Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Qëllimi i nenit 90, është në harmoni me qëllimin e Kreut X të KDPM në të cilin vendosen rregulla procedurale në lidhje me gjykimin e të miturve në konflikt me ligjin. Ky nen ndalet në një prej këtyre rregullave siç është detyrimi që gjykimi i të miturit nuk mund të zhvillohet në mungesë të tij. Duke parashikuar rregullin e pjesëmarrjes së të miturit në gjykim, legjislatori synon që kjo të jetë një pjesëmarrje efektive. Kjo nënvizohet edhe përmes rregullimeve më specifike të bëra në pikën 2 të nenit 90 në të cilin kombinohen aspekte që lidhen me proceset e të kuptuarit dhe të nevojave të veçanta që kanë të miturit për shkak të moshës ose nevojave të tjera të veçanta.

     

    2. Përmes nenit 90 synohet të garantohen e drejta e të miturit për të ndjekur gjithë procesin me pjesëmarrjen e tij të drejtpërdrejtë. Kjo nënkupton përshtatshmëri të pjesëmarrjes së tij jo vetëm fizikisht, por garantimit të një procesi të pranueshëm për nga niveli intelektual që lidhet me zhvillimin psikik të të miturit dhe të përshtatshëm për fizikun dhe nevojat e veçanta të të miturit. Nga përmbajtja e këtij neni, këto nevoja mund të klasifikohen në tri drejtime të tilla si, nevoja që lidhen me këtë grupmoshë, nevojat që ka fëmija konkret dhe nevoja që vijnë si rezultat i një aftësie të kufizuar që e bën rastin të veçantë.

     

    3. Ky nen synon gjithashtu të mundësojë së pari, që i mituri të dëgjohet drejtëpërdrejtë nga gjykata. Kjo e drejtë dhe garanci është parashikuar në një sërë instrumentesh ndërkombëtare si p.sh neni 12 i Konventës pët të Drejtat e Fëmijës[1], neni 24 i Kartës Europiane të të Drejtave Themelore[2]. Së dyti, ky nen garanton pjesëmarrjen efektive në procesin penal, parashikuar edhe kjo në një sërë dokumentesh ndërkombëtare si paragrafët 43-45 të Komentit të Përgjithshëm nr. 10[3] të Komitetit të të Drejtave të Fëmijës, si dhe rregulli 14 i Rregullave për Standardet Minimale të Administrimit të Drejtësisë për të Miturit (Rregullat e Pekinit)[4]. Një pjesëmarrje e tillë garanton që i mituri të shprehë pikëpamjet në lidhje me akuzën, provat etj., duke respektuar kështu parimet e mbrojtjes [a] të interesit më të lartë të të miturit dhe [b] procesit të rregullt ligjor. Parimi i interesit më të lartë të të miturit parashikohet në nenin 3/1 të Konventës pët të Drejtat e Fëmijës[5], nenin 10 të KDPM dhe një sërë aktesh të tjera. Parimi i procesit të rregullt ligjor parashikohet nga neni 6 i Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të Njeriut dhe rregullimet e Kreut II të KDPM mbi parimet e drejtësisë për të mitur si dhe nenit 6 të KDPM mbi legjislacionin e zbatueshëm.

     

    [1] Shih këtë dokument në: https://www.unicef.org/tfyrmacedonia/CRC_albanian_language_version(3).pdf

    [2] Shih këtë dokument në: http://www.europarl.europa.eu/charter/pdf/text_en.pdf

    [3] Shih këtë dokument në:  http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/CRC.C.GC.10.pdf

    [4] Shih këtë dokument në: http://www.ohchr.org/Documents/ProfessionalInterest/beijingrules.pdf

    [5] Shih këtë dokument në: https://www.unicef.org/tfyrmacedonia/CRC_albanian_language_version(3).pdf

  • Objekti
    4. Neni 90 i KDPM përbëhet nga dy paragrafë. Në të parin parashikohet parimi i gjykimit në prani të të miturit, ndërsa në paragrafin e dytë parashikohen standadet që duhen mbajtur parasysh gjatë gjykimit me qëllim realizimin efektiv të pjesëmarrjes së të miturit në gjykim.

     

    5. Pika 1 e nenit 90 përcakon rregullin ndërsa pika 2 zbatimin e tij. Mënyra si lidhen këto dy pika të këtij neni, e bën strukturën e tij të qartë dhe të kuptimtë sepse në thellim të rregullit të pikës 1, pika 2 e sheh pjesëmarrjen e garantuar vetëm nëse [a] zhvillimi i gjykimit bëhet në mënyrë që të jetë i kuptueshëm për të miturin konkret duke patur në vëmendje aftësinë për të kuptuar dhe [b] trajtimit të të miturit në përputhje me nevojat fizike dhe fiziologjike që lidhen me moshën; kushtet shëndetësore specifike; nevojat e veçanta të të miturit që mund të jenë të natyrës shëndetësore ose që lidhjen me aftësitë e kufizuara të të miturit, si dhe rrethana të tjera që mund shfaqen gjatë gjykimit në lidhje me të miturin rast pas rasti. Ky nen parashikon diskrecionin e gjykatës dhe njëherazi detyrimin për të zhvilluar gjykimin me pushime të herëpashershme e me kohëzgjatje të arsyeshme.
  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës
    6. Neni 90 garanton pjesëmarrjen në gjykim të të miturit në konflikt me ligjin. Në këtë drejtim neni 90 duhet parë në përputhje me kuptimin e pikës 4 të nenit 3 të KDPM ku përcaktohet si i mitur çdo person që ka mbushur moshën e përgjegjësisë penale deri nën moshën 18 vjeç. Për këta subjekte, qëndron detyrimi se procesi i gjykimit nuk mund të zhvillohet në mungesë të tyre. Sipas paragrafit 1 të nenit 90 të KDPM dhe paragrafit 6 të nenit 352 të KPP për të miturin nuk zhvillohet gjykimi në mungesë. Ky qëndrim i legjislatorit duhet kuptuar si respektim i detyrimit procedural që kanë organet shtetërore (policia, gjykata) për gjetjen, njoftimin dhe garantimin e të drejtës së të miturit për t’u dëgjuar nga gjykata duke pasur parasysh moshën e tij/saj. Në këtë kuptim gjykata sipas nenit 352 paragrafi 6 dhe paragrafit 1 të KPP në rast mosgjetje të të miturit vendos pezullimin e gjykimit derisa e gjen dhe njofton rregullisht atë në lidhje me zhvillimin e gjykimit.

     

    7. Duhet thënë që në fillim se neni 90 i KDPM edhe pse nuk referon hapur në dispozita të tjera ligjore është një rregullim procedural që ka lidhje të ngushtë me disa nene edhe të KDPM edhe të KPP dhe duhet lexuar dhe zbatuar së bashku e në lidhje me to. I tillë është p.sh, neni 352 i KPP.

     

    8. Neni 90 garanton të drejtën e të miturit me cilësinë e të pandehurit për të qenë pjesëmarrës në procedimin penal duke krijuar: [a] kushtet për të garantuar të drejtat e tjera të të miturit siç janë ajo për t’u dëgjuar, marrë informacion në lidhje me procesin penal sipas kuptimit të neneve 3 pika 10, 10 pika 2 gërma “b” dhe 16 të KPDM, pyetjen e dëshmitarëve, paraqitjen e provave etj. Pra, vetëm nëse të miturit i sigurohet pjesëmarrja në gjykim atij i garantohen më tej një sërë të drejtash të tjera për zhvillimin e një procesi të rregullt ligjor ndaj tij/saj. Sa më sipër garantohet nga një sërë instrumentesh ndërkombëtar si psh neni 12 i Konventës për të Drejtat e Fëmijës[1] apo neni 24 i Kartës Evropiane për të Drejtat Themelore,[2]si dhe [b] mundësinë e ndërgjegjësimit dhe të kuptuarit prej të miturit të shkeljes të kryer prej tij çka do të ndikonte pozitivisht në rehabilitimin e tij/saj.

     

    9. Pjesëmarrja efektive në gjykim: Në këtë kuptim neni 90 ka parashikuar në paragrafin e dytë rregulla procedurale që pjesëmarrja e të miturit në gjykim të jetë sa më efektive. Konkretisht për të garantuar një gjykim efektiv të të miturit gjykata duhet: [a] të garantojë që procesi të jetë i kuptueshëm për të miturin, që sipas kuptimit të nenit 3 paragrafi 10 nënkupton që çdo informacion apo e dhënë që është e përshtatshme dhe e kuptueshme për moshën dhe arsyetimin e të miturit i jepet të miturit për t’i mundësuar të ushtrojë plotësisht të drejtat, përveçse kur dhënia e këtij informacioni është në kundërshtim me interesin më të lartë të të miturit. Po ashtu për të garantuar sa më sipër legjislatori është kujdesur duke parashikuar në nenin 50 pragargrafi 1 të KPDM rastin se kur i mituri nuk e kupton pjesërisht ose plotësisht si duhet ose nuk mund të flasë gjuhën me të cilën procedohet, i caktohet një përkthyes pa pagesë, i cili duhet të jetë i pranishëm në çdo veprim procedural. Kjo do të thotë që gjykata duhet të përdorë gjatë procedurës një gjuhë komunikuese të përshtatshme sipas rrethanave të rastit për moshën dhe aftësitë e të kuptuarit të të miturit. Kjo e parashikuar nga një sërë dokumentesh ndërkombëtare siç janë paragrafët 43-45 të Komentit të Përgjithshëm, nr. 10 të Komitetit të të Drejtave të Fëmijës, si dhe rregulli 14 të Rregullave për Standardet Minimum të Administrimit të Drejtësisë për të Miturit (Rregullat e Pekinit). Prania e detyrueshme dhe asistenca e psikologut, përfaqësuesit ligjor dhe mbrojtësit në seancë gjyqësore është një tjetër garanci që gjykata duhet të ofrojë për të garantuar pjesëmarrjen e të miturit në gjykim, siç parashikohet në nenet 19 paragrafi 3 gërma “a”, “ç”, 20 paragrafi 1, 48 paragrafi 4, 49 të KPDM-së; [b] të zhvillojë seancën gjyqësore duke bërë pushime të herëpashershme dhe me kohë të arsyeshme, në përputhje me moshën, kushtet shëndetësore, nevojat e veçanta, përfshirë nevojat që lidhen me aftësinë e kufizuar dhe rrethana të tjera të të miturit. Konkretisht gjykata duhet të parashikojë dhe planifikojë ndërprerje të seancave gjyqësore për një kohë të arsyeshme duke pasur parasysh:

     

    1. moshën e të miturit që do të thotë zhvillimin intelektual të tij/saj me qëllim që i mituri të ketë mundësi të përballojë ngakesën që mbart në vetvete procesi gjyqësor;
    2. gjëndjen shëndetësore dhe nevojat e veçanta të të miturit me aftësi të kufizuara, në kuptim dhe të nenin 50 paragrafi 3 I KPDM-së. Pra me probleme fizike, psikologjike dhe mendore që i mituri mund të ketë me qëllim që ai/ajo të ketë mundësi të përballojë qëndrimin dhe pjesëmarrjen në seancë gjyqësore dhe për kapërcimin në këtë mënyrë të vështirësive që burojnë edhe nga aftësia e kufizuar e të miturit, sipas parashikimeve të nenit 13 dhe 7 të Konventës së OKB “Pe¨r te¨ Drejtat e Personave me Afte¨si te¨ Kufizuar dhe Protokolli Opsional” të dhjetorit 2006, ratifikuar me ligjin 9833, datë 11.2007 dhe neni 4 gërma “ç” deri “ë” të ligjit nr. 93/2014 “Për përfshirjen dhe aksesueshmërinë e personave me aftësi të kufizuara”.
    3. si dhe çdo rrethanë tjetër që ka lidhje me të miturin, e cila do të kërkonte zhvillimin e pushimit dhe ndërprerjen e seancës gjyqësore për të pasur një zhvillim të shëndetshëm fizik, mendor, psikologjik, moral të të miturit siç parashikon parimi i garantimit të interesit më të lartë të fëmijës, përkufizuar në nenin 3 pika 9 i KDPM.

     

    10. Parashikimi i nenit 90 të KDPM për zhvillimin e gjykimit në prani të të miturit, pra ndalimin për gjykimin e tij në mungesë, duhet kuptuar i tillë që në raste të caktuara seanca gjyqësore, apo pjesë të saj mund të zhvillohen pa pjesëmarrjen e të miturit, i cili në këto raste për shkak të ligjit konsiderohet i pranishëm dhe përfaqësohet nga mbrojtësi i tij. Raste të tilla janë psh kur në seancë gjyqësore merret dëshmia e një të mituri viktimë e veprës penal në kuptim të nenit 40 të KDPM.

     

    [1] Shih këtë dokument në: https://www.unicef.org/tfyrmacedonia/CRC_albanian_language_version(3).pdf

    [2] Shih këtë dokument në: http://www.europarl.europa.eu/charter/pdf/text_en.pdf

  • Konteksti historik
    11. Në legjislacionin shqiptar ky parashikim është një risi që parashikohet për herë të parë në legjislacionin procedural penal. Sipas parashikimit ligjor të KPP përpara hyrjes në fuqi të ndryshimeve të bëra me ligjin nr 35/30.03.2017, si dhe para hyrjes në fuqi të KDPM për të miturit nuk kishte një rregullim specifik. Për ta zbatoheshin nenet 351 mbi ‘deklarimin e mungesës’ dhe 352 mbi ‘mungesa dhe largimi i vullnetshëm i të pandehurit’ dhe të miturit mund të gjykoheshin në mungesë njësoj si të rriturit. Nenet e cituara të KPP kanë një rregullim krejt të ri pas ndryshimeve në 2017 dhe ky është një hap përpara drejt standardeve ndërkombëtare.
  • Legjislacioni ndërkombëtar
    12. Në aspektin ndërkombëtar një sërë instrumentesh kanë parashikuar dhe vendosur standardin për pjesëmarrjen e të miturit në gjykim. Disa nga dokumentet ndërkombëtare që parashikojnë standardet e mësipërme janë si vijon: Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, Konventa mbi të Drejtat e Fëmijës, 20 nëntor 1989, neni 3/1 nënvizon se “Në të gjitha vendimet që kanë të bëjnë me fëmijën, të marra qoftë nga institucione publike ose private të përkrahjes shoqërore, nga gjykatat, autoritetet administrative apo organet legjislative, interesi më i lartë i fëmijës duhet të jetë konsiderata mbizotëruese”; neni 12 nënvizon se “1. Shtetet Palë i garantojnë fëmijës, i cili është i aftë të ketë pikëpamjet e tij, të drejtën për t’i shprehur lirisht këto pikëpamje, për çdo çështje që ka të bëjë me të, duke i vlerësuar ato në përputhje me moshën dhe shkallën e pjekurisë së tij.2. Për këtë qëllim, fëmijës i jepet mundësia që të dëgjohet në çdo procedurë gjyqësore ose administrative, që ka të bëjë me të, qoftë drejtpërdrejt, qoftë nëpërmjet një përfaqësuesi ose të një organi të përshtatshëm, në përputhje me rregullat e procedures së legjislacionit kombëtar”.

    https://www.unicef.org/tfyrmacedonia/CRC_albanian_language_version(3).pdf vizituar për herë të fundit më date 16 Shtator 2017

     

    13. Komiteti për të Drejtat e Fëmijëv pranë OKB-së, Komenti i Përgjithshëm nr .10 “Të drejtat e fëmijëve në drejtësinë penale” në paragrafët 43-45 nënvizon se The right to be heard (art. 12) 43. Article 12 (2) of CRC requires that a child be provided with the opportunity to be heard in any judicial or administrative proceedings affecting the child, either directly or through are presentative or an appropriate body in a manner consistent with the procedural rules of national law. 44. It is obvious that for a child alleged as, accused of, or recognized as having infringed the penal law, the right to be heard is fundamental for a fair trial. It is equally obvious that the child has the right to be heard directly and not only through a representative or an appropriate body if it is in her/his best interests. … In other words, the child must be given the opportunity to express his/her views freely, and those views should be given due weight in accordance with the age and maturity of the child (art. 12 (1)), throughout the juvenile justice process. ….45. … It goes without saying that the judges involved are responsible for taking the decisions. But to treat the child as a passive object does not recognize his/her rights nor does it contribute to an effective response to his/her behaviour. This also applies to the implementation of the measure(s) imposed. Research shows that an active engagement of the child in this implementation will, in most cases, contribute to a positive result. The right to effective participation in the proceedings (art 40 (2) (b) (iv). 

    http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/CRC.C.GC.10.pdf vizituar për herë të fundit më datë 16 shtator 2017 

     

    14. Parlamenti dhe Këshilli Evropian, Direktiva 2016/800/EU “Mbi masat mbrojtëse procedurale për fëmijët të dyshuar apo akuzar në procedurën penale”, 11 maj 2016, neni 16 paragrafi 1 nënvizon se “Member States shall ensure that children have the right to be present at their trial and shall take all necessary measures to enable them to participate effectively in the trial, including by giving them the opportunity to be heard and to express their views.”

    http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/HTML/?uri=CELEX:32016L0800&from=EN  

    https://rm.coe.int/168046e1e1 vizituar për herë të fundit më datë 16 shtator 2017.

• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira
  Asnjë koment
• Materiale legjislative
  Asnjë koment
• Dispozita të lidhura

  Neni 16 i KDPM parashikon se: 

  E drejta e pjesëmarrjes në proces përfshin të drejtën e të miturit për t'u dëgjuar dhe për të shprehur pikëpamjet e tij, të cilat mbahen parasysh në përputhje me moshën dhe nivelin e zhvillimit të të miturit. Në rastet kur i mituri kërkon të dëgjohet, kërkesa e tij pranohet, përveçse për arsye të rëndësishme, të cilat arsyetohen në vendimin përkatës. Nëse i mituri nuk mund ta ushtrojë këtë të drejtë, mund ta realizojë atë nëpërmjet prindit si përfaqësues ligjor.

• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia

  Studim: “Drejtësia për të mitur në Shqipëri një analizë e sistemit të administrimit të drejtësisë për të mitur dhe gjendjes së të miturve në konflikt me ligjin në Shqipëri”, mundësua nga UNICEF, me mbështetjen e Komisionit Europian dhe Sida. 

  http://www.crca.al/sites/default/files/publications/Drejtesia%20per%20te%20mitur.pdf vizituar për herë të fundit më datë 16 shtator 2017

• Arkiva
  Asnjë koment