Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Qëllimi i kësaj dispozite është përcaktimi i statusit të të pandehurin si një nga subjektet e rëndësishme të së drejtës së procedurës penale. Ndjekja penale që është atributi kushtetues[1] i prokurorisë merr rëndësi kur prokuroria i njofton akuzën të pandehurit për faktin penal të konstatuar gjatë hetimit.Marrëdhënia procedurale e prokurorit me të pandehurin konkretizohet në kohën kur prokuroria i njofton zyrtarisht të pandehurit akuzën për veprën penale të hetuar. Në këtë kuptim, qëllimi i komentit të kësaj dispozite procedurale do të përqendrohet në përcaktimin e cilësisë së të pandehurit që një person merr në momentin e njoftimit të akuzës nga ana e prokurorit, si dhe në elementet thelbësore të akuzës që i atribuohen të pandehurit nga organi i ndjekjes penale.

     

    [1]Në bazë të nenit 148, paragrafi i parë i Kushtetutës, prokuroria ushtron ndjekjen penale si dhe përfaqëson akuzën në gjyq në emër të shtetit.

  • Objekti
    2. Objekti i kësaj dispozite është përcaktimi i raportit të të pandehurit me fillesat, vazhdimin dhe përfundimin e procedimit penal në tërësi të nisur nga prokuroria në përputhje me nenin 34 të Kodit të Procedurës Penale.Cilësia e të pandehurit, ruhet në çdo gjendje dhe shkallë procedimi derisa ai të përfundojë me një vendim të formës së prerë të dhënë nga gjykata. Në këtë kuptim objekti i kësaj dispozite procedurale penale i referohetinterpretimit të cilësisë së të pandehurit që nuk është një gjendje e momentit, por është një përcaktim që ruhet deri kur përfundon tërësisht procedimi penal me vendimin gjyqësor të formës së prerë.
  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës
    3. Sistemi ynë aktual procedural penal ka përfshirë në rrethin e subjekteve të tij edhe të pandehurin i cili është personi që prokuroria i atribuon veprën penale konkrete në akuzën e formuluar prej saj sipas nenit 34, paragrafi i parë i Kodit të Procedurës Penale. Në këtë kuptim, komenti do të përqendrohet tek i pandehuri, si dhe te përcaktimi i akuzës dhe i elementeve përbërëse të saj.
    4. Individi si subjekt të cilit i njoftohet akuza. Cilësinë e të pandehurit me njoftimin e akuzës e marrin individët të cilët në bazë të ligjit duhet të përgjigjen penalisht për veprën penale të kryer prej tyre. Bazuar në nenin 12 të Kodit Penalka përgjegjësi penale personi që në kohën e kryerjes së një krimi ka mbushur moshën katërmbëdhjetë vjeç dhe në kohën e kryerjes së një kundërvajtje penale ka mbushur moshën gjashtëmbëdhjetë vjeç.Në të njëjtën kohëvepra penale për të cilin ngrihet akuza prej prokurorisë duhet të jetë kryer me faj në formën e dashjes ose të pakujdesisë nga ana e personit që merr cilësinë e të pandehurit. Pra, cilësinë e të pandehurit me njoftimin e akuzës, sipas nenit 34, paragrafi i parë i Kodit të Procedurës Penale e merr çdo shtetas shqiptar ose i huaj për të cilët prokuroria disponon të dhëna të mjaftueshme se ata kanë kryer një vepër penale të parashikuar si të tillë nga Kodi Penal shqiptar ose ligje të tjera penale.

     

    5. Personi juridik si subjekt të cilit i njoftohet akuza. Përveç individëve të përmendur më lart, neni 45 i Kodit Penalparashikon mundësinë e përgjegjësisë penale edhe për personat juridikë. Personat juridikë, me përjashtim të institucioneve shtetërore, përgjigjen penalisht për veprat penale, të kryera në emër ose në dobi të tyre nga organet dhe përfaqësuesit e tyre.Veprat penale dhe masat ndëshkuese përkatëse, që zbatohen ndaj personave juridikë, si dhe procedura për vendosjen dhe ekzekutimin e tyre rregullohen me ligj të veçantë.Përgjegjësia penale e personave juridikë është rregulluar me ligjin nr.9754, datë 14.6.2007, “Për përgjegjësinë penale të personave juridikë”. Në këtë kuptim, referuar nenit 25 të ligjit të sipërpërmendur ndaj personit juridik që ka përgjegjësi penale për një vepër penale kryer prej tij për aq sa është e mundur, zbatohen dispozitat procedurale për personin në hetim dhe të pandehurin. Kështu që rrethanat e një çështje konkrete në hetim mund të lejojnë, qëneni 34, paragrafi i parë i Kodit të Procedurës Penaletëzbatohet edhe ndaj një personi juridik për të cilin prokuroria disponon të dhëna të mjaftueshme se ai ka kryer një vepër penale të parashikuar si të tillë nga legjislacioni penal shqiptar.

     

    6. Akuza si akt procedural ku atribuohet vepra penale. Një individ ose person juridik e merr cilësinë e të pandehurit me aktin e njoftimit të akuzës për një vepër penale të atribuuar nga prokuroria. Bazuar në nenin 31, germa “a” të Kushtetutës gjatë një procesi penal kushdo ka të drejtë të vihet në dijeni menjëherë dhe hollësisht për akuzën që i bëhet, për të drejtat e tij, si dhe t’i krijohet mundësia për të njoftuar familjarët ose të afërmit e tij. Akuza është një element i rëndësishëm kushtetues prej të cilit burojnë disa detyrime ligjore që do t’i trajtojmë më poshtë.

     

    7. Akuza është një akt procedural i përcaktuar si i tillë nga neni 34, paragrafi “1” i Kodit të Procedurës Penale. Nëpërmjet akuzës prokuroria i njofton të pandehurit veprën penale të dyshuar si të kryer prej tij si dhe karakteristikat e saj ligjore të parashikuar si të tillë nga Kodi Penal. Për të arritur në përkufizimin e duhur se çfarë është akuza në fillim duhet të identifikojmë elementet përbërëse të saj, të cilat i gjejmë të përcaktuara në nenin 34, paragrafi “1” të Kodit të Procedurës Penale.
    8. Elementet e akuzës.Në nenin 34 të Kodittë Procedurës Penaleparashikohet detyrimi i prokurorit që t’i njoftojë të pandehurit akuzën përkatëse për veprën penale të atribuuar në të cilën paraqiten të dhënat e mjaftueshme që përligjin hartimin dhe njoftimin e saj. Më tej, Kodi i Procedurës Penale nuk jep ndonjë përkufizim se cilat janë të dhënat e mjaftueshme të mbledhura në hetim që lejojnë prokurorin të hartojë dhe komunikojë akuzën. Për të kuptuar akuzën që përfshin veprën penale të atribuuar, si dhe të dhënat e mjaftueshme, duhet t’i referohemi jurisprudencës e më konkretisht jurisprudencës së Gjykatës Kushtetuese dhe të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut. I referohemi jurisprudencës së mësipërme për shkak se akuza përpara se të jetë një mekanizëm procedural i përdorur nga prokurori në funksion të së drejtës së tij për të ushtruar ndjekjen penale, është një element i rëndësishëm i procesit të rregullt ligjor që mbart vlera të rëndësishme kushtetuese.
    9. Gjykata Kushtetuese në disa vendime të saj[1] ka përshkruar në mënyrë narrative akuzën dhe elementet e saj si pjesë e procesit të rregullt ligjor që lidhet ngushtë me parimin e së drejtës së të pandehurit për t’u informuar për akuzën me qëllim përgatitjen e mbrojtjes së tij. Gjykata Kushtetuese në fokusin e saj nuk ka pasur si qëllim që të përkufizojë akuzën si një akt procedural ku të pandehurit i atribuohet vepra penale nga prokurori, por duke elaboruar në jurisprudencën e saj parimin kushtetues të së drejtës për t’u informuar për akuzën parashikuar nga neni 31, germa “a” i Kushtetutës^[2] dhe njëkohësisht nga neni 6/3/a i Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut^[3], ajo ka përcaktuar elementet konstituive të akuzës, të cilat në të gjitha rastet duhet t’i bëhen të ditur të pandehurit përpara se të fillojë procesi gjyqësor, me qëllim që ai të realizojë të drejtën e mbrojtjes. Në jurisprudencën e saj që lidhet me shtjellimin e parimit kushtetues të së drejtës për t’u informuar për akuzën, Gjykata Kushtetuese sigurisht i referohet jurisprudencës së Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut.
    10. Në vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr. 24/2012^[4], paraqiten elementet thelbësore të akuzës, të cilat në funksion të respektimit të parimit kushtetues të së drejtës për t’u informuar për akuzën duhet t’i bëhen të ditur të pandehurit me qëllimin e vetëm që ai të përgatisë të drejtën e mbrojtjes së tij.

    Më konkretisht,në paragrafin 9 të vendimittë cituar më lart, Gjykata Kushtetuese mbi këtë aspekt shprehet se:

    “...E drejta e individit për t’u vënë në dijeni menjëherë dhe në mënyrë të hollësishme mbi natyrën dhe shkakun e akuzës kundër tij, është sanksionuar nga neni 31/a i Kushtetutës dhe nga neni 6/3/a i Konventës Evropiane të të Drejtave të Njeriut (KEDNJ). Ky parim kushtetues është trajtuar nga jurisprudenca shqiptare dhe ajo e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ), në funksion të realizimit të së drejtës së mbrojtjes të të akuzuarit si dhe të garantimit të parimit të barazisë së armëve ndërmjet palës akuzuese dhe mbrojtjes. Gjykata vëren se qëllimi i këtyre dispozitave është të krijojnë mundësinë për të akuzuarin të njihet paraprakisht me materialet, provat dhe rezultatet e hetimit, në mënyrë që të ushtrojë të drejtën e tij për të përgatitur një mbrojtje efektive, pra për të paraqitur argumentet në favor të tij dhe për të kundërshtuar akuzën e ngritur...”.

    11. Pra, Gjykata Kushtetuese shprehet për dy elemente përbërëse të akuzës, të cilat detyrimisht duhet t’i bëhen të ditura të pandehurit me qëllim që ai më pas të realizojë të drejtën e mbrojtjes. Këto elemente janë shkaku dhe natyra e akuzës. Siç e përmendëm më lart, Gjykata Kushtetuese në praktikën e saj i referohet jurisprudencës së Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, e cila në disa vendime i ka dhënë kuptimin e duhur elementeve përbërëse të akuzës, që janë shkaku dhe natyra e saj.
    12. Në jurisprudencën e Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut është trajtuar gjerësisht neni 6, paragrafi i tretë, germa “a” dhe “b” i tij, që i referohen konkretisht elementeve thelbësore të akuzës dhe të drejtës së të pandehurit për të përgatitur mbrojtjen e tij për akuzën që i është atribuuar. Neni 6, paragrafi i tretë, germa “a” i KEDNJ-sëpërcakton nevojën e kujdesit të veçantë që duhet të tregohet në njoftimin e akuzës për të pandehurin. Elementet përbërëse të veprës penale luajnë një rol të rëndësishëm nëçështjet penale dhe si rrjedhim këto elemente duhet t’i bëhen të ditur të pandehurit në aktin e njoftimit të akuzës. Në jurisprudencën e GJEDNJ-së karakteristikat e veprës penale të hetuar, duhet t’i përcillen të pandehurit me një akt të shkruar në të cilin duhet të gjejë pasqyrim të qartë baza faktike dhe ligjore e akuzës së ngritur kundër të pandehurit[5].
    13. Në jurisprudencën e GJEDNJ-së në interpretimin e nenit 6, paragrafi 3, pika “a” të KEDNJ-së janë trajtuar elementet e akuzës, në këndvështrimin e parimit të informimit të të pandehurit me akuzën e ngritur kundër tij. I dyshuari duhet të njoftohet formalisht për faktin penal dhe bazën ligjore të akuzës së ngritur në ngarkim të tij. I pandehuri duhet të vihet në dijeni dhe të kuptojë njëkohësisht në detaje dhe menjëherë për shkakun e akuzës që përbëhet nga fakti penal kundër të cilit është bazuar akuza e ngritur, si dhe për natyrën e akuzës që përbën cilësimin e drejtë ligjor të faktit penal. Sipas GJEDNJ-së, veprimi i dhënies në mënyrë të plotë e të detajuar të informacionit që lidhet me akuzën kundër të pandehurit është një kusht thelbësor që siguron një procedim të drejtë penal në funksion të respektimit të parimit të një procesi të rregullt ligjor[6].
    14. Neni 34, paragrafi i parë i Kodit të Procedurës Penale i parashikon (ndonëse në mënyrë jo të drejtpërdrejtë) dy elemente thelbësore që duhet të jenë pjesë e çdo akuze të hartuar nga prokurori. Këto elemente janë:
    15. natyra e akuzës (vepra penale) për të cilën hetohet i pandehuri nga organi i prokurorisë;
    16. shkaku i akuzës që përfaqësohet me shprehjen “të dhënat e mjaftueshme për marrjen si të pandehur”.
    17. Pra, ajo se çfarë paraqet rëndësi për nevojat e këtij trajtimi është pjesa e vendimit të GJEDNJ-së e cila përcakton elementet thelbësore të akuzës, të cilat duhet t’i bëhen të ditur të pandehurit në çastin e njoftimit të akuzës. Këto elemente janë siç u theksua më sipër, shkaku dhe natyra e akuzës.
    18. Akuzën dhe elementet e saj i gjejmë të përfshira në nenin 34,paragrafi i parë i Kodittë Procedurës Penale ndonëse të shprehura në mënyrë implicite.Sipas kësaj dispozite procedurale penale, prokurori është subjekti procedural i cili harton akuzën penale. Akuza me vendim të prokurorit i njoftohet me shkrim të pandehurit me të cilën atij i atribuohet vepra penale kur ka të dhëna të mjaftueshme për ta marrë personin e hetuar me cilësinë e të pandehurit. Nëpërmjet akuzës, mbështetur në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese dhe të GJEDNJ-së i pandehuri duhet të njoftohet në mënyrë të qartë e të plotë mbi dy elementet thelbësore të saj që janë shkaku i akuzës dhe natyra e saj.
    19. Natyra e akuzës. Vepra penale për të cilën po hetohet i pandehuri ose e thënë ndryshme natyra e akuzës është elementi që përcakton karakteristikat ligjore që i jepen veprimit të të pandehurit sipas dispozitës apo dispozitave konkrete në Kodin Penal. Pra, natyra e akuzës lidhet me përcaktueshmërinë e veprimit ose mosveprimit konkret të të pandehurit si vepër penale të parashikuar si e tillë nga Kodi Penal ose nga ligje të tjera penale. Natyra e akuzës është përcaktuar në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe të qartë nga neni 34, paragrafi i parë i Kodit të Procedurës Penale. Sipas kësaj dispozite procedurale penale me aktin e njoftimit të akuzës, të pandehurit i atribuohet vepra penale për të cilën ai është në hetim. Pra, elementi konstituiv i natyrës së akuzësqë i referohet veprës penale të atribuuar, është një kusht ligjor që duhet të respektohet nga prokurori në momentin e hartimit dhe të njoftimit të akuzës për të pandehurin.
    20. Kur i referohemi veprave penale kemi parasysh të gjitha veprat penale të përcaktuara si të tilla nga ligjet penale shqiptare. Sjellim në vëmendje faktin se baza e legjislacionit penal shqiptar përbëhet nga Kodi Penal si dhe nga ligje të tjera që parashikojnë vepra penale, sipas nenit 1/a të Kodit Penal^[7].
    21. Shkaku i akuzës. Elementi i shkakut të akuzës është i pranishëm jo i shprehur drejtpërdrejtë në nenin 34, paragrafi i parë i Kodit të Procedurës Penale. Referuar vendimit të Gjykatës Kushtetuese si dhe vendimeve të GJEDNJ-së të cituara më lart, shkaku i akuzës është elementi që përcakton veprimin e dyshuar të kryer prej të pandehurit, mbi të cilin është mbështetur akuza e ngritur prej prokurorisë. Kur i referohemi veprimit, kemi parasysh të gjithë elementet materiale që përcaktojnë faktin penal që dyshohet se është realizuar nga i pandehuri. Pra, shkaku i akuzës lidhet me veprimet ose mosveprimet konkrete të kryera prej të pandehurit, të cilat formojnë figurën konkrete të veprës penale të dyshuar si të kryer prej tij. Elementi konstituiv i shkakut të akuzës, në nenin 34, paragrafi i parë i Kodit të Procedurës Penale i referohen shprehjes në të cilën tregohen të dhëna të mjaftueshme për marrjen si të pandehur. Për të arritur në një përfundim të tillë, na ndihmon konkluzion i nxjerrë nga Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë të cilat në Vendimin Unifikues nr. 3, datë 27.9.2002 në lidhje me këtë moment shprehet se:

    “Në ushtrimin e të drejtës, për të marrë personin si të pandehur, prokurori, në çdo rast, është i detyruar që të veprojë në përputhje me kërkesat e nenit 34, pika 1, të Kodit të Procedurës Penale.

    Në bazë të kësaj dispozite, “Merr cilësinë e të pandehurit personi të cilit i atribuohet  vepra penale me aktin e njoftimit të akuzës, në të cilin tregohen të dhënat e mjaftueshme për marrjen si te pandehur…”.

    Siç del nga përmbajtja e kësaj dispozite, personi e merr cilësinë e të pandehurit vetëm atëherë kur ai njoftohet, me akt të shkruar, në formën e vendimit, nga prokurori apo oficeri i policisë gjyqësore i autorizuar nga prokurori.

    Në këtë akt procedural, mbi bazën e të cilit personi merr cilësinë e të pandehurit, parashtrohen të dhënat e grumbulluara deri në atë fazë të hetimit paraprak, të cilat janë vlerësuar të mjaftueshme, për të konkluduar si për natyrën kriminale të veprës së kryer ashtu dhe për autorin e saj dhe fajësinë e tij”.

     

    20. Të dhënat e mjaftueshme për të marrë një person me cilësinë e të pandehurit, në vlerësimin e këtij Vendimi Unifikues, janë të dhëna të mbledhura nga prokuroria në fazën e hetimit paraprak dhe të pranuara prej tij si të mjaftueshme për të konkluduar jo vetëm për natyrën kriminale të veprës së kryer, por edhe për identifikimin e autorit të saj dhe fajësinë e tij. Të dhënat e mjaftueshme që i referohen autorit të veprës penale dhe fajësisë së tij në aktin e njoftimit të akuzës, përfaqësojnë edhe elementin e dytë konstituiv të akuzës që është shkaku i saj.
    21. Pasi u evidentuan elementet thelbësore të akuzës, është më e thjeshtë për të përcaktuar dhe një përkufizim mbi akuzën, duke i dhënë në këtë mënyrë përgjigje pyetjes se çfarë është akuza si një akt procedural i parashikuar si i tillë nga neni 34 i Kodit të Procedurës Penale.
    22. Përkufizimi i akuzës.Duke iu referuar elementeve të përmendura më lart akuzën mund të përkufizojmë si më poshtë:

    “Akuza është akti procedural i hartuar nga prokurori me të cilin personin nën hetim merr cilësinë e të pandehurit dhe njoftohet për natyrën kriminale të veprimeve të dyshuara të kryera prej tij, si dhe për karakteristikat ligjore të veprës penale që i jepet veprimit kriminal sipas dispozitës konkrete në Kodin Penal apo Ligjin Penal shqiptar”[8].

    23. Njoftimi i akuzës. Akuza në fazën e hetimeve paraprake hartohet nga prokurori me shkrim dhe i njoftohet si akt procedural i shkruar të pandehurit dhe mbrojtësit të tij. Detyrimi i prokurorit për të njoftuar me shkrim të pandehurin dhe mbrojtësin e tij për akuzën e hartuar me elementet thelbësore të integruara në këtë akt, rrjedh nga neni 34, paragrafi i parë i Kodit të Procedurës Penale, i konfirmuar edhe nga Vendimi Unifikues nr. 3, datë 27.9.2002 i Gjykatës së Lartë, vendim i cili për njoftimin e akuzës shprehet se:

    “...Njoftimi i akuzës, me akt të shkruar, si veprim procedural, nënkupton përfundimin paraprak, të arritur nga organi i prokurorisë, se vepra penale është kryer dhe se autor i saj është personi të cilit i bëhet ky njoftim.

    Prokurori marrjen e personit në cilësinë e të pandehurit, nëpërmjet njoftimit, të akuzës, me akt të shkruar, mund ta realizojë në çdo fazë të procedimit penal, përfshirë këtu dhe kohën përpara se personit t’i hiqet liria.

    Përpilimi i aktit, për marrjen e personit në cilësinë e të pandehurit, dhe njohja e tij, në mënyrë të detyrueshme dhe të hollësishme, me faktet dhe rrethanat, që organi i akuzës ka mundur të grumbullojë kundër tij, ka lidhje me të drejtën e personit për t’u mbrojtur, pavarësisht nëse është në gjendje të lirë apo me masë sigurimi...”.

    24. Në këtë kontekst,neni 34, paragrafi i parë i Kodit të Procedurës Penale përmbush në mënyrë eksplicite standardin e procesit të rregull ligjor në garantimin e së drejtës së mbrojtjes të vendosur nga jurisprudenca e GJENDNJ-së sipas të cilës baza faktike dhe ligjore e elementeve thelbësore të akuzës me një akt të shkruar duhet t’i vihet në dispozicion të pandehurit me qëllim që atij t’i krijohet mundësia për të realizuar të drejtën e mbrojtjes[9].
    25. Mënyrat e njoftimit të akuzës. Njoftimi i akuzës si një akt procedural i hartuar nga prokurori në fazën e hetimeve paraprake realizohet sipas parashikimeve ligjore të nenit 134 e vijues të Kodit të Procedurës Penale. Si rregull për njoftimin e akuzës prokurori ngarkon oficerin e policisëgjyqësore që ta kryejë këtë veprim. Oficeri i policisë gjyqësore i dorëzon të pandehurit aktin e akuzës duke shënuar në origjinalin e aktit kundrejt nënshkrimit të të pandehurit faktin e dorëzimit si dhe datën përkatëse.
    26. Nëse i pandehuri të cilit do t’i njoftohet akuza është i paraburgosur, njoftimi i akuzës bëhet në vendin e paraburgimit duke i dorëzuar atij aktin e akuzës, në bazë të nenit 139, paragrafi i parë i Kodit të Procedurës Penale. Kur i paraburgosuri lirohet për shkak të ndryshimit të masës së sigurimit, ai detyrohet nga organi procedues në fazën e hetimit paraprak (prokuroria dhe policia gjyqësore në varësi të saj) të deklarojë ose të zgjedhë banesën e tij,e cila shënohet në aktin e lirimit,referuar nenit 139, paragrafi i katërt i Kodit të Procedurës Penale. Kur njoftimi i akuzës si një akt procedural i hartuar nga prokuroria gjatë hetimeve paraprake në banesën e deklaruar ose të zgjedhur nga ana e të liruarit nga paraburgimi, nuk arrihet të realizohet, atëherë akuza i dorëzohet mbrojtësit.
    27. E përsërisim edhe një herë për shkak të rëndësisë, se hartimi i akuzës është një veprim procedural që e realizon ekskluzivisht prokurori. Asnjë subjekt tjetër procedural, pjesë e organit procedues që mund të jetë gjykata ose policia gjyqësore, nuk gëzon të drejtën për të hartuar aktin e akuzës. Policia gjyqësore mund të realizojë të drejtën e njoftimit (jo të hartimit) të akuzës tek i pandehuri kur një veprim i tillë është autorizuar paraprakisht nga prokurori i cili e ka hartuar më parë akuzën.
    28. Elementet e akuzës i parashtrohen të pandehurit në aktin e njoftimit të saj nëpërmjet të dhënave të grumbulluara nga prokuroria deri në atë fazë të hetimit paraprak të cilat janë të vlerësuara, si të mjaftueshme për të arritur në përfundimin për natyrën e veprës penale dhe autorin e saj. Njoftimi i akuzës me akt të shkruar pasqyron vlerësimin paraprak të arritur prej prokurorisë se vepra penale është kryer dhe se autori i saj është personi të cilit i bëhet ky njoftim.
    29. Përpilimi i aktit për marrjen e personit në cilësinë e të pandehurit dhe njohja e tij detyrimisht e në mënyrë të hollësishme me shkakun dhe natyrën e akuzës që prokuroria ka arritur të grumbullojë kundër tij, ka lidhje me të drejtën e të pandehurit për t’u mbrojtur. Për këtë arsye veprimi i njoftimit të akuzës me akt të shkruar duke përfshirë në të, të gjitha elementet e akuzës për të pandehurin është i një rëndësie të veçantë. Mosrespektimi i të gjitha këtyre kërkesave nga prokuroria, përbën shkak për cenimin e së drejtës së mbrojtjes për të pandehurin.
    30. Raporti procedural midis prokurorit dhe të pandehurit i vendosur në momentin e hartimit dhe njoftimit të akuzës është i një rëndësie të madhe sepse ky raport lidhet drejtpërdrejt me respektimin e parimit të procesit të rregullt ligjor. Në këtë raport prokuroria përfaqëson subjektin procedural që ka si detyrë funksionale ushtrimin e ndjekjes penale dhe njoftimin e akuzës ndaj personit që dyshohet se ka kryer një vepër penale (si pjesë e ushtrimit të një funksioni publik të ngarkuar nga ligji), ndërsa i pandehuri është personi, të cilit i njihet e drejta e mbrojtjes ndaj akuzave të ngritura në emër të shtetit prej prokurorisë (si pjesë e garancive të të drejtave të individit gjatë një procesi të rregullt ligjor).
    31. Gjithashtu procesi i formulimit të akuzës duhet të shoqërohet edhe me procesin e njoftimit të saj. Akti i shkruar i akuzës në formën e një vendimi nga ana e prokurorisë duhet t’i njoftohet të pandehurit me konfirmimin e marrjes dijeni prej tij për akuzën e hartuar nga prokurori.
    32. Formulimi i drejtë i akuzës dhe njoftimi i saj në kohën e duhur të pandehurit, përmbushin detyrimin ligjor për t’i garantuar këtij të fundit një mbrojtje efektive duke u pajtuar me kërkesat e procesit të rregullt ligjor.
    33. Nisur sa më lart, informimi i plotë dhe i saktë për akuzat e ngritura, si dhe për kualifikimin juridik të veprës penale, duhet të konsiderohet si kusht themelor për besueshmërinë e procesit dhe për përgatitjen e duhur të një mbrojtjeje efektive, e cila është një nga garancitë themelore për realizimin e të drejtës për një proces të rregull ligjor të sanksionuar në nenin 42 të Kushtetutës dhe në nenin 6 të KEDNJ-së.
    34. Sa më sipër vërehet se e gjithë procedura që lidhet me hartimin dhe njoftimin e akuzës të pandehurit, referuar hapësirës kohore lidhet ngushtësisht me elementet e shkakut dhe natyrës së akuzës. Në këtë kuptim mund të themi se akuza është e gatshme për t’ju njoftuar të pandehurit, vetëm kur nga të dhënat e mbledhura në fazën e hetimit, prokurori vlerëson se në mënyrë të mjaftueshme (ndoshta jo përfundimtare) janë qartësuar elementet e shkakut dhe të natyrës së akuzës.
    35. Ndryshimi dhe plotësimi i akuzës. Zhvillimi dhe plotësimi i akuzës “në mënyrë dinamike” me elementë të tjerë shtesë gjatë hetimit përbën një prej karakteristikave të sistemit tonë procedural. Hetimi për shkak të natyrës së tij të përcaktuar në ligj është objekt i shtimit të vazhdueshëm me elemente provash të dobishme për të përcaktuar në mënyrë më të plotë faktet që mund t’i ngarkohen personit nën hetim/të pandehurit, deri në momentin e gjykimit të tij nga organi procedues.
    36. Në thelb ngritja e akuzës për kryerjen e një vepre penale, shpreh nevojën që personi subjekt ndaj të cilit adresohet akuza, të ketë mundësinë e një mbrojtjeje efektive, me afate kohore dhe kërkesë provash në përputhje me modifikimet e akuzës gjatë fazës së hetimit.
    37. Situata më e mirë në të cilën do të gjendej personi nën hetim do të ishte ajo kur ai njihet që nga fillimi me përmbajtjen e akuzës, me kusht që të drejtën e mbrojtjes ai ta ushtojë menjëherë pas njoftimit të akuzës përpara gjykatës. Kjo pritshmëri e ligjshme, në të vërtetë nuk përmbushet në praktikën e përditshme ku ndodh që ndryshime të vazhdueshme të akuzës bëhen si nga pikëpamja formale ashtu dhe nga ajo substanciale gjatë gjithë fazës së hetimit.

    38.Neni 34, paragrafi i parë i Kodit të Procedurës Penale, parashikon mundësinë e prokurorit që pas njoftimit të parë të akuzës për të pandehurin gjatë fazës së hetimit, ai mund të ndryshojë akuzën ose ta plotësojë atë me të dhënat e reja shtesë të mbledhura rishtazi në hetim dhe këto ndryshime ai mund t’ia njoftojë të pandehurit në të njëjtën mënyrë siç ka vepruar me njoftimin e akuzës fillestare.

    39. Sistemi ynë procedural penal lejon ndërtimin e akuzës prej prokurorisë në të gjithë fazën e hetimeve paraprake, duke mos përcaktuar me saktësi kohën se kur duhet të kryhet ky veprim procedural prej prokurorit.
    40. Pavarësisht se Kodi i Procedurës Penale nuk përcakton kohën se kur hartohet dhe njoftohet akuza kundrejt të pandehurit, në të përcaktohen kushtet e përgjithshme me plotësimin e të cilave prokurori i njofton akuzën të pandehurit. Më konkretisht, kushti i përgjithshëm në fazën e hetimit paraprak lidhet me mbledhjen e të dhënave të mjaftueshme për të marrë një person në cilësinë e të pandehurit.
    41. Në Kodin e Procedurës Penale nuk përcaktohen në detaje se cilat duhet të jenë të dhënat e mjaftueshme që të mund të lejojnë prokurorin për të hartuar akuzën mbi një hetim të nisur. Kjo logjikë e ndjekur nga legjislatori besoj se është e kuptueshme, për shkak se asnjëherë hetimet e nisura nuk janë të njëjta pasi të njëjta nuk janë as veprat penale dhe as cilësitë e autorëve të veprave penale. Kështu që volumi i të dhënave të mjaftueshme që nxisin prokurorin për t’i njoftuar akuzën konkrete të pandehurit vlerësohet vetëm nga prokurori, si subjekt i ngarkuar prej ligjit për të realizuar hetimet paraprake, pjesë e së cilës natyrisht është dhe njoftimi i akuzës të pandehurit. Pra, vlerësimi për hartimin dhe njoftimin e akuzës i mbetet ekskluzivisht prokurorit.
    42. Referuar legjislacionit tonë procedural penal, marrja e personit me cilësinë e të pandehurit nëpërmjet njoftimit të akuzës me akt të shkruar, mund të realizohet në çdo fazë të hetimit paraprak, duke përfshirë këtu edhe kohën përpara se personi të vendoset në masë sigurimi siç mund të jetë p.sh. ajo e “arrestit në burg”[10].Në Vendimin Unifikues të Gjykatës së Lartë nr. 2, datë 20.6.2013 ndër të tjera Gjykata e Lartë ka trajtuar cilësitë që merr një person i hetuar gjatë fazës së hetimeve paraprake deri në përfundimin e tyre. Kështu, një person ndaj të cilit prokuroria ka nisur një hetim penal në varësi të gjendjes në të cilën ndodhet hetimimerr emërtime të ndryshme, sip.sh. person të cilit i atribuohet vepra penale sipas nenit 287 të KPP-së që lidhet me fazën fillestare të nisjes së hetimit,person ndaj të cilit zhvillohen hetimet sipas neneve 293, 295, 296, 302, 308 etj., që i referohet faktit të mbledhjes së të dhënave të cilat janë në gjendje të mbështesin akuzën që mund të ngrihet ndaj të hetuarit, si dhe i pandehurqë është një emërtim i cili ndeshet në nenin 34 dhe më pas në shumë dispozita të tjera të KPP-së dhe që përfaqëson personin që i atribuohet formalisht vepra penale me aktin e njoftimit të akuzës nga prokuroria.
    43. Pavarësisht se si rregull statusi i të pandehurit në bazë të këtij Vendimi Unifikues duhet të merret në përfundimin e hetimeve përpara se të depozitohet fashikulli i gjykimit nga prokurori, në praktikë Gjykata e Lartë konkludon se statusi i të pandehurit mund të merret edhe më përpara përfundimit të hetimeve paraprake. Kodi ynë i Procedurës Penale nuk ka vendosur kufizime mbi momentin e njoftimit të akuzës. Prokurori është i lirë të njoftojë akuzën të pandehurit, që në momentet e para të konstatimit të veprës penale apo të dyshimeve mbi personin që ka realizuar veprën penale. Gjithashtu, mund të njoftohet akuza në vijim të procedimit penal të nisur, kur ndaj të hetuarit është caktuar edhe masa e sigurimit personal, por akuza mund të njoftohet edhe në fund të hetimit paraprak, kur prokuroria konkludon se çështja penale duhet të dërgohet për gjykim.

     

    44. Në varësi të të dhënave të mjaftueshme të mbledhura gjatë fazës së hetimit, prokuroria mund të ndryshojë apo të plotësojë akuzën fillestare të njoftuar më parë të pandehurit. Për shkak të kësaj situate ligjore të parashikuar nga neni 34, paragrafi i parë i Kodit të Procedurës Penale, mund të themi se akuza në vetvete gjatë fazës së hetimeve paraprake është elastike dhe e paqëndrueshme. Ajo mund të ndryshohet ose të plotësohet me të dhëna të tjera shtesë të përftuara nga prokuroria gjatë fazës së hetimit.
    45. Ndryshimi i akuzës.Pas njoftimit të akuzës prokurori nuk mund ta revokojë më akuzën. Në bazë të nenit 34, paragrafi 1 të Kodit të Procedurës Penale, prokurori mundet vetëm të ndryshojë akuzën ose ta plotësojë atë dhe pasi merr një vendim të tillë ai është i detyruar që këto ndryshime t’ia njoftojë të pandehurit në të njëjtën mënyrë siç ka njoftuar akuzën fillestare. Ndryshimi i akuzës në fazën e hetimit paraprak është një veprim procedural që kryhet nga prokurori duke u bazuar në nenin 34, paragrafi 1 të KPP-së. Me ndryshimin e akuzës gjatë fazës së hetimit duhet të kuptojmë rastet e ndryshimit të elementeve përbërës të akuzës që mund të jenë shkaku ose natyra e saj. Si rregull ndryshimi i elementit të shkakut të akuzës shoqërohet edhe me ndryshimin e elementit të natyrës së akuzës. Mund të ndodhë që edhe pa u ndryshuar elementi i shkakut të akuzës, të ndryshojë elementi i natyrës së saj. Ndryshimi i elementeve të shkakut dhe/ose të natyrës së akuzës duhet të shoqërohet me ndryshimin e akuzës fillestare që prokuroria i ka njoftuar të pandehurit.
    46. Plotësimi i akuzës.Në fazën e hetimit paraprak prokurori ka mundësinë të plotësojë akuzën e ngritur më parë ndaj të pandehurit kur përgjatë hetimit grumbullohen të dhëna të reja të cilat lidhen me ekzistencën e rrethanave cilësuese ose rëndësuese që nuk janë komunikuar më parë të pandehurit në akuzë, apo me të dhëna në funksion të elementeve të një fakti të ri penal që nuk është përmendur në akuzën e parë. Në këtë mënyrë, prokurori gjatë fazës së hetimit nëse grumbullon këto të dhëna të reja, është i detyruartë plotësojë akuzën për të pandehurin, duke ia komunikuar rrethanën cilësuese ose rënduese apo faktin e ri penal në të njëjtën mënyrë siç ka njoftuar më parë akuzën fillestare.

     

    47. Plotësimi i akuzës nuk lidhet me ndryshimin e elementeve thelbësore të akuzës së parë që janë shkaku dhe natyra e akuzës. Në plotësimin e akuzës shkaku dhe natyra e akuzës së parë të ngritur nga prokurori mbeten të pandryshuara.

     

    48. Në funksion të të dhënave të reja shtesë të grumbulluara në hetim, akuza e parë plotësohet në kuptimin që asaj mund t’i bashkëngjiten rrethanat e reja cilësuese ose rënduese apo një fakt penal që mund të jetë i ri ose mund të ketë lidhje me akuzën e parë. Tashmë me plotësimin e akuzës, pjesë e akuzës së parë bëhet jo vetëm fakti i parë penal për të cilin është ngritur edhe akuza e parë por në bazë të të dhënave të reja të dala gjatë hetimeve, akuza e parë plotësohet me rrethanën e re ose me faktin penal për të cilat prokuroria ka administruar tashmë të dhëna të mjaftueshme për plotësimin e akuzës.

     

    49. Ruajtja e cilësisë së të pandehurit deri në përfundim të procedimit penal.Momenti i njoftimit të akuzës të të pandehurit merr një rëndësi të veçantë për të gjithë procedimin penal në tërësi.Me aktin e njoftimit të akuzës për prokurorin vlen parimi i pakthyeshmërisë së ushtrimit të ndjekjes penale. Prokurori nuk mund të revokojë më tej akuzën e ngritur ndaj të pandehurit. Pra, pas njoftimit të akuzës, bazuar në nenin 34, paragrafi i dytë i Kodit të Procedurës Penale, procesi është i pakthyeshëm. Sipas kësaj dispozite procedurale penale cilësia e të pandehurit ruhet në çdo gjendje dhe shkallë procedimi derisa i gjithë procesi penal të përfundojë me një vendim të formës së prerë që mund të jetë vendimi i pushimit të akuzës, vendimi i pafajësisë ose vendimi i dënimit të të pandehurit.

     

    50. Me aktin e njoftimit të akuzës, të pandehurit i lindin realisht të drejtat e mbrojtjes së tij, pasi vetëm pasi ai është njohur në mënyrë të plotë dhe në detaje për të gjitha elementet përbërëse të akuzës, i pandehuri ka mundësi konkrete të përgatisë mbrojtjen e tij. Në këtë kuptim mund të themi se akuza si një akt i rëndësishëm procedural i hartuar nga prokurori, i paraprin një procesi gjyqësor dhe ajo do të shqyrtohet dhe vlerësohet pasi ti jetë nënshtruar parimit të kontradiktoritetit.

     

    51. Nga ky rregull përjashtim bën vetëm rasti i pushimit të akuzës kur procedohet për kundërvajtje penale sipas parashikimeve të nenit 328 e vijues të Kodit të Procedurës Penale. Në rastin e fundit nuk është gjykata organi kompetent për të vendosur pushimin ose jo të akuzës së ngritur nga prokurori për kundërvajtje penale, por është vetë prokurori që duhet të vendosë sipas rasteve të parashikuara në ligj, pushimin ose jo të akuzës së ngritur nga ai vetë kur procedon për kundërvajtje penale.

     

    52. Rimarrja e cilësisë së të pandehurit.I pandehuri e ruan këtë cilësi deri në përfundimin e procedimit penal. Siç e përmendëm edhe më lart, procedimi penal mund të përfundojë me dënimin e të pandehurit, me dhënien e pafajësisë për të pandehurin nga gjykata ose me pushimin e akuzës. Në të gjitha rastet e mësipërme vendimi i marrë duhet të jetë i formës së prerë. Neni 34, paragrafi i tretë i Kodit të Procedurës Penaleparashikon dy raste kur i pandehuri e rimerr këtë cilësi pas revokimit ose vendosjes së rishqyrtimit të procesit penal.

     

    53. Rasti i parë i referohet vendimi të revokimit të pushimit të akuzës. Revokimi i vendimit të pushimit të akuzës merret nga gjyqtari i seancës paraprake me kërkesë të prokurorit, viktimës ose trashëgimtarëve të saj, sipas parashikimeve të nenit 329/c të Kodit të Procedurës Penale. Procesi i revokimit të vendimit të pushimit të akuzës ndodh pas situatës së pushimit të akuzës që është vendosur më parë nga gjyqtari i seancës paraprake.

     

    54. Siç e kemi përmendur edhe më lart, pushimi i akuzës për krime vendoset nga gjyqtari i seancës paraprake në përputhje me nenin 329/b, paragrafi i tretë i Kodit të Procedurës Penale. Pas marrjes formë të prerë të këtij vendimi i pandehuri e humbet këtë cilësi, pasi vendimi i pushimit të akuzës i jep fund procedimit penal të nisur më parë ndaj të pandehurit.Gjithsesi, vendimi i pushimit të akuzës që është marrë nga gjyqtari i seancës paraprake është një vendim i revokueshëm, pasi i njëjti gjyqtar kur ekzistojnë disa rrethana të parashikuara shprehimisht në ligj, mund të revokojë vendimin e pushimit të akuzës që ai e ka marrë më parë ndaj të pandehurit.

     

    55. Vendimi i revokimit të pushimit të akuzës jepet nga gjyqtari i seancës paraprake në rastet kur kanë dalë të dhëna ose prova të reja të panjohura më parë, të cilat tregojnë se vendimi i pushimit të akuzës nuk ka qenë i bazuar. Të dhënat ose provat e reja mund të sigurohen nga prokurori, viktima ose trashëgimtarët e saj dhe së bashku me kërkesën për revokimin e pushimit të akuzës i paraqiten për shqyrtim gjyqtarit të seancës paraprake. Kur të dhënat ose provat e reja tregojnë se vendimi i pushimit të akuzës nuk ka qenë i bazuar, gjyqtari i seancës paraprake revokon vendimin e pushimit të akuzës dhe i kthen aktet prokurorit për të rifilluar hetimet. Me vendimin e revokimit të pushimit të akuzës, i pandehuri e rimerr këtë cilësi, të cilën ai e ka pasur, përpara se gjyqtari i seancës paraprake të kishte vendosur për pushimin e akuzës.

     

    56. Rasti i dytë i referohet situatës kur gjykata ka vendosur rishqyrtimin e procesit gjyqësor. Siç e përmendëm edhe më lart, vendimet e pafajësisë dhe të dënimit që e zgjidhin përfundimisht çështjen penale të dhëna nga Gjykata e Apelit janë vendime të formës së prerë të parashikuara si të tilla nga neni 462,paragrafi i tretë, germa “b” i Kodit të Procedurës Penale. Si të tilla këto vendime i japin fund procesit penal të zhvilluar ndaj të pandehurit. Mbi bazën e këtyre vendimeve i pandehuri e humbet këtë cilësi dhe sipas rastit merr cilësinë e të gjykuarit, që në varësi të llojit të vendimit të formës së prerë mund të jetë i dënuar ose i pafajshëm.

     

    57. Bazuar në nenin 432 të Kodit të Procedurës Penalekundër vendimeve të dhëna nga Gjykata e Apelit, duke përfshirë edhe vendimet e formës së prerë që kanë zgjidhur përfundimisht çështjet penale, mund të ushtrohet rekurs në Gjykatën e Lartë. Në rastet kur Gjykata e Lartë prish vendimet e formës së prerë që kanë zgjidhur përfundimisht çështjen penale dhe e kthen çështjen për rishqyrtim, në të njëjtën kohë me anë të këtij vendimi i gjykuari rimerr cilësinë e të pandehurit. Në rigjykimin e çështjes penale i pandehuri që ka rimarrë këtë cilësi, gëzon të njëjtat garanci mbrojtjeje sikundër ai i ka pasur në gjykimin e parë, para prishjes dhe kthimit për rigjykim të çështjes nga Gjykata e Lartë.

     

    [1]Shih vendimet nr. 4, datë 10.2.2012;  nr. 24, datë 30.4.2012;  nr.37, datë 19.9.2011;  nr.25, datë 10.6.2011;  nr.19, datë 18.9.2008; nr.13, datë 21.7.2008; nr.16, datë 8.6.2006 të Gjykatës Kushtetuese. 

    [2] Neni 31/a i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë parashikon se: “Gjatë procesit penal kushdo ka të drejtë: a) të vihet në dijeni menjëherë dhe hollësisht për akuzën që i bëhet, për të drejtat e tij, si dhe t’i krijohet mundësia për të njoftuar familjen ose të afërmit e tij.”.

    [3] Neni 6/3/a i Konventës parashikon se: “3. Çdo i akuzuar për një vepër penale ka të drejtat minimale të mëposhtme: a) të informohet brenda një afati sa më të shkurtër, në një gjuhë që ai e kupton dhe në mënyrë të hollësishme, për natyrën dhe për shkakun e akuzës që ngrihet ndaj tij”.

    [4] Vendiminr. 24, datë 30.4.2012i Gjykatës Kushtetuese.

    [5]Gjykata Evropiane “Për të Drejtat e Njeriut dhe Liritë Themelore” Kamasinski kundër Austrisë,nr. i aplikimit 9783/82, datë 18.12.1989, paragrafi 79; Pélissier dhe Sassi kundër Francës,nr. i aplikimit 25444/94, datë 25.3.1999, paragrafi 51.

    [6]Gjykata Evropiane “Për të Drejtat e Njeriut dhe Liritë Themelore” Mattoccia kundër Italisë,nr. i aplikimit 23969/94 datë 25.7.2002, paragrafi 59; Penev kundër Bullgarisë,nr. i aplikimit 20494/04, datë 7.1.2010, paragrafi 33 dhe 42.

    [7] Neni 1/a i Kodit Penal parashikon se: “Kodi Penal bazohet në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, në parimet e përgjithshme të së drejtës penale ndërkombëtare, si dhe në marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara nga shteti shqiptar. Legjislacioni penal përbëhet nga ky Kod dhe ligje të tjera që parashikojnë vepra penale.”

    [8]KlodianKurushi, Disertacioni për mbrojtjen e gradës shkencore “Doktori i Shkencave” me temën “Akuzat e reja në procesin penal”, dorëzuar në Fakultetin e Drejtësisë, Universiteti i Tiranës, korrik 2017, faqe 36.

    [9]Gjykata Evropiane “Për të Drejtat e Njeriut dhe Liritë Themelore” Kamasinski kundër Austrisë,nr. i aplikimit 9783/82, datë 18.12.1989, paragrafi 79; Pélissier dheSassi kundër Francës,nr. i aplikimit 25444/94, datë 25.3.1999, paragrafi 51.

    [10]Vendimi Unifikues nr. 3, datë 27.9.2002i Gjykatës së Lartë.

  • Konteksti historik
    58. Sistemi ynë aktual procedural lejon ndërtimin e akuzës prej prokurorisë në fazën e hetimeve paraprake, duke mos përcaktuar me saktësi kohën se kur duhet të kryhet ky veprim procedural prej prokurorit.
    59. Pavarësisht se Kodi i Procedurës Penale nuk përcakton kohën se kur hartohet dhe njoftohet akuza kundrejt të pandehurit, në të përcaktohen kushtet e përgjithshme me plotësimin e të cilave prokurori i njofton akuzën të pandehurit. Më konkretisht, kushti i përgjithshëm në fazën e hetimit paraprak lidhet me mbledhjen e të dhënave të mjaftueshme për të marrë një person në cilësinë e të pandehurit.
    60. Vlerësimi për hartimin dhe njoftimin e akuzës i mbetet ekskluzivisht prokurorit. Nëse volumi i të dhënave të mbledhura gjatë fazës së hetimit e lejojnë prokurorin të hartojë një akuzë, ai duhet ta kryejë këtë veprim. Sipas nenit 34, paragrafi i parë i Kodit të Procedurës Penale, kur të dhënat e mbledhura gjatë hetimit janë të mjaftueshme për ngritjen e akuzës, prokurori duhet të hartojë akuzën mbi bazën e këtyre të dhënave. Gjithsesi, akuza në fazën e hetimeve paraprake sipas modelit tonë procedural penal, nuk është e qëndrueshme.
    61. Sigurisht që hetimi nuk përfundon me njoftimin e akuzës të pandehurit. Për këtë rast sistemi ynë procedural i ka dhënë një hapësirë të gjerë dhe të mjaftueshme prokurorit që t’i njoftojë akuzën të pandehurit në fillim, në vijim ose në fund të hetimit paraprak. Kjo hapësirë e mjaftueshme mbi njoftimin e akuzës lidhet me vlerësimin relativ të prokurorit për të dhënat e mjaftueshme që ai ka mbledhur përgjatë hetimit paraprak.
    62. Kështu, mund të flasim për “akuzën provizore” që hartohet prej prokurorit përgjatë fazës së hetimit akuzë e cila është e pa qartësuar plotësisht. Akuza është njëkohësisht dhe e ndryshueshme ose elastike, për shkak të varësisë së saj prej të dhënave që i shtohen hetimit të nisur prej prokurorit.
    63. Në këto përfundime për përcaktimin e natyrës së akuzës dhe elementeve përbërës të saj, të parashikuar nga neni 34 i Kodit të Procedurës Penaleka arritur fillimisht Gjykata e Lartë e cila me jurisprudencën e saj referuar natyrës së akuzës ka qartësuar dhe orientuar drejt praktikën gjyqësore. Në këtë rast vlen të përmendim Vendimin Unifikues nr. 3, datë 27.9.2002 të Gjykatës së Lartë.
    64. Mbi natyrën e akuzës dhe karakteristikat e saj në përgjithësi është shprehur Gjykata e Lartë në Vendimin Unifikues nr. 3, datë 27.9.2002 të Kolegjeve të Bashkuara,ku trajtohet momenti se si avancon pozita procedurale e një personi ndaj të cilit ka nisur hetimi dhe sesi është e lidhur akuza me të dhënat e grumbulluara gjatë hetimit. Në këtë vendim u arritën disa përfundime të rëndësishme që ishin risi për atë kohë. Sipas këtij vendimi për ndalimin apo arrestimin në flagrancë, nga organi i akuzës, si dhe për caktimin e masave të sigurimit personal, nga gjykata, marrja më parë e personit me cilësinë e të pandehurit, nuk është e detyrueshme.
    65. Më tej, Gjykata e Lartë në këtë vendim ka arritur tësqarojë situatën e marrjes në pyetje tëtë arrestuarit përpara njoftimit të akuzës me situatën e njoftimit zyrtarisht të akuzës nga prokuroria.
    66. Në momentin e marrjes në pyetje të të arrestuarit për herë të parë nga prokurori, personi nën hetim ka të drejtën ligjore të informohet për faktin se ndaj tij është nisur një procedim penal prej prokurorisë. Procedimi penal i nisur bazohet në dyshimin se i hetuari ka kryer një veprim kriminal të parashikuar si vepër penale nga legjislacioni penal material, duke treguar dhe veprën penale konkrete, burimet e provës ose aktet e tjera procedurale që kanë bërë të mundur regjistrimin e procedimit penal nëse ato nuk e dëmtojnë hetimin si dhe të drejtën që ka i hetuari për tu mbrojtur nëpërmjet mbrojtësit ligjor.
    67. Këto të drejta të përmendura më lart që gëzon i arrestuari në momentin e parë të marrjes në pyetje prej prokurorit, në varësi të rrethanave kur kryhet ky veprim hetimor, janë shndërruar pas këtij vendimi detyrime konkrete ligjore të përcaktuara në ndryshimet e fundit të Kodit të Procedurës Penale, të cilat duhet të përmbushen dhe respektohen prej organit procedues në fazën e hetimit. Pra, në momentin e parë të marrjes në pyetje në hetim të të arrestuarit nga prokurori, organi procedues ka detyrimin që përpara fillimit të pyetjeve t’i bëjë të ditur të hetuarit gjithë të drejtat me natyrë informuese të përmendura më sipër.
    68. Të drejtat me natyrë informuese që i gëzon i arrestuari përpara marrjen në pyetje për herë të parë nga prokurori kanë qenë pjesë e trajtimit të Vendimit Unifikues të Gjykatës së Lartë me nr. 3, datë 27.9.2002. Në këtë vendim këto të drejta sipas këtij vendimi përbëjnë thelbin e akuzës, pavarësisht se zyrtarisht prokuroria nuk i ka njoftuar akuzën të pandehurit sipas nenit 34 të Kodit të Procedurës Penale.

         Në lidhje me këtë moment Gjykata e Lartë në vendimin unifikues nr. 3/2002 shprehet se:

    “...Nga shqyrtimi i akteve të dosjes del se V. O është njoftuar për thelbin e akuzës në ngarkim të tij, duke ju bërë e qartë:

    1. se ndaj tij është filluar një procedim penal nga Prokuroria e rrethit Durrës
    2. se ai akuzohet për veprën penale të vjedhjes me anë mashtrimi parashikuar nga neni 143/1 të Kodit Penal;
    3. se veprën penale e ka kryer në bashkëpunim me vjehrrën e tij;
    4. se procedimi penal ka filluar mbi bazën e kallëzimit të shtetases T.C;
    5. se cila është përmbajtja në thelb e këtij kallëzimi;
    6. se ka të drejtë të mbrohet me një avokat.

                Sa u thanë më sipër shtetasit V. O. i janë njoftuar më datë 4.10.2001 në cilësinë e personit ndaj të cilit zhvillohen hetime…”. 

    69. Evidentimi i momentit të “thelbit të akuzës” në vendimin e Gjykatës së Lartë, lidhet me sqarimin e fazës së njohjes së të arrestuarit me arsyet e arrestimit apo ndalimit të tij referuar akteve dhe provave që e përligjin këtë arrestim. Ky moment ndryshon me momentin e njoftimit zyrtarisht të akuzësqë i behet të pandehurit.
    70. Në pamje të parë duket sikur momenti i njohjes së të arrestuarit me “thelbin e akuzës” dhe momenti i njoftimit zyrtarisht të të pandehurit me akuzën, paraqesin të njëjtën situatë juridike, por në thelb nuk është e njëjta situatë. Midis këtyre dy momenteve ka dallime të cilat qartësojnë natyrën e fazës së hetimeve paraprake nëpër të cilën kalon i gjithë procedimi penal.
    71. Njohja me thelbin e akuzës përbën një veprim procedural, përmes të cilit personit të ndaluar apo të arrestuar i bëhen të ditura arsyet e ndalimit apo të arrestimit, duke i treguar aktet procedurale dhe provat që e përligjin kufizimin e lirisë së tij në respektim të parimit të taksativitetit, që tashmë është parashikuar në nenin 34/b, paragrafi i parë, germa “b” i Kodit të Procedurës Penaleme ndryshimet e fundit që ka pësuar ky Kod me ligjin nr. 35/2017, datë 30.3.2017.
    72. Ndërkohë, njoftimi i akuzës si veprim procedural kryhet në momentin kur prokurori çmon se të dhënat e mbledhura deri në atë fazë të procedimit tregojnë se vepra penale ka ndodhur e se është kryer nga personi nën hetim, fakte për të cilat prokurori njofton akuzën. Njoftimi akuzës në këtë çast sjell si efekt ndryshimin e statusit procedural të personit, duke kaluar nga person nën hetim, në të pandehur.
    73. Me veprimin e njoftimit të akuzës zyrtarisht personi nën hetim merr cilësinë e të pandehurit. Prej këtij momenti i pandehuri ka mundësinë reale që të organizojë mbrojtjen e tij efektive për akuzën e ngritur nga prokuroria. Njoftimi zyrtarisht i akuzës nga prokurori merr një rëndësi juridike edhe për vetë të pandehurin. Pas njoftimit të akuzës personi nën hetim merr cilësinë e të pandehurit, cilësi e cila ruhet në çdo gjendje dhe shkallë të procedimit, derisa të ketë marrë formë të prerë vendimi i pushimit, pafajësisë ose i dënimit.
    74. Konkluzionet e dhëna nga Gjykata e Lartë në vendimin e saj unifikues të përmendur më lart, janë mbështetur në jurisprudencën e konsoliduar të GJEDNJ-së. Këto përfundime të arritura kanë qenë të nevojshme për kohën kur ato kanë dalë, pasi ato i dhanë dimensionin e duhur akuzës dhe të drejtave që ajo i sjell të pandehurit pas njoftimit të saj. Njëkohësisht në këtë vendim u qartësua përfundimisht qëndrimi se vendimi i caktimit të masës së sigurimit nga ana e gjykatës nuk lidhet detyrimisht me cilësinë e të pandehurit që duhet të ketë personi ndaj të cilit caktohet kjo masë sigurimi. Njohja e të arrestuarit para marrjes në pyetje për herë të parë nga prokurori, me arsyet e arrestimit apo ndalimit të tij duke i treguar provat dhe aktet e nevojshme nuk është njoftimi i akuzës për të pandehurin.
    75. Përfundimet e mësipërme të nxjerra nga Gjykata e Lartë në Vendimin e saj Unifikues nr. 3, datë 27.9.2002 janë reflektuar edhe në ndryshimet e fundit që ka pësuar Kodi i Procedurës Penale me ligjin nr. 35/2017. Pas njoftimit të akuzës prej prokurorit të pandehurit ligjërisht tashmë me ndryshimet e reja në Kod referuar nenit 34/a të tij, i janë garantuar të drejtat e tij themelore të cilat i krijojnë atij mundësinë reale për tu njohur me detajet e akuzës dhe për të përgatitur më pas mbrojtjen e tij në lidhje me akuzën e atribuuar. Njëkohësisht edhe të arrestuarit apo të ndaluarit në momentin e arrestimit të tij bazuar në nenin 34/b të Kodit të Procedurës Penale i njihen dhe i garantohen disa të drejta themelore të cilat e vendosin atë në një raport të drejtë me situatën e kufizimit të lirisë së tij.
  • Legjislacioni ndërkombëtar

    Konventa Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore

    Neni 6 paragrafi i tretë i kësaj Konvente parashikon se:

    ...

    3. Çdo i akuzuar për një vepër penale ka të drejtat minimale të mëposhtme:
    4. a) të informohet brenda një afati sa më të shkurtër, në një gjuhë që ai e kupton dhe në mënyrë të hollësishme, për natyrën dhe për shkakun e akuzës që ngrihet ndaj tij;
    5. b) t’i jepet koha dhe lehtësitë e përshtatshme për përgatitjen e mbrojtjes;
    6. c) të mbrohet vetë ose të ndihmohet nga një mbrojtës i zgjedhur prej tij ose, në qoftë se ai nuk ka mjete të mjaftueshme për të shpërblyer mbrojtësin, t’i mundësohet ndihma ligjore falas kur këtë e kërkojnë interesat e drejtësisë;
    7. d) të pyesë, ose të kërkojë që të merren në pyetje dëshmitarët e akuzës dhe të ketë të drejtën e thirrjes dhe të pyetjes të dëshmitarëve në favor të tij, në kushte të njëjta me dëshmitarët e akuzës;
    8. e) të ndihmohet falas nga një përkthyes, në qoftë se nuk kupton ose nuk flet gjuhën e përdorur në gjyq.

    Kodi i Procedurës Penale italiane i përditësuar së fundmi me Dekretligjin e datës 17 mars 2020:

    Neni 60

• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  Vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut

  Kamasinski kundër Austrisë,nr. i aplikimit 9783/82, datë 18.12.1989.

  Pélissier dhe Sassi kundër Francës,nr. i aplikimit 25444/94,datë 25.3.1999.

  Mattoccia kundër Italisë, nr. i aplikimit 23969/94, datë 25.7.2002.

  Penev kundër Bullgarisë,nr. i aplikimit 20494/04, datë 7.1.2010.

• Materiale legjislative
  Asnjë koment
• Dispozita të lidhura

  Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë miratuar me ligjin nr. 8417, datë 21.10.2018, ndryshuar me ligjet nr. 9675, datë 13.1.2007; nr. 9904, datë 21.4.2008; nr. 88/2012, datë 18.9.2012; nr. 137/2015, datë 17.12.2015; nr. 76/2016, datë 22.7.2016.

   

  Neni 31, germa “a”.

   

  Kodi i Procedurës Penale miratuar me ligjin nr. 7905, datë 21.3.1995, ndryshuar me ligjet nr. 7977, datë 26.7.1995; nr. 8027, datë 15.11.1995; nr. 8180, datë 23.12.1996; nr. 8460, datë 11.2.1999; nr. 8570, datë 20.1.2000; nr.8602, datë 10.4.2000; nr. 8813, datë 13.6.2002; nr.9085, datë 19.6.2003; nr. 9187, datë 12.2.2004; nr. 9276, datë 16.9.2004; nr. 9911, datë 5.5.2008; nr. 10054, datë 29.12.2008; nr. 145/2013, datë 2.5.2013; nr. 21/2014, datë 10.3.2014; nr.99/2014, datë 31.7.2014; nr. 35/2017, datë 30.3.2017.

   

  Neni 34, 34/a, 34/b, 328, 329/c, 432, 462.

   

  Kodi Penal miratuar me ligjin nr. 7895, datë 21.1.1995, ndryshuar me ligjet nr. 8175, datë 23.12.1996; nr. 8204, datë 10.4.1997; nr. 8279, datë 15.1.1998; nr.8733, datë 24.1.2001; nr. 9017, datë 6.3.2003; nr. 9030, datë 13.3.2003; nr. 9086, datë 19.6.2003; nr. 9188, datë 12.2.2004; nr. 9275, datë 16.9.2004; nr. 9686, datë 26.2.2007; nr. 9859, datë 21.1.2008; nr. 10 023, datë 27.11.2008; nr. 23/2012, datë 1.3.2012; nr. 144, datë 2.5.2013; nr. 98, datë 31.7.2014; nr. 176/2014, datë 18.12.2014; nr. 135/ 2015, datë 5.12.2015; nr. 82/2016, datë 25.7.2016; nr. 36/2017, datë 30.3.2017; nr. 89/ 2017, datë 22.5.2017vendimet e Gjykatës Kushtetuese: nr. 13, datë 29.5.1997; nr. 46, datë 28.8.1997; nr. 58, datë 5.12.1997; nr. 65, datë 10.12.1999; nr. 11, datë 2.4.2008; nr. 19, datë 1.6.2011; nr. 47, datë 26.7.2012 dhe nr. 9, datë 26.2.2016;

   

  Nenet 1/a, 12, 45

   

  Ligji nr.9754, datë 14.6.2007, “Për përgjegjësinë penale të personave juridikë”.

   

  Neni 25.

   

   

   

• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime

  Vendime të Gjykatës Kushtetuese

  Vendimi nr. 24, datë 30.4.2012.

  Vendimi nr.  4,  datë 10.2.2012.

  Vendimi nr. 24, datë 30.4.2012. 

  Vendimi nr. 37, datë 19.9.2011.

  Vendimi nr. 25, datë 10.6.2011. 

  Vendimi nr. 19, datë 18.9.2008.

  Vendimi nr. 13, datë 21.7.2008.

  Vendimi nr. 16, datë 8.6.2006. 

   

  Vendime të Gjykatës së Lartë

  VendimiUnifikues nr. 3, datë 27.9.2002.

  Vendim Unifikues nr. 2, datë 20.6.2013.

  Vendime të Prokurorisë “Për Krimet e Rënda” Tiranë.

  Vendim “Për plotësimin e akuzës” për procedimin penal nr. 236, datë 21.8.2014.

• Bibliografia

  Klodian Kurushi, “Akuzat e reja në procesin penal”, Disertacioni për mbrojtjen e gradës shkencore “Doktori i Shkencave”, dorëzuar në Fakultetin e Drejtësisë, Universiteti i Tiranës, korrik 2017.

   

• Arkiva
  Asnjë koment