Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Titulli i nenit 64 është kuptimplotë dhe ka në vetvete edhe qëllimin. Neni synon të specifikojë procedurën e ndërmjetësimit midis një të mituri të akuzuar për kryerjen e veprës penale dhe palës së dëmtuar, e cila mund të jetë si e/i rritur, ashtu edhe e/i mitur. Neni synon të krijojë relacionin e duhur midis zbatimit të KDPM dhe ligjit për ndërmjetësimin duke i parë këto instrumente në harmoni dhe komplementarë me njëri tjetrin.

     

    2. Ky nen me natyrë kryesisht procedurale i referohet një procesi jashtëgjyqësor që ka si qëllim zbutjen e pasojave të veprës penale, pajtimin ose ndërmjetësimin e palëve të konfliktuara, si dhe riintegrimin dhe rehabilitimin kryesisht të viktimës por edhe të dhunuesit për të kapërcyer pasojat fizike dhe psikologjike të veprës penale. Themi "kryesisht të viktimës", sepse procesi i ndërmjetësimit është një proces edukimi për çdo pjesëmarrës në këtë procedurë dhe si i tillë e ndihmon edhe të akuzuarin të riintegrohet në jetën sociale duke shmangur përsëritjen e një vepre tjetër penale prej tij në të ardhmen.

     

    3. Qëllimi i kësaj dispozite është të evidentojë raportin midis ndërmjetesimit dhe shmangies, si procese të ndryshme por edhe me lidhje me njëra tjetrën deri në barazimin e tyre sipas pikës 5 të nenit 64. Nga ana tjetër ndërmjetësimi edhe kur nuk ka efekt në shmangien nga ndjekja penale mund të zbatohet për të përmirësuar marrëdhëniet midis viktimës dhe të aktuzuarit. Pra, në konkluzion, neni 64 e vendos ndërmjetësimin në një profil të gjerë dhe afatgjatë, që lidhet me ato që quhen marrëdhënie midis viktimës dhe të akuzuarit.

     

    4. Duke qenë një procedurë me natyrë juridike, sociale e psikologjike, qëllimi i nenit 64 është të evidentojë ndyshimet midis procedurës së ndërmjetësimit midis një të mituri të akuzuar dhe viktimës krahasuar me procedurat gjyqësore dhe hetimore për shkak të karakterit dhe të disa rregullave më fleksibël të së parës. Për këtë arsye, neni 64 nënvizon ato pak rregulla procedurale që janë të detyrueshme sic është rasti i parimeve të ndërmjetësimit dhe duke i lënë më shumë vend pjesës së procedurës së ndërmjetësimit që ka natyrë fakultative.

     

    5. Neni 64 synon gjithashtu të kryqëzojë procedurën e ndërmjetësimit me procedurën e hetimit nga prokurori ose të gjykimit nga gjyqtari duke parashikuar si urë kalimi, nëse është rasti, drejt ndërmjetësimit, institutin e pezullimit të procesit hetimor/gjyqësor. Lidhur me këtë, neni 64 synon të rregullojë procesin e ndërmjetësimit për të qenë sa më i shpejt, racional dhe efikas, kjo në përputhje edhe me parimet e nenit 17 të KDPM mbi shqyrtimi pa vonesë dhe me përparësi. Këtë e realizon përmes përcaktimit të afateve kohore maksimale që shkojnë deri në 45 ditë. Në këtë afat, për shkak të ndërmjetësimit jashtëgjyqësor, ndodh edhe pezullimi i procedurës gjyqësore.

     

    6. Neni 64 gjithashtu synon të përcaktojë rrethin e personave që mund përfshihen në një procedurë ndërmjetësimi, duke evidentuar rolin e tyre në raport me palët dhe në raport me procesin në tërësi. Prania e tyre në procesin e ndërmjetësimit nuk është e detyrueshme, por varet nga vullneti i palëve të konfliktuara, (i mituri i akuzuar dhe viktima) dhe, nga vlerësimi që vetë pjesëmarrësit e tjerë, si përfaqësuesi ligjor i të miturit, psikologu, punonjësi i Njësisë për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës, prokurori dhe/ose personat e tjerë të caktuar prej tij, kanë në të mirë të përmirësimit të marrëdhënieve midis të miturit të akuzuar për kryerjen e veprës penale dhe viktimës së kësaj vepre penale.

     

    7. Brenda qëllimit të nenit 64 parashikohet edhe procedura e ndërmjetësimit si masë shmangieje nga ndjekja penale për të miturin e akuzuar për kryerjen e veprës penale dhe që si e tillë lehtëson rehabilitimin social të të akuzuarit dhe riintegrimin e tij në shoqëri. Ky kuptim është i lidhur me qëllimin që ka legjislatori për të unifikuar këto dy institute si mjet dhe qëllim i njëri tjetrit.
  • Objekti
    8. Neni 64 ka natyrë përshkruese të hapave të detyrueshëm dhe/ose fakultativë që mund të ndiqen gjatë procesit të ndërmjetësimit. Listimi i këtyre hapave proceduralë fillon në mënyrë hierarkike nga ato që kanë natyrë parimore dhe të detyrueshme të parashikuara në pikat 1, 2 dhe 3 të tij dhe duke vijuar me ato që diktohen nga zgjedhja e palëve të konfliktuara, ose nga zgjedhja e përfaqësuesve të institucioneve të drejtësisë dhe/ose institucioneve/profesionistëve të tjerë që lidhen me drejtësinë dhe mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve, të parashikuara në paragrafët vijues të nenit dhe në harmoni me ligjin e posacëm mbi ndërmjetësimin. Në këtë mënyrë, konsolidohet fillimisht koncepti se procedura e ndërmjetësimit jashtëgjyqësor fillon detyrimisht me të paktën tre aktorë kryesorë: të miturin e akuzuar për kryerjen e veprës penale, viktimën dhe ndërmjetësin dhe mandej nëse kjo është e nevojshme dhe e duhur mund të bashkohen që në fillim ose gjatë vazhdimit të saj, psikologu, prokurori dhe/ose punonjësi i Njësisë për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës.

     

    9. Neni 64 ka një strukturë që ndjek linjën referuese në dy raste, së pari në pikën 1 të tij nenit 64 i referohet ligjit për ndërmjetësimin. Kjo natyrë referuese e pikës 1 në kuptimin strukturor, synon që t'i thotë çdo zbatuesi të KDPM mënyrën se si duhet lexuar paralel ky nen me ligjin e posaçëm. Në kontekstin e ligjit të posaçëm, pyetja se kush e merr nismën për të bërë ftesën është një kauzë e hapur dhe jo e mbyllur vetëm tek gjyqtari/prokurori por edhe tek vet viktima ose i dhunuesi. Së dyti, në pikën 8 të këtij neni i referohet rregullave të legjislacionit në fuqi përsa i përket shpenzimeve të procedurës së ndërmjetësimit.

     

    10. Neni 64 evidenton faktin se procedura e ndërmjetësimit mund të ndryshojë sipas rastit dhe në varësi të subjektit që kërkon fillimin e ndërmjetësimit, ose se kush e propozon këtë proces dhe kush është i interesuar për të. Në pikat 4, 6 dhe 7 të nenit 64 jepen rastet kur ndërmjetësimi fillon brenda një procesi gjyqësor ose hetimor me propozimin e gjyqtarit ose prokurorit dhe, për këtë arsye, pezullohet procedura gjyqësore/hetimore për t'i lënë vendin një procedure jashtëgjyqësore.
  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës
    11. Lidhur me procedurën e ndërmjetësimit neni 64 nënvizon ato pak rregulla procedurale që janë të detyrueshme siç është rasti i parimeve të ndërmjetësimit. Të tilla janë karakteri vullnetar i procesit të ndërmjetësimit, karakteri personal i pjesëmarrjes së palëve dhe parimi i realizimit detyrimisht të procesit përmes një personi të tretë siç është ndërmjetësi. Pjesa tjetër e procedurës ndjek rregulla që sipas rastit në shqyrtim janë në mënyrë fakultative janë në zgjedhjen e palëve, ose në vlerësimin e pjesëmarrësve të tjerë në proces si prokurori, e të tjerë, që diktohen nga natyra e veprës penale dhe nga karakteristikat personale të sjelljes së palëve, nga historia e të miturit, nga mundësinë e kthimit të raporteve normale mes palëve, nga mundësia e rehabilitimit të të miturit dhe e viktimës dhe riintegrimi i tyre në shoqëri.

     

    12. Lidhur me termin "procedurë jashtëgjyqësore" neni 64 ka referuar në një procedurë që pavarësisht nëse mund të fillojë me dëshirën dhe zgjedhjen e palëve, ose mund të fillojë me propozim të prokurorit apo gjyqtarit, ose të ndonjë profesionisti tjetër që vihet në dijeni të një konflikti midis të miturit të akuzuar për kryerjen e veprës penale dhe viktimës, në çdo rast ajo do të zhvillohet jashtë procesit gjyqësor apo hetimor. Kjo procedurë realizohet nën drejtimin e një personi të tretë që është ndërmjetësi. Ndërmjetësi është një person që vepron si person fizik ose si person juridik i licencuar për të ofruar këtë shërbim. Vendi, koha dhe mënyra e zhvillimit të këtij procesi kryhet në ambjente asnjëanëse për të cilët palët dhe/ose autoritetet e drejtësisë bien dakort. Procedura e ndërmjetësimit mund të vijë si ftesë nga gjyqtari, prokurori por këto subjekte nuk luajnë asnjë rol aktiv pasi procedura e ndërmjetësimit nga momenti kur fillon e deri në përfundim të saj nuk ka të bëjë fare me procesin gjyqësor/hetimor[1].Vetëm në përfundim të procedurës së ndërmjetësimit, aktmarrëveshja e arritur nga palët i përcillet organit kompetent nga i cili ka ardhur nëse është propozuar nga një i tillë.

     

    13. Ndërmjetës është një person i tretë, i paanshëm, i licencuar nga Ministria e Drejtësisë, dhe i specializuar në cështjet e drejtësisë penale për të miturit i cili synon lehtësimin e marrëveshjes për ndërmjetësim midis dy palëve të konfliktuara. Ndërmjetësi lehtëson komunikimin midis palëve dhe si një dëgjues aktiv evidenton me kujdes ndjekjen e hapave të procedurës së ndërmjetësimit pa imponuar formula të gatshme për zgjidhjen e konfliktit. Në dallim nga zgjidhja me negociim/pajtim e një konflikti, ku janë vetëm të dyja palët e konfliktuara që shprehin dëshirën që të pajtohen, në rastin e procedurës së ndërmjetësimit rregulluar nga Ligji nr. 10835, datë 24.2.2011, "Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve", neni 1, pika 1 dhe pika 3, ka gjithmonë një person të tretë midis palëve i cili i ndihmon ato në arritjen e marrëveshjes së ndërmjetësimit në interesin më të mirë të të dy palëve. Pa ndërmjetës, nuk ka procedurë ndërmjetësimi.

     

    14. Lidhur me shprehjen "... sipas dispozitave të ... ligjit në fuqi për ndërmjetësimin" neni 64 pika 1 i KDPM është pjesërisht një nen referues në Ligjin nr. 10835, datë 24.2.2011, "Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve". Ky ligj bën një rregullim të plotë të ndërmjetësimit dhe ka nene që rregullojnë ndërmjetësimin në çështjet penale dhe kur subjekt është një i mitur. Sipas pikës 1 të nenit 64, ajo që ka rëndësi lidhur me zbatimin ligjit të posacëm, lidhet me kuptimin e ndërmjetësimit (neni 1) dhe parimet e ndërmjetësimit (neni 3), fushën e zbatimit dhe llojit të mosmarrëveshjeve që mund të ndërmjetësohen (neni 2). Në nenin 2, në pikën 3 të ligjit të posaçëm parashikohet edhe mundësia e zgjidhjes me ndërmjetësim të konflikteve me natyrë penale. Ky nen ka këtë përmbajtje: "3. Ndërmjetësimi në fushën penale zbatohet për mosmarrëveshjet që shqyrtohen nga gjykata me kërkesën e të dëmtuarit akuzues, ose me ankim të të dëmtuarit, neneve 59 dhe 284 të Kodit të Procedurës Penale, si dhe në çdo rast kur ligji i veçantë e lejon atë." Ligji 10835/2011 parashikon edhe rregullat e licencimit të ndërmjetsëve (nenet 4-8); detyrat e ndërmjetësit (nenet 9-10); rregullat e procedurës së ndërmjetësimit (nenet 12-24).

     

    15. Lidhur me termin "pëlqim i lirë" neni 64 në pikën 2 e pozicionon këtë si një parimin të padiskutueshëm përderisa ndërmjetësim pa pëlqimin e palëve nuk ka dhe nuk mund të ketë. Pëlqimi i lirë është një aspekt shumë delikat. Liria e pëlqimit është nëse ndërtohet një vullnet i brendshëm i qartë mbi bazën e një informimi të duhur dhe kuptimi të qartë të procesit dhe të efekteve. Është vendimtare, që palët, të jenë të vetëdijshme se si do të kryhet procedura e ndërmjetësimit, nga cili shërbim dhe nga kush, cilat janë pasojat e mundshme, cilat janë përfundimet e ndryshme të ndërmjetësimit, për shembull suksesi, dështimi ose zgjidhja e pjesshme. Detyrimi për dhënien e informacionit u takon organeve të drejtësisë penale. Secila palë duhet, të informohet veças, nëse është nevoja. Një informacion i tillë është i domosdoshëm, që palët të kenë mundësi të ushtrojnë të drejtën e pëlqimit. Pjesëmarrja e vullnetshme është një parakusht. Pëlqimi i lirë duhet të jepet që në fillim. Palët mund ta tërheqin pëlqimin e tyre në çdo kohë. Autoritetet e drejtësisë penale dhe ndërmjetësi duhet t’ua bëjnë të qartë këtë palëve, përkatësisht përpara fillimit dhe në fillim të procesit ndërmjetësues. Masat mbrojtëse ligjore duhet të mbulojnë, në mënyrë të veçantë të drejtën për t’u informuar, për të shprehur pikëpamjet e tij/saj, për të pasur një përfaqësues (prind ose tjetër), dhe për një procedurë të përshpejtuar. Organet e drejtësisë penale e marrin cdo vendim duke pasur parasysh interesin me të lartë të fëmijës sipas KDPM, Konventës së OKB Për të Drejtat e Fëmijës dhe Konventën Europiane për Ushtrimin e të Drejtave të Fëmijëve. Pëlqimi i vesuar dhe i dhënë apo i marrë në kushtet e kërcënimit, kanosjes, mashtrimit apo ndonjë mënyre tjetër të dhunës fizike ose psikike nuk është i vlefshëm dhe e bën të gjithë procedurën e ndërmjetësimit të pavlefshme, përfshirë edhe marrëveshjen e arritur prej saj. Pëlqimi i njëanshëm i të miturit të akuzuar ose përlqimi i njëanshëm i viktimës për ta zgjidhur konfliktin me ndërmjetësim nuk është njëlloj ligjërisht i mjaftueshëm. Mund të ndodhë, siç parashikon Ligji nr.10835, datë 24.2.2011, "Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve", që iniciativën për të filluar një proces ndërmjetësimi e ka fillimisht njëra nga palët e konfliktuara. Pas këtij momenti, ndërmjetësi duhet të njoftojë palën tjetër me qëllim që të marrë edhe pëlqimin e saj për të zhvilluar një proces ndërmjetësimi. Nëse pala e dytë nuk bie dakort, atëherë procedura e ndërmjetësimit nuk mund të fillojë. Që të kemi një procedurë ndërmjetësimi duhet të jenë të dyja palët dakort dhe të paraqiten tek ndërmjetësi për të filluar procedurën së bashku. Palët nënshkruajnë në procesverbal nëse janë dakort për ndërmjetësim në prani të njëra-tjetrës ose edhe veçmas njëra pas tjetrës. Sipas nenit 64 pika 2, në rastin kur ftesa bëhet nga organi procedues, sipas rastit prokurori ose gjykata, dhënia e pëlqimit duhet të shënohet në procesverbalin e këtij organit procedues.

     

    16. Kuptimi i "pëlqim ... i shprehur" sipas nenit 64, pika 2 ka të bëjë me formën e shprehjes së vullnetit cka e lidh këtë me vlefshëmrinë e pëlqimit. Pra, në rast se ka filluar procedimi penal për veprën penale të kryer nga i mituri dhe pas ftesës bërë nga organi procedues, është dhënë pëlqimi edhe nga viktima edhe nga i akuzuari, atëherë ky pëlqim duhet të jepet me shkrim në një procesverbal. Neni 64 nuk e përcakton nëse do të ketë një procesverbal të vetëm ku shprehet shfaqja e vullnetit të të dyja palëve njëkohësisht, ose nëse duhet të nënshkruhet edhe nga viktima në të njëjtin procesverbal ku ka dhënë pëlqimin edhe i akuzuari. E rëndësishme është që të ketë një vullnet me shkrim nga të dyja palët për ndërmjetësim. Mandej, nga pikëpamja praktike kjo mund të zgjidhet rast pas rasti, të dy sëbashku ose fillimisht mund të merret veçmas pëlqimi me shkrim i të akuzuarit me një procesverbal që përpilohet nga prokurori, gjyqtari ose oficeri i policisë dhe më pas merret pëlqimi me shkrim i viktimës. Marrja e pëlqimit të viktimës mund të bëhet në një procesverbal tjetër, por mund të jetë edhe një akt i vetëm në formë procesverbali ku viktima mud të shprehet se e pranon ndërmjetësimin edhe në një moment tjetër të mëvonshëm. Pavarësisht procedurës që do të ndiqet nga organi procedues për dhënien e pëlqimit të shprehur, ajo që duhet t'i qëndrojmë shumë strikt është forma e shfaqjes së këtij pëlqimi, që sipas pikës 2 të nenit 64 duhet të jetë me shkrim, në formën e një procesverbali që mbahet nga organi procedues. Pëlqimi me gojë rrezikon që ta bëjë edhe procesin edhe aktmarrëveshjen e ndërmjetësimit të pavlefshme.

     

    17. Lidhur me shprehjen “vetëm me pjesëmarrjen personale" të të miturit autor i veprës penale dhe palës së dëmtuar, neni 64 në pikën 3 të tij sanksionon rregullin se në procesin e ndërmjetësimit nuk ka ndërmjetësim me përfaqësim, nuk ka përfaqësim interesash apo të drejtash nga persona të tretë përveç palëve, qofshin këta përfaqësues ligjorë, avokatë, e të tjerë. Krejt ndyshe nga llojet e tjera të ndërmjetësimit, siç është për shembull ai tregtar, ku mundet që avokati apo përfaqësuesi ligjor i njërës apo të dyja palëve të të jenë pjesëmarrës duke përfaqësuar interesat e palëve. Kuptimi i pjesëmarrjes personale është për të dy palët dhe është i lidhur me një proces të tërë reflektimi e ndjese e rehabilitimi, si dhe menaxhimi të zemërimit. Kjo lidhet me faktin se në procesin e ndërmjetësimit diskutohen dhe vihen në balancë të gjitha llojet e interesave që kanë palët ndaj njëra-tjetrës, përfshirë këtu jo vetëm ato me karakter ekonomik, por ato me karakter familjar, sentimental, psikologjik, e të tjera, të cilat nuk mund të delegohen lehtësisht tek persona të tretë për shkak se kanë natyrë thellësisht personale. Pjesëmarrja personale e viktimës dhe e të akuzuarit për veprën penale është kusht i domosdoshëm, pa të cilin nuk ka ndërmjetësim.

     

    18. Mundësia e pjesëmarrjes së personave të tjerë përveç palëve në procesin e ndërmjetësimit. parashikohet në pikën 4 të nenit 64, e cila nënvizon se është në diskrecion të palëve, prania e të tjerëve. Pra, ky pëlqim është dytësor kundrejt pëlqimit parësor të vetë palëve për të hyrë në procedurën e ndërmjetësimit. Këto janë negociata të dyta dhe që nuk kanë të bëjnë me thelbin, por me pjesëmarrësit në proces ndaj edhe ndyshe nga pëlqimi sipas pikës 2 të këtij neni, këtu rënia dakord është me rëndësi, por jo e detyrueshme. themi se nuk është e detyrueshme për çdo proces, sepse ka procese ku palët zgjedhin që të jenë vetëm ato dhe të mos ketë pjesëmarrës të tjerë. Kjo ndeshet veçanërisht në rastet kur nisur nga natyra e konfliktit, ka elementë personalë dhe konfidencialë. Një nga parimet më të rëndësishme për një zbatim efektiv të ndërmjetësimit është fakti që nuk duhet të ketë një ndryshim shumë të madh në fuqinë e ushtruar nga palët. Ndërmjetësimi ndërmjet një pale shumë të fuqishme dhe një pale të dobët (fëmija dhunues kundër drejtorit të bankës, fqinji agresiv kundrejt viktimës së mitur) nuk do të ketë efekt të qëndrueshëm, përveç nëse ndërmjetësi ka shumë përvojë duke përdorur disa teknika për arritjen e marrëveshjes. Sipas pikës 4 të nenit 64 në procesin e ndërmjetësimit mund marrin pjesë krahas palëve, edhe persona të tjerë. Këtu listohen: përfaqësuesi ligjor i të miturit, psikologu, punonjësi i Njësisë për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës, prokurori dhe/ose persona të tjerë të caktuar prej tij, siç mund të jenë oficerët e policisë gjyqësore, e të tjerë. Dispozita nuk shpjegon se çfarë roli kanë këta persona dhe çfarë qëllimi ka pjesëmarrja e tyre në procesin e ndërmjetësimit, megjithatë mund të themi se edhe po t'i analizojmë të gjithë së bashku në grup, ashtu edhe kur i shohim veçmas, secili nga personat e listuar si "të tjerë" në pikën 4 të nenit 64 janë persona që ofrojnë dhe sigurojnë mbrojtjen sa më të mirë dhe sa më të kujdeshme të interesave të të miturit, si në rastin kur është i mitur i akuzuar, kur edhe në rastin kur është një konflikt, ku edhe viktima është i/e mitur.

     

    19. Pjesëmarrja e prokurorit: Rastin e prokurorit ligjvënësi, në pikën 4 të nenit 64, pasi e ka grupuar me pjesëmarrësit e tjerë për efekt të marrjes së pëlqimit nga palët, në fjalinë e dytë të kësaj pike e ka ndarë nga personat e tjerë të sipërpërmendur. Me këtë kuptohet se, pavarësisht pëlqimit të palëve që po ndrmjetësohen që prokurori të jetë pjesëmarrës, është në diskrecionin e prokurorit që të vendosë nëse mund të jetë e dobishme prania e tij në një proces ndërmjetësimi. Ky vlerësim i prokurorit lidhet me parimet e përgjithshme të ndërmjetësimit, interesin e të miturit të akuzuar, por edhe të viktimës, dhe shoqërisë në përgjithësi. Në këtë rast ligjvënësi e lë në zgjedhjen e vetë prokurorit nëse ai e vlerëson se mund të marrë pjesë në procesin e ndërmjetësimit. Në këtë vlerësim, prokurori do të niset nga fakti se ndërmjetësimi në çështjet penale nuk mund të bëjë, pa respektuar parimin e ruajtjes së sekretit, për dy arsye kryesore. Nga njëra anë, ai është një premisë për të arritur një shkëmbim të frytshëm dhe përfundim konstruktiv. Ai lehtëson krijimin e një mjedisi ku palët mund të paraqesin, pa frikë, më shumë aspekte se sa mund të jenë të këshillueshme në procedimet penale. Një informacion i tillë shtesë është, shpesh, baza për të arritur një marrëveshje jashtëgjyqësore. Nga ana tjetër, fshehtësia mbron interesat e palëve. Diskutimi, gjatë ndërmjetësimit, është informacion i rezervuar, dhe nuk mund të përdoret, veçse me pëlqimin e palëve. Kjo është e kundërta e kërkesës në një seancë dëgjimore të hapur në një procedim gjyqësor dhe nënvizon “karakterin konfidencial” të ndërmjetësimit. Konfidencialiteti vlen jo vetëm për publikun e gjerë, por gjithashtu dhe për sistemin e drejtësisë penale. Ky parim është përforcuar edhe nga fakti se në rast se nuk arrihet një marrëveshje, prokurori nuk mund të përdorë ndonjë çështje të përmendur në procesin e ndërmjetësimit si dëshmi.

     

    20. Lidhur me shprehjen "mund të zbatohet edhe si masë shmangieje" që ndodhet në tekstin e pikës 5 të nenit 64 mund të themi se kuptimi i kësaj pike është raporti midis ndërmjetësimit dhe shmangies në dy drejtime: e para ndërmjetësimi mund të jetë një proces më vete dhe e dyta ndërmjetësimi shihet si pjesë e realizimit të shmangies. Pra, ndërmjetësimi edhe kur nuk ka efekte të tilla që sjellin shmangien nga ndjekja penale mund të zbatohet për të përmirësuar marrëdhëniet midis viktimës dhe të aktuzuarit. Pra, si konkluzion, neni 64 qysh në pikën 1 enkas e vendos ndërmjetësimin në një profil të gjerë dhe afatgjatë duke e lidhur edhe me ligjin e posacëm, që lidhet me ato që quhen marrëdhënie midis viktimës dhe të akuzuarit. Në pikën 5 të nenit 64, ndërmjetësimi është i barabartë me shmangien sa i përket pasojave. Në kuptimin e pikës 5 të nenit 64, mundësia e zbatimit si një masë shmangieje do të thotë që realizimi me sukses i një procedure ndërmjetësimi mund të shihet si një masë alternative për shmangien e të miturit të akuzuar nga përgjegjësia penale e ardhshme për kryerjen e një vepre penale duke passjellë mosfillimin e një çështje penale që nuk ka filluar ende, ose sjell pezullimin e ndjekjes penale apo pushimin krejtësisht të ndjekjes penale ndaj të miturit në konflikt me ligjin. Për rrjedhojë, në secilën prej këtyre situatave pavarësisht nëse ndërmjetësimi sjell mosfillimin e ndjekjes penale apo pushimin e saj, rezultantja juridike është se ndaj të miturit të akuzuar për kryerjen e veprës penale nuk do të ketë përgjegjësi penale, gjë që është mundësia më e mirë që ai të riintegrohet dhe rehabilitohet nga pikëpamja sociale.

     

    21. Lidhur me mundësinë e fillimit të procesit të ndërmjetësimit brenda një procedure gjyqësore apo hetimore neni 64 në pikën 6 parashikon të drejtat dhe detyrimet që kanë prokurori ose gjyqtari nëse gjatë hetimit ose gjatë gjykimit të shikojnë si alternativë të mundshme ndërmjetësimin. Këtu përfshihet e detyrimi i gjykatës dhe prokurorisë edhe sipas nenit 3 të Konventës për të Drejtat e Fëmijës që të vlerësojnë nëse ndërmjetësimi është alternativa më e mirë. Vendimi për kalimin e çështjes penale për ndërmjetësim, si dhe vlerësimin e rezultatit të një procedure ndërmjetësimi, duhet t’u rezervohet autoriteteve të drejtësisë penale. Janë këto autoritete, pra vetëm gjyqtari ose prokurori, që brenda një procedure gjyqësore ose hetimore sipas KDPM bëjnë ftesën për ndërmjetësim ndërsa në një procedurë ndërmjetësimi jashtë procesit gjyqësor/hetimor, ftesën mund ta bëjë edhe të tjerë përfshi këtu ndërmjetësin ose njërën prej palëve. Në rastin e ndërmjetësimit brenda procedurës gjyqësore/hetimore ftesa bëhet përpara marrjes së pëlqimit të të akuzuarit ose viktimës. Ftesa nuk duhet të konsiderohet si një detyrim për ndërmjetësim dhe mospranimi nuk mund të konsiderohet si një rrethanë rënduese, nëse ky mospranim vjen nga ana e të akuzuarit. Në rast se fëmija i akuzuar mban pafajësinë e tij / saj, ndërmjetësimi përjashtohet sipas parimeve të prezumimit të pafajësisë. Nëse çmojnë si të nevojshme për të përmirësuar pasojat e një vepre penale, prokurori/gjyqtari mund t'u propozojnë palëve ndërmjetësimin dhe pas kësaj nëse palët janë dakort të vendosin pezullimin e procesit për të vijuar procedurën e ndërmjetësimit jashtëgjyqësisht. Vetë dispozita i liston kushtet që duhet të vlerësojë prokurori ose gjyqtari për të vendosur nëse ndërmjetësimi është alternativa më e përshtatshme. Këto kushte që duhen analizuar kundrejt interesit më të lartë të të miturit, përfshi këtu edhe kur është fjala për një të mitur viktimë. Në cdo rast, analiza shtrihet mbi natyrën e veprës penale, rrethanat në të cilat është kryer vepra penale, historinë e të miturit, mundësinë positive të kthimit të raporteve normale mes të miturit dhe palës së dëmtuar, mundësinë e zvogëlimit të dëmit të palës së dëmtuar, mundësinë e rehabilitimit të të miturit dhe riintegrimin e tij në shoqëri.

     

    22. Pezullimi i procesit penal shtrihet në një afat jo më shumë se 45 ditë nga fillimi i ndërmjetësimit. Neni 64, pika 7 nuk ka përcaktuar se kur fillon ndërmjetësimi penal pas marrjes së pëlqimit duke nënkuptuar shpejtësinë dhe jo të kundërtën. Duke përcaktuar afatin e pezullimit të procesit penal në rast se propozimi i prokurorit/gjyqtarit për ndërmjetësim pranohet nga palët, kjo pikë pëcakton se ky pezullim nuk mund të zgjasë më shumë se 45 ditë. Çka nënkupton që mund të mirëpritet përfundimi më parë por jo më vonë. Nëse marrëveshja e ndërmjetësimit arrihet prokurori/gjyqtari vendos pushimin e çështjes, ndërsa kur marrëveshja e ndërmjetësimit nuk arrihet me kalimin e 45 ditëve, pezullimi bie dhe vazhdon hetimi/gjykimi i çështjes.

     

    23. Lidhur me shpenzimet e procedurës së ndërmjetësimit neni 64, pika 8 përcakton në mënyrë referuese se do të zbatohen rregullat e përcaktuara sipas legjislacionit në fuqi.

     

    [1] Shih neni 14 i Ligjit nr 10835/2011 “Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve". Aksesohet në: http://www.drejtesia.gov.al/files/userfiles/Komisioni_i_licensimit/Ligji_nr_10385_dt_24.02.2011.pdf (vizituar me datë 22.09.2017);

     

  • Konteksti historik
    24. Në legjislacionin shqiptar është hera e parë që parashikohet në një Kod një rregullim i tillë si ai i nenit 64 të KDPM-së ku specifikohen hapat proceduralë të parashikuar në pikat 5, 6 dhe 7 të këtij neni. Më konkretisht KPP i miratuar me ligjin nr.7905, datë 21.3.1995, ndryshuar me ligjin nr.8460, datë 11.2.1999, me ligjin nr.8813, datë 13.6.2002, ligjin nr.9085, datë 19.6.2003, me ligjin nr.9276, datë 16.9.2004, me ligjin nr.9911, datë 5.5.2008, me vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr.31, datë 17.5.2012, me ligjin nr.145/2013, datë 2.5.2013, me ligjin Nr. 35/2017 nuk e kishte një dispozitë të ngjashme para miratimit të KDPM.

     

    25. Në aspektet e tjera që lidhen me pikat 1 deri në 4 dhe pikën 8 të nenit 64, para miratimit të KDPM, kanë qenë parashikuar pjesërisht në ligjin Nr. 10385, datë 24.2.2011 "Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve". Ky ligj në nenin 14 parashikonte procedurën për ndërmjetësim në procesin penal dhe se gjykata, në përputhje me nenet 333 dhe 338 të KPP kishte të drejtë të ftonte palët për zgjidhjen me ndërmjetësim të mosmarrëveshjes objekt gjykimi, duke iu caktuar palëve një afat në përputhje me natyrën e mosmarrëveshjes. Sipas këtij parashikimi, secila nga palët kishte të drejtë të kërkonte në çdo kohë rifillimin e gjykimit.

     

    26. Përpara ligjit 10385, datë 24.2.2011, në kronologji më të vjetër ishte në fuqi ligji nr. 9090, datë 26.6.2003 "Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve", i cili kishte një dispozitë analoge me nenin 64 të KDPM. Ky ishte neni 17 që parashikonte afatin 45 ditor të procedurës së ndërmjetësimit kur çështja ishte dërguar nga gjykata ose prokuroria. Në rastin kur konflikti zgjidhej me anë të ndërmjetësimit, organet gjyqësore e të prokurorisë vendosnin pushimin e çështjes penale ose refuzimin e fillimit të procedimit penal, si dhe bënin shënimet në regjistrat përkatës. Përpara ligjit nr. 9090, datë 26.6.2003 "Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve", ishte në fuqi ligji nr. 8465, datë 11.03.1999, i cili në nenin 13 të tij parashikonte se në rastet kur gjykata ose prokuroria çmonin se konflikti mund të zgjidhej me ndërmjetësim dhe palët nuk kishin kundërshtim, pezullonin shqyrtimin e çështjes dhe ia dërgonin çështjen ndërmjetësit. Në qoftë se mosmarreveshja nuk zgjidhej me ndërmjetësim, atëhere gjykata/prokuroria rifillonin procedimin ligjor me kërkesën e palëve.
  • Legjislacioni ndërkombëtar

     

    27. Rekomandimi (2008) 11 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës për Rregullat që lidhen me dënimin ose masa të tjera për të miturit e akuzuar.

    Rekomandimi CM/Rec (2008)11 i Komitetit të Ministrave të Shteteve Anëtare mbi Rregullat Europiane për të miturit në konflikt me ligjin që u nënshtrohen sanksioneve ose masave parashikon:

    "12. Ndërmjetësimi ose masat e tjera restorative inkurajohen në të gjitha fazat e trajtimit të të miturve.

    122.2. Ndërmjetësimit ose zgjidhjes restorative të konfliktit i jepet prioritet si mjet i zgjidhjes së ankimeve ose përmbushjes së kërkesave.

     

    28. Rekomandimi Nr. (2006)8 lidhet me asistencën e viktimave të krimit. 

    Rekomandimi CM/Rec (2006)8 i Komitetit të Ministrave të Shteteve Anëtare të Këshillit të Europës mbi ndihmën për viktimat e krimit:

    "13. Ndërmjetësimi

    13.1. Duke marrë parasysh përfitimet potenciale të ndërmjetësimit për viktimat, agjencitë e së drejtës publike, në marrëdhëniet e tyre me viktimat, duhet të konsiderojnë, nëse është e përshtatshme dhe e disponueshme, mundësitë e ofruara për ndërmjetësimin ndërmjet viktimës dhe kundërvajtësit, në pajtim me Rekomandimin e Komitetit të Ministrave R (99) 19 mbi ndërmjetësimin në çështjet penale.

    13.2. Interesat e viktimës duhet të konsiderohen tërësisht dhe me kujdes gjatë vendim-marrjes dhe gjatë procesit të ndërmjetësimit. Duhet tu kushtohet rëndësi e veçantë jo vetëm përfitimeve të mundshme, por edhe risqeve të mundshme për viktimën.

    13.3. Në rastet kur është i parashikuar ndërmjetësimi, shtetet duhet të mbështesin miratimin e standardeve të qarta për të mbrojtur interesat e viktimës. Këto duhet të përfshijnë aftësinë e palëve për të dhënë lirisht pëlqimin, çështjet e konfidencialitetit, aksesin tek këshillimi i pavarur, mundësinë për tu tërhequr nga procesi në çdo fazë dhe kompetencën e ndërmjetësve.’

     

    29. Rekomandimi Nr. (99) 19 i Komitetit të Ministrave të KE-së për vendet anëtare lidhet me ndërmjetësimin në çështjet penale dhe komentari përkatës. 

    Komenti mbi preambulën e rekomandimit. Rekomandimi N R (99) 19 i miratuar nga Komiteti i Ministrave të Këshillit të Europës i datës 15 shtator 1999 dhe relacioni shpjegues.

    "1. Ndërmjetësimi në çështjet penale duhet të zhvillohet vetëm nëse palët japin pëlqimin e tyre lirisht. Palët duhet të jenë në gjendje ta tërheqin këtë pëlqim në çdo kohë gjatë ndërmjetësimit.

    Ndërmjetësimi në çështjet penale duhet të jetë një shërbim i ofruar gjerësisht.

    Ndërmjetësimi në çështjet penale duhet të ofrohet në të gjitha fazat e procesit të drejtësisë penale.

    Shërbimeve të ndërmjetësimit duhet tu jepet autonomi e mjaftueshme brenda sistemit të drejtësisë penale. ...

    Funksionimi i drejtësisë penale në lidhje me ndërmjetësimin.

    ... 9. Vendim-marrja për t’ia referuar një çështje penale ndërmjetësimit, si dhe vlerësimi i rezultatit të një procedure ndërmjetësimi duhet tu rezervohet autoriteteve të drejtësisë penale. 

    ... 11. As viktima dhe as kundërvajtësi nuk duhet të nxitet me mjete të pandershme për të pranuar ndërmjetësimin.

    Rregullat e veçanta dhe garancitë ligjore që rregullojnë pjesëmarrjen e të miturit në procesin ligjor duhet të zbatohen edhe për pjesëmarrjen e tyre në ndërmjetësim në çështjet penale.

    ... 16. Vendim-marrja për referimin e një çështjeje penale ndërmjetësimit duhet të shoqërohet me një afat kohor të arsyeshëm brenda të cilit autoritetet kompetente të drejtësisë penale duhet të informohen në lidhje me zhvillimet në procedurën e ndërmjetësimit.

    Pafajësia bazuar në marrëveshjet e ndërmjetësimit duhet të kenë të njëjtin status si vendimet e ndërmjetme dhe përfundimtare gjyqësore dhe duhet të përjashtojnë ndjekjen penale në lidhje me të njëjtat fakte (ne bis in idem).

    Nëse një çështje u rikthehet autoriteteve të drejtësisë penale pa marrëveshje ndërmjet palëve ose pas dështimit të zbatimit të një marrëveshjeje të tillë, vendimi mbi mënyrën e procedimit duhet të merret pa vonesë.

     

    30. Komenti mbi preambulën e Rekomandimit N R (99) 19[1], parashikon: 

    "3. Nëse flitet për ndërmjetësimin në çështjet penale, ‘ndërmjetësimi viktimë-kundërvajtës’ është modeli që njerëzit kanë në mendje pjesën më të madhe të kohës. Kjo nënkupton që palët e interesuara në mënyrë të drejtpërdrejtë (megjithëse mund të ketë më shumë se një kundërvajtës dhe më shumë se një viktimë) të takohen në praninë e një ndërmjetësi të emëruar posaçërisht (i cili mund të jetë me bazë vullnetare ose i paguar). Ndërmjetësimi mund të zhvillohet me praninë e të dyja palëve (ndërmjetësimi i drejtpërdrejtë) ose nëse viktima nuk dëshiron të takojë kundërvajtësin, në takime të veçanta me secilën palë (ndërmjetësimi i tërthortë). Për këtë model ka disa variante... Ky lloj ndërmjetësimi mund të zhvillohet në çdo fazë të gjykimit. Ai mund të shoqërohet me shmangien nga ndjekja penale, të jetë e shoqëruar nga mbikëqyrja policore, të zhvillohet paralelisht me ndjekjen penale, mund të përbëjë një pjesë të vendimit të dënimit ose të kryhet pas dënimit. Një diferencë e konsiderueshme është nëse ndërmjetësimi do të prekë apo jo vendimet gjyqësore, nëse ndërprerja e ndjekjes penale varet nga një zgjidhje e pranuar ose marrëveshja i paraqitet gjykatës si një urdhër apo vendim dënimi i rekomanduar. Nevoja për kontroll ose mbikëqyrje gjyqësore është më e madhe nëse ndërmjetësimi do të ketë një ndikim mbi këto lloj vendimesh. Disa programe ndërmjetësimi viktimë-kundërvajtës zbatohen për çdo lloj kundërvajtësi, ndërsa disa prej tyre funksionojnë vetëm në lidhje me të miturit ose madhorët, ndërsa disa prej tyre funksionojnë vetëm për një lloj vepre penale, për shembull vjedhje dyqanesh, vjedhje me dhunë ose veprat penale të dhunshme. Disa programe janë të destinuara kryesisht për veprat penale të një rëndësie të vogël ose kundërvajtësit si të tillë për herë të parë dhe të tjerë për vepra penale më të rënda ose kundërvajtësit e përsëritur.

    ... ‘Nëse përmendim vetëm disa shembuj, në Austri, Francë dhe Gjermani, ka programe ndërmjetësimi në çështjet penale të parashikuara në legjislacion, sipas të cilave çështjet penale mund ti referohen ‘ndërmjetësimit viktimë-kundërvajtës’, nga prokurori, që mund të rezultojë në ndërprerjen ose pushimin e çështjes. Në Norvegji, Bordet e Ndërmjetësimit përpiqen të kombinojnë avantazhet e ndërmjetësimit me ato të një forumi komunitar. Në praktikë, këto borde përqendrohen tek të miturit. Në Spanjë, programet e ndërmjetësimit/rikuperimit për të miturit janë zhvilluar nga autoritetet sociale brenda kuadrit të procesit të drejtësisë penale. Faktikisht, tendenca për tu përqendruar kryesisht tek të miturit ka qenë një tipar i dukshëm i programeve të ndërmjetësimit në të gjithë Europën."

     

    31. Ndërmjetësimi në Çështjet Penale, Rekomandimi N R (99) 19 i miratuar nga Komiteti i Ministrave të Këshillit të Europës i datës 15 shtator 1999 dhe relacioni shpjegues parashikon:

    ‘Ky lloj ndërmjetësimi (ndërmjetësimi viktimë-kundërvajtës) mund të zhvillohet në çdo fazë të gjykimit. Ai mund të shoqërohet me shmangien nga ndjekja penale, të jetë e shoqëruar nga mbikëqyrja policore, të zhvillohet paralelisht me ndjekjen penale, mund të përbëjë një pjesë të vendimit të dënimit ose të kryhet pas dënimit. Një diferencë e konsiderueshme është nëse ndërmjetësimi do të prekë apo jo vendimet gjyqësore, nëse ndërprerja e ndjekjes penale varet nga një zgjidhje e pranuar ose marrëveshja i paraqitet gjykatës si një urdhër apo vendim dënimi i rekomanduar. Nevoja për kontroll ose mbikëqyrje gjyqësore është më e madhe nëse ndërmjetësimi do të ketë një ndikim mbi këto lloj vendimesh.’

     

    32. Konventa Evropiane për Ushtrimin e të Drejtave të Fëmijëve, Ligji Nr. 10 425, datë 2.6.2011 “Për Ratifikimin e Konventës së Këshillit të Europës “Për Ushtrimin e të Drejtave të Fëmijëve” në nenin e saj 13 kërkon që palët kontraktuese të marrin masa për të inkurajuar institucionalizimin dhe përdorimin e procedurave të ndërmjetësimit: 

    Neni 13: Ndërmjetësimi ose proceset e tjera për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve

    Me qëllim parandalimin ose zgjidhjen e mosmarrëveshjeve apo shmangien e procedimeve para një autoriteti gjyqësor që ndikojnë te fëmijët, palët inkurajojnë ofrimin e ndërmjetësimit ose proceseve të tjera për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve dhe përdorimin e këtyre proceseve për të arritur marrëveshje në rastet e caktuara që duhet të përcaktohen nga palët.

     

    33. Rekomandimi nr. R (85) 11[1] lidhur me pozitën e viktimës në kuadrin e ligjit penal u rekomandon shteteve anëtare të shqyrtojnë mundësitë për të prëdorur dhe përfituar nga avantazhet e skemave të ndërmjetësimit dhe të pajtimit.

    Rekomandimi Nr. R (85) 11 i Komitetit të Ministrave për Shtetet Anëtare të Këshillit të Europës mbi Pozicionin e Viktimës në Kuadrin e së Drejtës dhe Procedurës Penale: ‘G. Mbrojtja e posaçme e viktimës. 16. Kurdoherë që del e nevojshme dhe veçanërisht kur është përfshirë krimi i organizuar, viktimës dhe familjes së saj duhet ti jepet mbrojtje e efektshme kundrejt kërcënimit dhe rrezikut të hakmarrjes nga kundërvajtësi. II. U rekomandon qeverive të Shteteve Anëtare: ‘...të shqyrtojnë avantazhet e mundshme të skemave të ndërmjetësimit dhe pajtimit’;

     

    34. Rekomandimi Nr. R (87) 18[2] lidhur me thjeshtësimin e drejtësisë penale u rekomandon shteteve anëtare të Këshillit të Europës të rishikojnë legjislacionin e tyre për të promovuar përdorimin e procedurave jashtë gjyqësore, ku përfshihet edhe ndërmjetësimi.

    "8. Këto procedura nuk duhet ë cenojnë të drejtën e të dyshuarit që çështja e tij ti paraqitet në autoriteti gjyqësor.

    Zgjidhjet jashtë-gjyqësore1. Nën dritën e kërkesave të tyre kushtetuese, Shtetet Anëtare duhet të rishikojnë legjislacionin e tyre në lidhje me zgjidhjet jashtë-gjyqësore me qëllim që ti mundësohet një autoriteti kompetent në çështjet penale dhe autoriteteve të tjera që ndërhyn në këtë fazë të nxisin mundësinë e zgjidhjeve jashtë-gjyqësore, veçanërisht për veprat penale të një rëndësie të ulët mbi bazën e parimeve të mëposhtme:

    Ligji duhet të parashikojë kushtet që autoritetet mund ti propozojnë kundërvajtësit të pretenduar, veçanërisht:

    pagesën e një shume parash shtetit ose një institucioni të një natyre publike ose bamirëse;

    rikuperimi i mallrave ose avantazheve të përftuara nga kryerja e veprës penale;

    iii. dhënien e një kompensimi të përshtatshëm viktimës së veprës penale para zgjidhjes ose si pjesë e saj;

     

    35. Rekomandimi nr. R (87) 20[3] mbi reagimin social ndaj të miturve të akuzuar për kryerjen e veprave penale i bën thirrje qeverive të vendeve anëtare për të rishikuar legjislacionin dhe praktikën e tyre me qëllim të inkurajimit dhe zhvillimit të procedurave të shmangies dhe ndërmjetësimit. Rekomandimi Nr R (87) i Komitetit të Ministrave të Shteteve Anëtare të Këshillit të Europës mbi Reagimin Social ndaj Kriminalitetit të të Miturve, parashikon: II. Shmangia - ndërmjetësimi 2. inkurajimin e zhvillimit të procedurave të shmangies dhe ndërmjetësimit në fazën e ndjekjes penale nga prokurori (ndërprerja e procedimit) ose në fazën e hetimit policor, në vendet ku policia ka funksione të ndjekjes penale, me qëllim që të parandalohet që i mituri të futet në sistemin e drejtësisë penale dhe të vuajë pasojat përkatëse; bashkërendimi i Bordeve ose shërbimeve të Mbrojtjes së Fëmijëve me zbatimin e këtyre procedurave; 3. marrjen e masave të nevojshme për të garantuar që në këto procedura: - është siguruar pëlqimi i të miturit në lidhje me masat me të cilat kushtëzohet shmangia dhe, sipas rastit, bashkëpunimi i familjes së tij; - vëmendje e veçantë u kushtohet të drejtave dhe interesave të të miturit si dhe atyre të viktimës;’

     

    36. Rekomandimi Nr. R (87) 21[4] për ndihmën ndaj viktimave dhe parandalimin e viktimizimit rekomandon që shtetet anëtare të inkurajojnë praktika për ndërmjetësimin ndërmjet autorëve të veprave penale dhe viktimave. Rekomandimi Nr R (87) 21 i Komitetit të Ministrave për Shtetet Anëtare për Ndihmën ndaj Viktimave dhe Parandalimin e Viktimizimit parashikon: ‘4. garantojnë që viktimave dhe familjeve të tyre, veçanërisht atyre që janë pothuaj të pambrojtura, tu ofrohet veçanërisht: ... 17. inkurajojnë eksperimentet (me bazë kombëtare ose lokale) në ndërmjetësimin ndërmjet kundërvajtësit dhe viktimës së tij dhe të vlerësojnë rezultatet duke iu referuar veçanërisht se sa u shërbehet interesave të viktimës’;

     

    [1] Vizituar së fundmi më 26.07.2017.

    [2] Vizituar së fundmi më 26.07.2017.

    [3] Vizituar së fundmi më 26.07.2017.

    [4] Vizituar së fundmi më 26.07.2017.

     

• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  Raporte, opinione, rekomandime dhe deklarata

  37. Rritja e ndërmjetësimit në çështjet penale mund të rishikohet duke shqyrtuar rekomandimet e Këshillit të Evropës dhe raportet e përgatitura nën kujdesin e Komitetit Evropian për Problemet e Krimit (CDPC). Megjithëse nuk merren kryesisht me ndërmjetësim, disa rekomandime në fushën penale kanë të bëjnë, për shembull, me pozitën e viktimës në kuadrin e ligjit penal dhe procedurës, asistencës për viktimat dhe parandalimin e viktimizimit, reagimet shoqërore ndaj të miturve, thjeshtimin e drejtësisë penale, etj, i referohen përdorimit të shmangies, pajtimit dhe formave të tjera të procedurave jashtëgjyqësore, siç është ndërmjetësimi, në situata të caktuara.

   

  38. 38. Fëmijët Dhe Drejtësia Për Të Mitur Propozime Për Përmirësime Dokumentet Orientuese të Komisionerit për të Drejtat e Njeriut theksojnë aspekte të të drejtave të njeriut dhe shqetësimet në lidhje me temat aktuale. Ato prezantojnë të dhënat kryesore faktike dhe ligjore për këto tema. Ato ngrenë çështje, propozojnë tregues për punën në të ardhmen, përmbajnë sugjerime dhe paralajmërime të mundshme. Ato synojnë të informojnë publikun si dhe autoritetet dhe anëtarët e organizatave jo-qeveritare që punojnë në fushën e të drejtave të njeriut dhe të kontribuojnë në debate. Ato nuk mund të interpretohen si Rekomandime ose Opinione sipas termave të referencës së Komisionerit. Të gjitha Dokumentet Orientuese janë të disponueshme në faqen e internetit të

  ‘4.2 Shmangia e kryer nga policia Mbikëqyrja nga policia ose shmangia e kryer nga policia ofron një mënyrë të përshtatshme për trajtimin e fëmijëve pa iu referuar procedimit gjyqësor. Ndërsa qëndrimet ndaj shmangies së kryer nga policia janë të ndryshme, kryesisht në kuptimin e nivelit të ndërhyrjes së kryer, në të gjitha rastet duhet të bëhet kujdes i madh për të mos lejuar fëmijët të përfshihen në sistemin e drejtësisë penale (pjesë e së cilës është normalisht policia), përveç kur një reagim i tillë konsiderohet i përshtatshëm dhe i dëshirueshëm. Llojet e masave që mund të jenë pjesë e një programi të policisë për shmangien përfshijnë bisedat me familjen (që përfshin personin e mitur dhe familjen e tij/saj në gjetjen e një zgjidhjeje për problemet që janë në bazë të sjelljes kundërvajtëse), drejtësinë restorative (ku viktima mund të jetë e pranishme dhe rregullohet një lloj rikuperimi) dhe mbikëqyrjen nga një nëpunës policie me trajnim të veçantë. Programi i Shmangies i Gardës Irlandeze (policia) përfshin të tre llojet e ndërhyrjes. Bosnja dhe Hercegovina ka prezantuar rishtazi ligje që parashikojnë një rekomandim arsimimi (jashtë procesit gjyqësor) që synon shmangien e fillimit të çështjes penale ndaj fëmijës dhe inkurajimin e të miturve për të mos thyer sërish ligjin. Në Finlandë, ndërmjetësimi viktimë - kundërvajtës ofrohet në mënyrë jo-formale dhe, kur zbatohet, mund të përbëjë shkak për heqjen dorë nga ndjekja penale.’ (faqe 8).

  "... 5.4 Masat alternative ‘Shumë shtete parashikojnë një sërë sanksionesh komunitare për të miturit në konflikt me ligjin. Për shembull, në Gjermani sanksionet alternative, duke përfshirë ndërmjetësimin ndërmjet viktimës dhe kundërvajtësit, ekzistojnë në të gjitha Landet. Në Belgjikë, gjykatat mund të urdhërojnë që fëmijët të vendosen nën mbikëqyrjen e shërbimeve sociale (shoqëruar me kushtet arsimore), ose fëmijët mund të sistemohen tek një person i besuar në një familje kujdestare ose të vendosen nën mbikëqyrje për qëllimet vëzhgimit dhe arsimore. Një përdorim më i gjerë në Belgjikë i kushtohet edhe ndërmjetësimit dhe bisedave me familjen. Bosnja dhe Hercegovina ka prezantuar një opsion të ri të drejtësisë restorative që e përdor procedurën e ndërmjetësimit, e cila përfshin një kërkim falje personalisht, kompensim dhe punë vullnetare komunitare. Në sfondin e normës në rritje të burgimit të miturve, qëndrimet e mirëqenies që përfshin shërbimet sociale dhe qëndrimet e drejtësisë restorative/bisedave me familjen janë gjithashtu pjesë e reagimit në Holandë. Ligji irlandez parashikon një sërë reagimesh (duke përfshirë urdhrat e mbikëqyrjes nga prindërit, urdhrat e patronazhit, mbikëqyrjen intensive dhe në banesë dhe urdhrat arsimore dhe trajnues) që synojnë mbajtjen e fëmijëve jashtë burgut. (faqe 12)

   

  39. Termat përfundimtare të referimit të Komitetit të Ekspertëve për Ndërmjetësim në Çështjet Penale (PC-MP) u miratuan nga Komiteti Evropian për Problemet e Krimit në seancën e 44-të plenare në 1995 dhe u konfirmua nga Komiteti i Ministrave në mbledhjen e 543-të të Deputetëve në vitin 1995. Termat e referencës kërkonin nga Komiteti të vlerësonin modele dhe programe të ndryshme të ndërmjetësimit në Evropë dhe të vlerësonin rolin e ndërmjetësimit në lidhje me sistemin "tradicional" të drejtësisë.

  Memorandumi Shpjegues parashikon: II. Këshilli i Europës dhe ndërmjetësimi ‘Termat e referencës i kërkonin Komitetit të vlerësojnë modelet dhe programe e ndryshme në Europë dhe të vlerësojnë rolin e ndërmjetësimit në lidhje me sistemin ‘tradicional’ të drejtësisë. Veçanërisht, duhet të studiohen çështjet dhe sferat shqetësuese të mëposhtme: - potenciali i ndërmjetësimit për të arritur në zgjidhje konfliktesh që janë më të pranueshme nga ata që përfshihen (duke përfshirë ose përjashtuar shoqërinë në tërësi) se ato zgjidhje që gjenden nëpërmjet procedurës penale tradicionale;- roli, trajnimi, statusi profesional dhe shkalla e profesionalizmit të ndërmjetësve;- sferat e konfliktit që i ofrohen ndërmjetësimit si dhe struktura problematike në bazë të tyre;- forma dhe shkalla e integrimit në sistemin e drejtësisë penale;- rëndësia dhe zbatimi praktik i kërkesave të gjykimit të drejtë në ndërmjetësim.’

   

  40. Drejtësia Restauruese dhe Parandalimi i Krimit paraqesin një hulumtim teorik, një analizë empirike dhe këndvështrimi i policisë. Raporti përfundimtar i Projektit Europian ‘Drejtësia Restorative dhe Parandalimi i Krimit’ i Bashkërenduar nga Departamenti i Drejtësisë për të Mitur (Ministria Italiane e Drejtësisë) Në partneritet me Forumin Europian për Drejtësi Restorative (Belgjikë) Instituti Psiko-analitik për Kërkime Sociale (Itali) Në bashkëpunim me Universitetin e Leeds (UK) Universiteti Katolik i Leuven (Belgjikë) prill 2010.

  3.2.1.5 Të miturit Ligji i ri për të Rinjtë 184 i datës 13 qershor 2006 (Ligji në lidhje me Mbrojtjen e të Miturve dhe marrja në përgjegjësi e të Miturve të cilët kanë kryer një akt të përshkruar si një Vepër Penale dhe Rikuperimin e Dëmit të shkaktuar nga këto Akte) zëvendësoi Ligjin për Mbrojtjen e të Miturve të vitit 1965.

   

  41. Këshilli Ndërkombëtar Këshillimor Shkencor dhe Profesional (ISPAC) i Programit të Kombeve të Bashkuara për Parandalimin e Krimit dhe Drejtësinë Penale.

  ‘Pika 4 e pikave lëndore që duhet të përfshihen në agjendën provizore të propozuar të Kongresit të Dhjetë të Kombeve të Bashkuara për Parandalimin e Krimit dhe Trajtimin e Kundërvajtësve është ‘Kundërvajtësit dhe viktimat: përgjegjshmëria dhe drejtësia në procedurat e drejtësisë.” Kjo pikë është e rëndësishme dhe konsekuente me theksin mbi viktimat dhe drejtësinë restorative e publikuar më parë në dokumentet e Kombeve të Bashkuara duke përfshirë: 1) Parimet Udhëzuese për Parandalimin e Krimit dhe Drejtësinë Penale në Kontekstin e Zhvillimit të Rendit të Ri Ndërkombëtar Ekonomik, Parimi 28 i cili kërkon gjetjen dhe inkurajimin e këtyre alternativave ndaj ndërhyrjeve thjesht gjyqësore, si ndërmjetësimi, arbitrazhi dhe gjykatat e pajtimit;

  2) Deklarata e Parimeve Bazë të Drejtësisë për Viktimat e Krimit dhe Abuzimit me Pushtetin, Parimi 7 i cili kërkon përdorimin e ndërmjetësimit, arbitrazhit dhe drejtësisë zakonore, praktikat vendase dhe mekanizmave të tjera informale, sipas rastit, për të lehtësuar pajtimin dhe kompensimin e viktimave;

  3) Rezoluta ECOSOC 1990/22 e datës 24 maj 1990 ‘Viktimat e Krimit dhe Abuzimi me Pushtetin’, që i kërkon Sekretarit të Përgjithshëm, së bashku me të gjitha subjektet e sistemit të Kombeve të Bashkuara dhe organizatave të tjera përkatëse, të zhvillojnë dhe krijojnë mjete të zgjidhjes së konfliktit dhe ndërmjetësimit;

  4) Kongresi i Nëntë i Kombeve të Bashkuara mbi Parandalimin e Krimit dhe Trajtimin e Kundërvajtësve: ‘Fëmijët si Viktima dhe Autorë të Krimit dhe Programi i Kombeve të Bashkuara për Drejtësinë Penale: Nga Vendosja e Standardit Drejt Zbatimit dhe Veprimit’, i cili rekomandon që shtetet të garantojnë ekzistencën e strukturave, procedurave dhe programeve për të inkurajuar aplikimin e kompensimit, ndërmjetësimit dhe rivendosjes;

  5) Kongresi i Nëntë i Kombeve të Bashkuara mbi Parandalimin e Krimit dhe Trajtimin e Kundërvajtësve: ‘Rekomandime mbi Katër Tema Lëndore të Kongresit të nëntë të Kombeve të Bashkuara mbi Parandalimin e Krimit dhe Trajtimin e Kundërvajtësve’, që nxitin Shtetet të zhvillojnë mekanizma alternative të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve me qëllim që të ulet niveli i dhunës në shoqëri;

  6) Parimet Bazë për Përdorimin e forcës dhe Armëve të Zjarrit nga Nëpunësit e Zbatimit ë Ligjit, Parimi 200 që kërkon trajnimin e nëpunësve të zbatimit të ligjit në zgjidhjen paqësore të konflikteve dhe ndërmjetësimin me qëllim kufizimin e përdorimit të forcës dhe armëve të zjarrit;

  7) Rezoluta ECOSOC 1995/9 e datës 24 korrik 1995, "Udhëzime për Bashkëpunimin dhe Asistencën Teknike në Fushën e Parandalimit të Krimit Urban’, udhëzimi 3(d)(ii) që kërkon aplikimin e ndërmjetësimit si mjet për uljen e recidivizmit’;

  8) Komisioni për Parandalimin e Krimit dhe Raporti i Drejtësisë Penale në Sesionin e Shtatë, Regjistrat Zyrtare të Këshillit Ekonomik dhe Social, 1999, Kapitulli B. IV ‘Zhvillimi dhe Zbatimi i Ndërmjetësimit dhe Drejtësisë Restorative që ‘U bën thirrje shteteve të konsiderojnë brenda sisteme të tyre ligjore, zhvillimin e procedurave për të shërbyer si alternativa ndaj procedurave formale të drejtësisë penale dhe të formulojnë politikat e ndërmjetësimit dhe drejtësisë restorative me qëllim nxitjen e një kulture të favorshme për ndërmjetësimin dhe drejtësinë penale në radhët e autoriteteve të zbatimit të ligjeve, gjyqësore dhe sociale, si dhe komuniteteve lokale dhe të konsiderojnë dhënien e trajnimit të përshtatshëm për ata që përfshihen në zbatimin e këtyre proceseve.’

  9) Udhëzime për Politikë-Bërësit mbi Zbatimin e Deklaratës së Kombeve të Bashkuara të Parimeve Bazë të Drejtësisë për Viktimat e Krimit dhe Abuzimin me Pushtetin që i është paraqitur Komisionit mbi Parandalimin e Krimit dhe Drejtësisë Penale në pajtim me paragrafin 10 të Rezolutës ECOSOC 1997/31, të datës 21 korrik 1997, që deklaron në Pjesën A: #7 ‘Mekanizmat informale për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, duke përfshirë ndërmjetësimin, arbitrazhin dhe drejtësinë zakonore ose praktikat lokale duhet të aplikohen sipas rastit për të lehtësuar pajtimin dhe kompensimin e viktimave’ 8 ‘Kundërvajtësit ose palët e treta përgjegjëse për sjelljen e tyre, sipas rastit, duhet të bëjnë një kompensim të drejtë për viktimat, familjet ose personat e varur të tyre. Një kompensim i tillë duhet të përfshijë kthimin e përshtatshëm të pronës ose pagesën për dëmin ose humbjen e pësuar, rimbursimin e shpenzimeve të shkaktuara si rezultat i viktimizimit, dhënien e shërbimeve dhe rivendosjen e të drejtave’, #9 ‘Qeveritë duhet të rishikojnë praktikat, rregulloret dhe ligjet e tyre për të konsideruar rivendosjen si një opsion të disponueshëm dënimi në çështjet penale, përveç sanksioneve të tjera penale.’ 10) Rregullat Standarde Minimale të Kombeve të Bashkuara për Masat Alternative (Rregullat e Tokios), rregulli 1.2 i cili kërkon një përfshirje më të madhe komunitare në drejtësinë penale dhe për nxitjen në radhët e kundërvajtësve të përgjegjësisë ndaj shoqërisë; rregulli 2.5 që parashikon shmangien sa të jetë e mundur të zbatimit të procedurave formale ose gjykimit në gjykatë, në pajtim me garancitë ligjore dhe sundimin e ligjit; dhe Rregulli 8.1 që parashikon që interesat e viktimës të merren parasysh në dhënien e dënimit dhe që viktima të konsultohet më tej kurdoherë që të jetë e nevojshme;

  11) Udhëzimet mbi rolin e Prokurorëve, Udhëzimi 18 që parashikon që prokurorët i kushtojnë vëmendje të veçantë shmangies së çështjeve penale nga sistemi formal i drejtësisë penale, duke respektuar plotësisht të drejtat e të dyshuarave dhe viktimave;

  12) Rregullat standarde Minimale për Administrimin e Drejtësisë Penale (Rregullat e Pekinit), Rregulli 11 që kërkon trajtimin, sipas rastit, të të miturve në konflikt me ligjin pa iu procesit gjyqësor formal;

  13) Raporti i Mbledhjes Përgatitore Rajonale e Karaibeve për Kongresin e Dhjetë të Kombeve të Bashkuara mbi Parandalimin e Krimit dhe Trajtimin e Kundërvajtësve që deklaron që ‘Shtetet Anëtare duhet të marrin përsipër të zhvillojnë programe që parashikojnë një angazhim aktiv të komunitetit në projektimin dhe zbatimin e politikave të parandalimit të krimit dhe kontrollit me synim fuqizimin e vlerave të brendshme në kulturën e ligjshmërisë dhe frymës publike’;

  14) Raporti i Mbledhjes Përgatitore Rajonale Aziatike për Kongresin e Dhjetë të Kombeve të Bashkuara mbi Parandalimin e Krimit dhe Trajtimin e Kundërvajtësve që deklaron që ‘Pjesëmarrësit theksuan rëndësinë e rregullave procedurale në sigurimin e përgjegjshmërisë dhe drejtësisë në proceset e drejtësisë dhe nevojën për të fuqizuar përpjekjet për të respektuar standardet ekzistuese dhe normat në lidhje me kundërvajtësit dhe viktimat dhe një paragraf i të cilit thekson ‘Pjesëmarrësit i kushtuan vëmendje të veçantë rëndësisë së zhvillimit dhe nxitjes së zgjidhjes së konfliktit nëpërmjet masave alternative siç është pajtimi’;

  15) Raporti i Mbledhjes Përgatitore Rajonale Aziatike dhe Pacifike për Kongresin e Dhjetë të Kombeve të Bashkuara mbi Parandalimin e Krimit dhe Trajtimin e Kundërvajtësve që deklaron që ‘Objekti i masave të drejtësisë penale, duke përfshirë ndërmjetësimin, pajtimin dhe kompensimin e viktimave të krimit, duhet të zgjerohet për tu dhënë mundësi këtyre masave të zbatohen në nivele të ndryshme, duke iu referuar ose jo sistemit të drejtësisë penale;

  16) Raporti i Mbledhjes Përgatitore Rajonale Afrikane për Kongresin e Dhjetë të Kombeve të Bashkuara mbi Parandalimin e Krimit dhe Trajtimin e Kundërvajtësve që deklaron që ‘Duhet të përdoren më shpesh masat dhe praktikat e drejtësisë restorative dhe përdorimi i alternativave ndaj ndjekjes penale dhe burgimit. Si skemat e kompensimit të viktimave, ndërmjetësimi, kompensimi për dëmet, dhënia e dënimeve me kusht, rivendosja dhe shërbimet/puna komunitare’ dhe

  17) Projekti paraprak i Deklaratës së Vjenës i muajit maj 1999, që deklaron që ‘Ne angazhohemi ti japim prioritet kufizimit të rritjes dhe mbipopullimit të burgjeve dhe qendrave të paraburgimit, sipas rastit, duke nxitur alternativa të sigurta dhe efektive ndaj burgimit.

  18) Projekti paraprak i Deklaratës së Vjenës të muajit maj 1999, që deklaron ‘Ne vendosim të prezantojmë, sipas rastit, plane veprimi kombëtare, rajonale dhe ndërkombëtare në mbështetje të viktimave të krimit, duke përfshirë mekanizmat për ndërmjetësim dhe drejtësinë restauruese...’

  19) Projekt Rezoluta IV,e miratuar nga Komisioni për Parandalimin e Krimit dhe Drejtësinë Penale në maj 1999, trajton zhvillimin dhe zbatimin e ndërmjetësimit dhe drejtësisë restorative në çështjet penale, u kërkon Shteteve Anëtare të formulojnë politika mbi ndërmjetësimin dhe drejtësinë restorative që krijon një kulturë të favorshme për përdorimin e tyre (5) dhe rekomandon që komisioni të konsiderojë dëshirueshmërinë e zhvillimit të standardeve për përdorimin e ndërmjetësimit dhe drejtësisë restorative për të siguruar drejtësinë në mënyrën si ato aplikohen (8).

   

  Vendime të Gjykatës Europiane për të Drejtat e Njeriut

  42. Rasti Lambert dhe të tjerët kundër Francës, 06.2015. [1]

  "161. Gjykata vëren që e drejta franceze, në gjendjen e tashme, parashikon që familja të konsultohet (dhe jo që ajo të marrë pjesë në marrjen e vendimit), por nuk e parashikon ndërmjetësimin në rastin e mosmarrëveshjeve ndërmjet anëtarëve të familjes. Po ashtu, ajo nuk specifikon rendin në të cilin duhet të merren parasysh mendimet e anëtarëve të familjes, ndrydhë nga disa vende të tjera.’

   

   

  [1] Vizituar së fundmi më 26.07.2017.

   

• Materiale legjislative
  43. Analizë e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri[1], Qershor 2015, hartuar nga Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë.

   

  [1] Vizituar së fundmi më 26.07.2017.

• Dispozita të lidhura
  44. Ligji Nr. 10385, datë 24.2.2011 "Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve"[1], i cili në nenet 14, 23, pika 1 dhe 2 të tij parashikon procedurën për ndërmjetësim në procesin penal. Neni 14 parashikon: " Procedura për ndërmjetësim në procesin penal 1. Gjykata, në përputhje me nenet 333 dhe 338 të Kodit të Procedurës Penale, fton palët për zgjidhjen me ndërmjetësim të mosmarrëveshjes objekt gjykimi, parashikuar në nenin 2 pika 3 të këtij ligji, duke iu caktuar palëve një afat në përputhje me natyrën e mosmarrëveshjes. 2. Secila nga palët ka të drejtë të kërkojë në çdo kohë rifillimin e gjykimit." Në nenin 23, "Zbatimi i marrëveshjes së ndërmjetësimit 1. Kur çështja është referuar për ndërmjetësim nga gjykata, ndërmjetësi, në përfundim të procedurës së ndërmjetësimit, ose në afatin e përcaktuar prej tyre, i njofton ato për zgjidhjen ose jo të mosmarrëveshjes, duke dërguar edhe aktet përkatëse. 2. Në rastin kur është zgjidhur çështja me anë të ndërmjetësimit, organet gjyqësore vendosin, sipas rastit, miratimin e zgjidhjes me pajtim të çështjes civile ose pushimin e çështjes penale apo mosfillimin e procedimit penal, përveç rasteve kur arrihet në përfundimin se vërehet pavlefshmëri."

  Në nenin 1, pika 1 dhe pika 3 e ligjit 10385/2011 parashikohet: " Ndërmjetësit nuk kanë të drejtë të urdhërojnë apo të detyrojnë palët të pranojnë zgjidhjen e mosmarrëveshjes." Po ashtu, neni 10 i po këtij ligji liston edhe detyrat e ndërmjetësit, ndër të cilat pika 3 parashikon: "3. Ndërmjetësi e ushtron profesionin e vet në mënyrë të paanshme, me ndershmëri dhe profesionalizëm, respekton rregullat e etikës profesionale dhe përdor të gjitha mjetet e ligjshme për zgjidhjen e drejtë të mosmarrëveshjeve."

   

  45. Ligji .8331, datë 21.4.1998 “Per ekzekutimin e vendimeve penale” [2] në nenin 9 dhe në nenin 31/9 dhe Ligji Nr.10024, Datë 27.11.2008, “Per disa ndryshime dhe shtesa ne Ligji Nr. 8331, Date 21.4.1998 "Per Ekzekutimin e Vendimeve Penale" parashikojnë se prokurori është i detyruar të marrë të gjitha masat për ekzekutimin e vendimit në përputhje me urdhërimet e gjykatës si dhe të kontrollojë rregullsinë e ekzekutimit te vendimit. Keshtu, kur gjykata vendos pezullimin e vendimit me burgim dhe zëvendësimin e tij me një dënim alternativ, ia dërgon menjëherë vendimin prokurorit. Prokurori bashkepunon me Sherbimin e Provës, i cili me ndryshimet e reja ne legjislacionin penal eshte ngritur si organi shteteror me detyre mbikëqyrjen e zbatimit të dënimeve alternative. Sherbimi i Proves paraqet informacion dhe raporte para prokurorit ose gjykates dhe ndihmon ne ekzekutimin e denimit alternative. Gjithashtu ka si detyre te ndihmoje personin e denuar ne kapercimin e veshtiresive per riintegrimin social.

   

  46. Ligji Nr. 10039, datë 22.12.2008, "Për ndihmën juridike"[3], botuar në FZ. 199, ndryshuar me Ligjin, Nr.143/2013, datë 02.05.2013, botuar në FZ nr.83) (Ndryshuar me Ligj, Nr.77/2014, datë 10.07.2014, botuar në FZ nr.124) parashikon në nenin 16, pika 3 se personat, të cilët deklarojnë se përfshihen në programet e mbrojtjes shoqërore dhe të miturit përjashtohen nga detyrimi për paraqitjen e dokumentacionit shoqërues për përfitimin e shërbimit juridik falas. Në këtë rast, Komisioni Shtetëror për Ndihmën Juridike bashkëpunon me institucionet përgjegjëse për të siguruar dokumentacionin e nevojshëm.

   

  [1] Vizituar së fundmi më 27.07.2017.

  [2] Vizituar së fundmi më 26.07.2017.

  [3] Vizituar së fundmi më 26.07.2017.

• Akte nënligjore
  47. “Rregullorja për bashkëpunimin e Shërbimit të Provës me OJF-të dhe Shërbimin e Ndërmjetësimit”, Nr.302, Datë 25.03.2009.
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia

  Abramson, B. (2000) Juvenile Justice: The ‘Unwanted Child’ of State Responsibilities. An Analysis of the Concluding Observations of the UN Committee on the Rights of the Child, in Regard to Juvenile Justice from 1993 to 2000. International Network on Juvenile Justice/Defence for Children International.

  Amnesty International (1998) Betraying the Young: Children in the US Justice System. AI Index AMR 51/60/98.

  Asquith, S. (1996) Juvenile Justice and Juvenile Delinquency in Central and Eastern Europe. University of Glasgow, Centre for the Child and Society. Available at: www.eurochild.gla.ac.uk 

  Bailleau, F. (1998) ‘A Crisis of Youth or of Juridical Response?’, in V. Ruggiero, N. South and I. Taylor (eds) The New European Criminology, pp.95-103. London: Routledge.

  Bala, N., J. Hornick, H. Snyder and J. Paetsch (eds) (2002) Juvenile Justice Systems: An International Comparison of Problems and Solutions. Toronto: Thompson.

  Bauman, Z. (1998) Globalisation: The Human Consequences. Cambridge: Polity.

  Bazemore, G. and L. Walgrave (eds) (1999) Restorative Juvenile Justice: Repairing the Harm of Youth Crime.New York: Criminal Justice Press.

  Beck, U. (2000) What Is Globalisation? Cambridge: Polity.

  Bell, V. (1993) ‘Governing Childhood: Neo-Liberalism and the Law’, Economy and Society 22(3): 390-403.

  Blagg, H. (1997) ‘A Just Measure of Shame? Aboriginal Youth and Conferencing in Australia’, British Journal of Criminology 37(4): 481-501.

  Braithëaite, J. (2003) ‘Restorative Justice and a Better Future’, in E. McLaughlin et al. (eds) Restorative Justice: Critical Issues. London: Sage Publications. 

  Buckland, G. and A. Stevens (2001) Review of Effective Practice with Young Offenders in Mainland Europe, 157-163. London: Youth Justice Board/European Institute of Social Services.

  Carozza, P. (2003) ‘From Conquest to Constitutions: Retrieving a Latin American Tradition of the Idea of Human Rights’, Human Rights Quarterly 25(2): 281-313.  

  Children’s Rights Alliance (2002) State of Children’s Rights in England. London: CRA for England.  

  Christie, N. (2000) Crime Control as Industry. London: Routledge. 

  Clarke, J. (2000) ‘A World of Difference? Globalisation and the Study of Social Policy’, in G. Lewis, S. Gewirtz and J. Clarke (eds) Rethinking Social Policy, pp. 201-216. London: Sage Publications.  

  Council of Europe (1998) Penological Information Bulletin, no. 21. Strasbourg: Council of Europe.  

  Council of Europe (2000) European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics. Strasbourg: Council of Europe.  

  Crawford, A. (2001) ‘The Growth of Crime Prevention in France as Contrasted with the English Experience’, in G. Hughes, E. McLaughlin and J. Muncie (eds) Crime Prevention and Community Safety: New Directions, pp. 214-39. London: Sage Publications.

  Crawford, A. (2002) ‘The Governance of Crime and Insecurity in an Anxious Age: The Trans-European and the Local’, in A. Crawford (ed.) Crime and Insecurity: The Governance of Safety in Europe, pp. 27-51. Cullompton: Willan. 

  Cross, N., P. Evans and J. Minkes (2003) ‘Still Children First? Developments in Youth Justice in Wales’, Youth Justice 2(3): 151-162.  

  Cunneen, C. and R. White (2002) Juvenile Justice: Youth and Crime in Australia. Melbourne: Oxford University Press. 

  De Haan, W. (1990) The Politics of Redress. London: Unwin Hyman.  

  Doek, J. (2002) ‘Modern Juvenile Justice in Europe’, in M. Rosenheim, F. Zimring, D. Tanenhaus and B. Dohrn (eds) A Century of Juvenile Justice, pp. 505-528. Chicago, IL: University of Chicago Press. 

  Fionda, J. (1998) ‘The Age of Innocence? The Concept of Childhood in the Punishment of Young Offenders’, Child and Family Law Quarterly 10(1): 77-87 

  Freeman, M. (2002) ‘Children’s Rights Ten Years after Ratification’, in B. Franklin (ed.) The Neë Handbook of Children’s Rights, pp. 97-118. London: Routledge

  Goldson, B. (2000) ‘Children in Need or Young Offenders?’. Child and Family Social Work 5(3): 255-265 

  Harris-Short, S. (2003) ‘International Human Rights Law: Imperialist, Inept and Ineffective? Cultural Relativism and the UN Convention on the Rights of the Child’, Human Rights Quarterly 25(1): 130-181

  Jones, J. and T. Newburn (2002) ‘Policy Convergence and Crime Control in the USA and the UK’, Criminal Justice 2(2): 173-203. 

  Junger-Tas, J. (2002) ‘The Juvenile Justice System: Past and Present Trends in Western Society’, in I. Weijers and A. Duff (eds) Punishing Juveniles, pp. 23-44. Oxford: Hart 

  Justice (2004) Restorative Justice: The Way Ahead. London: Justice. 

  Kempf-Leonard, K. and E. Peterson (2000) ‘Expanding Realms of the New Penology: The Advent of Actuarial Justice for Juveniles’, Punishment and Society 2(1): 66-97.  

  Komen, M. (2002) ‘Dangerous Children: Juvenile Delinquency and Judicial Intervention in the Netherlands, 1960-1995’, Crime, Law and Social Change 37: 379-401. 

  Kuure, T. (2002) ‘Law Custody in Finland’, paper given at the Children Law UK/NACRO Conference, ‘Reducing Custodial Sentencing for Young Offenders: The European Experience’, London, 23 October.

  Mears, D. (2002) ‘Sentencing Guidelines and the Transformation of Juvenile Justice in the 21st Century’, Journal of Contemporary Criminal Justice 18(1): 6-19.  

  Rechea Alberola, C. and E. Fernandez Molina (2003) ‘Juvenile Justice in Spain: Past and Present’, Journal of Contemporary Criminal Justice, 19(4): 384-412  

  Schaffner, L. (2002) ‘An Age of Reason: Paradoxes in the US Legal Construction of Adulthood’, International Journal of Children’s Rights 10: 201-232. 

  Scraton, P. and D. Haydon (2002) ‘Challenging the Criminalisation of Children and Young People: Securing a Rights Based Agenda’, in J. Muncie, G. Hughes and E. McLaughlin (eds) Youth Justice: Critical Readings, pp.311-328. London: Sage Publications.  

  Manual Për Punonjësin E Shërbimit Të Provës, Osce

  Manual Shërbimi I Ndërmjetësimit Dhe Drejtësia Restauruese Për Të Miturit Në Konflikt Me Ligjin Për procedurat e ndërmjetësimit përmes gjykatës

  Strategjia Ndërsektoriale E Parandalimit, Luftës Kundër Korrupsionit E Qeverisjes Transparente, 2008 - 2013 parashikon nevojen për trajnimin dhe kualifikimin e grupit te mediatoreve qe do te merren me ndermjetesimin ne çeshtjet penale, civile, familjare dhe administrative.

• Arkiva

  Ligji nr. 9090, datë 26.6.2003 "Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve" kishte një dispozitë analoge me nenin 64 të KDPM. Ky ishte neni 17 që parashikonte afatin 45 ditor të procedurës së ndërmjetësimit kur çështja ishte dërguar nga gjykata ose prokuroria. Në rastin kur konflikti zgjidhej me anë të ndërmjetësimit, organet gjyqësore e të prokurorisë vendosnin pushimin e çështjes penale a civile ose refuzimin e fillimit të procedimit penal, si dhe bënin shënimet në regjistrat përkatës.

  Ligji nr. 8465, datë 11.03.1999, Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve" Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve" i cili në nenin 13 të tij parashikonte se në rastet kur gjykata ose prokuroria çmonin se konflikti mund të zgjidhej me ndërmjetësim dhe palët nuk kishin kundërshtim, pezullonin shqyrtimin e çështjes dhe ia dërgonin çështjen për shqyrtim, ndërmjetësit. Në qoftë se mosmarreveshja nuk zgjidhej me ndërmjetësim, atwhere gjykata/prokuroria rifillonin procedimin ligjor me kërkesën e palëve.

  KPrP miratuar me ligjin Nr. 7905, DATË 21.3.1995, ndyshuar me ligjin nr.8813, datë 13.6.2002, me Ligjin nr. 10 054, datë 29.12. 2008, me ligjin 145/2013, me ligjin 35/2017, në nenin 59, për viktimën akuzuese parashikon se: ai që është dëmtuar nga veprat penale të parashikuara nga nenet 90, 91, 92, 112 paragrafi i parë, 119,119/b, 120, 121, 122, 125, 127, 148, 149 dhe 254 të Kodit Penal ka të drejtë të paraqesë kërkesë në gjykatë dhe të marrë pjesë në gjykim si palë për të vërtetuar akuzën dhe për të kërkuar shpërblimin e dëmit. Prokurori merr pjesë në gjykimin e këtyre çështjeve dhe, sipas rastit, kërkon dënimin e të pandehurit ose pafajësinë e tij. Nëse i dëmtuari akuzues ose mbrojtësi i caktuar prej tij nuk paraqitet në seancë pa shkaqe të arsyeshme, gjykata vendos pushimin e gjykimit. Po ashtu, K.Pr.P edhe në nenin 284, pika 5  parashikon se për rastet e parashikuara nga neni 59, ankimi bëhet në gjykatë nga i dëmtuari akuzues.