Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Ligjvënësi realizon me nenin 140 qëllimin për të ndërthurur së bashku ndërveprimin nga njëra anë të dispozitave të KDPM dhe nga ana tjetër, daljen nga zbatimi të dispozitave ekzistuese. Këto të fundit, pas datës 1 janar 2018 pushojnë së vepruari për të gjitha çështjet pavarësisht nëse janë në fazën e hetimit, të gjykimit ose të ekzekutimit të tyre.

     

    2. Qëllimi i nenit 140 është që në përputhje me nenin 10 të KDPM bën të qartë se fuqia prapavepruese e dispozitave shtrihet vetëm nëse përmirëson kushtet dhe pozitën e të miturit dhe është në interesin më të lartë të të miturit. Njëherazi, neni qartëson mënyrën progresive të fillimit të efekteve ligjore vetëm për një grup dispozitash që kanë të bëjnë me krijimin e institucioneve ose ofrimin e shërbimeve të caktuara dhe të specializuara. Kjo mënyrë parashikimi ligjor bëhet me qëllim që ligjvenësi të lërë kohën dhe hapësirën e duhur në dispozicion të krijimit dhe ngritjes së këtyre institucioneve nga ana e pushtetit ekzekutiv dhe/ose legjislativ. Gjithashtu, neni përcakton detyrimin e institucioneve të listuara për të krijuar kushtet, që brenda gjashtë muajve, të bëjnë përshtatjen e mjediseve për të punuar me të miturit dhe të krijojnë kushtet për aftësimin e burimeve njerëzore përmes përgatijes së listës dhe trajnimit të tyre.
  • Objekti
    3. Neni 140 i KDPM përcakton në mënyrë të qartë dhe të kuptueshme se data e fillimit të zbatimit të dispozitave të këtij Kodi është data 1 janar 2018 edhe për çështjet që janë në fazën e hetimit, gjykimit ose ekzekutimit.

     

    4. Në paragrafin e dytë përcaktohet fuqia prapavepruese e dispozitave të KDPM. Ky rast përjashtimor është kushtëzuar vetëm me përmirësimin e kushteve dhe të pozitës së të miturit dhe lidhur ngushtë me interesin e lartë të fëmijës, e parë kjo si një nga parimet bazë të këtij Kodi. Ndërsa paragrafi i tretë i këtij neni përcakton në mënyrë të qartë se dispozitat e këtij Kodi që lidhen me krijimin e instucioneve ose ofrimin e shërbimeve, fillojnë efektin në mënyrë progresive sipas parashikimeve të këtij neni.
  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës
    5. Neni 140 përcakton afatin e hyrjes në fuqi të dispozitave duke e ndarë këtë në ‘tre segmente’. Segmenti i parë përfshin periudhën brenda gjashtë muajve nga miratimi i ligjit dhe brenda kësaj periudhe duhet të përshtatet infrastuktura ekzistuese për të siguruar mjediset e përshtatshme për pyetjen e të miturve që përfshihen në procesin e drejtësisë penale, si dhe përzgjidhen dhe përgatiten burimet njerëzore që do të përfshihen si profesionistë në këtë proces. Segmenti i dytë përfshin periudhën deri në datën 1 janar 2018, kohë gjatë së cilës vijon të ushtrojë efektet legjislacioni ekzistues. Segmenti i tretë përfshin periudhën deri në 1 janar 2019 kur parashikohet të fillojë zbatimi i plotë i KDPM, çka përfshin një grup dispozitash të lidhura me ngritjen e instituconeve të reja që do të menaxhojnë programin e vendosjes së të miturve nën kujdes, vendosjen nën mbikqyrje, e të tjera.

     

    6. Lidhur me kuptimin e shprehjes “për çështjet që janë në fazën e hetimit, gjykimit ose ekzekutimit” përdorur në paragrafin e parë të nenit 140 të KDPM, legjislatori lidh momentin procedural në të cilin ndodhen çështjet me fillimin e zbatimit të dispozitave të KDPM. Pra, KDPM shtrin efektin e zbatimit për të gjitha çështjet që përfshijnë të miturit sipas parashikimeve të nenit 4 të këtij Kodi dhe për çështjet që ndodhen në fazën e hetimit, gjykimit ose ekzekutimit pavarësisht kohës së kryerjes apo regjistrimit të veprës penale sipas rregullimeve të KPP.

     

    7. "Efekti prapaveprues" i dispozitave të këtij Kodi do të zbatohet vetëm nëse plotësohet kushti që nga zbatimi i efektit prapaveprues përmirësohet pozita e të miturit dhe është në interesin më të lartë të të miturit. Kjo nënvizohet në paragrafin 2 të nenit 140 dhe parashikohet si përjashtim nga zbatimi i paragrafit 1. Pra, këtu sanksionohet që fuqia prapavepruese e KDPM zbatohet e kushtëzuar. Parimi i përgjithshëm është që çdo ligj shtrin efektet për çështjet që lindin pas hyrjes së tij në fuqi. Teoria e së drejtës pranon se fuqia prapavepruese zbatohet si përjashtim, për shembull, në ligjet penale favorizuese, në ligjet që ndërhyjnë për të rregulluar situata të paligjshme të krijuara më parë, në ligjet që interpretojnë anët e errëta ose të paqarta të një ligji të mëparshëm dhe në ndonjë rast tjetër ku paraqitet domosdoshmëria për të shmangur pasoja të rënda, negative ose të pandreqshme. Ky trajtim gjendet edhe në Vendimin nr. 9, datë 26.02.2007 të Gjykatës Kushtetuese. Parimi i fuqisë prapavepruese, është parë lidhur ngushtë me nenin 29 paragrafi 3 të Kushtetutës dhe parimet e përgjithshme të këtij Kodi (neni 10 i KDPM) sipas të cilave fuqia prapavepruese e zbatimit të dispozitave të shtrihet vetëm nëse kjo përmirëson kushtet dhe pozitën e të pandehurit dhe është në interesin më të lartë të fëmijës.

     

    8. Lidhur me shprehjen "Interesi më i lartë i fëmijës" i parashkiuar në paragrafin 2 të nenit 140, mund të thuhet se kjo është në harmoni me nenin 10 të KDPM dhe paragrafin 9 të nenit 3 të KDPM ku përcaktohet edhe koncepti “Interesi më i lartë i fëmijës” që nënkupton të drejtën e fëmijës për të pasur një zhvillim të shëndetshëm fizik, mendor, moral, shpirtëror, social, si dhe për të gëzuar një jetë familjare e sociale të përshtatshme për fëmijën. Interesi më i lartë i fëmijës është një nga parimet që buron nga neni 3 i Konventës së OKB, “Mbi të Drejtat e Fëmijës”, e ratifikuar nga vendi ynë. Neni 3 i kësaj konvente parashikon detyrimin që interesi më i lartë i fëmijës të jetë konsiderata mbizotëruese. Gjykata në rastin e gjykimit të një çështje penale të drejtësisë me të mitur gjatë periudhës deri më 1 janar 2018 do të vendosë nëse do të zbatohet KDPM apo legjislacioni ekzistues, pasi të analizojë kushtet dhe pozitën e të miturit duke pasur si kërkesë primare analizimin e interesit më të lartë të fëmijës. Nëse nga analiza rezulton se pozita e të miturit është më e mbrojtur me KDPM, atëherë do të zbatohet ky Kod. Interesi i të miturit do të konsiderohet "më i mbrojtur", për shembull, në rastet kur nga dispozitat e KDPM, për rastin konkret, parashikohen alternativa të ndryshme nga dënimi me burgim. Është evidente se KDPM priret nga parimi që dënimi me burg të jetë alternativa e fundit dhe të përdoren mekanizma të tjerë për shmangien e tij, të cilët legjsilacioni ekzistues nuk i ka të njohur dhe të rregulluar kaq specifikisht.

     

    9. Paragrafi 3 i nenit 140 evidenton dy situatave juridike me karakter organizativ. Së pari, ngritjen e instituconeve të reja të parashikuara nga KDPM dhe, së dyti, vënien në funksionim të shërbimeve të reja të cilat ofrohen si nga institucionet ekzistuese, ashtu edhe nga strukturat e reja që priten për qëllim të zbatimit të KDPM. Shprehja e përdorur prej ligjvënësit në paragrafin 3 të këtij neni  “fillojnë efektin në mënyrë progresive sipas parashikimeve të këtij neni” synon që dispozitat e këtij Kodi të cilat kanë të bëjnë me krijimin e institucioneve ose ofrimin e shërbimeve të caktuara dhe të specializuara të cilat listohen në nenin 140, të fillojnë të kenë efekt në zbatimin e tyre në mënyrë progresive. Kështu, është parashikuar që brenda gjashtë muajve nga hyrja në fuqi, pra brenda datës 1 korrik 2018, të bëhet përshtatja dhe pajisja e mjediseve për marrjen në pyetje të të miturve. Brenda datës 1 korrik 2018, duhet të përgatiten listat e personave që do të specializohen në çështjet e drejtësisë për të miturit dhe miratohen programet e trajnimit dhe organizimi i trajnimeve. Brenda datës 1 janar 2019 fillojnë të zbatohen dhe hyjnë në fuqi dispozitat që lidhen me veprimtarinë e institucioneve dhe autoriteteve kompetente që kryejnë funksione lidhur me: [a] vendosjen e të miturit në mbikëqyrje, sipas parashikimeve të nenit 83 të KDPM; [b] vendosjen e të miturit në një shërbim të specializuar sipas parashikimeve të nenit 84 të KDPM; [c] vendosjen e të miturit nën kujdes sipas nenit 69 të KDPM dhe që [ç] kujdesen për përmbushjen e detyrimeve nga të miturit, sipas nenit 102 paragrafi 3 të KDPM; [d] rastet e kufizimit të lirisë, sipas nenit 98 të KDPM; [e] ripërtëritjen e personave me aftësi të kufizuara, sipas parashikimeve të nenit 119 të KDPM; [f] krijimin e Qendrës së Parandalimit të Krimeve të të Miturve dhe të Rinjve, sipas nenit 133 paragrafi 4 i KDPM.

     

    10. Detyrimi i organeve kompetente për respektimin e afateve të lartëpërmendura në paragrafët katër, pesë dhe gjashtë të këtij neni shprehen qartë dhe prerë në përcaktimin e afateve dhe ndarjen e detyrimeve për ngritjen e këtyre strukturave sipas institucioneve përkatëse. Në paragrafin 4 të nenit 140 renditen detyrimet e Ministrisë së Drejtësisë dhe të Ministrisë përgjegjëse për rendin. Këto institucione nevojitet që brenda 6 muajve nga hyrja e KDPM të përshtasin mjediset ekzistuese për pyetjen e të miturit, me teknikën e nevojshme, të kërkuar nga KDPM për transformimin e figurës ose të zërit, me qëllim që të sigurohet jeta dhe shëndeti i të miturit, të respektohet jeta e tij private, të ruhet identiteti, të sigurohet distanca e duhur nga i akuzuari në rastet e dëshmitarëve dhe viktimave, të sigurohet pyetja në mjedise të përshtatshme sipas moshës dhe cilësive individuale të të miturit, me qëllim që të shmanget frikësimi i tij, apo intimidimi nga procesi penal dhe pjesëmarrësit në të si dhe përshtatja e arsyeshme proceduriale dhe fizike.

     

    11. Paragrafi 5 i nenit 140 lidhet me ngritjen e kapaciteteve njerëzore të profesionistëve që do të merren me procesin e drejtësisë penale për të mitur, ku përfshihen juristët, psikologët, punonjësit socialë, ekspertët e mjekësisë ligjore dhe të shëndetit mendor, punonjësit e policisë së shtetit, gjyqtarët, prokurorët, oficerët e policisë gjyqësore, punonjësit e Njësisë për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijëve, punonjësit e Shërbimit të Provës, punonjësit e institucioneve të heqjes apo kufizimit të lirisë, e të tjera. Afati 6 mujor lidhet nga njëra anë, me përzgjedhjen dhe përgatitjen e listave me emrat e këtyre profesionistëve, por nga ana tjetër, edhe me kryerjen e procesit të vlerësimit të nevojave për trajnim, përgatitjen dhe miratimin e programeve trajnuese, si dhe organizimin e sesioneve trajnuese, të cilat do të kenë një kohëzgjatje sipas nevojave të parashikuara për çdo grupim profesionistësh. Legjislatori ka çmuar se afati 6 mujor është i mjaftueshëm për të realizuar një program të plotë trajnimi i cili të ketë natyrë vazhduese.

     

    12. Paragrafi 6 i nenit 140 ka një listim të grupuar sipas dispozitave të cilave iu referohet për të evidentuar që afati maksimal i zbatimit të KDPM është data 1 janar 2019. Afati që lidhet me ngritjen e institucioneve që rezultojnë të reja në praktikën ligjore shqiptare dhe ofrimin e shërbimeve të reja, parashikohet në paragrafin 6 të nenit 140. Të tilla janë vendosja e të miturit në mbikëqyrje, vendosja e të miturit nën kujdes, kujdesi për të ndjekur përmbushjen e detyrimeve nga të miturit, si dhe shërbimet që garantojnë sportin dhe ripërtëritjen e personave me aftësi të kufizuara. Paragrafi 6 i referohet në mënyrë të specifikuar edhe krijimit të Qendrës së Parandalimit të Krimeve të të Miturve dhe të Rinjve, e cila kërkon një vlerësim e vëmendje të veçantë si nga pikëpamja e burimeve njerëzore dhe atyre financiare.
  • Konteksti historik
    13. Në dokumentin “Reforma në drejtësi me qasje drejt drejtësisë miqësore për fëmijët” theksohet se: “Rekomandimet e parashtruara nga UNICEF Shqipëri në drejtim të çështjeve që adreson Reforma në Drejtësi kanë si bosht qasjen e një “drejtësie miqësore për fëmijët”. Mangësitë dhe pengesat në sistemin tonë aktual të drejtësisë për të mitur kanë qenë çështje që janë trajtuar dhe në Progres Raporti vjetor për Shqipërinë (2014) të Komisionit Europian. Konkretisht në raport adresohen problematika të tilla si: mungesa e dhomave të veçanta për fëmijët nën 14 vjeç në rajonet e policisë; tarifat për shërbimin gjyqësor të cilat mbeten një pengesë për aksesin në drejtësi; ofrimi i pjesës më të madhe të shërbimeve ligjore për grupet vulnerabël (përfshirë edhe fëmijët) nga OJF nëpërmjet mbështetjes financiare të donatorëve të ndryshëm gjë që as nuk mbulon tërësisht nevojat e të miturve dhe as nuk siguron qëndrueshmëri; mungesën e prezencës së psikologut gjatë pyetjeve të fëmijëve në fundjavë ose pushimeve zyrtare; mbajtjen e fëmijëve në paraburgim më shumë sesa parashikohen në Kodin e Procedurës Penale për vepra penale jo të rënda; keqtrajtim të fëmijëve në institucionet e vuajtjes së dënimit dhe, natyrisht mungesën e koordinimit ndërmjet institucioneve të drejtësisë dhe sistemit të mbrojtjes për fëmijët që dalin nga sistemi i drejtësisë, dhe që kanë nevojë për ri-integrim në shoqëri për të ulur përqindjen e recidivizmit.

     

    14. Përsa u përket elementeve që kanë të bëjnë me procedurën hetimore dhe gjyqësore konstatojmë si imediate që procesi i marrjes në pyetje të fëmijës të bëhet në mënyrë të përshtatshme dhe ambiente të përshtatshme për fëmijët.

     

    15. Gjithashtu procedurat duhet të kufizojnë numrin e herëve që një fëmijë mund të merret në pyetje dhe të parandalojnë konfrontimin me të akuzuarin para, gjatë dhe pas dëshmisë; të kufizojnë numrin e personave të autorizuar të marrin në pyetje fëmijën; të lejojë për regjistrim audio-vizual të intervistës; të lejojë për një ndryshim në rendin e dëshmisë; dhe të lejojë për përdorimin e masave të tjera për të lehtësuar dëshminë e fëmijës në mjedisin më të mirë të mundshëm për fëmijën. Përsa i përket ndihmës juridike, është e nevojshme të rishikohet dhe të zgjerohet numri i rasteve të cilat ajo trajton. Mungesa e kësaj ndihme për fëmijët përbën një pengesë në aksesin në drejtësi. Deri më tani rastet e fëmijëve të dhunuar, janë mbuluar kryesisht nga OJF-të me mbështetjen financiare të donatorëve të ndryshëm edhe pse legjislacioni parashikon që mbështetja të ofrohet nga autoritetet shtetërore përgjegjëse.

     

    16. Gjithshtu në këtë dokument nënvizohet, Direktiva 2012/29 e Këshillit Europian që lidhte me përcaktimin e standardeve minimale për mbrojtjen e viktimave të dhunës ku i jepet vend me rëndësi faktit se në një proces penal, të gjithë profesionistët që përfshihen duhet të jenë të mirëtrajnuar dhe të specializuar. Të gjitha këto çështje janë adresuar në KDPM.

     

    17. Raporti i Implementimit të Planit të Veprimit për Fëmijë 2012- 2015[1], parashikon: "Zhvillimi i kapaciteteve të të gjithë profesionistët që punojnë me fëmijët në kontakt me sistemin e drejtësisë, për të promovuar, respektuar dhe përmbushur të drejtat e fëmijëve. Me qëllim përmirësimin e llogaridhënies në sistemin e drejtësisë, të përmirësohen mekanizmat e ankimit të fëmijëve, të hartohen standarde dhe procedura efektive të monitorimit dhe vlerësimit, të pëmirësohet mbledhja dhe raportimi i të dhënave me fokus fëmijët në sistemin e drejtësisë. Forcimi i institucioneve të të drejtave të njeriut për të monitoruar e raportuar mbi situatën e fëmijëve në sistemin e drejtësisë. Kjo duhet të shoqërohet me krijimin e mekanizmave të përfshirjes së fëmijëve dhe ndërgjegjësimit të komunitetit të gjerë për përdorimin e strategjive apo instrumentave kombëtarë dhe ndërkombëtarë. Të sigurohet e drejta e fëmijës për t'u dëgjuar në çdo çështje gjyqësore, në një mënyrë të përshtatshme me moshën dhe miqësore për fëmijën, duke përfshirë çështjet civile dhe penale, si dhe në proçedurat administrative që ndikojnë mbi fëmijët në përputhje me moshën dhe pjekurinë e fëmijës."

     

    [1] http://femijet.gov.al/al/wp-content/uploads/T%C3%8B-VEPRIMIT-P%C3%8BR-F%C3%8BMIJ%C3%8B-2012-2015.pdf

  • Legjislacioni ndërkombëtar
    18. Konventa e OKB për të Drejtat e Fëmijës (20 nëntor 1989): në kontekstin e nenit 140 të KDPM nënvizojmë nga kjo konventë nenin 3 paragrafi 1, nenin 12 paragrafi 1 dhe 2, nenin 15 paragrafi 2, nenin 40 paragrafi 2 dhe paragrafi 4. Neni 3 paragrafi 1 e Konventës përcakton se në të gjitha vendimet që kanë të bëjnë me fëmijën, të marra qoftë nga institucione publike ose private të përkrahjes shoqërore, nga gjykatat, autoritetet administrative apo organet legjislative, interesi më i lartë i fëmijës duhet të jetë konsiderata mbizotëruese. 

    19. Udhëzimet e OKB për Parandalimin e Kriminalitetit Fëminor (Udhëzimet e Riadit).[1] 

    20. Rregullat Standarte Minimale për Administrimin e Drejtësisë për të Rinj (Rregullat e Pekinit)[2]. 

    21. Rregullat e Kombeve të Bashkuara për mbrojtjen e të rinjve të cilëve u është hequr liria (Rregullat e Havanës 1990).[3] 

    22. Rregullat Standard Minimum të Kombeve të Bashkuara lidhur me Non-custodial Measures (Rregullat e Tokios) (1990)[4].

     

    [1] http://www.un.org/documents/ga/res/45/a45r112.htm

    [2] http://www.ohchr.org/Documents/ProfessionalInterest/beijingrules.pdf

    [3] https://www.unodc.org/pdf/criminal_justice/United_Nations_Rules_for_the_Protection_of_Juveniles_Deprived_of_their_Liberty.pdf

    [4] http://www.ohchr.org/Documents/ProfessionalInterest/tokyorules.pdf

• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  Raporte opinione, rekomandime dhe deklarata 

  23. "Justice in Matters involving Child Victims and Witnesses of Crime" UNICEF Commentary of the United Nations Model Law parashikon dias përvoja pozitive me interes në cështjet e drejtësisë penale për të miturit. 

  24. ECOSOC Resolution 2005/20 Guidelines on Justice in Matters involving Child Victims and Witnesses of Crime[1] parashikon, veçanërisht në paragrafët 32 dhe 33 masat konkrete që duhet të merren nga autoritete të tilla që lidhen me profesionalizmin dhe trajnimin, sigurinë e të miturit, etj.

   

  [1] http://www.un.org/en/ecosoc/docs/2005/resolution%202005-20.pdf

• Materiale legjislative
  25. Analizë e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri, Qershor 2015, hartuar nga Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë[1].
  26. Raport date 28.03.2017 për projektligjin “Kodi i Drejtesise Penale per te mitur ne Republiken e Shqiperise”[2].
  27. Vendimi i Kuvendit Nr.97/2016 paketa e 27 projektligjeve.[3]
  28. Procesverbal datë 27-28 mars i Komisionit për Çështjet Ligjore, për shqyrtimin dhe miratimin e projektligjit “Kodi i Drejtesise Penale për të mitur në Republiken e Shqiperise”[4]

   

  [1] http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/dokumenti_shqip_0.pdf,

  [2] http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/relacioni-1.pdf ,

  [3] http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/relacioni-1.pdf ,

  [4] “http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/procesverbal_date_24.06.2016_0.pdf

• Dispozita të lidhura
  29. Kushtetuta: Neni 27 paragrafi 2, shkronja “ç”, neni 29, neni 54 paragrafi 1, paragrafi 3 dhe paragrafi 4, neni 30, neni 31.
  30. Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë neni 12, neni 41, neni 52, neni 46.
  31. Kodi i Procedurës Penale i Republikës së Shqipërisë neni 290, neni 35, neni 49, neni 42, neni 229, neni 230, neni 13 dhe 81, neni 340, neni 361, neni 103, neni 410.
• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia
  Asnjë koment
• Arkiva
  Asnjë koment