me fjalë të tjera “drejtësia jo vetëm që duhet të bëhet, por gjithashtu të shihet se po bëhet”. Çfarë është në lojë është besimi që gjykatat në një shoqëri demokratike duhet të frymëzojnë në publik (shih Morice kundër Francës [GC], nr. 29369/10, § 78, ECHR 2015).”
    64. Sa i përket testit subjektiv, paanshmëria personale e një gjyqtari duhet të prezumohet deri kur të provohet e kundërta (Dorozhko dhe Pozharskiy kundër Estonisë (nr. 14659/04 dhe 16855/04, § 51, 24 Prill 2008; shih gjithashtu Kyprianou, i cituar më sipër, § 119, me referenca të tjera).

    Sa i përket testit objektiv, duhet të përcaktohet nëse, përtej nga sjella e gjyqtarit, ka fakte të konstatueshme të cilat mund të ngrenë dyshime të justifikuara për paanshmërinë e tij ose të saj. Kjo nënkupton që, për të vendosur nëse në një rast të caktuar ka një arsye legjitime për t’u frikësuar që një gjyqtari të caktuar i mungon paanësia, këndvështrimi i personit në fjalë është i rëndësishëm por, jo vendimtar. Çfarë është vendimtare është nëse kjo frikë mund të konsiderohet objektivisht e justifikuar.  (Dorozhko dhe Pozharskiy, i cituar më sipër, § 52, duke referuar te Micallef, i cituar më sipër, § 74; shih gjithashtu Ferrantelli dhe Santangelo kundër Italisë, 7 Gusht 1996, § 58, Raportet 1996-III, dhe Wettstein kundër Zvicërës, nr. 33958/96, § 44, ECHR 2000 XII).”. I cit. SigurðurEinarsson dhe të tjerë kundër Islandës, 04.06.2019, Nr. aplikimit 39757/15, para 55-56.

    [4]Sipas GJEDNJ-s: “41. Në mënyrë që gjykatat të mund të frymëzojnë te publiku besimin që është i domosdoshëm, duhet të merren parasysh edhe çështjet e organizimit të brendshëm. Ekzistenca e procedurave kombëtare për të siguruar paanshmërinë-domethënë normat që rregullojnë heqjen dorë të gjyqtarit-është një faktor i rëndësishëm. Këto rregulla tregojnë shqetësimin e legjislacioneve kombëtare për të hequr të gjithë dyshimet e arsyeshme sa i përket paanshmërinë së gjyqtarit ose gjykatës në fjalë dhe përbëjnë një përpjekje për të siguruar paanshmërinë duke eliminuar shkaqet e shqetësimeve të tilla. Përveç sigurimit të mungesës së paragjykimit aktual, ato drejtohen në heqjen e çdo pamje të anësisë dhe kështu shërbejnë për të promovuar besimin që gjykatat në një shoqëri demokratike duhet të frymëzojnë në publik. Gjykata mban parasysh këto rregulla kur bën vlerësimin e saj nëse një gjykatë ishte i paanshme dhe, në veçanti, nëse frika e një aplikanti mund të konsiderohet e justifikuar objektivisht (shih Micallef kundër Malta (GC), nr. 17056/06, & 99, ECHR 2009; dhe SigridurElinSigfusdottir kundër Islandës, nr. 41382/17, & 50, 25 shkurt 2020).”(I cit.Teslya kundër Ukrainës [GC], 8 Tetor 2020, Nr. aplikimit nr. 52095/11, para 41).

  • Objekti

    - Në këtë dispozitë parashikohen disa raste objektive që prezumojnë papajtueshmërinë e gjyqtarit për gjykimin e çështjes për shkak të lidhjeje të afërta familjare, gjinore ose krushqisë, që ka ai me subjektet pjesëmarrëse në të njëjtin procedim. Për rrjedhojë gjyqtari ka detyrimin që të kërkoi heqjen dorë, në zbatim të nenit 17, paragrafi i parë, pika “e” të K.Pr.Penale dhe nëse ai nuk vepron pala mund të kërkoi përjashtimin e tij, në zbatim të nenit 18, paragrafi i parë, pika “a” të K.Pr.Penale (nenet 17 dhe 18 të K.Pr.Penale, që parashikojnë rregullin e përgjithshëm, referojnë ndër të tjera në nenin 16 të K.Pr.Penale). 

    Së pari, parashikohet se në të njëjtin procedimnuk mund të marrin pjesë si gjyqtarë personat që janë ndërmjet tyre bashkëshortë, bashkëjetues, etj.Kjo situatë i referohet anëtarëve të trupit gjykues. Kështu, në të njëjtin trup gjykues kuptohet të përbërë nga më shumë se një gjyqtar, nuk mund të marrin pjesë ata që janë ndërmjet tyre bashkëshortë, bashkëjetues, etj. Gjithashtu për të njëjtin procedim nuk mund të marrin pjesë në shkallët e tjera të gjykimit, gjyqtarët që janë ndërmjet tyre bashkëshortë, bashkëjetues, etj. P.sh., nëse çështja në gjykatën e shkallës së parë është gjykuar nga gjyqtari X, bashkëshorti, bashkëjetuesi, gjinia e afërt e tij, etj., nuk mund të gjykojnë në gjykatat e shkallëve më të larta.

    Së dyti, parashikohet se në të njëjtin procedimnuk mund të marrin pjesë si gjyqtarë personat që janë me pjesëmarrësit e tjerë në gjykim, bashkëshortë, bashkëjetues, etj. Pjesëmarrës të tjerë në gjykim janë prokurori, i pandehuri/personi nën hetim/personi të cilit i atribuohet kryerja e veprës penale[1], avokati i palës, kallëzuesi, viktima/trashëgimtarët e viktimës, viktima akuzuese. Ndërsa policia gjyqësore nuk merr pjesë në gjykim dhe konflikti i mundshëm i interesit nëse është i lidhur me gjyqtarin e çështjes, trajtohet nën parashikimet e nenit 17, pika “ë”, “shkaqe të tjera të rëndësishme njëanshmërie”.

    - Kjo dispozitë zbatohet për gjykatate shkallës së parë, gjykatat e apelit, si dhe për Gjykatën e Lartë, pra për gjykatat e të tre shkallëve të gjykimit, si të juridiksionit të përgjithshëm ashtu edhe për gjykatat penale të posaçme.

    - Kjo dispozitë zbatohet edhe për subjekte të tjera të procedimit penal, konkretisht:

    1. Për sekretaren gjyqësore, si dhe personat e ngarkuar për të bërë transkriptime ose riprodhim fonografik apo audioviziv (neni 23, pika 3,eK.Pr.Penale);
    2. Për prokurorin. Formalisht rastet kur prokurori ka detyrimin për të kërkuar heqjen dorë parashikohen nga neni 26 i K.Pr.Penale, i cili referon pikërisht në nenin 17 të K.Pr.Penale, që nga ana e tij referon në nenin 16 të K.Pr.Penale. Kështu, vlerësohet se indirekt gjen zbatimedhe për Prokurorin;
    3. Për oficerin e policisë gjyqësore nuk ka ndonjë parashikim në K.Pr.Penale, por ligji përkatës “Për organizimin dhe funksionimin e policisë gjyqësore” (në fuqi është ligji nr. 25/2019), neni 19 i tij, parashikon se: “Për heqjen dorë dhe zëvendësimin e oficerit ose agjentit të Policisë Gjyqësore zbatohen dispozitat e Kodit të Procedurës Penale”. Pra, referohet te rregullat e përgjithshme të parashikuara nga ky Kod dhe rrjedhimisht vlerësohet se indirekt gjen zbatimedhe për oficerin ose agjentin e Policisë Gjyqësore;
    4. Për ekspertin. Rastet se kur mund të kërkohet përjashtimi i ekspertit parashikohen nga neni 181 i K.Pr.Penale, i cili referon pikërisht te rastet e parashikuara nga ky Kod për përjashtimin e gjyqtarit, pra te neni 17 i K.Pr.Penale, i cili nga ana e tij referon edhe në nenin 16 të K.Pr.Penale. Pra, referohet te rregullat e përgjithshme të parashikuara nga ky Kod dhe rrjedhimisht vlerësohet se indirekt gjen zbatim edhe për ekspertin.

     

    [1] Sipas nenit 34/a, paragrafi i tretë të K.Pr.Penale, “3. Të drejtat dhe garancitë e parashikuara për të pandehurin zbatohen edhe për personin nën hetim dhe personin, të cilit i atribuohet vepra penale, me përjashtim të rasteve kur ky Kod parashikon ndryshe.”.

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

    Si parim i përgjithshëm në lidhje me këtë dispozitë, së pari,duhet mbajtur parasysh qëndrimi i Gjykatës Kushtetuese, sipas të cilës: “... parimi i paanshmërisë në gjykim, në këndvështrim të përbërjes së trupit gjykues, duhet të respektohet në çdo shkallë të gjykimit, duke mos përjashtuar as shqyrtimin e çështjes në dhomën e këshillimit të Gjykatës së Lartë. Për Gjykatën është konsideruar gjykatë e njëanshme trupi gjykues në përbërje të të cilit ka qenë i pranishëm qoftë edhe vetëm një gjyqtar, i cili në këndvështrimin objektiv nuk jepte garanci për një gjykim të paanshëm. Gjykata ka theksuar se “thjesht dhe vetëm pjesëmarrja e një apo më shumë gjyqtarëve në një procedim të mëparshëm, pavarësisht nga ndikimi i prezencës dhe i mendimit të tyre në të gjithë trupin gjykues, është një arsye e mjaftueshme dhe njëkohësisht një garanci më pak për kërkuesin, tek i cili është krijuar dyshimi i bazuar se gjykata nuk ka qenë e paanshme në shqyrtimin e kësaj çështjeje” (shih vendimin nr. 06, datë 02.03.2018 të Gjykatës Kushtetuese).”[1]

    Së dyti,Gjykata Kushtetuese ka mbajtur qëndrimin se, “... në rastin kur pjesëmarrja e anëtarëve të saj në shqyrtimin çështjes do të konsiderohej si një rast i konfliktit të interesave, ajo është shprehur se përjashtimi i gjyqtarëve, të cilët ushtrojnë funksionin në gjykatë, do të çonte në mosarritjen e numrit të nevojshëm për shqyrtimin e çështjes nga Gjykata dhe ajo do të bllokohej për të vazhduar shqyrtimin e saj. Pra, në të tilla raste, Gjykata ka vlerësuar se funksionaliteti i saj prevalon në raport me parimin e paanësisë, domethënë, nëse ka vend për përjashtimin e gjyqtarit nga gjykimi, përjashtimi i tij nuk pranohet nëse dëmton funksionalitetin e gjykatës (shih vendimin nr. 2, datë 18.01.2017 të Gjykatës Kushtetuese)...”.[2]

    Ky qëndrim i Gjykatës Kushtetuese Shqiptare është në përputhje me standardet ndërkombëtaretë përcaktuara edhe nga Rezoluta e Këshillit Ekonomik dhe Social, e Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB), e titulluar: “Forcimi i parimeve themelore të sjelljes gjyqësore”,ku ndër të tjera formulohet parimi se, “...përjashtimi i gjyqtarit nuk do të kërkohet nëse asnjë gjykatë tjetër nuk mund të konstituohet për të gjykuar çështjen ose, për shkak të rrethanave urgjente, pamundësia për të vepruar mund të çojë në një dështim serioz të drejtësisë”. Kështu, ky parim i përgjithshëm përshinë edhe procesin penal, pra duhet zbatuar edhe në këtë rast.

    - Neni 16 i K.Pr.Penale parashikon si shkak përjashtimi ekzistencën e lidhjeve familjare (si bashkëshorti dhe bashkëjetuesi), gjinore deri në shkallë të katërt (të paralindur, të paslindur,vëllezër, motra, ungjër, emta, nipër, mbesa, ndërmjet tyre), dhe kushqie deri në shkallë të dytë (vjehërr, vjehrrë, dhëndër, nuse, kunatë,thjeshtri, thjeshtra, njerku e njerka), duke qenë në harmoni me parashikimet në Kodin e Procedurës Civile. Ky i fundit, përmban një rregullim të përgjithshëm[3], ndryshe nga K.Pr.Penale, i cili i përcakton shprehimisht se cilët subjekte janë në lidhje gjinore deri në shkallë të katërt dhe cilët në lidhje krushqie deri në shkallë të dytë. Në këtë mënyrë nuk lë vend për keqkuptime, siç ndodh në procesin civil ku në praktikën gjyqësore është ngatërruar koncepti i gjinisë ose krushqisë së afërt, në kuptimin juridik, me atë të “kushëririt” në kuptimin konvencional, që përdoret në gjuhën e përditshme[4].Përcaktimi i bërë në nenin 16 për gjininë dhe krushqinë e afërt duhet të shërbejë si kriter edhe për dispozitat e tjera, në të cilat përdoret fjala “të afërm”[5].

    - Theksojmë se kjo dispozitë duhet interpretuar në mënyrë të zgjeruar[6], duke përshirë jo vetëm situatën kur lidhja përkatëse ekziston në kohën e shqyrtimit të çështjes, por edhe rasti kur kemi të bëjmë me ish-bashkëshort, ish-bashkëjetues ose ish-krushqi të afërt.

    - Në praktikën gjyqësore janë të shpeshta rastet kur gjyqtari/gjyqtarët me pjesëmarrësit në gjykim janë në një shkallë më të largët, gjinie ose krushqie, që nuk përfshihen shprehimisht në përcaktimet e nenit 16 të K.Pr.Penale. Por përgjithësisht pranohen si shkak për heqjen dorë, pasi lidhen me mosbesimin që ofrohet të palët. Psh., për shkak të lidhjeve gjinore apo të krushqisë, pavarësisht se të largëta, gjyqtari mund të ketë kontakte ose mund të krijoi marrëdhënie të posaçme, etj., me ndonjë nga subjektet në procedim. Por edhe thjesht nga ekzistenca e një lidhje qoftë edhe të largët, te palët e tjera mund të krijohet dyshimi legjitim mbi anshmërinë apo ndikimin e trupit gjykues. Megjithatë në këtë rast kërkesa për heqjen dorë/përjashtimin e gjyqtarit nuk trajtohet nën parashikimet e nenit 16 të K.Pr.Penale, por të pikës “ë”, të nenit 17 të K.Pr.Penale, “shkaqe të tjera të rëndësishme njëanshmërie”.

    - Një tjetër situatë që nuk parashikohet shprehimisht është ekzistenca e lidhjeve apo  marrëdhënieve intime, jo domosdoshmërisht të shoqëruarame bashkëjetesë. Kjo lloj marrëdhënie gjen mbrojtje të posaçme nga ligji përkatës “Për masa ndaj dhunës në marrëdhëniet familjare”[7], si dhe mbrojtje juridiko-penale nga neni 130/a i K.Penal, që parashikon figurën e veprës penale “dhuna në familje”. Normalisht kjo lloj lidhje duhet të ishte parashikuar shprehimisht nga neni 16 i K.Pr.Penale, por në mungesë duhet të trajtohet nën rregullin e përgjithshëm, nën parashikimet e pikës “ë”, të nenit 17 të K.Pr.Penale, “shkaqe të tjera të rëndësishme njëanshmërie”.

    - Nën konceptin i njëjti procedim, përshihet edhe rasti kur procedimi i regjistruar fillimisht për dy ose më shumë vepra penale apo ndaj dy ose më shumë të pandehurve, është ndarë në disa procedime penale të lidhura, që marrin numra të ndryshëm. Me fjalë të tjera, kur ndodhin rigrupime të të pandehurve në grupe të veçanta të procedurave dhe kemi caktimin formal të numrave të çështjes. Në këtë rast, edhe pse fillimisht mund të kemi pasur një procedim, nëse gjyqtari është përjashtuar nga njëri prej tyre, për shkak të lidhjeve familjare, gjinore ose të krushqisë, nuk ka pengesë të shqyrtoi procedimin e ndarë, normalisht nëse nuk ka lidhje me ndonjë nga subjektet pjesëmarrëse në të. 

     -Kemi edhe situatën tjetër kur dy procedime që janë regjistruar të ndara, qoftë në të njëjtën gjykatë ose në gjykata të ndryshme për nga kompetenca lëndore ose tokësore, janë të lidhura në atë shkallë dhe nivel që nëpërmjet vendimmarrjes për njërin procedim shfaqet mendim edhe për procedimin tjetër[8]. Kështu, ndër të tjera diskutohet p.sh., situata kur në një procedim ka marr pjesë një gjyqtar, ndërsa në gjykimin tjetër caktohet për të gjykuar bashkëshorti, bashkëjetuesi i tij, etj. Në parim vlerësohet se kërkesa për heqjen dorë nuk përfshihet nën parashikimet e kësaj dispozite, por nën rregullimin e përgjithshëm të parashikuar nga neni 17, pika “ë” e K.Pr.Penale, ekzistenca e shkaqeve të tjera të rëndësishme të njëanshmërisë.

    - Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut në jurisprudencën e saj, ka mbajtur qëndrimin se: “57. Testi objektiv është aplikuar në shumë raste ku gjyqtari ka qenë gjithashtu i përfshirë në të njëjtën procedim në cilësi të ndryshme ose ka ushtruar funksione të dyfishta në procedime të ndara që përfshinin një nga palët ose ka lidhje me palë të treta që kanë qenë ose ishin të lidhur në të njëjtën mënyrë me procedimet.

    ...në Mežnaric kundër Kroacisë (nr. 71615/01, 15 Korrik 2005), M.V., një anëtar i trupit gjykues prej pesë gjyqtarësh i Gjykatës Kushtetuese, i cili nuk kishte pranuar ankesën Kushtetuese të aplikantit në Dhjetor 2002, kishte përfaqësuar palën tjetër në një fazë të mëparshme të të njëjtës procedurë, nja nëntë vjet më parë, pjesëmarrja e tij, duke qenë gjithsesi e kufizuar në paraqitjen e një grupi parashtrimesh, duke iu përgjigjur argumenteve të aplikantit; ai më pas kishte qenë zëvendësuar nga vajza e tij, e cila kishte vepruar për palën tjetër deri në 1996. Gjykata konkludoi që kishte pasur një shkelje të nenit 6 të Konventës. Ndërsa njohu që përfshirja e mëparshme e M.V-s kishte qenë e vogël dhe e largët në kohë, dhe që funksionet i tij të dyfishta në fakt kishin të bënin me çështje të ndryshme juridike,i dha peshë vendimtare faktit që M.V., kishte vepruar në të dy cilësitë gjatë të njëjtit procedim. Kjo e përforcuar nga përfshirja e vajzës së tij, duke krijuar një situatë e cila ishte e aftë për të ngritur dyshime të ligjshme për paanësinë e tij.

    59. Në lidhje me çështjen specifike të një të afërmi të gjyqtarit i lidhur në një mënyrë ose tjetër me procedimet me të cilat gjyqtari po merret, gjykata kujton se në rastin e Dorozhko dhe Pozharskiy, cituar më sipër, gjeti që kishte pasur një shkelje të nenit 6 § 1 i Konventës për shkak të mungesës së paanësisë objektive të gjyqtarit, bashkëshorti i të cilës kishte drejtuar një hetim kriminal, duke çuar në gjykimin mbi të cilin ajo kishte kryesuar, pavarësisht mbrojtjes së Qeverisë se roli i tij kishte qenë i një natyre formale. Në mënyrë të ngjashme, në Huseyn dhe të tjerë kundër Azerbaijan (nos. 35485/05, 45553/05, 35680/05 dhe 36085/05, 26 Korrik 2011), një shkelje u gjet për shkak të faktit që vëllai i një gjyqtari fillimisht kishte qenë një anëtar i grupit të hetimit duke punuar në çështjen kriminale të aplikantit dhe që ata kishin qenë de facto të përfshirë në të njëjtin procedim në lidhje me të njëjtin të pandehur dhe të njëjtat akuza kriminale, pa marr parasysh çdo rigrupim të të pandehurve në grupe të veçanta të procedurave dhe caktimit formal të numrave të çështjes që kishte ndodhur ndërkohë; u morr gjithashtu në konsideratë që shumica, nëse jo të gjitha, e provave kryesore fajësuese, të përdorura më pas kundër aplikantin në gjyq kishin qenë mbledhur nga grupi hetimor para datës në të cilën vëllai kishte lënë hetimin. Për më tepër, fakti që djali i një tjetër gjyqtari kishte qenë një i punësuar i zyrës së Prokurorit të shtetit dhe i varur direkt nga prokurori i cili kishte shërbyer si drejtues i grupit hetimor në rastin e aplikantit, pavarësisht se nuk kishte qenë caktuar ndonjëherë të punonte për çështjen dhe sidoqoftë e parëndësishme dhe e largët lidhja e gjyqtarit me prokurorinë mund të ketë qenë konsideruar nëse shikohet veçmas, në kontekstin specifik të çështjes, të paktën përbënte frikën e justifikuar për mungesën e paanësisë që lindi nga situata e gjyqtarit të parë. Së fundmi, në rastin e PéturThórSigurðsson, cituar më sipër, gjykata gjeti shkelje të nenit 6, paragrafi i parë, në rrethanat që, pavarësisht nëse gjyqtari i Gjykatës së Lartë në fjalë ose bashkëshorti i saj kishte një interes direkt për rezultatin e çështjes midis aplikantit dhe Bankës Kombëtare, “kishte të paktën një dukje të një lidhje midis hapave të ndërmarrë nga (gjyqtari) në favor bashkëshortit të saj dhe avantazhet që ai fitoi nga Banka Kombëtare”, pra që “përfshirja e gjyqtarit në shlyerjen e borxhit (në lidhje me burrin e saj), favoret e marra nga burri i saj dhe lidhjet e tij me Bankën Kombëtare ishin të asaj natyre dhe amplitude dhe ishin kaq afër në kohë me shqyrtimin e çështjes nga Gjykata e Lartë që aplikanti mund të priste frikëra të arsyeshme se i mungonte kërkesa e paanësisë.”[9].

     

    [1]I cit.  Vendimi nr. 50, datë 12.02.2020, Bardhyl Ibra, Konstatimii cenimit të së drejtës kushtetuese për një proces të rregullt ligjor…, para 19.

    [2]I cit.  Vendimi nr. 50, datë 12.02.2020, Bardhyl Ibra, Konstatimii cenimit të së drejtës kushtetuese për një proces të rregullt ligjor…, paraf 23.

    [3] Sipas nenit 72 të Kodit të Procedurës Civile: “Gjyqtari është i detyruar të heqë dorë nga gjykimi i një çështjeje konkrete kur: … 2. ai vetë ose bashkëshortja e tij është i afërt deri në shkallë të katërt apo krushqi deri në shkallë të dytë ose është i lidhur me detyrime birësimi apo bashkëjeton në mënyrë të përhershme me njërën nga palët ose nga mbrojtësit;...”.

    [4]Shih vendimin nr. 00-2013-897/219, datë 28.03.2013, NondaKajno, ThomaKajno kundër KostaqKajno, etj., Konstatimi i pavlefshmërisë absolute të aktit noterial të pjesëtimit vullnetar... (KCGJL).

    [5]I cit. Halim Islami, Artan Hoxha dhe Ilir Panda, Procedura Penale, Komentar, Botimet Morava 2012, 81 fq

    [6]Pra nuk duhet bërë një interpretim i thjesht literal dhe gjuhësor, por logjik dhe sistematik. 

    [7] Aktualisht në fuqi ligji nr. 9669, datë 18.12.2006, i ndryshuar.

    [8]Psh., në situatën kur prova e një vepre penale ose e një rrethane të saj ndikon mbi provën e një vepre penale tjetër ose të një rrethane të saj (neni 92, pika “c” e K.Pr.Penale).

    [9]I cit. SigurðurEinarsson dhe të tjerë kundër Islandës, 04.06.2019, Nr. aplikimit 39757/15, paraf 57-59.

  • Konteksti historik

    - Dispozita ka pësuar ndryshime me ligjin nr. 35/2017, datë 30.3.2017, i miratuar në kuadër të Reformës në Sistemin e Drejtësisë në Shqipëri. Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë, në Analizën e Sistemit të Drejtësisë, nuk ka evidentuar ndonjë problematikë konkrete në parashikimin ligjor dhe zbatimin e tij që diktonte nevojën për ndryshim.[1] Por ndryshimi i dispozitës u diktua nga nevoja për të reflektuar edhe zhvillimet e legjislacionit në fushën familjare (figura e bashkëjetuesit, p.sh.).[2]

                                                                                         

     

    [1] Dokumenti Analizë e sistemit të drejtësisë në Shqipëri, Qershor 2015, faqe 280, paragrafi 4.1.3. “Nuk ekzistojnë në dhëna zyrtare mbi shpeshtësinë e vetëpërjashtimit të gjyqtarëve ose të përjashtimit të gjyqtarëve nga gjykimet për shkaqe të konfliktit të interesit. Ndërkohë që vetëpërjashtimi për gjyqtarët administrohet në dosjet gjyqësore (për prokurorët në dosjet hetimore), deklarimi i konfliktit të interesave rast për rast për çështje jashtë praktikës gjyqësore pasqyrohet në regjistrin për konfliktet e interesit të cilat administrohen nga KLD-ja, në rolin e autoritetit përgjegjës për gjykatat e shkallës së parë dhe apelit. E njëjta gjë është e vlefshme dhe për prokuroritë, ku autoritet përgjegjës është Drejtoria e Burimeve Njerëzore pranë Prokurorisë së Përgjithshme. Sipas Raportit Vjetor 2013 të KLD-së, gjyqtarët janë caktuar të gjykojnë çështje në një gjykatë tjetër në 496 raste. Raporti argumenton se ky numër është i lartë për shkak të përjashtimeve të shpeshta të gjyqtarëve. 472 Megjithatë, situata në këtë sferë mbetet e paqartë, pa të dhëna të sakta për numrin e kërkesave të palëve për përjashtimin e një gjyqtari, numrin e vetëpërjashtimeve dhe numrin e ricaktimeve për shkak të konfliktit të interesit.”.

    [2] Relacioni i Kuvendit që shoqëron Projekt Ndryshimet për Kodin e Procedurës Penale të miratuar me ligjin nr. 35/2017, datë 30.3.2017. I aksesuar në datë 25.01.2021, në faqen e internetit: https://www.parlament.al/Files/ProjektLigje/RELACION-SHTESA-E-NDRYSHIME-7905-KODI-I-PROCEDURES-PENALE-Resized.pdf

  • Legjislacioni ndërkombëtar

    Konventa për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore, në nenin 6 parashikon se: “1. Në përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të tij civile ose të çdo akuze penale kundër tij, çdo person ka të drejtë që çështja e tij të dëgjohet drejtësisht, publikisht dhe brenda një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme. Vendimi duhet të jepet publikisht, por prania në sallën e gjykatës mund t’i ndalohet shtypit dhe

    , ka të drejtën për të marrë zgjidhje ligjore të efektshme para gjykatës në përputhje me kushtet e parashikuara në këtë nen. publikut gjatë tërë procesit ose gjatë një pjese të tij, në interes të moralit, të rendit publik ose sigurisë kombëtare në një shoqëri demokratike, kur kjo kërkohet nga interesat e të miturve ose mbrojtja e jetës private të palëve në proces ose në shkallën që çmohet tepër e nevojshme nga gjykata, kur në rrethana të veçanta publiciteti do të dëmtonte interesat e drejtësisë...”.[1]

    1. Karta e të Drejtave Themelore të Bashkimit Europian, në Titullin e VI, “Drejtësia”, në nenin 47 të saj parashikon se: “Kushdo, të cilit i janë shkelur të drejtat dhe liritë e garantuara nga e drejta e Bashkimit

    Kushdo ka të drejtën për gjykim të drejtë dhe publik brenda një afati kohor të arsyeshëm para një gjykate të pavarur dhe të paanshme të krijuar më parë me ligj. Çdokujt i jepet mundësia që të këshillohet, të mbrohet dhe të përfaqësohet.

    Është e detyrueshme që ndihma juridike t’u ofrohet atyre të cilëve u mungojnë burimet e mjaftueshme deri në masën që kërkohet për të siguruar mundësi të efektshme përdorimi të sistemit të drejtësisë.”.[2]

    1. Rekomandimi CM/Rec (2010)12 i Komitetit të Ministrave drejtuar shteteve anëtare për gjykatësit: pavarësia, efikasiteti dhe përgjegjësitë, (Miratuar nga Komiteti i Ministrave më 17 nëntor 2010 në mbledhjen e 1098-të të Deputetëve të Ministrave)
    2. Parimet Bazë mbi Pavarësinë e Gjyqësorit Miratuar nga Kongresi i Shtatë i Kombeve të Bashkuara mbi Parandalimin e Krimit dhe Trajtimin e kundërvajtësve mbajtur në Milano me 26 Gusht deri më 6 Shtator 1985 dhe e miratuar nga rezolutat e Asamblesë së Përgjithshme 40/32 29 Nëntor 1985 dhe 40/146 13 Dhjetor 1985
    3. Opinionet e Këshillit Konsultativ të Gjyqtarëve Evropianë (CCJE-KKGJE), në punën e Komisionit Evropian për Efikasitetin e Drejtësisë (KEED) dhe në Kartën Evropiane mbi Statutin e Gjyqtarëve të përgatitura në kuadër të takimeve shumëpalëshe të Këshillit të Evropës.

    ë. Plani i veprimit i Këshillit të Evropës për forcimin e pavarësisë dhe paanshmërisë së gjyqësorit, i Miratuar nga Këshilli i Ministrave në takimin nr. 1253, në 13 prill 2016, Dokument CM(2016)36final)

     

    [1] Konventa për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore, Botim i Qendrës së Botimeve Zyrtare, Tiranë 2020, 7 fq.  

    [2] Version i Konsoliduar i Traktatit të Bashkimit Evropian dhe Traktatit për Funksionimin e Bashkimit Evropian * * * Karta e të Drejtave Themelore e Bashkimit Evropian, Botim i: Ministrisë së Integrimit Europian, 2008, 383 fq. 

• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  Rezoluta e Këshillit Ekonomik dhe Social, e Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB) e titulluar: “Forcimi i parimeve themelore të sjelljes gjyqësore”, në lidhje me parimin e paanshmërisë ka përcaktuar këto parime:

  Paanshmëria[1]

  Parimi: Paanshmëria është thelbësore për kryerjen si duhet të detyrës gjyqësore. Zbatohet jo vetëm për vendimin në vetvete por, gjithashtu mbi procesin me të cilin merret vendimi.

  Aplikimi                               

  2.1. Një gjyqtar, duhet t’i kryej detyrat e tij ose të saj gjyqësore, pa favorizim, anësi ose paragjykim.

  2.2. Një gjyqtar duhet të siguroj që sjellja e tij ose e saj, si brenda dhe jashtë gjykatës, të ruaj dhe rris besimin e publikut, te profesionistët e ligjit dhe palët në paanshmërinë e gjyqtarit dhe sistemit gjyqësor.

  2.3. Një gjyqtar duhet, për aq sa është e arsyeshme, pra ai ose jo të sillet për të minimizuar rastet në të cilat do të jetë e nevojshme për gjyqtarin që të përjashtohet nga dëgjimi ose vendosja e çështjeve.

  2.4. Një gjyqtar nuk duhet me vetëdije, ndërsa një procedim është para, ose mund të jetë para gjyqtarit të bëjë ndonjë koment nga i cili mund në mënyrë të arsyeshme të pritet të ndikojë në rezultatin e një procedimi të tillë, ose dëmtojnë dukshëm drejtësinë e procesit, dhe gjyqtari nuk do të bëjë ndonjë koment në publik ose ndryshe që mund të cenojë gjykimin e drejtë të një personi ose çështje.  

  2.5. Një gjyqtar do të heq dorë nga pjesëmarrja në çdo procedim në të cilin gjyqtari nuk është në gjendje të vendosë mbi çështjen me paanshmëri ose në të cilin një vëzhguesi të arsyeshëm mund t’i duket që gjyqtari nuk është në gjendje të vendosë mbi çështjen me paanshmëri.

  Procedura të tilla përfshijnë, por nuk kufizohen në, rastet ku:

  1. Gjyqtari ka anësi ose paragjykim në lidhje me një palë ose njohuri personale të fakteve provuese të diskutueshme lidhur me procedimet;
  2. Gjyqtari më parë ka shërbyer si avokat ose ishte një dëshmitar në çështjen që trajtohet, ose;
  3. Gjyqtari ose një anëtar i familjes së tij, ka një interes ekonomik në rezultatin e çështjes që trajtohet; me kusht që përjashtimi i gjyqtarit nuk do të kërkohet nëse asnjë gjykatë tjetër nuk mund të konstituohet për të gjykuar çështjen ose, për shkak të rrethanave urgjente, pamundësia për të vepruar mund të çojë në një dështim serioz të drejtësisë.

   

  [1] Rezoluta e “The Economicand Social Council”, “Strengtheningbasicprinciplesofjudicialconduct”.

   

• Materiale legjislative

  - Relacioni i Kuvendit që shoqëron Projekt Ndryshimet për Kodin e Procedurës Penale të miratuar me ligjin nr. 35/2017, datë 30.3.2017;

  - Dokumenti Analizë e sistemit të drejtësisë në Shqipëri, e Grupit të Ekspertëve të Nivelit të Lart, Qershor 2015.

• Dispozita të lidhura

  - Neni 42 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë;

  - Nenet 1, 17, 23, 26 dhe 181 të Kodit të Procedurës Penale;

  - Neni 19 i ligjit nr. 25/2019 “Për organizimin dhe funksionimin e policisë gjyqësore”;

  - Neni 13 i ligjit nr. 9367, datë 7.4.2005 “Për parandalimin e Konfliktit të Interesave në Ushtrimin e Funksioneve Publike”, i ndryshuar.

• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime

  Vendimi nr. 11, datë 03.03.2016, i Gjykatës Kushtetuese;

  - Vendimi nr. 34 datë 08.02.2018, i Gjykatës Kushtetuese;

  - Vendimi nr. 06, datë 02.03.2018, i Gjykatës Kushtetuese;

  - Vendimi nr. 50, datë 12.02.2020, i Gjykatës Kushtetuese;

  - Meng kundër Gjermanisë, 16.02.2021, nr. aplikimit 1128/17 (GJEDNJ);

  - Morice kundër Francës, 23.04.2015, nr. aplikimit 29369/10 (GJEDNJ);

  - SigurðurEinarsson dhe të tjerë kundër Islandës,04.06.2019, nr. aplikimit 39757/15 (GJEDNJ);

  - Teslya kundër Ukrainës, 8 Tetor 2020, nr. aplikimit nr. 52095/11 (GJEDNJ);

  -Kristiansen kundër Norvegjisë, 17.12.2015,nr. aplikimit1176/10 (GJEDNJ).

• Bibliografia

  - Halim Islami, Artan Hoxha dhe Ilir Panda, Procedura Penale, Komentar, Botimet Morava 2012

  - Vendimi nr. 11, datë 03.03.2016, i Gjykatës Kushtetuese;

  - Vendimi nr. 34 datë 08.02.2018, i Gjykatës Kushtetuese;

  - Vendimi nr. 06, datë 02.03.2018, i Gjykatës Kushtetuese;

  - Vendimi nr. 50, datë 12.02.2020, i Gjykatës Kushtetuese;

  - Meng kundër Gjermanisë, 16.02.2021, nr. aplikimit 1128/17 (GJEDNJ);

  - Morice kundër Francës, 23.04.2015, nr. aplikimit 29369/10 (GJEDNJ);

  - SigurðurEinarsson dhe të tjerë kundër Islandës,04.06.2019, nr. aplikimit 39757/15 (GJEDNJ);

  - Teslya kundër Ukrainës, 8 Tetor 2020, nr. aplikimit nr. 52095/11 (GJEDNJ);

  -Kristiansen kundër Norvegjisë, 17.12.2015, nr. aplikimit 1176/10 (GJEDNJ).

• Arkiva
  Asnjë koment