KOMENTARI ELEKTRONIK
KODI I PROCEDURËS PENALE I REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË   |   7905

Neni 36-a: Deklarimet e bashkëpunëtorit të drejtësisë

Miratuar me ligjin 7905, me datë 30/03/2017
Neni Para Neni Pas

1Bashkëpunëtori i drejtësisë pyetet në cilësinë e dëshmitarit. Në rast se bën deklarime ose dëshmi të rreme ai mban përgjegjësi penale sipas ligjit.

2Thëniet e bashkëpunëtorit të drejtësisë vlerësohen sipas kritereve që përcakton paragrafi 3 i nenit 152 të këtij Kodi.

Përmbajtja

      1. Norma synon të sigurojë vërtetësinë e thënieve të bashkëpunëtorit të drejtësisë që ngarkojnë me përgjegjësi penale persona të tjerë. Në këtë këndvështrim, norma ka si qëllim që të rritë cilësinë e dhënies së drejtësisë dhe të shmangë gabimin gjyqësor, në rastet kur në proces thirren të dëshmojnë persona që kanë fituar statusin e bashkëpunëtorit të drejtësisë.[1]

       

      [1]Neni 37/a i KPP.

      1. Objekti i normës së parashikuar nga neni 36/a i KPP është rregullimi i cilësisë procedurale në të cilën duhet të pyetet bashkëpunëtori i drejtësisë, i përgjegjësisë së tij në raport me deklarimet ose dëshminë e tij në proces dhe i kritereve që duhet të mbajë parasysh prokurori dhe gjykata në vlerësimin e vërtetësisë dhe fuqisë provuese të thënieve të tij.
      1. Sipas Kodit të procedurës penale, cilësia e të pandehurit është e papajtueshme me cilësinë e dëshmitarit.[1] I pandehuri, si rregull, gëzon të drejtën e heshtjes[2] dhe të drejtën e mbrojtjes nga vetë-akuzimi.[3] Pyetja mund të kryhet me pëlqimin e tij dhe, në rast se e jep atë, ligji nuk parashikon sanksion penal kur provohet se gjatë marrjes në pyetje, në fazën e hetimeve paraprake ose gjatë shqyrtimit gjyqësor të çështjes, i pandehuri nuk thotë të vërtetën.[4]

       

      1. Me ndryshimet e Kodit, të kryera me ligjin Nr.35/2017, ky regjim juridik ndryshoi vetëm për të pandehurin që fiton statusin e bashkëpunëtorit të drejtësisë. Kodi i procedurës penale dhe ligji i posaçëm “Për mbrojtjen e dëshmitarëve dhe bashkëpunëtorëve të drejtësisë”[5] i japin bashkëpunëtorit të drejtësisë disa avantazhe, në këmbim të bashkëpunimit me drejtësinë (zbutje e dënimit deri në përjashtim nga përgjegjësia penale, mbrojtje e veçantë teknike për vete dhe për familjen e tij, mbështetje financiare për t’u riintegruar në shoqëri, etj.). Deklarimet dhe dëshmia e tij shkaktojnë pasoja në drejtim të personave të tjerë, bashkëtëpandehur në të njëjtin procedim ose në një procedim tjetër të lidhur. Për këtë arsye, nuk është e logjikshme që bashkëpunëtori i drejtësisë të mos mbajë përgjegjësi për thëniet e tij. Ndaj, ligjvënësi çmoi se ai duhet të dëshmojë nën betim, me pasojë pavlefshmërinë e aktit[6], njëlloj sikundër dëshmitari, si dhe të mbajë përgjegjësi penale në rastin kur provohet se nuk thotë të vërtetën.[7] Kjo është një zgjedhje e drejtë e ligjvënësit, sepse personave të implikuar prej deklarimeve të tij u lind e drejta të kërkojnë të ballafaqohen me të dhe të sigurohen se ai do të përgjigjet me vërtetësi, kundrejt një sanksioni penal në rast se nuk thotë të vërtetën. Pra, detyrimi i bashkëpunëtorit të drejtësisë për të thënë të vërtetën është edhe mishërim i së drejtës së mbrojtjes së personave që ai u atribuon bashkëfajësi ose fajësi në kryerjen e faktit penal.

       

      1. Bashkëpunëtori i drejtësisë pyetet, para së gjithash, për fakte në ngarkim të personave të hetuar në të njëjtin procedim si bashkëpunëtorë të tij; në këtë rast ligjvënësi përdor termin “i bashkëpandehur në të njëjtin procedim”.[8] Por, ai mund të pyetet edhe mbi fakte për të cilat ka dijeni, por nuk është i përfshirë në kryerjen e tyre, pasi ato janë kryer nga persona të tjerë. Këto fakte mund të lidhen me faktet e procedimit ku ai ka fituar statusin e bashkëpunëtorit dhe, në këtë rast, ai quhet “i pandehur në një procedim të lidhur”.[9] Por, mund të ndodhë që bashkëpunëtori i drejtësisë të ketë dijeni për fakte që nuk kanë asnjë lidhje me procedimin ku ai ka fituar këtë status: në këtë rast, pozita e tij nuk ndryshon nga ajo e dëshmitarit, ndaj do të thirret të dëshmojë për to, jo më si i pandehur, por në cilësinë e një dëshmitari të zakonshëm.[10]

       

      1. Kodi nuk vendos ndonjë rregull të posaçëm për vlerësimin e dëshmisë së dëshmitarit të zakonshëm. Mjafton të vlerësohet besueshmëria e burimit dhe gjykata të krijojë bindje për vërtetësinë e fakteve që ai dëshmon, pas shqyrtimit të provave në tërësi. Në rastin e thënieve të bashkëpunëtorit të drejtësisë, ligjvënësi i shmanget këtij rregulli dhe vendos kritere vlerësimi: kërkon që ato të vlerësohen sikundër vlerësohen thëniet e bashkëtëpandehurit për të njëjtën vepër ose të pandehurit në një procedim të lidhur, ndaj referon tek paragrafi 3 i nenit 152 të Kodit. Pra, kërkohet që thëniet e bashkëpunëtorit të drejtësisë të vlerësohen në lidhje “me provat e tjera që konfirmojnë vërtetësinë e tyre.” Pavarësisht nga fakti se i pandehuri ka nënshkruar marrëveshjen e bashkëpunimit, ai vazhdon të jetë i pandehur për kryerjen e një krimi, mund t’i jetë kufizuar liria nga masa sigurimi apo mund të dënohet, dhe si rrjedhojë mbetet personi më i interesuar lidhur me rezultatet e procedimit. Kështu që i pandehuri, si rregull, mund të ketë interes të fshehë të vërtetën për të përfituar në favor të tij. Kjo është arsyeja që ligjvënësi kërkon mbështetje të thënieve të tij nga “prova të tjera”, që të konfirmojnë vërtetësinë e tyre.

       

      1. Rregulli që vendos paragrafi 3 i nenit 152 të KPP për vlerësimin e thënieve të bashkëpunëtorit të drejtësisë nuk përbën shmangie nga parimi i bindjes së brendshme në çmuarjen e provave. Nuk mjafton që dëshmia e tij të mbështetet nga prova të tjera dhe kështu të pranohet si e vërtetë. Ajo duhet të shqyrtohet fillimisht më vete, në të gjitha elementet e saj. Mandej, duhet të vlerësohet së bashku me provat e tjera, për të çmuar nëse dëshmia e bashkëpunëtorit të çon drejt të njëjtit rezultat provues.

       

      1. Kodi kërkon që dëshmia e bashkëpunëtorit të mbështetet nga “prova të tjera”, por para së gjithash rëndësi ka vlerësimi “i brendshëm” i saj, në këndvështrimin e besueshmërisë të bashkëpunëtorit, saktësisë, qëndrueshmërisë dhe spontanitetit të dëshmisë, duke çmuar edhe rrethanat e vendimit të tij për të bashkëpunuar me drejtësinë.[11] Në vijim, është e nevojshme të verifikohet mbështetja nga prova të tjera të jashtme, objektive, të pavarura nga thëniet e bashkëpunëtorit të drejtësisë. Përfundimet e nxjerra me arsyetim mund të japin rezultate të gabuara, prandaj kërkohet mbështetje nga elemente konkrete fakti. Për shembull, për të mbështetur pohimin e të pandehurit se aksh krim me armë zjarri e ka kryer ai, nuk mjafton fakti se në këqyrjen e vendngjarjes janë fiksuar gëzhoja arme; bashkëpunëtori duhet të tregojë ku gjendet arma e krimit dhe lidhja e armës me vendngjarjen duhet të mbështetet nga ekspertimi balistik përkatës. Thëniet e bashkëpunëtorit mund të mbështeten së jashtmi edhe nga thëniet e dëshmitarëve ose të bashkëtëpandehurve, por kur ato janë të pavarura nga thëniet e tij, pra, kur përjashtohet mundësia e një marrëveshjeje paraprake për të rregulluar përmbajtjen e deklarimit ose të dëshmisë.

       

      [1]Neni 156 paragrafi 1, shkronja b) i KPP.

      [2]Neni 34/a, paragrafi 1, shkronja c).

      [3]Neni 32 paragrafi 1 i Kushtetutës.

      [4]I pandehuri përgjigjet penalisht në rast se deklaron fakte fajësuese në ngarkim të një personi, duke e ditur që është i pafajshëm, neni 120 i KP, shpifja ose kur pohon kryerjen e një krimi që nuk ka ndodhur, neni 305 i KP, kallëzimi i rremë.

      [5]Ligji Nr. 10173, datë 22.10.2009 “Për mbrojtjen e dëshmitarëve dhe bashkëpunëtorëve të drejtësisë”, i ndryshuar me ligjet Nr. 10461/2011 dhe Nr.32/2017.

      [6]Neni 360 paragrafi 3 i KPP.

      [7]Nenet 305/a dhe neni 306 të KP. Jemi të mendimit se ky ndryshim i regjimit të pyetjes së bashkëpunëtorit të drejtësisë do të jetë më efektiv, në qoftë se ligjvënësi do të parashikojë në Kodin Penal një figurë të veçantë krimi, që të penalizojë posaçërisht deklarimet dhe dëshminë e rreme të bashkëpunëtorit të drejtësisë, me sanksion më të rëndë nga ai që parashikon ligji për dëshmitarin e zakonshëm.

      [8]Neni 152 paragrafi 3 i KPP.

      [9]Neni 306 paragrafi 2, në lidhje me nenin 79 të KPP.

      [10]Nenet 153 e vijues të KPP.

      [11]I njëjti rregull zbatohet edhe në doktrinën dhe praktikën gjyqësore italiane, prej nga është huazuar ky institut; shih Tonini P., Manuale di procedura penale, Ottava edizione, Giuffrè editore, 2007, faqe 271-272; shih edhe Cavalli G. La chiamata in correità, fatto & diritto, collana diretta da Paolo Cendon, Giuffrè editore, 2006, faqe 108-124.

      1. Sistemi ynë i procedurës penale, prej vitesh, po përballet me dukurinë e bashkëpunimit me drejtësinë dhe me problemet e përdorimit në proces të provës që buron nga dëshmia e tyre. Shpeshherë mbrojtja ka paraqitur kundërshtime përsa i takon besueshmërisë së burimit, vërtetësisë së thënieve dhe pamundësisë së realizimit të së drejtës së ballafaqimit, pasi bashkëpunëtori i drejtësisë nuk detyrohej nga ligji të përgjigjej me vërtetësi dhe nuk mbante përgjegjësi ligjore në rast se gënjente ose nuk pranonte të përgjigjej.[1] Ligjvënësi gjykoi se përafrimi i rregullave për pyetjen e bashkëpunëtorit të drejtësisë me ato të vendeve të sistemit të common law (Anglia, SHBA, etj.), do ta bëjë procesin tonë penal më të drejtë e më të ndershëm dhe do të ndikojë në rritjen e cilësisë së kontributit të bashkëpunëtorëve në administrimin e drejtësisë penale.

       

      [1]Shih vendimin e kolegjit penal të Gjykatës së Lartë: Nr.00-2014-1935 i Vendimit (175), datë 16.07.2014 (KPGJL), Berisha, etj.; shih, edhe vendimin e Gjykatës së Shkallës së Parë për Krime të Rënda: vendim Nr.81, datë 18.09.2017 (GJSHPKR), Tafilaj, etj.

    • Asnjë koment

  • Vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut 

    1. Në vështrim të nenit 6.3, shkronja d), GJEDNJ-ja ka adoptuar një nocion të gjerë dhe jo teknik për dëshmitarin, që përfshin përveç dëshmitarit në kuptimin e ngushtë, edhe bashkëtëpandehurin, të pandehurin në një procedim të lidhur, viktimën, palët civile, ekspertët dhe figura të ngjashme. Pra, termi dëshmitar nënkupton çdo person, që jep para organit procedues deklarime, të cilat mund të përdoren nga gjyqtari për dhënien e vendimit (shih Mika k. Suedisë, § 36, Lucà k. Italisë, § 41). 
    1. Deklarimet e bashkëpunëtorit të drejtësisë, të dhëna në fazën e hetimeve paraprake, janë plotësisht të përdorshme dhe mund të përfshihen në fashikullin e gjykimit, kur respektohet procedura që parashikon ligji dhe garantohet e drejta e mbrojtjes (Bosti k. Italisë, §§ 43-44).
  • Asnjë koment
    1. Kodi i Procedurës Penale: nenet 37/a, 37/b, 133.5, 152.3, 360.3, 361/b, 370;
    2. Kodi Penal: nenet 120, 305, 305/a, 306;
    3. Ligji Nr.10173, datë 22.10.2009“Për mbrojtjen e dëshmitarëve dhe bashkëpunëtorëve të drejtësisë”, i ndryshuar me ligjet Nr. 10461/2011 dhe Nr.32/2017.
  • Asnjë koment

  • Vendime të Gjykatës së Lartë 

    1. Nr.00-2014-1935 i Vendimit (175), datë 16.07.2014 (KPGJL), Berisha, etj.

     

    Vendime të gjykatës së shkallës së parë për krimet e rënda 

    1. Vendim Nr.81, datë 18.09.2017 (GJSHPKR), Tafilaj, etj.

     

    Vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut 

    1. Mika kundër Suedisë, Aplikimino31243/06, vendim i datës 27 janar 2009 për pranueshmërinë e kërkesës; https://hudoc.echr.coe.int/eng#{"itemid":["001-91333"]} (vizita e fundit 16.1.2018); 
    1. Lucà kundër Italisë, Aplikimi no 33354/96, vendim i datës 27 shkurt 2001; http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-100335 (vizita e fundit 16.1.2018); 
    1. Maurizio Bosti kundër Italisë, Aplikimi no43952/09, vendim i datës 13nëntor 2014 për pranueshmërinë e kërkesës; http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-148722 (vizita e fundit 16.1.2018);

     

    Vendime të Gjykatës së Kasacionit (Itali) 

    1. Seksioni I Penal, vendim nr.9723, datë 29.7.1999;
    2. Seksioni VI Penal, vendim nr.35034, datë 29.9.2005;
    3. Seksioni VI Penal, vendim nr.2900, datë 22.1.2014;
    4. Seksioni V Penal, vendim nr.50589, datë 13.12.2013;
    5. Seksioni II Penal, vendim nr.39241, datë 5.11.2010;
    6. Seksioni VI Penal, vendim nr.46483, datë 21.11.2013.
    1. Giacomo Cavalli, La chiamata in correità, fatto & diritto, collana diretta da Paolo Cendon, Giuffrè editore, 2006, faqe 108-124.
    2. Paolo Tonini, La prova penale, 4a edizione, CEDAM, 2000, faqe 137-170.
    3. Paolo Tonini, Manuale di procedura penale, 8a edizione, Giuffrè Editore, 2007, faqe 260-272.
    4. Pierluigi di Stefano, etj. (a cura di), Codice di Procedura Penale, annotato con la giurisprudenza, XXIII edizione, Simone, 2015, faqe 428-430.
    5. Roberto E. Costoris (a cura di), Manuale di procedura penale europea, Terza edizione, Giuffrè editore, 2017, faqe 136, 146-147.
  • Asnjë koment
Henrik Ligori
Idlir Peçi