Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi

    Qëllimi i Nenit 323 të KPRP është vendosja e afateve të caktuara ligjorë për përfundimin e hetimeve paraprake në ato raste kur këto hetime kundrejtohen ndaj një personi të identifikuar nga ana e Prokurorisë.

    Nëpërmjet kufizimit kohor të hetimeve paraprake qëllimi i ligjëvënësit ka qënë i dyfishtë. Së pari: Respektimi i të drejtës së personit të proceduar për një hetim në afate të arsyeshme duke qënë se aktiviteti i tij jetësor vendoset nën lupën e aparatit shtetëror të ndjekjes penale, duke venë kështu në pasiguri juridike dhe interesat dhe të drejtat personale. Së dyti :Shmangien e apatisë hetimore nga ana e organit të akuzës duke nxitur me pasoja proceduriale zbardhjen sa më të shpejtë të rrethanave të cështjes dhe marrjen e një vendimi për fatin e procedimit.

  • Objekti

    Neni 323 i K.Pr.Penale perbehet nga dy paragrafë ku në paragrafin e parë vendoset detyrimi i Prokurorit për të disponuar për fatin e procedimit brenda afateve të përcaktuara. Ndërsa në paragrafin e dytë vendosen afatet konkrete duke kryer një ndarje midis veprave penale që janë objekt i procedimit, ku për veprat penale të parashikuara nga shkronjat “a” dhe “b”, të nenit 75/a, të këtij Kodi ligjvënësi ka prezumuar kompleksitetin e tyre duke paravendosur një afat hetimor dyfish më të gjatë.

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

    Kur flasim për afatet e hetimit padyshim që kemi të bëjmë me një nga elementët më thelbësor të së drejtës për një proces të rregullt gjyqësor, të drejtën e gjykimit brenda një afati të arsyeshëm të mbrojtur si nga Kushtetuta ashtu dhe nga Konventa Europiane për të Drejtat e Njeriut (neni 6). Në nenin 42 të Kushtetutës sanksionohet se “Kushdo, për mbrojtjen e të drejtave, të lirive dhe të interesave të tij kushtetues dhe ligjor, ose në rastin e akuzave të ngritura kundër tij, ka të drejtën e një gjykimi të drejtë dhe publik brenda një afati të arsyeshëm...(omissis)...”. Ky përcaktim nënkupton një hark kohor të nevojshëm për zhvillimin e një procedimi penal, i cili duhet të sigurojë harmonizimin e detyrimit të shtetit për të ndjekur penalisht autorët e veprave penale, me parimin e respektimit të të drejtave të personit që i nënshtrohet procedimit penal[1]. Edhe me strikt parimi i një procedimi në afate optimale vepron në fazën e hetimit paraprak si faza më delikate,duke marr parasysh faktin se veprimtaria jetsore e subjektit që procedohet ndodhet nën lupën e hetimit nga një aparat i tërë shtetëror. Ndaj dhe gjykimi brenda një afati të arsyeshem ka si elementin më thelbësor të tij hetimin brenda një afati të arsyeshëm.

     

    Në jurisprudencën e vet Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë lidhur me interpretimin e dispozitave që sanksionojnë afatet e hetimeve paraprake, për të kuptuar më mirë qëllimin e legjislatorit ka arsyetuar se: “Kolegji Civil i Gjykatës së Lartë vlerëson se, parashikimi në ligj i afatit kohor brenda të cilit duhet të përfundojnë hetimet, është pjesë e rëndësishme e nenit 6 të K.E.D.Nj-së, në lidhje me përfundimin e gjykimit brenda një afati të arsyeshëm. Ky parashikim që përbën një standard ligjor, është paraparë të cilësohet nga legjislatori, me synim nxitjen e organit të akuzës të kryejë veprimet e nevojshme brenda një afati të caktuar, diligjencën e organit të akuzës. Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë vlerëson njëkohësisht, se parashikimi i afateve të përcaktuara me ligj brenda të cilave organi procedurës ka të drejtë dhe detyrë kryerjen e hetimeve, përbën një garanci ligjore për palën që ndodhet nën hetim, sipas nenit 6 (3) të KEDNJ-së, të drejtat e të pandehurit në procesin penal, që këto hetime nuk mund të zgjasin pa mbarim dhe nëse është e nevojshme të zgjaten, kjo vendimmarrje duhet të jetë e kontrolluar nga ana e një gjykate, për shkak të ofrimit të standardit më të lartë të mbrojtjes së të drejtave të njeriut dhe njëkohësisht duhet të ekzistojë kushti i kompleksitetit të hetimit ose domosdoshmëria e kryerjes së disa veprimeve hetimore, të cilat nuk mund të kryheshin brenda afatit tre mujor[2]

     

    Duke u nisur nga detyrimi kushtetues ligjvënësi ka përcaktuar më konkretisht në Kodin e Procedures Penale dhe afate ligjor për hetimin. Kështu, brenda 3 muajve nga data në të cilën emri i personit që i atribuohet vepra penale është shënuar në regjistrin e njoftimit të veprave penale apo brenda gjashtë muaj për veprat penale të parashikuara nga shkronjat “a” dhe “b”, të nenit 75/a, të këtij Kodi prokurori ka detyrimin të vendosë mbi fatin e procedimit, sipas paragrafit 6, të nenit 327, të këtij Kodi. E thënë më konkretisht prokurori në përfundim të afatit hetimor do të duhet të vendosë pushimin e akuzës apo çështjes, në rastet e parashikuara nga paragrafi 1, i nenit 328, ose t’i kërkojë gjykatës pushimin e akuzës apo çështjes, në rastet e parashikuara nga neni 329/a i Kodit. Në rastet kur mendon se në cështjen konkrete ka element të mjaftueshëm për të mbështetur akuzën Prokurori  i kërkon gjykatës dërgimin e çështjes në gjyq, kur nuk procedon sipas neneve 400, 406/a dhe 406/dh të këtij Kodi. Pra, parimi është se hetimet paraprake nuk mund të zgjasin më shumë se 3 muaj apo 6 muaj për veprat penale të parashikuara nga shkronjat “a” dhe “b”, të nenit 75/a, duke përcaktuar si dies a quo për ecjen e ketij afati momentin e regjistrimit të emrit të  personit të cilit i atribuohet vepra penale në regjistrin e posaçëm. Nisur nga kjo nuk është plotësisht i saktë emertimi “Afati i hetimeve paraprake” i nenit 323 te K.Pr.P përsa kohë që kufizimi kohor i referohet hetimit të një personi të identifikuar e jo hetimit paraprak në tërësi. Ky i fundit është i kushtezuar vetëm nga afatet e parashkrimit të ndjekjes penale.

     

    Fillimi, ndërprerja dhe mbarimi i afateve të hetimeve paraprake.

     

    Fillimi i afatit hetimor : Kur flasim për afate procedurial natyrshëm lindin disa pyetje në lidhje me fillimin  ndërprerjet e mundshme dhe më tej mbarimin e tyre. Në institutin e afateve të hetimeve paraprake cështja e parë që shtrohet për diskutim është se kur nisin këto afate. Në pamje të parë pyetja është e thjeshtë dhe ligji shprehet qartë se afati fillon në nga data ne te cilen emri i personit qe i atribuohet vepra penale eshte shenuar ne regjistrin e njoftimit te veprave penale. Megjithatë në mjaft raste në praktikën gjyqësore vërehet se Prokurori regjistron shumë vonë emrin e personit ndaj të cilit zhvillohen hetime në regjistër pavarsisht se qartësisht për  Prokurorinë ky emër ka rezultuar më parë me mjaftueshmëri të dhënash për ta marrë si person në hetim. Nga kjo rezulton që duke vonuar regjistrimin e emrit të të hetuarit Prokurori përfiton nga mosnisja e afateve proceduriale të hetimit.

     

    Në këto kushte pyetja e parashtruar mësipër tashmë mund të shtrohet në planin se Afati i hetimeve fillon në momentin kur emri i personit që i atribuohet vepra penale është shënuar në regjistrin e njoftimit të veprave penale apo në momentin që sipas të gjitha të dhënave qartësisht prokurori do të duhet të kishte proceduar me këtë shënim? A mundet që gjatë shqyrtimit të një ankimi për tejkalim të afateve hetimore Gjykata të konsideroj si moment të nisjes së afatit hetimor një moment më të hershëm se regjistrimi i emrit në regjistër duke përdorur si argument se Prokurori kishte të gjitha të dhënat e mjaftueshme për ta kryer këtë regjistrim kohë më parë. Po ti referohemi Neni 287 të K.Pr.Penale titulluar “Regjistrimi i njoftimit të veprave penale” parashikohet se “ 1. Prokurori shënon në regjistër çdo njoftim të veprës penale që i vjen ose që ka marrë me iniciativën e vet dhe në të njëjtën kohë ose nga momenti në të cilin rezulton, emrin e personit të cilit i atribuohet vepra penale.”. Nëse interpretojmë këtë dispozitë ligjore me termin e përdorur “rezulton”, duket se ligjënësi ka parashikuar një proces të verifikueshëm dhe jo ekskluzivisht të brendshëm subjektiv dhe diskrecional të prokurorit mbi rezultatin që paraqesin faktet e administruara deri në atë moment. E thënë më thjesht terminologjia e përdorur “nga momenti në të cilin rezulton” është e ndryshme nga terminologjia hipotetike “prokurorit i rezulton” sepse ndërsa për të parën ligjvënësi ka vendosur si kriter rezultatin e fakteve të administrura, tek i dyti do të kishim si kriter vetëm rezultatin e intuitës së Prokurorit mbi këto fakte. Ndërsa tek rasti i  parë do të kishim të mundur një kontroll gjyqësor mbi cka tregojnë faktet tek i dyti do të kishim pamundësinë për kontroll gjyqësor të një procesi tëbrendshëm e subjektiv sic është intuita e prokurorit në këtë rast. Megjithatë duhet thënë se edhe sikur të pranonim ndonjë kontroll gjyqësor mbi mosveprimin e prokurorit për të regjistruar emrin e personit në regjistrin e posacëm mungon një dispozitë ligjore që të tregojë se cila do të ishte pasoja konkrete në lëmin e Afateve të Hetimeve Paraprake duke patur parasysh faktin se gjithësesi ligji e fillon ecjen e afatit që “nga data ne te cilen emri i personit qe i atribuohet vepra penale eshte shenuar ne regjistrin e njoftimit te veprave penale” dhe jo “nga momenti në të cilin rezulton, emri(n) i (e) personit të cilit i atribuohet vepra penale”. Në lidhje me cështjen e ngritur në doktrinë ashtu dhe në praktikën gjyqësore (i referohemi asaj Italiane, përsa kohë që këtë debat nuk e kemi konstatuar në jurisprudencën tonë) është mbajtur qëndrimi se pavarësisht mundësisë së abuzimit që mund të vijë në praktik, kjo mund të sjelli veç përgjegjësi disiplinore për prokurorin, ndërsa ligji është i qartë se afati do filloj të eci jo nga data kur prokurori e dinte apo duhej ta dinte emrin e personit të dyshuar por nga moment kur ky efektivisht e ka shenuar në regjistër.[3]

     

    Nga ana tjetër pavarsisht se Prokurori mund të ometojë me regjistrimin e personit në regjistrin e njoftimit të veprave penale duhet thënë se ky ometim nuk mund të vijë pa disa kufizime proceduriale për organin e akuzës në kuadër të hetimit penal. Kështu në Vendimin Nr.91 dt.27.11.2020 Dt Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë ka vendosur rrëzimin e kërkesës së Prokurorisë për lejimin e përgjimit të komunikimeve telefonike të një shtetasi për shkak se ky i fundit nuk ishte regjistruar nga ana e organit të akuzës në regjistrin e njoftimit të veprave penale. Gjykata në këtë vendim arsyeton se” .. bazuar në nenin 222 të K.Pr.Penale, ku thuhet shprehimisht: “1. Me kërkesën e prokurorit, për rastet e lejuara në paragrafin 1, të nenit 221, gjykata autorizon përgjimin me vendim të arsyetuar, kur ai është i domosdoshëm për vazhdimin e hetimeve të filluara dhe kur në ngarkim të personit ekziston një dyshim i arsyeshëm dhe i bazuar në prova se ka kryer një vepër penale.”. Nga përmbajtja e kësaj dispozite rezulton se përgjimi autorizohet ndaj një personi që ka dyshimi të arsyeshme të bazuara në prova se ka kryer një vepër penale. Kjo do të thotë se ndaj personit duhet të jetë regjistruar emri i personit që do të përgjohet si person në hetim apo si person që i atribuohet vepra penale. Në rastin konkret nuk rezulton që emrat e shtetasve për të cilët kërkohet përgjimi i komunikimeve telefonike të jetë regjistruar në regjistrin e njoftimeve të veprës penale. Gjykata çmon se përderisa nuk ka regjistruar procedim penal në ngarakim të shtetasve të cituar në kërkesën e prokurorisë, prezumon që nuk ka prova të mjaftueshme për t’i atribuuar një fakt penal, në të kundërt do të ishte e detyruar të regjistronte emrat e tyre në regjistrin e njoftimit të veprave penale sipas neni 287 i K.Pr.Penale. 

     

    Më tej, duke qëndruar tek nisja e afateve të hetimeve paraprake pavarsisht se sic u përmend mësipër gjykata nuk mund të kontrollojë momentin kur prokurori duhet të kishte regjistruar emrin e personit në regjistrin e njoftimit të veprave penale e kjo nuk do të thotë se prokurori mund të krijojë regjistrime të reja në kurriz të përfitimit të afateve proceduriale pa u kontrolluar nga gjykata. Kështu në praktikë është mbajtur qëndrimi se, nëse nga ana e Prokurorit është kryer një regjistrim konkret për një fakt penal në ngarkim të një personi, vetëm ndryshimi i cilësimit juridik të veprës penale nuk mund të sjell kryerjen e një regjistrimi të ri dhe kësisoj nisjen e afateve të reja procedurial. Në këto raste pavarsisht se nga ana e organit të akuzës mund të sillet si provë regjistrimi i ri Gjykata ka detyrimin që duke analizuar faktin penal të llogarisë afatin procedurial nisur që nga regjistrimi i parë i tij[4]. Në të kundërt nëse njoftimi i ri i ardhur organit të akuzës i referohet një fakti tërësisht të ndryshëm penal Prokurori mund të kryej një regjistrim të ri autonom për të cilin ecin afate të tjera hetimor.

     

    Pezullimi i afatit : Neni 323 i K.Pr.Penale nuk parashikon shprehimisht akte apo fakte të cilat ndikojnë në ndërprerjen apo pezullimin e afateve të hetimit, cka nënkupton që afati hetimor fillon dhe mbaron në përfundimin e ditëve kalendarike që parashikon ligji qoftë dhe duke logaritur në këtë afat periudhën e pushimeve vjetore të organit procedues. Ndërkohë që përpara ndryshimeve ligjore që ka pësuar Neni 323 i K.Pr.Penale me Ligjin nr. 35/2017, datë 30.3.2017 “Për Disa Shtesa dhe Ndryshime në Ligjin Nr. 7905, Datë 21.3.1995, “Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë”, të Ndryshuar”në paragrafin e dytë të dispozitës parashikohej se “Kur është i nevojshëm autorizimi i procedimit, ecja e afatit pezullohet nga çasti që bëhet kërkesa deri në ditën kur autorizimi i vjen prokurorit.”. [5]

     

    Nga ana tjetër nuk është rastësi që disponimi për vendimin e pezullimit të hetimit nga prokurori është pjesë e kreut VII “Afatet e perfundimit te hetimeve” kjo pasi pezullimi i hetimit sjell pasojë direkte dhe mbi afatet e hetimit. Pezullimi i hetimeve vendoset nga prokurori kur a) nuk njihet autori i veprës penale dhe b)i pandehuri vuan nga një sëmundje e rëndë e cila pengon hetimin e mëtejshëm. Sigurisht që pasojën mbi afatet e hetimit e sjell rasti i dytë i pezullimit pasi në rastin e parë (nuk dihet autori i veprës) këto afate as nuk kane filluar të ecin. Megjithëse Kodi i Procedures nuk na jep se cili është efekti i vendimit të pezullimit mbi afatet, në doktrinën shqiptare është mbajtur qëndrimi se pezullimi i hetimeve sjell ipso lege dhe pezullim të afatit të hetimeve[6]. Pra, koha e rrjedhur para se të vendosej pezullimi duhet të llogaritet në afatin tërësor të hetimit pas revokimit të këtij vendimi.

     

    Çeshtja ndyshon disi kur flasim për rastin e pushimit të çështjes nga prokurori. Çfarë ndodh me afatin e hetimit në këtë rast? A pezullohet ai? Pra në qoftë se do të kemi revokimin e këtij vendimi dhe rifillimin e ndjekjes penale a do të merren parasysh afatet e rrjedhura para se të merrej vendimi pushimit? Në fakt logjika në interpretim të frymës së ligjit të con në konkluzionin se kur prokurori (për rastet e kundërvajtjeve penale) apo gjykata (për rastet e krimeve) revokon vendimin e pushimit kemi rifillim të ndjekjes penale dhe rifillim nga e para të afateve të hetimit. Ky interpretim nuk cënon disiplinën e vendosur nga neni 323 i Kodit të Procedures pasi me vendimin e parë të pushimit prokurori e ka respektuar detyrimin ligjor duke e pushuar çështjen (apo duke kërkuar pushimin e saj) brenda afatit të vendosur nga ligji apo të zgjatur prej tij. Revokimi i vendimit të pushimit sjell rihetimin e çështjes dhe duhet që Prokurori të procedojë me një regjistrim të ri në regjistrin e posaçëm. Ky qendrim është mbajtur dhe në legjislacionin[7] dhe doktrinën e huaj[8], pavaresisht se nuk është sanksionuar shprehimisht në ligjin tonë procedurial penal.

     

    Përfundimi i afatit të hetimeve paraprake : Me mbarimin e afatit të vendosur në nenin 323 apo të afatit të zgjatur apo të diktuar nga gjykata prokurori nuk mund të vazhdojë me hetime të metejshme. Pasojën që sjell veprimtaria hetimore e kryer jashtë afatit e parashikon neni 324/4 i cili parashikon  se “Provat e marra pas mbarimit të afatit nuk mund të përdoren.”. Si rrjedhojë duke qënë i zhveshur nga cdo mundësi për të kryer veprime hetimore Prokurori pa humbur kohë duhet të vendosë të vendosë mbi fatin e procedimit, sipas paragrafit 6, të nenit 327, të këtij Kodi.

     

    Në këtë pikë duhet patur parasysh fakti se megjithëse ligji parashikon se “brenda tre muajve (,,,,) prokurori vendos sipas paragrafit 6, të nenit 327, të këtij Kodi” kjo nuk duhet kuptuar se me skadimin e këtij afati prokurori nuk ka të drejtë të disponojë me vendimet e mësipërme. Ky interpretim nuk do te ishte i saktë pasi afatet e hetimeve paraprake disiplinojnë veprimet hetimore të prokurorit por dhe cdo veprim tjetër procedurial që është në kompetencë të prokurorisë. Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë në Vendimin nr.36 dt.27.02.2017  ka arsyetuar se “.. sanksioni procedural që rrjedh si rezultat i mbarimit të afatit është ai papërdorshmërisë. Në lidhje me parashikimin e këtij sanksioni, Kolegji vëren se ky sanksion i parashikuar në mënyrë të përgjithshme në nenin 151/4 të Kodit të Procedurës Penale, prandaj pasur parasysh faktin se me sanksionin procedural të papërdorshmërisë ligjvënësi e ka parashikuar atë në raport në fushën e provave, Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë, në bazë të një interpretimi sistematik të dispozitës objekt shqyrtimi dhe në raport me natyrën e sanksionit të parashikuar nga ana e ligjvënësit, arrin në përfundimin se me termin ‘veprime hetimore’ të parashikuara nga ana e nenit 324/4 të Kodit të Procedurës Penale, duhet të kuptohen të gjitha ato veprime që janë ose mund të përbëjnë objekt prove, sipas përcaktimeve që përmban Kodi i Procedurës Penale në lidhje me mjetet e provës dhe mjetet e kërkimit të provës, pra jo me të gjithë morinë e akteve të tjera që kryhen gjatë fazës së hetimeve paraprake në një procedim penal të caktuar. ..Në këto kushte,  Kolegji vëren se për qëllim të përcaktimit të nismës së prokurorit për dërgimin e çështjes në gjyq, akti i njoftimit të akuzës apo vendimi i dërgimit të çështjes në gjyq nuk mund të konsiderohen në kuptim të nenit 324/4 te Kodit te Procedures Penale si veprime hetimore dhe si të tilla t’i nënshtrohet eventualisht sanksionit procedural të papërdorshmërisë të parashikuar nga dispozita. Gjithashtu, dispozita objekt shqyrtimi i referohet zbatimit të sanksionit të papërdoshëmërisë vetëm të akteve të kryera mbas mbarimit të afatit, çka nënkupton se veprimet hetimore të kryera para mbarimit të afatit janë plotësisht të përdorshme. Ky Kolegj vlerëson se në rastin objekt shqyrtimi, gjykata e themelit ka konfonduar konceptin e sanksionit të “papërdorshmërisë” me atë të “pavlefshmërisë”. Papërdorshmëria është një sanksion procedural që, si rregull, vepron mbi përmbajtjen e provës, duke goditur ato akte që kanë vlerë provuese dhe që mund të ngrihet edhe kryesisht në çdo shkallë dhe fazë të procedimit gjyqësor. Papërdorshmëria e një provë nënkupton përjashtim juridik të saj nga dosja dhe nga bazueshmëria e vendimmarrjes së gjykatës. Ndërsa sanksioni i pavlefshmërisë absolute parashikohet si rregull për të gjitha veprimet procedurale, si në mënyrë të rrjedhur të gjitha akteve procedurale që varen në mënyrë logjike dhe shkakësore nga akti i vesuar me pavlefshmëri absolute.  Në rastin konkret, vërehet se afati tre mujor ka përfunduar me datë 27.10.2012. Nga aktet në dosje, nuk rezulton të jetë zgjatur afati i hetimeve, ndërkohë palët mund të pretendojnë papërdorshmërinë e akteve që kanë të bëjnë me provat, gjykata nuk mund të refuzojë shqyrtimin e kërkesës së prokurorit për gjykimin e çështjes, pasi është ajo përbën një akt procedural që nuk mund të cilësohet si i papërdorshëm për shkak të mbarimit të afatit të hetimit paraprak.”[9]

     

    Afati i hetimit në procedimet me të bashkë-pandehur.       Duke analizuar afatet e hetimit  një cështje që ngrihet për diskutim është rasti kur një procedim penal për një vepër të caktuar ka nisur kundër dy ose më shumë personave. Qendrimet në teorinë tonë juridike janë ndarë lidhur me faktin se afati i hetimit duhet të ecë individualisht për çdo person të hetuar apo ecen dhe mbaron njësoj për të gjithë personat. Kështu nga njëra anë është interpretuar se “afati i hetimeve ka natyrë krejt personale ndaj llogaritja e tij nuk duhet të kryet për të gjithë procedimin, siç ndodh zakonisht në praktikë, por për çdo person të regjistruar, veç e veç (..) ai konsumohet mëvetësisht për çdo person të shënuar në regjistër, ndaj nuk duhet llogaritur si një i vetëm për krejt procedimin[10]”. Ndërkohë që në të kundërt me këtë qëndrim në Komentarin e Procedurës Penale, është interpretuar se “afati i hetimeve caktohet për procedimin penale dhe është jo për personat e proceduar penalisht...po të pranohej ky mendim i gabuar afatet e hetimit në procedimet me shumë të regjistruar nuk do të kishin asnjëherë fund, sepse prokurori mund të regjistronte një person në fund të çdo afati dhe, duke qënë hetimi i përbashkët, do të vazhdonte hetimi edhe për ata që e kishin plotësuar afatin[11]”.

     

    Në fakt nga intepretimi i logjikës së ligjvënësit mund të thuhet se afatet e hetimeve paraprake nuk caktohen për procedimin penal por për personat e proceduar penalisht më sakt për personat të cilët u atribuohet vepra penale pas shënimit të tyre në regjistrin e njoftimit të veprave penale. Vetë instituti i afateve të hetimeve paraprake ka të bëjë me garanci personale që i jepen personit konkret ndaj të cilit zhvillohet hetimi dhe ecja e afatit për një të hetuar nuk varet absolutisht nga fakti se kur ka ecur ky afat per te bashkë-hetuarin tjetër. Kjo përforcohet dhe nga fakti se jo më kot Kodi i Procedurës nuk ka caktuar afate për procedimin në tërësi pasi ashtu siç përmendëm dhe më sipër në qoftë se do ti qendronim strikt institutit duket qartë se është gabim të flasim për afate të hetimeve paraprake. Kodi ka parashikuar afate për hetimin e personave konkret dhe jo afate për procedimin në përgjithësi. Ndaj dhe jo rastësisht, afati fillon me shënimin e emrit të personit në regjistrin e posaçëm, pra afati fillon në çdo rast në momentin kur personi është bërë i identifikueshëm për Prokurorin. Në rastin kur ky i fundit ka nisur procedimin kundër një personi dhe gjatë hetimit implikohet dhe një person tjetër, i paidentifikuar deri në atë kohë, ai procedon me shënimin në regjistër dhe të këtij emri dhe është pikërisht ky momenti kur fillon një afat i dytë hetimi individual për personin e dytë.

     

    Nga ana tjetër duhet të kemi parasysh faktin se kur themi se afati fillon idividualisht ateherë kuptohet që ai dhe mbaron individualisht. Në rastin kur prokurori vepron duke shënuar herë pas here persona në regjistrin e posaçëm atëherë çdo veprim hetimor që kompromenton personat e hetuar të cilëve u ka skaduar afati hetimor do të ishte i papërdorshëm kundër këtyre të fundit, dhe i përdorshëm ndaj të gjithë të tjerëve afatet e të cilëve nuk kanë përfunduar. Është e vërtetë se hetimi është një i tërë por veprimet hetimore janë lehtësisht të relativizueshme[12] (koncept ky tipik i papërdorshmërisë së provave). Pra, nisur nga arsyetimi i mësipërm mund të thuhet se afatet e hetimeve paraprake janë personal për çdo të dyshuar e nuk caktohen për procedimin në tërësi.

     

    Afatet e hetimeve paraprake dhe afatet e caktuara nga Gjyqtari i Seancës Paraprake (GJSP) në lidhje me kryerjen e veprimeve hetimore.

     

    Një cështje tejet e diskutuar në praktikën gjyqësore është nëse ekziston ndonjë korelacion midis afateve të hetimeve paraprake sic parashikohet nga Neni 323 i K.Pr.Penale dhe afatit të caktuar nga GJSP sipas Nenit 329 dhe 329/b të Kodit. Konkretisht sipas këtyre dy dispozitave, në rastet e ankimimit të vendimit të prokurorit për pushimin e akuzës ose çështjes apo shqyrtimit të kërkesës së prokurorit për pushimin e akuzës ose cështjes “Gjykata vendos sipas rastit: ..b) kthimin e akteve prokurorit dhe vazhdimin e hetimeve, kur çmon se ato janë të paplota, duke përcaktuar drejtimet e thellimit të tyre dhe, kur është rasti, edhe veprimet që duhet të kryhen, si dhe cakton afatin brenda të cilit etimet duhet të përfundojnë. Diskutimi në praktikën gjyqësore lidhet me faktin nëse afati i caktuar nga GJSP duhet parë i lidhur me afatin hetimor të caktuar nga nenet 323 e vijues apo është një afat i vecantë dhe autonom  i cili jepet nga gjykata.

     

    Për ta bërë më të qartë le të marrim një shembull nga praktika gjyqësore. Prokuroria pranë Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Shkodër ka paraqitur në gjykatë kërkesë për pushimin e procedimit penal pasi për cështjen konkrete ishin përfunduar të gjitha afatet hetimore. Në rastin konkret pavarsisht se sipas Prokurorisë kishte ende disa veprime hetimore që mund të kryheshin, kjo e fundit kishte pengesë ligjore për kryrjen e tyre pasi cdo veprim i mëtejshëm do të konsiderohej i papërdorshëm. Duke qënë se nga provat e mbledhura deri në atë fazë nuk kishte elementë të mjaftueshëm për të mbështetur akuzën në gjyq, Prokuroria kërkoi pushimin e cështjes në ngarkim të personit të hetuar. Në cështjen në fjalë Gjykata mori në shqyrtim faktin nëse kjo e fundi mund  ti caktonte detyra prokurorit për plotësimin e veprimeve hetimore duke caktuar afat për kryerjen e tyre apo përfundimi i afatit të hetimeve pararpake privonte jo vetëm Prokurorin por dhe vetë GJSP për plotësimin e tyre. Në vendimin Nr. 318(737) Dt. 14.02.2019 Gjykata e Rrethit Gjyqësor Shkodër shprehet se “ Ndërkohë në lidhje të hetuarin .. Gjykata konstaton se për këtë person janë ezauruar afatet e hetimeve paraprake duke qënë se nga data e regjistrimit të emrit të tij në regjistrin e veprave penale kanë kaluar afatet tërësor të hetimit. Ndodhur në këto kushte me të drejtë nga ana e Prokurorit është cmuar se ai vetë nuk ka tagër ligjor më për të hetuar apo kryer veprime hetimore ndaj këtij shtetasi. Nga ana tjetër Gjykata i referohet Nenit 329/ të K.Pr.Penale i cili bën fjalë për shqyrtimin e kërkesës së prokurorisë për pushimin e akuzës ose të cështjes. Në këtë dispozitë parashikohet se “... Kur gjykata vendos sipas shkronjës “b”, të paragrafit 3, të nenit 329, të këtij Kodi, i cakton prokurorit një afat për kryerjen e hetimeve. Ndërkohë Neni 329 paragrafi 3 shkronja “b” e KPP parashikon se “Gjykata vendos sipas rastit: b) kthimin e akteve prokurorit dhe vazhdimin e hetimeve, kur çmon se ato janë të paplota, duke përcaktuar drejtimet e thellimit të tyre dhe, kur është rasti, edhe veprimet që duhet të kryhen, si dhe cakton afatin brenda të cilit hetimet duhet të përfundojnë;

    Në intepretim të dispozitës së mësipërme gjykata cmon se afati që ligjvënësi i ka dhënë tagër gjykatës për të caktuar, është i pavarur nga afati i caktuar nga ligji prokurorisë për përfundimin e hetimeve paraprake. Pra afati që gjykata mund ti japë Prokurorisë nuk është pjesë e afatit hetimor por një afat shtesë i cili është vetëm në tagrin e gjykatës dhe në funksion të kryerjes së atyre veprimeve hetimore të cilat vlerësohet se nuk janë kryer nga ana e Prokurorisë. Në këtë prizëm pavarsisht se në cështjen në gjykim është ezauruar afati hetimor në dispozicion të Prokurorisë për hetimin e shtetasit M.SH, Gjykata vlerëson se nuk ka asnjë pengesë ligjore për dhënien e një afati prokurorisë për plotësimin e këtyre hetimeve.”

     

    Në të kundërt me këtë qëndrim në Vendimin nr.94 datë 27.12.2017 Gjykata e Rrethit Gjyqësor Tiranë ka vlerësuar në arsyetimin e saj se afati që Gjykata cakton për prokurorin për kryerjen e veprimeve hetimore shtesë është pjesë e afatit hetimor të parashikuar nga Neni 323 i K.Pr.Penale dhe si rrjedhojë i nënshtrohet të gjitha rregullave që parashikon Instituti i Afatit të Hetimeve Paraprake. Në këtë vendim Gjykata arsyeton se “Gjykata çmon se nëse prokuroria ka regjistruar në emrin e ndonjë personi që i atribuohet vepra penale sipas nenit 287 të K.Pr.Penale, gjyqtari i seancës paraprake nuk mund të tejkalojë afatin maksimal të hetimeve që është 2 (dy) vjet për veprat penale që gjykohen me një gjyqtar dhe 3 vjet për veprat penale të krimit të organizuar dhe që gjykohen me trup gjykues, kur i lë afat për kryerjen e veprimeve hetimore prokurorisë, në të kundërt do të shkelte të drejtën e personit nën hetim për t’u hetuar dhe gjykuar brenda një afati të arsyeshëm parashikuar nga neni 42 i Kushtetutës dhe neni 6 (3) i KEDNJ-së, si element i procesit të rregullt ligjor; iii) si subjekte që tërheqin të drejta për t’i ankimuar në gjykatë zgjatjet e afateve të hetimit janë si i pandehuri ashtu dhe viktima..”

    Po ashtu dhe në Vendimin nr.53 dt. 13.11.2018 Gjykata e Rrethit Gjyqësor Durrës e ka parë afatin e caktuar nga ana e GJ.S.P me afatin hetimor të parashikuar nga nenet 323 e vijues të K.Pr.P duke arsyetuar se “kur aktet i kthehen prokurorit, duke urdhëruar plotësimin e hetimeve, gjyqtari i seancës paraprake ka detyrimin ligjor të caktojë edhe afatin brenda të cilit prokurori duhet të përfundojë hetimet si dhe seancën e re të radhës. Kjo për të respektuar pikërisht të drejtën e të pandehurit për t’u hetuar brenda një afati të arsyeshëm dhe ligjor. Ky afat është një afat gjyqësor, pikërisht për faktin se i jepet prokurorit nga gjykata.Pavarësisht se ligjvënësi nuk ka parashikuar në këtë dispozitë kufizime për afatin që gjykata mund t’i caktojë prokurorit për përfundimin e hetimeve, ky afat nuk mund të jetë më i gjatë se afati fillestar 3 mujor i hetimeve, përcaktuar në paragrafin 2 të nenin 324 të Kodit.”

     

    Në fakt duhet të thënë se me të vërtetë qëllimi i ligjvënësit në vendosjen e Institutit të Hetimeve Paraprake ka qënë disiplinimi kohor i këtyre të fundit në funksion të mbrojtjes së të drejtave të personave të proceduar për një proces brenda afateve të arsyeshëm. Nga ana tjetër sigurisht që procesi penal përbëhet nga një shumëllojshmëri parimesh proceduriale të cilat bashkëjetojnë me njera tjetrën pa krijuar kundërshti midis tyre. Në këtë aspekt përballë parimit të përfaqësuar nga afatet e hetimeve paraprake vendoset parimi i detyrueshmërisë së ushtrimit të ndjekjes penale nga ana e Prokurorit dhe po ashtu parimi i kontrollit gjyqësor mbi veprimtarinë e organit të akuzës.

     

    Me ndryshimet rrënjësore që solli Ligji Nr. 35 të vitit 2017 në K.Pr.Penale, të cilat hynë në fuqi më datën 1 Gusht 2017 u konstitua si një subjekt i ri procedurial me kompetenca të vecanta të panjohura më parë gjyqtari i seancës paraprake. Në vetë  relacionin dhe raportin e Komisionit për Çështjet Ligjore, Administratën Publike dhe të Drejtat e Njeriut që shoqëroi miratimin e Ligjit Nr. 35/2017 “Për disa shtesa dhe ndryshime në Ligjin Nr. 7905, datë 21.03.1995, “Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë”, të ndryshuar, lidhur me gjyqtarin e seancës paraprake thuhet shprehimisht: “…decentralizimi i institucionit të prokurorisë, u shoqërua me nevojën e parashikimit të figurës së gjyqtarit të seancës paraprake për garantimin e kontrollit të veprimtarisë së prokurorit gjatë fazës së hetimeve paraprake dhe forcimin e gjykimit. Projektligji parashikon figurën e re të gjyqtarit të seancës paraprake, si gjyqtari që kontrollon veprimet dhe vendimmarrjen e prokurorit mbi fatin e çështjes. Përveç shqyrtimit të ankimit ndaj vendimit të prokurorit për pushimin e çështjes, për dënimet me kundravajtje, gjyqtari i seancës paraprake ka për detyrë të kontrollojë nëse kërkesa e prokurorit për dërgimin e çështjes në gjyq është e bazuar në prova dhe ligj si nga pikëpamja e mjaftueshmërisë së provave, ashtu edhe nga pikëpamja e përdorshmërisë së tyre dhe vlefshmërisë së akteve. Kjo figurë e re është vlerësuar e domosdoshme në kushtet e decentralizimit të institucionit të prokurorisë dhe, për pasojë, mungesën e një kontrolli hierarkik të punës së tij…….. Qëllimi kryesor i parashikimit të kësaj figure për kontrollin e veprimeve të prokurorit gjatë fazës së hetimeve paraprake dhe forcimi i fazës së hetimit, si faza më e dobët e procesit penal edhe përpara decentralizimit të prokurorisë, realizohet nëpërmjet kompetencave konkrete që i janë lënë këtij gjyqtari.”

     

    Nga analizimi i dispozitave që rregullojnë seancën paraprake por dhe vetë figurën e Gj.S.P , kjo figurë e procesit penal shfaqet si kontrollor tejet aktiv i veprimeve të prokurorit gjatë hetimit duke marrë përsipër dhe të drejtojë procesin hetimor në kryerje të veprimeve hetimore të lëna në hije  nga ana e Prokurorisë.   Konkretisht në funksion të plotësimit të veprimeve hetimore ligji parashikon të drejtën e gj.s.p që të vendosë “..b) kthimin e akteve prokurorit dhe vazhdimin e hetimeve, kur çmon se ato janë të paplota, duke përcaktuar drejtimet e thellimit të tyre dhe, kur është rasti, edhe veprimet që duhet të kryhen, si dhe cakton afatin brenda të cilit hetimet duhet të përfundojnë.”

     

    Nisur nga intepretimi i qëllimit të ligjit në parashikimin e figurës së GJ.S.P mund të themi se kompetencat që ligji i ka dhënë atij janë kompetenca ekskluzive të cilat nuk mund të kufizohen apo suprimohen nga dispozita të cilat janë të detyrueshme vetëm për organin e akuzës. Nëse afati i hetimeve paraprake ka si synim nxitjen e diligjencës së prokurorisë në kryerjen e veprimeve hetimore, ai nuk mund të vlejë si kufizues kompetencash për organe të tjera për të cilat nuk adresohet ky detyrim. Pra duke qënë se afati për kryerjen e hetimeve është një detyrim që ligji i’a ngarkon organit të akuzës pasojën e mosrespektimit të tij e sjell vetëm për akuzen. E thënë më ndryshe Prokurori nuk mund të shmanget nga optika e kontrollit gjyqësor vetëm duke lejuar kalimin e afateve të hetimit. Në këto kushte do të ishte më afër logjikës së ligjit që të pranonim se përfundimi i afateve të hetimeve paraprake nuk e kufizon gjyqtarin e seancës paraprake në ushtrimin e kompetencës së tij për të disponuar kryerjen e veprimeve hetimore shtesë duke caktuar më tej një afat procedurial për kryerjne e tyre afat ky I cili nuk duhet parë i lidhur me afatet e hetimeve paraprake sipas Neneve 323 e vijues të K.PR.P.

     

    Një qëndrim i tillë është mbajtur dhe nga Gjykata e Kasacionit e Republikës së Italisë në Vendimin nr.3191/2000 ka arsyetyar se “Afatet e përcaktuara në nenet 405 dhe 407 të K.Pr.P synojnë vetë përmbushjen e hetimeve të kryera në mënyrë të pavarur nga ana e Prokurorit dhe nuk përfshijnë dhe hetimet e kryera në kunadër të nenit 409 paragr.4[13] i K.Pr.P mbi orientimet e gjyqtarit të hetimeve paraprake (gjsp tek ne). Ky i fundit mund të vendosë për vazhdimin e hetimeve edhe kur këto të fundit kanë përfunduar qoftë dhe para paraqitjes së kërkesës për pushim të procedimit.Kjo në përputhje dhe me Vendimin nr.436 viti 1991 të Gjykatës Kushtetuese . Po ashtu në një vendim tjetër konkretisht Vendimin nr.37565 viti 2002 Gjykata Italiane e Kasacionit shprehet se “ Afatet e hetimeve paraprake të parashikuara nga neni 407 i K.Pr.P nuk kanë arsye për tu zbatuar më nëse në përfundim të hetimit prokurori ka formuluar kërkesat e veta përfundimtare. Për këtë arsye për shkak të moszbatimit të këtyre afateve, asgjë nuk e pengon gjyqtarin që ka rrëzuar kërkesën e prokurorit për të zgjatur afatin hetimor, që të rrëzojë kërkesën për pushimin e procedimit për shkak të mangësisë së hetimeve dhe ti lërë afat prokurorit në kryerjen e veprimeve hetimore..”

     

    [1] Procedura Penale,Komentar-H.Islami.A.Hoxha I.Panda.Tirane 2003,faqe 443

    [2] Vendimi Nr. 17/3, datë 08.10.2015 të Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë

    [3] Vendim i Kolegjeve te Bashkuara të Gjykatës Italiane të Kasacionit nr. 16 dt.21–30.06 2000

    [4] Vendim i Gjykatës Italiane të Kassacionit nr. 33067 dt. 05.08.2003.

    [5] Po ashtu një situatë e pezullimi të afatit te hetimeve paraprake është diktuar me Ligj në situatën e pandemisë së shkaktuar nga Covid-19 miratuar kjo me Aktin Normativ Nr.9, datë 25.3.2020

    [6] Shiko mendimin e shprehur në Procedura Penale, Komentar,faqe 446,botim 2003

    [7] Neni 414/2 I K.Pr.Penale italiane “Kur autorizohet rihapja e hetimeve Prokurori kryen regjistrim te ri,,,”

    [8] “Kur autorizohet rihapja e hetimeve prokurori kryen nje regjistrim te ri qe do te thote se fillojne nga ky moment dhe serisht afatet per kryerjen e hetimeve”-faqa 899.Procedura penale.Guida Pratica, Vol.I- L. GRILLI

    [9] Po ashtu në vendimin Nr 35376 datë 15.09.2008 Gjykata Italiane e Kasacionit shprehet se “....skadimi i afatit të vendosur për hetimet paraprake nuk mbyll përmbushjen e çdo aktiviteti procedurial por vetëm të atyre akteve që për përmbajtje dhe funksion kanë të bëjnë me vetë hetimin pra marjen e provave...”Ndërsa në vendimin Nr.436, datë 20.11.1991 Gjykata Kushtetuese Italiane është  shprehur se “kalimi i afateve të hetimit nuk sjell për prokurorin heqjen e së drejtës për të formuluar kërkesat e tij  që do të thotë se e vetmja veprimtari e goditur nga papërdorshmëria është ajo hetimore e kryer tej afatit të vendosur nga ligji ose të zgjatur nga gjyqtari”

    [10] Tribuna Juridike.Nr 3 viti 2002

    [11] Procedura Penale-Komentar- H.Islami.A.Hoxha.I.Panda fq 445

    [12] Ky do ishte rast i paster i nje paperdorshmerie subjektive (ad personam). Ku një provë relativizohet në varësi të subjekteve, duke marr vlerë ndaj atyre të cilëve nuk u jane shkelur garancitë e duke qënë e papërdorshme ndaj të gjithë atyre garancitë e të cilëve ka cënuar. Psh një rast tipik për papërdorshmëri subjektive,  është rasti i provës së siguruar në hetimet paraprake ku sipas nenit 322/1  një provë është e përdorshme për të gjithë ata të cilët janë asistuar nga mbrojtësi në séancën e sigurimit të provës, ndërkohë që e njëjta provë është e papërdorshme ndaj të gjithë të tjerëve të cilët janë privuar nga e drejta e mbrojtjes.

     

    [13] Kjo dispozitë i referohet në legjislacionin tonë  Nenit 329/ të K.Pr.Penale i cili bën fjalë për shqyrtimin e kërkesës së prokurorisë për pushimin e akuzës ose të cështjes

  • Konteksti historik

    Duhet thënë se afate për hetimet paraprake janë njohur dhe në Kodet e mëparshëm të Procedurës Penale.Ne K.Pr.P të Republikës Popullore të Shqipërisë të vitit 1959 sanksionohej-“Hetimet për krimet e parashikuara nga neni 115 i ketij Kodi ­të përfundojnë brenda dy muajve që nga fillimi i hetimeve gjer në fillimin e çështjes në gjyq ose gjer në pushimin e çështjes (neni 123).

     

    Ndërsa në K.Pr.P të Republikës Socialiste të vitit 1979 sanksionehej “Hetimet duhet të përfundojnë brenda 1 muaji për kundërvajtjet penale, brenda 2 muajve për krimet dhe 3 muaj për krimet e parashikuara nga nenet 47-60, 61-63, 65, 67, 3-87 dhe 102 të Kodit Penal.(neni 61).

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira
  Asnjë koment
• Materiale legjislative
  Asnjë koment
• Dispozita të lidhura
  Asnjë koment
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia
  Asnjë koment
• Arkiva
  Asnjë koment