Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Qëllimi i normës është sigurimi i vërtetësinë së provës së dëshmisë në rastin e dëshmitarit të mitur, duke garantuar, njëherësh, mbrojtjen e personalitetit dhe të privatësisë së tij.
  • Objekti
    2. Norma është strukturuar në disa paragrafë, të cilët rregullojnë mënyrën e pyetjes së dëshmitarit të mitur në procesin penal dhe mënyrën e vlerësimit të deklarimeve të dhëna prej tij në fazën e hetimeve paraprake. Paragrafi1 ka si objekt rregullimin e procedurës së pyetjes së dëshmitarit të mitur nën 14 vjeç; paragrafi 2 ka si objekt rregullimin e procedurës së pyetjes së dëshmitarit të mitur nga 14 deri në 18 vjeç; paragrafi 3 rregullon shmangjen e dëshmitarit të mitur nga bërja e betimit para dhënies së dëshmisë; paragrafi 4 ka si objekt normimin e kritereve për vlerësimin si provë të deklarimeve të dëshmitarit të mitur, të dhëna në fazën e hetimeve paraprake.
  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës
    1. Veçori të dëshmisë së të miturit. Për shkak të veçorive të zhvillimit psikofizik, dëshmia e të miturit ndryshon, në pikëpamje cilësore, nga dëshmia e një të rrituri[1]. Studimet psikologjike[2] kënë treguar se të miturit mund të bien pre e sugjestionimit, aftësitë e tyre njohëse janë cilësisht të ndryshme nga aftësitë e të rriturve, mënyra e të shprehurit, është e kufizuar dhe, varësisht nga mosha, edhe leksiku i tyre është më i varfër. Studimet kanë treguar, gjithashtu, se emocionet dhe stresi janë faktorë që nxisin prirjen e të miturve për të fantazuar. Për këto arsye, mendohet se procedura e pyetjes së kryqëzuar, tipike për debatin gjyqësor, mund të dëmtonte jo vetëm vërtetësinë e dëshmisë dhe besueshmërinë e dëshmitarit të mitur, por mund të krijonte edhe pasoja negative për shëndetin e tij psikofizik, sidomos në rastin kur i mituri thirret të dëshmojë si viktimë e dhunës, veçanërisht e dhunës seksuale. Për këto arsye, duke dashur të kujdeset për mbrojtjen e së drejtës për zhvillim harmonik të të miturit (neni 12, par.1 i Kodit të Drejtësisë Penale për të Mitur, në vijim KDPM, hyperlink) dhe për të demonstruar të vërtetën në proces, ligjvënësi ka parashikuar rregulla të posaçme për pyetjen e të miturve, të cilat mbajnë parasysh veçoritë që përmendëm[3].

     

    2. Përfaqësuesi ligjor, personi i besuar dhe përfaqësuesi procedural i dëshmitarit të mitur. Kodi i Drejtësisë Penale për të Mitur rregullon posaçërisht institutet e përfaqësuesit ligjor, personit të besuar dhe përfaqësuesit procedural tëtë miturit dëshmitar në procesin penal(neni 3, par.6 i KDPM, hyperlink).

    Përfaqësues ligjor i të miturit dëshmitar është prindi, i afërmi ose kujdestari i tij (neni 3, par.16 i KDPM, hyperlink).

    Person i besuar i të miturit dëshmitar është personi në moshë madhore, i kërkuar nga i mituri dhe i pranuar nga organi kompetent, i cili e shoqëron të miturin në fazat e procesit penal (neni 3, par.18 i KDPM, hyperlink). Prania e tij nuk është alternativë zëvendësuese për përfaqësuesin ligjor, ata mund të veprojnë njëherësh, në interes të të miturit (neni 34, par.1 i KDPM, hyperlink).

    Përfaqësues procedural i të miturit dëshmitar është një punonjës i Njësisë për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës pranë bashkisë ose njësisë administrative të pushtetit vendor (nenet 3, par.17 i KDPM, hyperlink), i cili ka për detyrë t’i japë mbështetje emocionale, ta këshillojë dhe ta informojë të miturin përgjatë gjithë ecurisë së procesit (neni 35 i KDPM, hyperlink). Përfaqësuesi procedural caktohet dhe ka të drejtë të ushtrojë funksionet e tij vetëm pasi i caktohet kjo detyrë nga prokurori ose nga gjykata (Udhëzim i Përbashkët nr.650, datë 13.9.2019 i Ministrit të Shëndetësisë dhe Mbrojtjes Sociale dhe Ministrit të Drejtësisë, pika 3, hyperlink)[4].

    .

    3. Pyetja e dëshmitarit të mitur nën 14 vjeç (neni 361/a, par. 1). Për pyetjen e dëshmitarit të mitur nën 14 vjeç zbatohen rregullat vijuese:

     

    (i) pyetet vetëm me pëlqimin e përfaqësuesit ligjor ose të përfaqësuesit procedural të tij, të cilët kanë të drejtë të japin mendim për pyetjet që do t’i drejtohen të miturit (neni 42, par. 2 i KDPM, hyperlink, neni 35, par.2 i KDPM, hyperlink).Sikundër përmendëm, pëlqimi i përfaqësuesit procedural është i mundshëm; përpara se të japë pëlqimin, atij duhet t’i jetë caktuar kjo detyrë nga organi që procedon. Përfaqësuesi ligjor ose procedural ka të drejtë të njihet paraprakisht me pyetjet për dëshmitarin e mitur, për të cilat mund të japin vetëm një mendim paraprak; vendimmarrja i përket kryesuesit të seancës. Lidhur me natyrën e pyetjeve për dëshmitarin e mitur dhe mënyrën e formulimit të tyre, siç do të shohim në vijim (shih par. (iii)), rolin më të rëndësishëm e ka psikologu.

    Me autorizimin e gjykatës, gjatë dhënies së dëshmisë përfaqësuesi ligjor mund të qëndrojë si i pranishëm në të njëjtin mjedis me të miturin, por me kushtin që prania e tij të mos vijë në kundërshtim me interesat e gjykimit ose me interesat e të miturit. Prania e përfaqësuesit ligjor do të ishte në kundërshtim me interesat e gjykimit, në rast se kjo prani mund të ndikonte që i mituri të druhej për të shpjeguar detaje të veçanta, të ndryshonte fakte të caktuara, etj., pra,kur prania e tij mund të bëhej pengesë që i mituri të dëshmonte ose kur mund të ndikonte në sinqeritetin e përgjigjeve të tij. Prania e përfaqësuesit ligjor do të ishte në kundërshtim me interesat e fëmijës, në rastet kur kjo prani mund të ndikonte në cenimin e drejtpeshimit psikofizik të të miturit, me pasoja të dëmshme për zhvillimin harmonik të personalitetit të tij.

    Për shëmbull, në rastin kur i akuzuar është njëri nga prindërit e të miturit, ky i fundit mund të ndikohej nga prania e prindit tjetër gjatë marrjes në pyetje dhe mund të mos dëshmonte të vërtetën për fakte ose rrethana të caktuara, në dëm të interesave të gjykimit.

    Përfaqësuesi ligjor mund të ndalohet nga kryetari i seancës që të marrë pjesë në proces përkrah të miturit, nëse prania e tij cenon interesin më të lartë të fëmijës (neni 10, par.2 i KDPM, hyperlink) ose kur dyshohet për kryerjen e akteve të paligjshme, p.sh., nëse gjykata dyshon se mund të ketë parapërgatitur dëshminë e të miturit. Në raste të kësaj natyre, i mituri dëshmon pa qenë nevoja të merret pëlqimi paraprak i përfaqësuesit ligjor.

     

    (ii) pyetet në distancë (neni 361, par.7, hyperlink; shih komentin e nenit 361, I.B, par. 12), pa praninë e gjyqtarit dhe të palëve, duke qëndruar në një mjedis të veçantë, jashtë sallës së gjyqit. Lidhja me sallën është mirë që të realizohet nëpërmjet lidhjes audiovizive, në mënyrë që gjykata dhe palët të mund të ndjekin, me zë dhe me pamje, dëshminë e të miturit. Lidhur me lidhjen audiovizive, ligjvënësi vendos kushtin “kur është e mundur”, por duhet theksuar se vetëm lidhja audio do të kufizonte mjetet e mbrojtjes dhe perceptimin e gjykatës lidhur me vërtetësinë e fakteve, pasi nuk mund të shihet mënyra e reagimit të të miturit. Në çështjen Bocos-Cuesta kundër Holandës, GJEDNJ-ja vërejti rëndësinë e mundësisë për ta parë të regjistruar në video dëshmitarin e mitur gjatë dhënies së dëshmisë, si për të pandehurin, ashtu edhe për gjykatën[5].

    Pyetja në distancë synon të shmangë kontaktin fizik mes dëshmitarit të mitur nën 14 vjeç dhe të pandehurit ose mbrojtësit të tij. Gjithashtu, ligjvënësi synon të shmangë edhe kontaktin fizik të dëshmitarit të mitur me gjykatën, nisur nga prezumimi se ky kontakt mund të ndikonte në rritjen e stresit dhe në dëmtimin e vërtetësisë së dëshmisë.

    Kur dhënia e dëshmisë mund të rrezikojë seriozisht jetën ose shëndetin e dëshmitarit të mitur, gjyqtari mund të vendosë që ai të qëndrojë pas një ekrani që nuk lejon pamjen ose të dëshmojë duke përdorur mjete teknike që ndryshojnë pamjen, zërin ose të dyja së bashku (neni 39, par.1, shkronja a) i KDPM, hyperlink).

     

    (iii) pyetjet për të miturin i drejton psikologu, prania e të cilitështë e detyrueshme (neni 18, par.1 i KDPM, hyperlink). Ndihma psikologjike për të miturin ofrohet falas (neni 20, par.2 i KDPM, hyperlink). Psikologu shërben si ndërmjetës mes palëve ose gjykatës dhe të miturit. Pra, pyetjet e bëra nga palët ose gjykata dhe rrethanat që ato duan të sqarojnë i transmetohen të miturit nëpërmjet psikologut. Paragrafi 1 i nenit 361/a pranon mundësinë që si ndërmjetës tëshërbejnë edhe një specialist i fushës së edukimit ose “një ekspert tjetër”, i papërcaktuar konkretisht nga norma, por që duhet kuptuar si një person që zotëron njohuri të posaçme në fushën e komunikimit me të miturit. Ndërmjetësi kujdeset që pyetja të bëhet në mënyrën e duhur për të lehtësuar marrjen e përgjigjes, si dhe për të shmangur frikësimin dhe drojën e të miturit nga procesi (neni 18, par.3 i KDPM, hyperlink). Kështu, ndërmjetësi ka të drejtëqëta riformulojë pyetjen, pa e ndryshuar idenë e saj, në mënyrë qëtëmbrohet personaliteti i të miturit dhe të sigurohet vërtetësia e përgjigjes. Në mënyrë që të krijohet një raport besimi mes dëshmitarit të mitur dhe psikologut, ligjvënësi orienton që, në të gjitha fazat e procesit, të marrë pjesë i njëjti psikolog, përveç rastit kur kjo mund të dëmtonte interesat e të miturit (neni 18, par.4), fakt që vlerësohet rast pas rasti nga kryesuesi i seancës.

    Duhet pasur parasysh se psikologu (edukatori, çdo ekspert tjetër i fushës), si person me njohuri të posaçme në komunikimin me të miturin, luan jo vetëm rolin e ndërmjetësit, por edhe mbështet emocionalisht të miturin. Ai nuk bën kërkime, nuk merr të dhëna dhe as jep vlerësime që kërkojnë njohuri të posaçme në fushën e psikologjisë (neni 178, par.1 i KPP). Detyra e tij ështëe papajtueshme me detyrën e ekspertit të caktuar për të kryer aktin e vlerësimit psikologjik për të miturin (neni 18, par.5i KDPM, hyperlink).

    Si përjashtim nga rregulli, ligjvënësi normon edhe mundësinë që i mituri nën 14 vjeç të pyetet duke komunikuar drejtpërsëdrejti me gjyqtarin, por, në çdo rast, në praninë e ekspertit të fushës (neni 361/a, par.1). Ky i fundit mund të ndërhyjë dhe ta orientojë gjyqtarin lidhur me mënyrën e formulimit të pyetjeve. Për të pyetur personalisht të miturin gjyqtari vendos kryesisht ose me kërkesë të palëve. Në çdo rast vendimi duhet të arsyetohet, duke argumentuar se kjo mënyrë procedimi është në interes të mbrojtjes sëpersonalitetit të të miturit dhe interesave të drejtësisë.

     

    (iv) Si rregull, i mituri nën 14 vjeç duhet tëpyetet vetëm njëherë. Ripyetja besohet se dëmton zhvillimin mendor dhe psikologjik të të mituritdhe interesat e drejtësisë, pasi e rivendos të miturin në situatën traumatike të përjetuar.Ky rregull është i rëndësishëm kur i mituri dëshmon në cilësinë e viktimës së veprës penale[6], veçanërisht kur është viktimë e dhunës seksuale[7]. Si rast përjashtimor, i mituri mund të ripyetet kur arsye të veçanta, që lidhen me interesat e drejtësisë, e bëjnë të domosdoshme ripyetjen (p.sh., për të sqaruar rrethana me rëndësi, të cilat nuk dolën gjatë pyetjes së parë, por u zbuluan pas marrjes së provave të tjera). Gjithsesi, numri i ripyetjeve duhet të kufizohet sa më shumë të jetë e mundur (neni 39, par.1, shkronja c) i KDPM, hyperlink). Në rastet kur i mituri duhet tëripyetet, vlejnë të njëjtat rregulla që zbatohen gjatë pyetjes së tij.

     

    4. Pyetja e dëshmitarit të mitur 14 deri në 18 vjeç(neni 361/a, par.2). Për pyetjen e dëshmitarit të mitur nga 14 deri në 18 vjeç zbatohen rregullat vijuese:

     

    (i)si rregull, pyetja bëhet pa praninë e të pandehurit, por dëshmitari duhet të informohet, paraprakisht, se ka të drejtë të kërkojë që i pandehuri të jetë i pranishëm. Mendimi i tij çmohet nga gjykata, e cila mban parasysh pjekurinë e të miturit, rrezikun e riviktimizimit ose viktimizimin dytësor, si dhe të gjitha rrethanat e çështjes (neni 40, par.1 i KDPM, hyperlink). Në rast se gjykata vendos që dhënia e dëshmisë të bëhet pa praninë e të pandehurit, ajo e urdhëron atëqë të largohet përkohësisht nga salla e gjyqit. Në këtë rast, i pandehuri përfaqësohet nga mbrojtësi, prania e të cilit është e detyrueshme (po aty, hiperlink). Ky rregull nuk është vendosur për dëshmitarin e mitur nën 14 vjeç, për shkak se ai duhet tëpyetet gjithmonë në distancë.

    Duhet sqaruar se riviktimizimi ose viktimizimi dytësor, sipas KDPM, janë koncepte që i referohen dëshmitarit të mitur, kur ai është viktimë e veprës penale. Me riviktimizim do të kuptohet shkaktimi i dëmit ndaj tij, si pasojë e një vepre penale të re që ka lidhje me të parën (neni 3, par.20, hyperlink). Me viktimizim dytësor ose të përsëritur do të kuptohet shkaktimi i një dëmi ndaj tij, i cili vjen si pasojë e pjesëmarrjes në procesin e drejtësisë penale (neni 3, par.24, hyperlink). Si shembull riviktimizimi mund të sillet rasti i një të miture, viktimë e dhunës seksuale të ushtruar nga babai i saj, e cila u pyet në gjykatë, në kontakt fizik me të pandehurin dhe, si pasojë e trysnisë së tij dhe tëfamiljes, u detyrua të ndryshonte deklarimet e saj, duke rrezikuar dënimin për veprën penale të dëshmisë së rreme. Ajo u pësoi edhe viktimizim dytësor kur, si pasojë e stresit të krijuar nga procesi, tentoi vetëvrasjen[8].

     

    (ii) Dëshmitari i mitur në moshën nga 14 deri në 18 vjeç pyetet personalisht nga kryetari i trupit gjykues, por në praninë e një psikologu, prania e të cilit, edhe në këtë rast, është e detyrueshme (neni 18, par.1 i KDPM, hyperlink). Duke vendosur këtë rregull, ligjvënësi është nisur nga prezumimi se në këtë moshë ekuilibri psikofizik i të miturit e lejon mundësinë e komunikimit drejtpërdrejt me gjykatën. Megjithatë, ky përfundim varet nga veçoritë e çdo rasti dhe prezumimi mund të bjerë. Kështu, në rast se gjatë dëshmisë i mituri jep shenja se e ka të vështirë komunikimin e drejtpërdrejtë me kryetarin e trupit gjykues, ky i fundit mund të vendosë që komunikimi të bëhet me anën e një ndërmjetësi të specializuar, ashtu si në rastin kur pyetet dëshmitari i mitur nën 14 vjeç.

    Kur dëshmitari i mitur pyetet nga kryetari i trupit gjykues, ligjvënësi tërheq vëmendjen lidhur me faktin se duhet të tregohet kujdes i veçantë, në drejtim të shmangjes së pasojave të dëmshme mbi shëndetin mendor të fëmijës. Ky kujdes duhet të rritet, kur i mituri dëshmon në cilësinë e viktimës së veprës penale të kryer në dëm të tij.

     

    (iii)kur dhënia e dëshmisë mund të rrezikojë seriozisht jetën ose shëndetin e dëshmitarit të mitur nga 14 deri në 18 vjeç, gjyqtari mund të vendosë që ai të qëndrojë pas një ekrani që nuk lejon pamjen ose të dëshmojë duke përdorur mjete teknike që ndryshojnë pamjen, zërin ose të dyja së bashku (neni 39, par.1, shkronja a) i KDPM, hyperlink). Në rastin e dëshmisë së mbrojtur, i pandehuri mund të jetë i pranishëm, njëlloj si në rastin e dëshmitarit të mbrojtur nën 14 vjeç.

     

    (iv) si rregull, edhe dëshmitari i mitur nga 14 deri në 18 vjeç, duhet të pyetet vetëm njëherë (shih më sipër, par.3 (iv)). Ripyetjet duhet të kufizohen sa më shumë të jetë e mundur (neni 39, par.1, shkronja c) i KDPM, hyperlink)

     

    5. I mituri dhe detyrimi për të thënë të vërtetën(neni 361/a, par. 3). Sipas nenit 360, par.1, hyperlink, dëshmitari paralajmërohet për të thënë të vërtetën dhe për pasojat penale në rast se bën dëshmi të rreme (neni 306 i KP, hyperlink) ose refuzon të dëshmojë (neni 307 i KP, hyperlink), përveç rastit kur dëshmitari është i mitur nën 14 vjeç. Fjalia e parë e paragrafit 3 të nenit 361/a, rithekson pikërisht sekryetari i trupit gjykuesnuk e paralajmëron dëshmitarin e mitur deri në 14 vjeç për detyrimin dhe përgjegjësinë ligjore për të thënë të vërtetën sepse, sipas Kodit tonë Penal (neni 12, par.I i KP, hyperlink), i mituri nën 14 vjeç përjashtohet tërësisht nga përgjegjësia penale.

    Fjalia e dytë e par.3 të nenit 361/a e shtrin këtë përjashtim “edhe për dëshmitarët e tjerë të mitur”, pra, edhe për dëshmitarin e mitur nga 14 deri në 18 vjeç, por kjo lihet në vlerësimin e kryetarittë trupit gjykues. Ky i fundit duhet tëçmojënëse dëshmitari i mitur është në gjendje të kuptojë pasojat juridike të bërjes së betimit, nisur nga zhvillimi i tij psikoemocional. Për këtë qëllim, gjykata ka të drejtë të urdhërojë, edhe kryesisht, kryerjen e  ekspertimeve të nevojshme (neni 22, par.3, hyperlink, në lidhje me nenin 24të KDPM, hyperlink).

    Në rastet kur dëshmitari i mitur dëshmon pa kryer betimin, kryetari i trupit gjykues duhet t’i ofrojë të miturit “mundësinë që të thotë të vërtetën”. Kjo do të thotë se ai duhet të krijojëkushtet dhe mjedisin e përshtatshëm që i mituri të ndjehet i qetë.Gjithashtu, kryesuesi duhet t’i shpjegojë se është e rëndësishme që të thotë të vërtetën dhe pasojat që mund të shkaktojë për persona të tjerë një dëshmi e pavërtetë. Shpjegimi duhet të jetë i qartë dhe i kuptueshem dhe të ilustrohet me anën e shembujve (neni 42, par.4 i KDPM, hyperlink). Në vijim, kryetari duhet të filtrojë pyetjet për dëshmitarin e mitur, duke ndaluar pyetjet që ndikojnë në paanësinë e tij ose që synojnë të orientojnë përgjigjet (neni 361, par.3, hyperlink; shih, gjithashtu, komentin e nenit 361, I.C, par.8, hyperlink).Këto përkujdesje janë parakushte të nevojshme që sigurojnë vërtetësinë e dëshmisë.

     

    6. Vlerësimi i deklarimeve të të miturit të dhëna gjatë hetimeve paraprake (neni 361/a, par.4). Si rregull i përgjithshëm, provat merren gjatë debatit gjyqësor, në respekt të parimit të kontradiktoritetit. Gjykata nuk mund ta themelojë vendimin mbi prova të tjera, veç atyre që janë marrë ose janë debatuar gjatë shqyrtimit gjyqësor (neni 380, par.1, hyperlink). Ky rregull vlen për të gjitha llojet e provave, përfshi edhe dëshminë. Por, sikundër vëren GJEDNJ-ja në çështjen Vronchenko kundër Estonisë[9], përdorimi si provë i deklarimeve të dhëna në fazën e hetimeve paraprake, në vetvete, nuk bie ndesh me paragrafët 3 d) dhe 1 të nenit 6, me kushtin që të drejtat e mbrojtjes të respektohen, duke i krijuar të pandehurit mundësinë që të kundërshtojë dëshminë kundër tij dhe të marrë në pyetje dëshmitarin, nëçastin e dhënies së deklarimeve ose më pas.

    Norma që cakton paragrafi 4 i nenit 361/a, si përjashtim nga rregulli i mësipërm, e lejon gjykatën qëpër të marrë vendimin, të përdorë deklarimet e të miturit, të dhëna gjatë hetimeve paraprake (neni 297, par.3, hyperlink), në rastin kur nuk është e mundur që ai të dëshmojë gjatë shqyrtimit gjyqësor të çështjes. Përdorimi i tyre si provë lejohet në rastet vijuese:

     

    (i) kur dëshmitari i mitur është dëgjuar gjatë hetimeve paraprake dhe deklarimet e tij janë regjistruar me mjete audiovizive, por me kusht që i pandehuri dhe mbrojtësi të japin pëlqimin. Në këtë rast par. 4 i nenit 361/a, ndonëse referon tek neni 58/a, par.4 i KPP (hyperlink), i cili bën fjalë për viktimën e mitur, zbatohet për çdo dëshmitar të mitur. Dispozita në fjalë, pavarësisht referencës tek viktima, ka si objekt përcaktimin e kritereve për  vlerësimin si provë të deklarimeve tëçdo dëshmitari të mitur, të dhëna në fazën e hetimeve paraprake (shih më sipër, I.B, par.2, hyperlink). Nëse plotësohen kushtet e regjistrimit audioviziv dhe jepet pëlqimi i shprehur nga i pandehuri dhe mbrojtja e tij, deklarimet e dhëna më parëjanëplotësisht të përdorshme si provë.

     

    (ii) kur në fazën e hetimeve paraprake, mbrojtësit i është dhënë mundësia “të pyesë të miturin nëpërmjet profesionistëve” dhe një ekspert i fushës ka shprehur mendimin se ripyetja e tij para gjykatës mund të dëmtonte “kushtet psikologjike” të të miturit.

    Pyetja duhet tëbëhet nga një“profesionist”, term me të cilin kuptojmë prokurorin ose një oficer të policisë gjyqësore, të trajnuar dhe specializuar për hetimin e çështjeve me të mitur (neni 29i KDPM, hyperlink), i ndihmuar nga një psikolog i të miturve. Në këtë rast mbrojtësi ka të drejtë tëparaqesë një listë faktesh a rrethanash që dëshiron të sqarojë nga deklarimi i të miturit. Ndonëse norma nuk e parashikon shprehimisht, deklarimet e të miturit duhet të regjistrohen me mjete audiovizive.

    Me “kushte psikologjike” të të miturit, të cilat mund të dëmtohen nga pyetja e tij gjatë shqyrtimit gjyqësor të çështjes, duhet të kuptojmëtërësinë e elementeve me ndikim nëzhvillimin psikologjik, fizik, mendor të tij.

    Në këtë rast, norma mbështetet ne arsyen se e drejta për të kërkuar që dëshmitari i mitur të dëshmojë para gjykatës nuk është një e drejtë absolute[10].Vënia në provë e besueshmërisë së dëshmitarit mund të realizohet edhe në mënyra të tjera, jo vetëm nëpërmjet marrjes në pyetje, sikundër normohet në përmbajtje të paragrafit 4 të nenit 361/a.

    Si rregull i përgjithshëm i çmuarjes së provave (neni 152, par.1, hyperlink), deklarimet e të miturit, të dhëna në fazën e hetimeve paraprake, duhet të vlerësohen në tërësi, së bashku me provat e tjera të marra gjatë gjykimit të çështjes. Por, në rastin kur akuza mbështetet vetëm ose kryesisht në deklarimet e viktimës së mitur, atëhere të drejtat e mbrojtjes mund të kufizohen në një shkallë të papajtueshme me garancitë e nenit 6 për procesin e rregullt ligjor. Në raste të tilla, GJEDNJ-ja orienton që të pandehurit duhet t’i ofrohen mekanizma kompensues, për të drejtpeshuar cenimin e së drejtës së mbrojtjes për shkak të pamundësisë që dëshmitari i mitur të pyetet para gjykatës. Kështu, në çështjen S. N. kundër Suedisë, viktima e mitur u pyet dy herë gjatë hetimeve paraprake, nga një oficer i policisë; intervista e parë u regjistrua ne audio dhe video, kurse intervista e dytë, me pyetjet e mbrojtjes, vetëm nëaudio. Duke qenë se thëniet e viktimës, e cila nuk u pyet para gjykatës, ishin prova vendimtare për dënimin e kërkuesit, gjykata e kompensoi kufizimin e mundësive të mbrojtjes me uljen e masës së dënimit. Nëçështjen A.L. kundër Finlandës, e cituar më sipër, prova vendimtare për dënimin e kërkuesit ishte pyetja e viktimës, e videoregjistruar gjatë hetimeve paraprake, por kërkuesit nuk ia dha mundësia t’i drejtonte pyetje dëshmitarit, në një moment të dytë. Në këtë rast, GJEDNJ-ja vërejti se kufizimi i të drejtave të mbrojtjes nuk ishte drejtpeshuar me anën e mekanizmave kompensues, duke konstatuar cenimin e procesit të rregullt ligjor.

     

    7. Praktika gjyqësore. Pas reformës së procedurës penale lidhur me rregullat e pyetjes së dëshmitarit dhe viktimës së mitur në procesin penal, të kryer me ligjet Nr.35/2017 dhe Nr.37/2017, praktika gjyqësore e gjykatës së rrethit gjyqësor Tiranëka shënuar dy raste të dëshmisë së viktimës së mitur. Në rastin e parë[11], e mitura viktimë e dhunës seksuale dëshmoi para gjykatës, në prani të prindërve dhe të psikologes, kurse në rastin tjetër[12], viktimat e mitura u pyetën nga psikologia dhe videoregjistrimi u shfaq në sallën e gjyqit. Praktika gjyqësore e mëhershme e kësaj gjykate sjell raste kur të miturit e abuzuar janë dëgjuar si dëshmitarë në distancë, me anën e videokonferencës[13]. Në rastet e tjera, vuiktimat e mitura, nën moshën 14 vjeç, janë pyetur në seancë gjyqësore, në kontakt fizik me të akuzuarit[14]. Rast interesant paraqet një çështje e vitit 2014[15], kur kërkesa e të pandehurit që i mituri 10 vjeç, viktimë e dhunës seksuale, të dëshmonte në gjykatë, nuk u pranua. I mituri u pyet në banesën e tij, nga dy anëtarë të trupit gjykues të deleguar, në prani të prokurorit, mbrojtësit dhe një psikologeje. Në këtë rast, nuk u arrit të shmangej kontakti i dëshmitarit të mitur me gjykatën, por u mënjanua vetëm kontakti i tij fizik me të pandehurin.

     

     

    [1]Paolo Tonini, Manuale di procedura penale, Ottava edizione, Giuffrè Editore, Milano 2007, faqe 884-887.

    [2]Luisella de Cataldo Neuburger, Esame e controesame nel processo penale, Diritto e Psicologia, Seconda edizione, CEDAM, 2008, faqe 359-424.

    [3]Po aty, faqe 423: Gjykata Supreme New Jersey-t, në përgjigje të apelimit nga prokurori të vendimit të pafajësisë, në çështjen Shteti kundër Michaels (1994), e rrëzoi atë duke argumentuar, ndër të tjera: “Në botën akademike, profesionale dhe të institucioneve të administrimit të drejtësisë, ekziston një dakordësi e mjaftueshme, e konfirmuar në shumë vendime gjyqësore, e cila të çon në përfundimin se përdorimi i teknikave të pyetjes shumë sugjestionuese ose shtrënguese mund të krijojë rrezikun domethënës që vetë pyetja të deformojë kujtimet e të miturit për ngjarjet, duke minuar kësisoj besueshmërinë e deklarimeve të tij dhe dëshminë e mëpasme lidhur me to.“

    [4]Udhëzim i Përbashkët Nr.650, datë 13.9.2019 “Për përcaktimin e kritereve dhe procedurave për përzgjedhjen e përfaqësuesve proceduralë për fëmijët në konflikt me ligjin, fëmijët viktima dhe dëshmitarë në procesin penal.“

    [5]Bocos-Cuesta kundër Holandës, 10.02.2006, par.71, Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut vërejti: “... duke qenë se deklaratat e të miturve në polici nuk u regjistruan në videokasetë, si kërkuesi, ashtu edhe gjyqtarët nuk mundën të vëzhgonin sjelljen e tyre gjatë pyetjes, në mënyrë që të formonin një përshtypje mbi besueshmërinë e tyre ...“. (shqipërimjozyrtar).

    [6]Shih direktivën 2012/29/EU,  25 tetor 2012“Mbi standardet minimale për të drejtat, mbështetjen dhe mbrojtjen e viktimave të veprës penale”, neni 20, par. b), https://eur-lex.europa.eu/eli/dir/2012/29/oj(vizita e fundit, 29 gusht 2020).

    [7]Shih Konventën e Këshillit të Europës “Për mbrojtjen e fëmijëve nga shfrytëzimi seksual dhe abuzimi seksual“, neni 35, par.1, shkronja c), në fuqi nga data 1 korrik 2010, https://rm.coe.int/168046e1e3 dhe Rekomandimin Rec(2001)16  të Komitetit të Ministrave të shteteve anëtare të Këshillit të Europës, neni 33, https://rm.coe.int/09000016805e2c21 (vizita e fundit, 29 gusht 2020).

    [8]Vendim i gjykatës së rrethit gjyqësor Tiranë Nr.964, datë 24.06.2009, Isufaj. Rasti i cituar është regjistruar para reformës së procedurës penale, në lidhje me të miturit, të kryer me ligjet Nr.35/2017 dhe Nr.37/2017.

    [9]Vronchenko kundër Estonisë, 18.10.2013, par.55.

     

    [10]Shih vendimin e GJEDNJ-sëA. L. kundër Finlandës, 27.4.2009, par.37.

    [11]Vendim i gjykatës së rrethit gjyqësor Tiranë Nr.455, datë 21.02.2019, Keçaj.

    [12]Vendim i gjykatës së rrethit gjyqësor Tiranë Nr.584, datë 27.02.2020, Croce.

    [13]Vendimet e gjykatës së rrethit gjyqësor Tiranë Nr. 1581, datë 19.11.2008, Broën, Nr.3, datë 12.01.2010, Christodoulou.

    [14]Vendimet e gjykatës së rrethit gjyqësor Tiranë Nr.181, datë 16.02.2009, Qelemeni, Nr.2923, datë 26.11.2014, Muçaj, Nr.419, datë 18.02.2015, Mejdani.

    [15]Vendim i gjykatës së rrethit gjyqësor Tiranë Nr.934, datë 17.04.2014, Prrenjasi.

  • Konteksti historik
    8. Norma e parashikuar nga neni 361/a është normë e re, e shtuar me reformën e kryer me anën e ligjit Nr.35/2017.Para këtij ndryshimi dhe para hyrjes në fuqi të KDPM pyetja e të miturit, pavarësisht nga mosha e tij, kryhej sipas rregullave që parashikonte neni 361 i KPP: i mituri pyetej nga kryetari i trupit gjykues, i cili asistohej nga një psikolog ose familjar i të miturit, në prani të palëve dhe sipas rregullave të procesit kontradiktor.

    Në dokumentin e hartuar prej Grupit të Ekspertëve të Nivelit të Lartë pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë “Analizë e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri”, qershor 2015, tërhiqej vëmendja se: “ 4.2.17 “...Në veçanti, për të dëmtuarin/viktimën e mitur, nuk janë parashikuar garancitë procedurale, ... sipas standardeve të BE, ..., nuk përcaktohen të gjitha rastet kur i mituri duhet të pyetet në prani të prindit, psikologut dhe metodologjia e pyetjes së të miturit.[1]”

    Ndryshimet e kryera me ligjin Nr.35/2017 synuan pikërisht përafrimin e legjislacionit procedural penal me standardet europiane.

     

     

    [1]Reforma në Sistemin e Drejtësisë, Analiza dhe Strategjia, Vëll. I, Pjesa e dytë, Botim i Kuvendit të Shqipërisë, 2018, faqe 243.

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  A. Legjislacioni ndërkombëtar

  9. Konventa pwr të Drejtat e Fëmijës e OKB-së, 20 nëntor 1989https://www.ohchr.org/FR/ProfessionalInterest/Pages/CRC.aspx(vizita e fundit, 30 gusht 2020).
  10. Rregullat Minimale Standarde të Kombeve të Bashkuara për Administrimin e Drejtësisë për të Mitur, "Rregullat e Pekinit", 1985); https://www.ohchr.org/FR/ProfessionalInterest/Pages/BeijingRules.aspx, (vizita e fundit, 30 gusht 2020).
  11. Konventa e Këshillit të Europës “Për mbrojtjen e fëmijëve nga shfrytëzimi seksual dhe abuzimi seksual“, Lanzarote, 25.10.2007, në fuqi nga data 1 korrik 2010, https://rm.coe.int/168046e1e3, (vizita e fundit, 30 gusht 2020).

  B. Raporte, opinione, rekomandime dhe deklarata 

  12. Direktiva 2011/92/EU e Parlamentit Europian dhe Këshillit, “Mbi luftën kundër abuzimit seksual dhe shfrytëzimit seksual të të miturve dhe pornografisë me të mitur”që zëvendëson vendimin-kuadër 2004/68/JAI të Këshillit,13 dhjetor 2011, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/FR/TXT/HTML/?uri=CELEX:32011L0093&from=EN(vizita e fundit, 30 gusht 2020).
  13. Direktiva 2012/29/EU e Parlamentit Europian dhe Këshillit,, 25 tetor 2012“Mbi standardet minimale për të drejtat, mbështetjen dhe mbrojtjen e viktimave të veprës penale”,https://eur-lex.europa.eu/eli/dir/2012/29/oj(vizita e fundit, 29 gusht 2020).

  C. Vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut

  14.Norma që cakton neni 361/a i KPP për pyetjen e të miturit në cilësinë e dëshmitarit, edhe në rastin kur ai dëshmon si viktimë e veprës penale, posaçërisht si viktimë e dhunës seksuale, kënaq standardet e GJEDNJ-së për procesin e rregullt ligjor. Ligjvënësi ia ka arritur qëllimit për të vendosur një drejtpeshim mes interesave të mbrojtjes dhe të drejtave të të miturit, duke detajuar rregulla të pyetjes jashtë debatit gjyqësor, nëpërmjet një psikologu[1] dhe mundësisë së përdorimit të deklaratave të marra gjatë hetimeve paraprake dhe të regjistruara, duke respektuar të drejtat e mbrojtjes[2], në dy aspekte: kushtit të shprehur tëdhënies së pëlqimit për përdorimin e tyre  dhe mundësisë për të kërkuar pyetjen nëpërmjet një specialisti të fushës[3]. Jemi të mendimit se videoregjistrimi i dëshmisë, duhet të ishte normuar si një detyrim[4] dhe jo si mundësi.

  [1]Accardi dhe të tjerë kundër Italisë, Vendim mbi pranueshmërinë, 20.1.2005

  [2]S. N. kundër Suedisë, 2.10.2002, par.44

  [3]P. S. kundër Gjermanisë, 4.9.2002, par.26.

  [4]Bocos-Cuesta kundër Holandës, i paracituar, 10.02.2006, par.71

• Materiale legjislative
  15. Dokumenti “Analizë e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri”, qershor 2015, e hartuar prej Grupit të Ekspertëve të Nivelit të Lartë pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë; botuar në përmbledhjen Reforma në Sistemin e Drejtësisë, Analiza dhe Strategjia, Vëll. I, Pjesa e dytë, Botim i Kuvendit të Shqipërisë, 2018.
• Dispozita të lidhura
  16. Kushtetuta: neni 31, shkronja d), 54, par.3
  17. Kodi i Procedurës Penale: nenet 58/a, par.4, 152, par.1, 178, par.1, 297, par.3, 360, 361.
  18. Kodi i Drejtësisë Penale për të Mitur: nenet 3, par. 6, 17, 20, 24; 10, par.2, 12, par.1, 18, par.1, 3, 4, 5; 20, par.2, 22, par.3, 24, 29, 34, par.1, 35, par.2, 39, par.1, 40, par.1.
  19. Kodi Penal: nenet 12, par.I, 306, 307.

   

• Akte nënligjore
  20. Udhëzim i Përbashkët Nr.650, datë 13.9.2019 “Për përcaktimin e kritereve dhe procedurave për përzgjedhjen e përfaqësuesve proceduralë për fëmijët në konflikt me ligjin, fëmijët viktima dhe dëshmitarë në procesin penal.“

   

• Vendime

  A. Vendime të Gjykatës Kushtetuese

  B.  Vendime të Gjykatës së Lartë

  C. Vendime të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë

  21. Nr.964, datë 24.06.2009, Isufaj.
  22. Nr.455, datë 21.02.2019, Keçaj.
  23. Nr.584, datë 27.02.2020, Croce.
  24. Nr. 1581, datë 19.11.2008, Broën.
  25. Nr.3, datë 12.01.2010, Christodoulou.
  26. Nr.181, datë 16.02.2009, Qelemeni.
  27. Nr.2923, datë 26.11.2014, Muçaj.
  28. Nr.419, datë 18.02.2015, Mejdani.
  29. Nr.934, datë17.04.2014, Prrenjasi.

   

• Bibliografia
  30. Luisella de Cataldo Neuburger, Esame e controesame nel processo penale, Diritto e Psicologia, Seconda edizione, CEDAM, 2008, 488 faqe.
  31. Paolo Tonini, Manuale di procedura penale, Ottava edizione, Giuffrè Editore, 2007, 896 faqe.

   

• Arkiva
  Asnjë koment