Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Qëllimi i nenit 92 të KDPM është të garantojë të drejtën e të miturit të pandehur, për mos tu vetinkriminuar. Kjo e drejtë lidhet ngushtësisht me një të drejtë tjetër të rëndësishme siç është e drejta për të heshtur.

     

    2. Qëllimi tjetër i nenit 92 të KDPM është mbrojtja e interesit më të lartë të fëmijës në rastin kur ai/ajo pranon kryerjen e veprës penale duke tërhequr vëmendjen e gjykatës për të analizuar shkaqet dhe motivet e këtij pranimi dhe nëse kjo lidhet me frikën e një dënimi të mundshëm ose frikën prej tejzgjatjes së kohës së marrjes në pyetje.

     

    3. Ky nen synon të jetë në harmoni me të drejtën për mos vetinkriminim të të miturit si një e drejtë e garantuar në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë dhe legjislacioni procedural penal. Sipas nenit 32 paragrafi 1 të Kushtetutës së RSH në të cilën parashikohet se ‘Askush nuk mund të detyrohet të dëshmojë kundër vetvetes ose familjes së vet dhe as të pohojë fajësinë e tij’. Gjithashtu kjo përqasje është edhe me instrumentet ndërkombëtarë, si psh neni 40 (2) (b) (iv) i Konvetës për të Drejtat e Fëmijës,[1] neni 14 paragrafi 3 gërma “e” i Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike, KEDNJ, etj.

     

    [1] Shih këtë dokument në: https://www.unicef.org/tfyrmacedonia/CRC_albanian_language_version(3).pdf

  • Objekti
    4. Neni 92 i KDPM përbëhet nga tre paragrafe në të cilët përmbahen detyrime për organet proceduese të fazës së hetimit dhe gjykimi (pra policia gjyqësore, prokuroria dhe gjykata) në lidhje me garantimin e të drejtës së të miturit për të mos u vetinkriminuar siç përcaktohet qysh në paragrafin e parë të tij.

     

    5. Paragrafi i dytë i nenit 92 garanton të drejtën për të heshtur në lidhje me akuzën duke mos u konsideruar kjo heshtje si pranim fajësie. Sipas paragrafit të tretë gjykata në rast pranimi të kryerjes së veprës penale prej të miturit, verifikon vërtetësinë e këtij pranimi duke analizuar shkaqet që e kanë çuar të miturin në pranim të akuzës. Pra, nëse i mituri ka pranuar akuzën për shkak të frikës nga një dënim i mundshëm apo për shkak të frikës së krijuar nga tejzgjatja e kohës së marrjes në pyetje.

     

    6. Ky nen nuk është referues në ndonjë parashikim tjetër ligjor. Gjithsesi, vlen të nënvizojmë se neni 92 i KDPM duhet të lexohet së bashku me nenin 9 të KDPM që parashikon parimin e prezumimit të pafajësisë, parim i parashikuar në një sërë instrumetash ligjorë kombëtar dhe ndërkombëtar siç janë neni 30 i Kushtetutës, neni 40 i Konventës për të Drejtat e Fëmijës; paragrafi 29 i preambulës së Direktivës 2016/800/EU “Mbi masat mbrojtëse procedurale për fëmijët të dyshuar apo akuzar në procedurën penale”[1]. Njëherazi neni 92 është në harmoni me nenin 37 të KPP që parashikon rregullimin procedural në lidhje me deklarimet që tregojnë vetpërgjegjësi të cilat jepen në fazën e hetimeve paraprake përpara marrjes së të miturit si i pandehur, si dhe nenin 38 pika 2 e KPP që tregon metodën e marrjes në pyetje të të pandehurit. Kështu mund të garantohet e drejta e të miturit për të mos u vetinkriminuar.

     

    [1] Shin këtë dokument në: http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32016L0800&from=EN

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës
    7. Organet kompetente sipas këtij neni, në lidhje me qëndrimin që mban i pandehuri i mitur për veprën penale, vendos detyrime për organet procedurale të fazës së hetimit dhe gjykimit, që janë përkatësisht policia gjyqësore, prokuroria dhe gjykata. Sikurse e nënvizuam në pikën B mbi ‘Strukturën e normës’, ky nen ndonëse nuk të referon në ligje apo nene të tjera të këtij Kodi, ka lidhje me nenin 9 të KPDM dhe nenin 37 të KPP, që parashikon rregullimin procedural në lidhje me deklarimet që tregojnë vetpërgjegjësi që jepen në fazën e hetimeve paraprake para marrjes së të miturit si i pandehur, si dhe nenin 38 pika 2 e KPP që tregon metodën e marrjes në pyetje të të pandehurit.

     

    8. Mbi kuptimin e shprehjes ‘i mituri i pandehur nuk mund të detyrohet, pra të shtrëngohet përmes dhunës fizike apo psikologjike të bëjë deklarime që tregojnë vetëpërgjegjësi penale’, sipas paragrafit të parë të nenit 92 të KDPM, nënvizojmë se ky është një detyrim për organet procedurale të fazës së hetimit dhe gjykimit. Këto nuk mund të detyrojnë të miturin e pandehur të pranojë fajësinë. Madje organet procedurale në kuptim të nenit 37 të KPP kanë detyrimin që kur i mituri, qe¨ nuk e¨shte¨ marre¨ si i pandehur, be¨n deklarime para tyre, nga te¨ cilat dalin te¨ dhe¨na pe¨r inkriminim ne¨ ngarkim te¨ tij/saj, të nde¨rpresin pyetjen, duke e paralajme¨ruar të miturin se pas ke¨tyre deklarimeve mund te¨ zhvillohen hetime ndaj tij dhe duhet ti caktohet mbrojtës. Deklarimet e me¨parshme nuk mund te¨ shfryte¨zohen kunde¨r të miturit. Dhuna fizike ndaj fëmijëve është një nga format më të përhapura të dhunës. Ka ende praktika të gabura që ushtrimin e dhunës fizike e klasifikojnë si një mjet efikas në ‘zbulimin e të vërtetës’. Të tilla janë: goditjet, grushtimet dhe shkulja e flokëve, shkulja e veshëve, goditja me shpullë në trup ose në kokë, tërheqja dhe shtytja me forcë, zënia e frymës, goditja me objekte në trup, goditja në kokë, shkelmimi, përplasja në mur, përdorimi i armëve siç janë objektet e rënda, mjetet e mprehta apo armët e zjarrit kundër një personi, gërvishtja, thyerja e eshtrave dhe djegia. Ka një përdorim të lartë të dhunës psikologjike ndaj fëmijëve. Forma të tilla si kërcënimi me fjalë, britma me qëllim të frikësimit, kërcënimi me objekt, kërcënimi me izolim, kërcënimi për rrahje dhe ushtrimin e dhunës, përdorimi i nofkave dhe epiteteve fyese, kërcënimi ose mallkimi me vdekje etj – janë shprehjet më evidente të dhunës psikologjike ndaj fëmijëve. Por kjo listë nuk ka kuptim shterues. Të gjitha këto janë të ndaluara.

     

    9. Parashikimi i paragrafit 1 të nenit 92, buron nga e drejta që gëzon i pandehuri për t’u prezumuar i pafajshëm sipas nenit 9 të KDPM si dhe detyrimi i organit të akuzës, pra prokurorisë, të provojë fajësinë. Konkretisht sipas paragrafit të parë të nenit 92 gjatë hetimit dhe gjykimit, organet respektive procedurale, pra prokurori dhe gjykata, kanë detyrimin që të realizojnë pyetjen e të pandehurit të mitur në mënyrë të tillë që ai të mos detyrohet për të treguar vetpërgjegjësi, që do të thotë që të mos detyrohet të bëjë deklarime përmes të cilave pranon kryerjen e veprës penale. Siç është trajtuar dhe në Komentin e Përgjithshëm nr.10 të Komitetit të të Drejtave të Fëmijës[1], organet procedurale gjatë pyetjes së të pandehurit të mitur nuk duhet të ushtrojnë anjë lloj presioni, apo dhune të çfarëdolloj natyre, fizike ose psikologjike me qëllim pranimin e fajësisë prej të miturit. Fëmija është një qenie e brishtë dhe delikate pikërisht për shkak të moshës dhe zhvillimit të tij mendor, psikologjik, intelektual, stresit që shkakton kohëzgjatjen e pyetjes, niveli i të kuptuarit, frika nga pasojat e dënimit, mundësisë së një mundësie të sugjeruar të burgosjes së tij/saj, sugjestionimit të shpejtë, etj. Në disa kushte e rrethana i mituri mund të detyrohet të pranojë fajësinë edhe kur nuk është e vertetë. Prandaj, kur pyetet i mituri në kuptim edhe të parashikimit të nenit 76 të KPDM dhe nenit 361/a të KPP duhet të jenë të pranishëm mbrojtësi, psikologu dhe përfaqësuesi ligjor/procedural apo personi i besuar sipas kuptimit përkatësisht të nenit 3 pika 16, 17 dhe 18 të KDPM, Po ashtu, në pyetjen e të miturit paraqet rëndësi të veçantë metoda e pyetjes e cila duhet të sigurojë që deklarimet e të miturit të jepen me vullnet të lirë dhe jo të detyruara. Kështu organi procedues siç parashikohet dhe në nenin 38 pika 2 e KPP, gjatë pyetjes së të pandehurit të mitur, nuk mund të përdorë, metoda ose teknika pe¨r te¨ ndikuar mbi lirine¨ e vullnetit ose pe¨r te¨ ndryshuar afte¨sine¨ e kujtese¨s e te¨ vlere¨simit te¨ fakteve.

     

    10. E drejta për të heshtur, duhet theksuar se është një nga të drejtat më të rëndësishme të procesit të rregullt ligjor që gëzon i pandehuri, siç e ka trajtuar dhe Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut në çështjen Murray kundër Mbretërisë së Bashkuar (1996) siç është cituar më poshtë tek pjesa Standartet Ndërkombëtare. Krahas të drejtës për t’u shprehur dhe për t’u dëgjuar e marrë pjesë gjatë procesit penal, është edhe e drejta për të heshtur. Pra, kur i mituri i pandehur ushtron të drejtën për të heshtur sipas paragrafit të dytë të nenit 92, organi procedues, ndalohen që ta konsiderojë këtë si pranim të fajësisë. Pra heshtja nënkupton që i mituri nuk bën deklarime në lidhje me ngjarjen, pra rrethanat e faktit, si dhe akuzën e ngritur ndaj tij. I mituri ka të drejtën të refuzojë të komentojë ose të japë një përgjigje kur merret në pyetje, qoftë para ose gjatë procedurave gjyqësore. E drejta përfshin detyrimin që gjyqtari nuk mund të bëjë komente ose konkluzione të kundërta lidhur me refuzimin nga i pandehuri për t'iu përgjigjur pyetjeve para ose gjatë një procesi gjyqësor.

     

    11. Në këtë kuptim sipas paragrafit të tretë të nenit 92 gjykata kur analizon deklarimet dhe pranimin e fajësisë së të pandehurit duhet të vlerësojë shfaqjen e vullnetit të të miturit dhe besueshmërinë e deklarimit të tij/saj duke pasur parasysh moshën e të miturit, kohëzgjajten e pyetjes, praninë të mbrojtësit, psikologut, përfaqësuesit ligjor/procedural apo personit të besuar. Konkretisht gjykata duhet të konsultohet dhe ndihmohet nga psikologu në lidhje me teknikat dhe metodat e pyetjes së të padehurit të mitur duke analizuar të tre elementet si vijon: [a] Mosha e të miturit: Mosha mund të konsiderohet si tregues për rolin dhe pozicionimin në shoqëri të të miturit dhe një nga treguesit kryesorë për të kuptuar se çfarë është i aftë ose jo i mituri të bëjë ose të ndikojë në shoqëri; [b] Zhvillimin dhe aftësinë e të miturit për të perceptuar dhe kuptuar frikën e një dënimi të mundshëm: Zhvillimi dhe aftësia intelektuale e të miturit për të kuptuar ose perceptuar frikën reale nga frika jo reale. Konkretisht frika është një emocion shqetësues i ngjallur nga rreziku i afërt eminent, e keqja, dhimbja, etj. Të miturit shfaqin vështirësi në gjykimin real të situatës si rrjedhojë e aftvsisë së tyre të kufizuar për të manxhuar emocionet kur perballen me situata stresante ose jo të zakonshme; [c] Frika prej tejzgjatjes së kohës së marrjes në pyetje: në këtë rast aftësia e kufizuar e të miturit për të manaxhuar situata stresante mund t’a shtyjnë të miturin të krijojë perceptime të gabuara. I mituri mund të frikësohet më shumë nga trajtimi i situatës se sa nga pasojat e vërteta që vijnë nga situata ku ndodhet. Në këto rrethana i mituri mund të zhvillojë sjellje për të shpëtuar nga situata prezente duke dëmtuar, shtrembëruar të vërtetën.

     

    [1] Shih këtë dokument në: http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/CRC.C.GC.10.pdf

  • Konteksti historik
    12. Në legjislacionin shqiptar ky parashikim është një risi. Sipas legjislacionit të mëparshëm, parashikim ligjor që është gjithashtu në fuqi, konkretisht neni 37 i KPP, ndalon që të vijojë pyejta e një personi që bën delarime që e vetinkrimojnë atë. Pra në parim vetinkriminimi i të pandehurit është i ndaluar, por parashikimi i nenin 92 të KDPM është risi pasi për herë të parë e trajon dhe analizon këtë të drejtë në mëyrë të detajuar për të  miturit.
  • Legjislacioni ndërkombëtar
    13. Në aspektin ndërkombëtar një sërë instrumentesh kanë parashikuar dhe vendosur standardin për ndalimin e vetinkrimit të të miturit. Disa nga dokumentet ndërkombëtare që parashikojnë standardet e përmendura më sipër janë si vijon:

     

    14. Konventa e OKB-së mbi të Drejtat e Fëmijës, 20 nëntor 1989, neni 40 (2) (b) (iv) nënvizon se “Të mos detyrohet të dëshmojë ose të pohojë veten fajtor; … ” Link: https://www.unicef.org/tfyrmacedonia/CRC_albanian_language_version(3).pdf vizituar për herë të fundit më date 16 Shtator 2017

     

    15. Komiteti për të Drejtat e Fëmijës pranë OKB-së, Komenti i Përgjithshëm nr .10 “Të drejtat e fëmijëve në drejtësinë penale” përkatësisht paragrafët 56-58. Link: http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/docs/CRC.C.GC.10.pdf vizituar për herë të fundit më datë 16 shtator 2017

     

    16. Asambleja e Përgjithshme e OKB-së, Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike, 16 dhjetor 1966, neni 14 paragrafi 3 gërma “e” parashikon “Secili person i akuzuar për nj? vep?r penale ka t? drejt? plotësisht të barabartë t? ket?:… k?to garanci minimale (e) T? mos shtr?ngohet t? d?shmoj? kund?r vetvetes ose t? pranojë se ?sht? fajtor”  http://www.unmikonline.org/regulations/unmikgazette/03albanian/Ahri/ACovenantCivilPoliticalRights.pdf vizituar për herë të fundit më datë 16 shtator 2017.

     

    17. Parlamenti dhe Këshilli Evropian, Direktiva 2016/800/EU “Mbi masat mbrojtëse procedurale për fëmijët të dyshuar apo akuzar në procedurën penale”, 11 maj 2016, paragrafi 29 i preambulës “Where a child who was not initially a suspect or accused person, such as a witness, becomes a suspect or accused person, that child should have the right not to incriminate him or herself and the right to remain silent, in accordance with Union law and the ECHR, as interpreted by the Court of Justice of the European Union (Court of Justice) and by the European Court of Human Rights. This Directive therefore makes express reference to the practical situation where such a child becomes a suspect or accused person during questioning by the police or by another law enforcement authority in the context of criminal proceedings. Where, in the course of such questioning, a child other than a suspect or accused person becomes a suspect or accused person, questioning should be suspended until the child is made aware that he or she is a suspect or accused person and is assisted by a lawyer in accordance with this Directive.” http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32016L0800&from=EN N vizituar për herë të fundit më datë 16 shtator 2017.
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira
  18. Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut, në çështjen Murraj kundër Mbretërisë së Bashkuar, me vendimin datë 8 shkurt 1996 në paragrafin 45 ka theksuar “Although not specifically mentioned in Article 6 (art. 6) of the Convention, there can be no doubt that the right to remain silent under police questioning and the privilege against self-incrimination are generally recognised international standards which lie at the heart of the notion of a fair procedure under Article 6 (art. 6) (see the Funke judgment cited above, loc. cit.).  By providing the accused with protection against improper compulsion by the authorities these immunities contribute to avoiding miscarriages of justice and to securing the aims of Article 6 (art. 6).”

   

  https://hudoc.echr.coe.int/eng#{"dmdocnumber":["695857"],"itemid":["001-57980"]} vizituar për herë të fundit më datë 20 shtator 2017.

• Materiale legjislative
  Asnjë koment
• Dispozita të lidhura

  Neni 30 i Kushtetutës parashikon se: 

  “Kushdo quhet i pafajshëm përderisa nuk është provuar fajësia me vendim gjyqësor të formës së prerë” 

   

  Neni 3 i KDPM parashikon se:

  …

  16. “Përfaqësues ligjor” është prindi, i afërmi ose kujdestari i të miturit, i cili merr pjesë në procedurën e drejtësisë penale për të mitur për të mbrojtur interesat e të miturit.

   

  17. “Përfaqësues procedural” është personi në kuptimin e përcaktuar në ligjin në fuqi për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës që do të kryejë përfaqësimin procedural të të miturit, sipas parashikimeve të këtij Kodi.

   

  18. “Person i besuar” është personi madhor i kërkuar nga i mituri dhe i pranuar nga organi kompetent, i cili shoqëron të miturin në fazat e procedimit penal.”

  …

   Neni 9 i KDPM parashikon se 

  “1. Çdo i mitur në konflikt me ligjin prezumohet i pafajshëm, derisa nuk vërtetohet fajësia e tij me vendim gjyqësor të formës së prerë.

  2. Çdo dyshim për akuzën ndaj të miturit çmohet në favor të tij.” 

   

  Neni 37 i KPP parashikon se:

  “Kur para autoritetit procedues nje¨ person, qe¨ nuk e¨shte¨ marre¨ si i pandehur, be¨n deklarime, nga te¨ cilat dalin te¨ dhe¨na pe¨r inkriminim ne¨ ngarkim te¨ tij, autoriteti procedues nde¨rpret pyetjen, duke e paralajme¨ruar se pas ke¨tyre deklarimeve mund te¨ zhvillohen hetime ndaj tij dhe e fton te¨ caktoje¨ nje¨ mbrojte¨s. Deklarimet e me¨parshme nuk mund te¨ shfryte¨zohen kunde¨r personit qe¨ i ka be¨re¨.”

  Neni 38 pika 2 e KPP parashikon se:

  “Nuk mund te¨ pe¨rdoren, as me pe¨lqimin e te¨ pandehurit, metoda ose teknika pe¨r te¨ ndikuar mbi lirine¨ e vullnetit ose pe¨r te¨ ndryshuar afte¨sine¨ e kujtese¨s e te¨ vlere¨simit te¨ fakteve.”

• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia

  Studim: “Drejtësia për të mitur në Shqipëri një analizë e sistemit të administrimit të drejtësisë për të mitur dhe gjendjes së të miturve në konflikt me ligjin në Shqipëri” , mundësua nga UNICEF, me mbështetjen e Komisionit Europian dhe Sida. 

  http://www.crca.al/sites/default/files/publications/Drejtesia%20per%20te%20mitur.pdf vizituar për herë të fundit më datë 16 shtator 2017.

• Arkiva
  Asnjë koment