Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi

    1. Qëllimi i nenit 34 të KDPM është që të garantojë të drejtën për tu informuar të të miturit viktimë e veprës penale, përmes zbatimit nga organi kompetent të rregullave të veçanta që duhet të ndiqen gjatë gjithë procesit ku përfshihet i mituri viktimë. Ky qëllim shprehet qartë qysh në titullin e nenit 34 të KDPM ndërsa përmbajtja e nenit qartëson procedurën dhe rregullat e veçanta që duhet të ndiqen nga organi kompetent në lidhje me informimin e të miturit viktimë.

    2. Qëllimi i këtij neni është të garantojë mbrojtjen e të miturit dhe mbrojtjen efektive të interesit më të lartë të të miturit, të mbrojë të drejtat e të miturit në rastet kur është dëshmitar dhe viktimë e veprës penale, të parandalojë riviktimizimin dhe viktimizimin e dytë të të miturit, i cili më parë ka qenë viktimë e një vepre penale.

    3. Është qëllim i këtij neni që përmes rregullave të vendosura në të, të synohet gjithashtu mbrojtja e parimeve të rendit publik në procesin e administrimit të drejtësisë penale për të mitur, rritja e përgjegjshmërisë dhe profesionalizmit të organeve kompetente në administrimin e çështjeve të drejtësisë penale për të mitur dhe konkretisht në çështje që lidhen me informimin e të miturit viktimë.

    4. Qëllimi i këtij neni është mbrojtja e interesit më të lartë të të miturit, duke përcaktuar rregulla standarte që duhet të ndiqen nga organi kompetent në lidhje me të drejtën e të miturit viktimë për t’u informuar, të cilat janë në përputhje me Kushtetutën, Konventën e Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB) për të Drejtat e Fëmijëve dhe standardet e normat e tjera ndërkombëtare që kanë për qëllim mbrojtjen e të miturit dhe mbrojtjen efektive të interesit më të lartë të të miturit.[1]

     

    [1] Shih neni 3 pika 1 e Konventes të Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtat e Fëmijëve, 20 nëntor 1989, percakton se në të gjitha vendimet që kanë të bëjnë me fëmijën, të marra qoftë nga institucione publike ose private të përkrahjes shoqërore, nga gjykatat, autoritetet administrative apo organet legjislative, interesi më i lartë i fëmijës duhet të jetë konsiderata mbizotëruese.

  • Objekti

    5. Në paragrafin e parë parashikohet si detyrim se kush merr pjesë në veprimet procedurale, në të cilat i mituri është viktimë. Të tillë janë përfaqësuesi ligjor, mbrojtësi dhe psikologu, si dhe, sipas rastit, nëse është e mundshme, edhe personi i besuar i të miturit[1]. Kjo listë personash synon të parandalojë rrezikun e riviktimizimit dhe viktimizimit të dytë të të miturit viktimë, çka është edhe një nga qëllimet e këtij Kodi sipas nenit 2 të tij. Në paragrafët e tjerë, fokusi është në organin kompetent që ka detyrimin ligjor për të bërë informimin dhe në përmbajtjen e detyrueshme të këtij informacioni. Kështu, parashikimi ligjor i këtij neni garanton veç të tjerash standardin procedural që i mituri viktimë duhet të informohet menjëherë dhe gjatë gjithë procesit hap pas hapi për të drejtat që ai ka.

    6. Në funksion të qëllimit të respektimit të interesit më të lartë të fëmijës legjislatori, nga pikëpamja e strukturës së normës, ka bërë ndarjen në pika të veçanta të çështjeve mbi të cilat duhet të informohet detyrimisht i mituri viktimë, përfaqësuesi i tij ligjor ose procedural dhe mbrojtësi, menjëherë dhe gjatë gjithë procesit. Këto duhet të jenë në vëmendje të autoriteteve kompetente sipas KDPM.

    7. Në pikën 3 të nenit 34 të KDPM përcaktohet rregulli që duhet të ndiqet nëse informimi nuk i është bërë drejtpërdrejt të miturit nga organi kompetent duke ia deleguar këtë detyrim për informim që të përmbushet, sipas rastit, nga përfaqësuesi ligjor, përfaqësuesi procedural ose mbrojtësi i të miturit.

    8. Në pikën 4 të nenit 34 të KDPM përcaktohen të drejtat që ka në çdo fazë të procesit përfaqësuesi ligjor i një dëshmitari/viktime të mitur.

    9. Në pikën 5 të nenit 34 të KDPM parashikohet që nëse është e domosdoshme për interesin më të lartë të të miturit gjyqtari gjatë gjykimit dhe prokurori në fazën e hetimeve mund të ndalojnë marrjen pjesë në veprimet procedurale përfaqësuesin ligjor të një dëshmitari/viktime të mitur.

     

    [1] Për më shumë lidhur me personin e besuar dhe standarded ndërkombëtare shih pjesën C të komentit të këtij neni në të cilin gjenden spjegime nga Konventa e Lannzarote, përkatësisht neni 35 shkronja f dhe paragrafi 23 i Direktivës 2016/800. 

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

    10. Titulli i nenit duket sikur lidhet me të miturin viktimë, por nisur nga fakti që viktima në shumë raste është edhe dëshmitar ky nen synon në garantimin e të drejtës së informimit të të miturit në pozicionin e viktimës dhe të dëshmitarit. Përkufizimi “I mitur viktimë” jepet në nenin 3 pika 5 i këtij Kodi ku cilësohet si i tillë çdo person nën moshën 18 vjeç të cilit i është shkaktuar dëm moral, fizik ose material, si pasojë e një vepre penale. Përkufizimi “I mitur dëshmitar” jepet në nenin 3 paragrafi 6 i këtij Kodi ku cilësohet si i tillë çdo person nën moshën 18 vjeç i cili mund të ketë informacion lidhur me veprën penale.

    11. Shprehja “për të parandaluar rrezikun e riviktimizimit dhe viktimizimin e dytë” e përdorur në paragrafin e parë të nenit 34 të KDPM duhet të kuptohet në harmoni me qëllimet e këtij Kodi sikurse parashikohen në nenin 2 të tij e veçanërisht pikën 5 të këtij neni dhe në funksion të arritjes së këtij qëllimi duhet detyrimisht që në veprimet proceduriale në të cilat i mituri është viktimë të marrë pjesë përfaqësuesi ligjor, mbrojtësi dhe psikologu, si dhe, sipas rastit, nëse është e mundshme, edhe personi i besuar i të miturit duke u parë këta nga legjislatori si garantë për mos riviktimizimin e të miturit pasi janë aktorë që do të marrin pjesë gjatë gjithë procesit në ndihmë dhe përkrahje të të miturit viktimë/dëshmitarë. Lidhur me termin “riviktimizim” neni 3 në paragrafin 20 jep definicionin e tij si shkaktim dëmi të miturit viktimë e veprës penale si pasojë e një vepre penale të re që ka lidhje me të parën. Lidhur me termin “viktimizim dytësor” neni 3 në paragrafi 24 e percakton si gjëndje kur një të mituri viktimë e veprës penale mund t’i shkaktohet dëm, si rezultat i pjesëmarrjes në procesin e drejtësisë penale.

    12. Neni 34 i referohet disa subjekteve lidhur me detyrimin për pjesëmarrje në proces dhe për të informuar të miturin. Kështu në nenin 34 pika 1 flitet për përfaqësuesin ligjor, mbrojtësi, psikologu, personi i besuar i të miturit, ndërsa në nenin 34 pika 3 flitet për përfaqësuesin procedural. Sipas kuptimit që jep KDPM, është “Përfaqësues ligjor” prindi, i afërmi ose kujdestari i të miturit, i cili merr pjesë në procedurën e drejtësisë penale për të mitur, për të mbrojtur interesat e të miturit. I afërmi është personi që ka lidhje të afërt familjare, gjinie ose krushqie me të miturin [neni 3 paragrafi 8 i KDPM], ndërsa kujdestari i të miturit (personi i caktuar si i tillë nga gjykata sipas dispozitave të Kodit të Familjes në titullin V kreu I, neni 63 e në vijim mbi institutin e kujdestarisë dhe legjislacionin në fuqi), i cili merr pjesë në procedurën e drejtësisë penale për të mitur për të mbrojtur interesat e të miturit [neni 3 paragrafi 16 i KDPM]. Duke ju referuar për analogji nenit 16 të KPrP, gjini “e afërt” kuptohet të paralindur, të paslindur, vëllezër e motra, ungjër, emta, nipër, mbesa, fëmijë të vëllezërve dhe të motrave ose krushqi e afërt vjehërr, vjehrrë, dhëndër, nuse, kunatë, thjeshtri, thjeshtra, njerku e njerka. Përkufizimi “Përfaqësues procedural” jepet në nenin 3 paragrafi 17 i këtij Kodi ku cilësohet si i tillë personi në kuptimin e përcaktuar në ligjin nr. 18/2017 neni 3 paragrafi 12 “Për të drejtat dhe mbrojtjen e fëmijës” që do të kryejë përfaqësimin procedural të të miturit, sipas parashikimeve të këtij Kodi. Përkufizimi “Person i besuar” jepet në nenin 3 paragrafi 18 të KDPM ku cilësohet si i tillë personi madhor i kërkuar nga i mituri dhe i pranuar nga organi kompetent, i cili shoqëron të miturin në fazat e procedimit penal. Pra siç vihet re, lidhur me personin e besuar nuk mjafton vetëm që ky të jetë madhor dhe të kërkohet me këtë status nga i mituri por edhe të pranohet si i tillë nga organi kompetent. Ky filtër kontrolli është vënë pasi nësë është e nevojshme organi kompetent mund ta përjashtojë personin e besuar për të marrë pjesë dhe asistuar të miturin dëshmitar/viktimë nëse kjo është në interesin më të lartë të të miturit duke vlerësuar këtë rast pas rasti, pasi mund të ndodhemi para situatave të tilla kur evidentohet konflikti i interesit.

    13. “Organ kompetent” [neni 3 paragrafi 15 i KDPM] janë sipas rastit gjyqtari, prokurori, punonjësi i policisë gjyqësore, punonjësi i policisë së shtetit, avokati, psikologu, punonjësi social, ndërmjetësi, punonjësi i Njësisë për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës dhe të Shërbimit të Provës, punonjësi i institucionit të rehabilimit të të miturve dhe paraburgimit e burgjeve, si dhe çdo strukturë/zyrtar tjetër në këtë proces të cilët ushtrojnë përgjegjësi dhe kompetenca të parashikuara në KDPM dhe që janë të trajnuar dhe specializuar në çështjet penale me të mitur dhe të rinj. Sipas paragrafit të dytë të këtij neni kuptimi i këtij termi duhet lidhur me përmbajtjen e nenit dhe kompetencat e diskrecionin e organit kompetent për t’i dhënë kuptimin e duhur listës së cituar në nenin 3 paragrafi 15 të KDPM. Organ kompetent i përcaktuar sipas paragrafit 5 të këtij neni është prokuroria dhe gjykata të cilët kanë diskrecionin për të ndaluar përfaqësuesin ligjor të një dëshmitari ose viktime të mitur për të marrë pjesë në veprimet procedurale vëtëm nëse kjo është e domosdoshme për interesin më të lartë të të miturit. Organet dhe strukturat e tjera të renditura sipas nenit 3 paragrafi 15 të KDPM janë ndërvepruese ndërmjet tyre në procesin e ndjekjes penale dhe dhënies së drejtësisë për të miturit në konflikt me ligjin. Kjo duhet parë në harmoni me nenin 128/a paragrafi 1 shkronja ‘c’ e KPP në të cilin gjen regullim “Pavlefshmeria e akteve”. Në këtë nen përcaktohet se aktet proceduriale janë absolutisht të pavlefshme kur nuk respektohen dispozitat që lidhen me thirrjen e të pandehurit, viktimës ose praninë e mbrojtësit kur ajo është e detyrueshme. Në rastin kur ndodhemi para një viktime të mitur është detyruese për organin procedues që të lajmërojë dhe të informojë sipas rregullave të përcaktuara qartë në nenin 137, 138 të KPP, parë në harmoni këto edhe me nenin 34 të këtij Kodi sa i përket të drejtës për informim të të miturit viktimë. Në rastin kur viktima e mitur nuk është thirrur sipas përcaktimeve të cituara më lart atëherë aktet proceduriale sipas arsyetimit të lartëpërmendur janë absolutisht të pavlefshme.  

    14. Garancitë dhe të drejtat e parashikuara në këtë Kod janë ato të parashikuara veçanërisht në Kreun e V “I mituri viktimë dhe i mituri dëshmitar i veprës penale”. Garancitë dhe të drejtat e viktimës na referojnë edhe në nenin 58 të Kodit të Procedurës Penale. Përveç këtyre të drejtave i mituri viktimë gëzon dhe të drejtat e parashikuara në nenin 58/a të Kodit të Procedurës Penale.[1] Gjithashtu viktima e abuzuar seksualisht dhe viktima e trafikimit të qënieve njerëzore përveç të drejtave të parashikuara në nenet 58 dhe 58/a të Kodit të Procedurës Penale kanë dhe të drejtat e parashikuara në nenin 58/b të Kodit të Procedurës Penale.[2]

    15. Lidhur me shprehjen e përdorur në paragrafin e dytë të këtij neni “informon menjëherë dhe gjatë gjithë procesit” ka të bëjë me garantimin e të drejtës nga organi kompetent për informim që i mituri viktimë gëzon. I mituri viktimë gëzon, për aq sa është e mundur, të njëjtat të drejta si i pandehuri. Nga shkronja ‘a’ deri në shkronjën ‘f’ janë listuar një tërësi çështjesh mbi të cilat organi kompetent, duhet të informojë të miturin viktimë e veprës penale, në mënyrë të menjëhershme dhe gjatë gjithë procesit. Sipas këtij neni shprehja “menjëherë dhe gjatë gjithë procesit” është përdorur nga legjislatori për të përcaktuar se informacioni jepet pa humbur kohë dhe se që prej fillimit dhe deri në fund të procesit, aplikohet dhënia e çdo informacionit të ri të miturit dëshmitar/viktimë. Në fillim dhënia e informacionit është e menjëhershme dhe më pas gjatë gjithë procesit informohet i mituri në lidhje me çështjet e mbledhura në vazhdim, sipas pikës 2 të nenit 34 të KDPM. Pra informimi jepet në vazhdimësi të gjithë procesit. Në proceset që përfshijnë të miturit ose i prekin ata, duhet të respektohet e drejta e të gjithë fëmijëve për t’u informuar mbi të drejtat e tyre, t’u jepet aksesi i duhur në drejtësi si dhe të konsultohen e dëgjohen. Procedimet gjyqësore të përshtaten me nevojat e të miturit  dhe të sigurojnë pjesëmarrjen e tyre efektive. Parashikohet qartë informimi që i bëhet të miturit në lidhje me  ndihmën juridike për të miturin viktimë e cila përcaktohet si e drejtë në nenin 36 të këtij Kodi. Ajo ofrohet pa pagesë gjatë gjithë procesit të drejtësisë nga një avokat, të cilin e zgjedh nga lista përkatëse e hartuar nga Dhoma Kombëtare e Avokatisë. I mituri viktimë ka të drejtë të informohet dhe për masat mbrojtëse që ai ka në dispozicion dhe janë të parashikuara në nenin 37 të këtij Kodi, masa të cilat garantojnë sigurinë e të miturit viktimë ose dëshmitar. Në nenin 45 të këtij Kodi janë të parashikuara masat e drejtësisë restauruese ku përcaktohet se organi kompetent detyrimisht duhet të njoftojë të miturin viktimë, përfaqësuesin ligjor ose procedural dhe, sipas rastit, mbrojtësin e të miturit, për programet e drejtësisë restauruese. Neni 63 i këtij Kodi përcakton programet e drejtësisë restauruese dhe/ose ndërmjetësimi me të cilat duhet të njihet i mituri viktimë. I mituri viktimë ka të drejtë gjithashtu të informohet menjeherë nga organi kompetent për mundësinë për të kërkuar shpërblim nga autori i veprës penale e parashikuar kjo dhe në nenin 58 paragrafi 1 shkronja ‘g’ të Kodit të Procedurës Penale. E drejta për t’u informuar për mundësinë e shërbimeve përkatëse, të tilla si ato shëndetësore, psikologjike, sociale, financiare dhe ligjore, si dhe mënyrat e përfitimit të tyre janë të parashikuara në nenin 58 paragrafi 1 shkronja ‘b’ të Kodit të Procedurës Penale. Organi kompetent është i detyruar të informojë të miturin dhe autoritetet, organizatat ose institucionet përgjegjëse që ofrojnë këto shërbime në bazë të ligjit, për të ofruar ndihmë dhe mbështetje për të miturin viktimë. Është detyruese për organin kompetent zbatimi i nenit 34 të KDPM për informimin e të miturit viktimë për të drejtat e tij. Në rastet kur ky nen nuk zbatohet nga organi kompetent, nuk passjellë pavlefshmëri të akteve proceduriale parë kjo në lidhje me nenin 279/a të KPP në të cilin përcaktohet e drejta e viktimës për informim. Kjo e drejtë ushtrohet para organit kompetent me kërkesën e vetë viktimës ose mbrojtësit. Pavlefshmëria relative përcaktohet në nenin 129, 130 dhe 131 të KPP dhe janë palët në proces ato që kërkojnë në afatet e caktuara në këto nene shpalljen e nje akti procedurial relativisht të pavlefshëm. Sipas nenit 128/a paragrafi 1 shkronja ‘c’ e KPP, “Pavlefshmeria e akteve” përcaktohet se aktet proceduriale  janë absolutisht të pavlefshme kur nuk respektohen dispozitat që lidhen me thirrjen e të pandehurit, viktimës ose praninë e mbrojtësit kur ajo është e detyrueshme [shih më sipër paragrafin lidhur me “organin kompetent”].

    16. Për këto çështje informacioni duhet të jetë i detajuar. Ndonëse nuk ka një formë të detyrueshme informimi sipas ligjit, pritet që informimi të jetë i përshtatshëm dhe i kuptueshëm për të, përfshirë edhe rastet e të miturve me nevoja të veçanta për shkak të aftësisë së kufizuar. Duke vënë theksin tek detajet e informacionit, legjislatori synon që organi kompetent të bëjë gjithë kujdesin e duhur me qëllim që të japë sqarime të plota dhe tërësore të cilat përmbajnë shumë pjesë ose aspekte individuale. Të jesh i detajuar do të thotë të japësh informacion sa sasior po aq edhe cilësor me kujdes dhe konsideratë për të gjitha pjesët dhe aspektet e procesit në kuptimin e të gjitha çështjeve që mund të ketë përfshi këtu aspekte që lidhen me të drejtat, detyrimet dhe paralajmërime që vlejnë për t'u marrë parasysh nga i mituri. Kjo duhet patur parasysh me qëllim që të gjithë të kuptojnë procesin e plotë nga fillimi i zbatimit e deri në fund, si një i tërë. Informacioni i detajuar nënkupton informacionin e saktë, dhënien e përgjigjeve për të gjitha pyetjet dhe hamendësimet, eliminimin e komplikimeve dhe ndërlikimeve frazeologjike dhe sqarime të nivelit shterues e gjithëpërfshirës. Këto detaje duhet të ndiqen në të gjitha fazat e procesit duke e shtrirë detajin e informacionit në nivel individual.

    17. Kjo e drejtë për informim duhet parë në lidhje me të drejtat dhe garancitë procedurale të të miturit në konflikt me ligjin që parashikohen në Kreun e III të KDPM. I mituri në konflikt me ligjin gëzon të drejtat e parashikuara në KPP si dhe të drejtat e posaçme të parashikuara në këtë Kod [neni 19 i KDPM]. I mituri në konflikt me ligjin ka të drejtë të informohet menjeherë në formën që i përgjigjet zhvillimit individual të tij, duke marrë në konsideratë pjekurinë e tij dhe çdo problematikë që mund të ketë i mituri në rastin konkret lidhur me komunikimin. Të miturit duhet të merren në konsideratë dhe të trajtohen nga organi kompetent si bartës të plotë të të drejtave dhe duhet të gëzojnë të drejtën e ushtrimit të të drejtave të tyre në një mënyrë që merr parasysh kapacitetin e tyre për të formuar pikëpamjet e tyre dhe rrethanat e rastit konkret.

    18. Në pikën 3 të nenit, përcaktohet rregulli që ndiqet nëse informimi nuk i është bërë drejtpërdrejt të miturit nga organi kompetent.

    19. Detyrimi i informimit përmbushet, sipas rastit, nga përfaqësuesit ligjor, përfaqësuesi procedural ose mbrojtësi i të miturit. Pra në këtë rast organi kompetent ka informuar mbi të drejtat, përfaqësuesit ligjor, përfaqësuesin procedural ose mbrojtësin e të miturit dhe jo drejtpërdrejt të miturin viktimë. Këta të fundit detyrohen të njoftojnë të miturin mbi të drejtat që ai ka si viktimë/dëshmitar dhe ky informim duhet të kryhet në mënyrë të përshtatshme dhe të kuptueshme duke patur parasysh moshën e të miturit, nivelin e zhvillimit, mënyrën e jetesës, edukimin dhe kushtet e zhvillimit, arsimimin, gjendjen shëndetësore, mjedisin familjar dhe kushtet e tjera të të miturit.

    20. Të drejtat e përfaqësuesit ligjor të një dëshmitari/viktimë të mitur janë të parashikuara në pikën 4 të këtij neni. Parashikohet që përfaqësuesi ligjor ka të drejtë që të informohet gjatë gjithë procesit me ecurinë e tij, me masat dhe akuzat e ngritura ndaj të pandehurit, me lirimin e të pandehurit ose të dënuarit përvëç rastit kur kjo e fundit vë në rrezik real të pandehurin ose të dënuarin. Rreziku real duhet parë rast pas rasti nisur kjo nga natyra e veprës penale të kryer, rëndësia e saj, marrëdhenia midis të pandehurit me të miturin viktimë/dëshmitar dhe familjen e tij. Për herë të parë është parashikuar nga legjislatori e drejta për të ankimuar vendimin e dhënën nga gjykata, pavarësisht nëse kjo e drejtë ushtrohet ose jo nga prokurori i çështjes. Është përcaktuar qartë dhe në nenin 291 paragrafi 2 të KPP e drejta e ankimit e vitimës ose trashëgimtarëve të saj kundër vendimit të marrë nga prokurori për mosfillimin e procedimit, ankim i cili ushtrohet brenda 10 ditëve nga njoftimi i vendimit. Gjithashtu në nenin 328 paragrafi 2 të KPP është përcaktuar detyrimi i prokurorit për të njoftuar brenda pesë ditëve nga marrja e vendimit të pushimit të çështjes ndër të tjerë edhe viktimën dhe trashëgimtarët e saj të cilët gëzojnë të drejtën e ushtrimit të ankimit në gjykatë, ndaj vendimit të pushimit të çështjes, kur kemi të bëjmë me kundërvajtje penale. Në nenin 329/a paragrafi 4 të KPP është përcaktuar qartë detyrimi i prokurorit, për të vënë në dijeni brenda pesë ditëve nga marrja e vendimit, duke e njoftuar viktimën ose trashëgimtarët e saj mbi kërkesën për pushimin e çështjes drejtuar gjykatës, në rastin kur kemi të bëjmë me rastin kur procedohet për krime. Gjithashtu përcaktohet në nenin 329/b paragrafi 1 të KPP, detyrimi i gjykatës që brenda pesë ditëve nga depozitimi i kërkesës  për pushim të çështjes, të njoftojë viktimën ose trashëgimtarët e saj për datën dhe orën e gjykimit.   

    21. Në pikën 5 të këtij neni parashikohet ndalimi i përfaqësuesit ligjor të një dëshmitari/viktimë të mitur nga ana e gjyqtarit gjatë gjykimit dhe prokurorit në fazën e hetimeve, vetem nëse kjo është e domosdoshme për interesin më të lartë të fëmijës. Në nenin 74 të këtij Kodi është parashikuar rregulli për caktimin dhe njoftimin e përfaqësuesit ligjor ku përcaktohet se: Organi procedues njofton menjëherë Njësinë për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës nëse: a) përfaqësuesi ligjor nuk mund të gjendet; b) del dukshëm se përfaqësuesi ligjor i të miturit ka abuzuar me të miturin ose në rastin e një krimi në familje; c) ka dyshime lidhur me paanshmërinë e përfaqësuesit ligjor të të miturit për sa i përket natyrës së marrëdhënieve të tij me pjesëtarin e familjes, i cili është dëmtuar; ç) ekziston një nga llojet e konfliktit të interesit. 2. Në rastet e parashikuara në pikën 1, të këtij neni, personave të përmendur u ndalohet të njihen me dokumentet që lidhen me të miturin. 3. Organi procedues cakton një person nga lista e dërguar nga Njësia për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës që do të kryejë përfaqësimin procedural, nëse: a) është e pamundur që brenda një ore nga sjellja e të miturit në mjediset e organit procedues të gjendet përfaqësuesi ligjor; b) i mituri nuk jeton me përfaqësuesin e tij ligjor dhe/ose refuzon ta kontaktojë atë; c) përfaqësuesi ligjor vepron në kundërshtim me interesat e të miturit; ç) i mituri është viktimë ose dëshmitar i një vepre penale të kryer nga përfaqësuesi i tij ligjor; d) përfaqësuesi ligjor akuzohet për të njëjtën vepër penale që akuzohet i mituri; dh) përfaqësuesi ligjor nuk është i disponueshëm.

     

    [1] Shih nenin 58 “Të drejtat e viktimës së veprës penale” dhe 58/a “Të drejtat e viktimës së mitur” të Kodit të Procedurës Penale shtuar me ligjin nr. 35/2017.

    [2] Shih nenin 58/b “Të drejtat e viktimës së abuzuar seksualisht dhe viktimës së trafikimit të qënieve njerëzore” të KPP.

  • Konteksti historik

    22. Në legjislacionin shqiptar është hera e parë që parashikohen në këtë nen e drejta e të miturit viktimë për t’u informuar. Më konkretisht Kodi i Procedurës Penale i miratuar me ligjin nr. 7905, datë 21.3.1995, ndryshuar me ligjin nr. 8460, datë 11.2.1999, me ligjin nr. 8813, datë 13.6.2002, ligjin nr. 9085, datë 19.6.2003, me ligjin nr. 9276, datë 16.9.2004, me ligjin nr. 9911, datë 5.5.2008, me vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr. 31, datë 17.5.2012, me ligjin nr. 145/2013, datë 2.5.2013, me ligjin nr. 35/2017 nuk e kishte një dispozitë të ngjashme para miratimit të KDPM. Me ndryshimet e kryera me ligjin nr. 35/2017 tani së fundmi, janë përcaktuar në mënyrë specifike të drejtat e të miturit viktimë për t’u informuar. Gjithashtu në nenin 58/b të Kodit te Procedurës Penale janë parashikuar të drejtat shtesë për viktimat e abuzuar seksualisht dhe viktimat e trafikimit të qënieve njerëzore.

    23. Në Analizën e Sistemit të Drejtësisë, Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë ka vërejtur se:

    “ 4.2.17  I dëmtuari dhe i mituri në procesin penal: Pozita procedurale e të dëmtuarit nga vepra penale është e dobët dhe Kodi nuk parashikon sanksione apo pasoja në rast mosrespektimit të thirrjes në proces të palëve private, përfaqësimin e tyre nga mbrojtësi, thirrjen në gjykim të të dëmtuarit nga vepra penale dhe personit që ka paraqitur ankim. Ka mungesa të rregullimit ligjor dhe të detajimit të të drejtave dhe garancive procedurale të të dëmtuarit, në përputhje me standardet minimale të BE-së. Në veçanti, për të dëmtuarin/viktimën e mitur, nuk janë parashikuar garancitë procedurale, që përbëjnë standarde sipas standardeve të BE, nuk aplikohet rregullisht sigurimi i provës gjatë hetimeve paraprake, pavarësisht plotësimit të kushteve specifike te kërkuara, nuk përcaktohen të gjitha rastet kur i mituri duhet të pyetet në prani të prindit, psikologut dhe metodologjia e pyetjes së të miturit.”

  • Legjislacioni ndërkombëtar

    24. Konventa e OKB për të Drejtat e Fëmijës (miratuar nga Asambleja e Përgjithshme e Organizatës së Kombeve të Bashkuara më 20 nëntor 1989). Neni 3 paragrafi 1 e Konventës përcakton se në të gjitha vendimet që kanë të bëjnë me fëmijën, të marra qoftë nga institucione publike ose private të përkrahjes shoqërore, nga gjykatat, autoritetet administrative apo organet legjislative, interesi më i lartë i fëmijës duhet të jetë konsiderata mbizotëruese. Neni 12 paragrafi 1 dhe 2 e Konventës së OKB për të drejtat e fëmijës përcakton se: 1. Shtetet palë i garantojnë fëmijës, i cili është i aftë të ketë pikëpamjet e tij, të drejtën për t’i shprehur lirisht këto pikëpamje, për çdo çështje që ka të bëjë me të, duke i vlerësuar ato në përputhje me moshën dhe shkallën e pjekurisë së tij. 2. Për këtë qëllim, fëmijës i jepet mundësia që të dëgjohet në çdo procedurë gjyqësore ose administrative, që ka të bëjë me të, qoftë drejtpërdrejt, qoftë nëpërmjet një përfaqësuesi ose të një organi të përshtatshëm, në përputhje me rregullat e procedurës së legjislacionit kombëtar. Neni 13 paragrafi 1. Fëmija ka të drejtën e lirisë së shprehjes; kjo e drejtë përfshin lirinë për të kërkuar, për të marrë dhe për të përcjellë informacione dhe ide të çdo lloji, pa marrë parasysh kujfijtë, në formë gojore, të shkruar, të shtypur ose artistike, ose me çdo mjet tjetër të zgjedhur nga fëmija.

    25. Konventa e Këshillit të Europës për Mbrojtjen e Fëmijëve nga Shfrytëzimi dhe Abuzimi Seksual, e njohur si Konventa e Lanzarote, ratifikuar me Ligjin nr. 10071/9.2.2009 në nenin 35 pika 1 germa f parashikon se: “Neni 35
    Intervistat me fëmijët
    1. Secila palë do të përpiqet të marrë masat e domosdoshme legjislative ose masa të tjera për të siguruar që:...
    f) fëmija mund të shoqërohet nga përfaqësuesi i tij ose i saj ligjor, ose, ku është e përshtatshme, një i rritur që ai ose ajo e ka zgjedhur vetë, me përjashtim kur ka një vendim të arsyetuar që interesohet për të kundërtën duke respektuar atë person.” Në raportin spjegues të këtij neni, përkatësisht paragrafët 236-239, që mund të aksesohet në gjuhën angleze në: https://rm.coe.int/16800d3832 nënvizohet se: “Article 35 – Interviews with the childThis provision concerns interviews with the child both during investigations and during trial proceedings. During investigations, it applies regardless of the type of authority (police or judicial authority) conducting the interview. The main purpose of the provision is the same as that described more generally in connection with Article 30: to safeguard the interests of the child and ensure that he or she is not further traumatised by the interviews. To this end, as provided for in paragraph 3, it should be possible to implement the measures in question when there is doubt about the age of the victim and it cannot be established with certainty that he or she is under the age of majority. 237. In order to achieve these objectives, Article 35 lays down a set of rules designed to limit the number of successive interviews with children, which force them to relive the events they have suffered, and enable them to be interviewed by the same people, who have been trained for the purpose, in suitable premises and a setting that is reassuring, in particular because of the presence of the child's legal representative or, where appropriate, a person of his or her choice. 238. Paragraph 2, provides that interviews with a child victim or, where appropriate, those with a child witness, may be videotaped for use as evidence during the criminal proceedings. The main objective of this provision is to protect children against the risk of being further traumatised. The videotaped interview can serve multiple purposes, including medical examination and therapeutic services, thus facilitating the aim of limiting the number of interviews as far as possible. It reflects practices successfully developed over the last few years in numerous countries. 239. The negotiators agreed, however, that implementation of the provisions of this article required a degree of flexibility to take into account the age of the child, the availability of specialised personnel, requirements relating to criminal proceedings and all kinds of needs connected with the effectiveness of the investigation. This flexibility is reflected in the use of such expressions as "where necessary", "if possible", "where appropriate" and "as appropriate". At the same time, the negotiators agreed that the competent authorities should be able to refuse to allow the legal representative or person chosen by the child to be present when the circumstances of the case are such that there is reason to believe that the presence of the person in question is undesirable, for example because that person has been involved in the offence or there is a conflict between his or her interests and those of the child.”

    26. Direktiva (BE) 2016/800 e Parlamentit Europian dhe Këshillit e 11 Maj 2016 “On procedural safeguards for children who are suspects or accused persons in criminal proceedings” e cila mund të aksesohet në variantin anglisht në http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32016L0800, në paragrafin 23 nënvizon se: “In certain circumstances, which can also relate to only one of the persons holding parental responsibility, the information should be provided to another appropriate adult nominated by the child and accepted as such by the competent authority. One of those circumstances is where there are objective and factual grounds indicating or giving rise to the suspicion that providing information to the holder of parental responsibility could substantially jeopardize the criminal proceedings, in particular, where evidence might be destroyed or altered, witnesses might be interfered with, or the holder of parental responsibility might have been involved in the alleged criminal activity together with the child.”

    27. Rekomandimi (2003)20 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës Recommendation Rec(2003)20 of the Committee of Ministers to member states concerning new ways of dealing with juvenile delinquency and the role of juvenile justice. Linku: hhtps://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx Në këtë rekomandim përcaktohen: “II. A more strategic approach: 1. The principal aims of juvenile justice and associated measures for tacking juvenile delinquency should be: i. to prevent offending and re-offending; ii. to (re) socialize and (re)integrate offenders; and iii. to address the needs and interests of victims. The juvenile justice system should be seen as one component in a broader, community-based strategy for preventing juvenile delinquency, that takes account of the wider family, school, neighbourhood and peer group context within which offending occurs.”

    28. Rekomandimi nr. R (85) 11 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropes, lidhur me pozitën e viktimës në kuadrin e ligjit penal, u rekomandon shteteve anëtare te marrin masat e duhura per forcimin e rolit te viktimës ne procesin penal. RECOMMENDATION No. R (85) 11 OF THE COMMITTEE OF MINISTERS TO MEMBER STATES ON THE POSITION OF THE VICTIM IN THE FRAMEWORK OF CRIMINAL LAW AND PROCEDURE. Questioning of the victim: 8. At all stages of the procedure, the victim should be questioned in a manner which gives due consideration to his personal situation, his rights and his dignity. Whenever possible and appropriate, children and the mentally ill or handicapped should be questioned in the presence of their parents or guardians or other persons qualified to assist them; Court proceedings: 9. The victim should be informed of: - the date and place of a hearing concerning an offence which caused him suffering; - his opportunities of obtaining restitution and compensation within the criminal justice process, legal assistance and advice; - how he can find out the outcome of the case; 10. It should be possible for a criminal court to order compensation by the offender to the victim. To that end, existing limitations, restrictions or technical impediments which prevent such a possibility from being generally realised should be abolished; 11. Legislation should provide that compensation may either be a penal sanction, or a substitute for a penal sanction or be awarded in addition to a penal sanction; 12. All relevant information concerning the injuries and losses suffered by the victim should be made available to the court in order that it may, when deciding upon the form and the quantum of the sentence, take into account: - the victim's need for compensation; - any compensation or restitution made by the offender or any genuine effort to that end; 13. In cases where the possibilities open to a court include attaching financial conditions to the award of a deferred or suspended sentence, of a probation order or of any other measure, great importance should be given-among these conditions-to compensation by the offender to the victim; At enforcement stage: 14. If compensation is a penal sanction, it should be collected in the same way as fines and take priority over any other financial sanction imposed on the offender. In all other cases, the victim should be assisted in the collection of the money as much as possible; Protection of privacy: 15. Information and public relations policies in connection with the investigation and trial of offences should give due consideration to the need to protect the victim from any publicity which will unduly affect his private life or dignity. If the type of offence or the particular status or personal situation and safety of the victim make such special protection necessary, either the trial before the judgment should be held in camera or disclosure or publication of personal information should be restricted to whatever extent is appropriate; Special protection of the victim: Whenever this appears necessary, and especially when organised crime is involved, the victim and his family should be given effective protection against intimidation and the risk of retaliation by the offender;

     

    Linku:http://www.barobirlik.org.tr/dosyalar/duyurular/hsykkanunteklifi/recR(85)11e.pdf, vizituar së fundmi në datën 01.08.2017.

• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  Raporte opinione, rekomandime dhe deklarata

  “Konventa mbi te drejtat e femijes” miratuar nga Asambleja e Përgjithshme e Organizatës së Kombeve të Bashkuara më 20 nëntor 1989 , neni 3 pika 1, neni 12 pika 2, neni 15 pika 2,  neni 40 pika 2 dhe pika 4.

  Udhëzimet e OKB për Parandalimin e Kriminalitetit Fëminor (Udhëzimet e Riadit),

  Rregullat Standarte Minimale për Administrin e Drejtësisë për të Rinj (Rregullat e Pekinit), nenet 10 (2)(b), 10(3), 14(4)

  Konventa kundër torturës dhe vuajtjeve të tjera ose trajtimit mizor, jonjerëzor a degradues (ligji nr.7727/30.6.1993) dhe Protokolli shtesë i Konventës.

  Rregullat e Kombeve të Bashkuara për mbrojtjen e të rinjve të cilëve u është hequr liria (rregullat e Havanës 1990);   

  Rregullat Standard Minimum të Kombeve të Bashkuara lidhur me Non-custodial Measures (rregullat e Tokios) (1990);

  Udhëzimet e Vjenës për Veprimin mbi Fëmijët në Sistemin e Drejtësisë Penale dhe duke pasur parasysh ditën e diskutimit të Komitetit në 1995 mbi administrimin e drejtësisë për të rinjtë.

  Në Komunikaten finale të Komisionit të Parlamentit Evropian, Brussels, 15.2.2011 COM(2011) 60 final COMMUNICATION FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT, THE COUNCIL, THE EUROPEAN ECONOMIC AND SOCIAL COMMITTEE AND THE COMMITTEE OF THE REGIONS, vihet theksi në: 

  “Children often participate as vulnerable witnesses or victims in criminal judicial    proceedings. They may be exploited in criminal activities, such as trafficking of illicit drugs. Legal and practical arrangements should be put in place to avoid unnecessary multiple interrogations, and to reduce the negative experience of being involved in criminal proceedings. Child victims should be given the opportunity to play an active part in criminal proceedings so as to have their testimony taken into account. The use of Information and Communication Technology (ICT) tools, and especially video-conferencing, can allow child victims to take an active part in the proceedings while not being put in direct contact with the accused persons. Child victims should receive adequate support leading to their recovery and compensation for the harm inflicted on them.” 

  Sipas një analize të kryer mbi praktikat më të mira lokale dhe rajonale për të drejtat e viktimës në shtetet anëtare të Bashkimit Europian në përfundim u rekomandohet shteteve anëtare  marrja e masave ligjorë për të krijuar garanci efektive për të drejtat e viktimës. 

  Local and regional good practices on victims’ rights.

  Linku: http://cor.europa.eu/en/documentation/studies/Documents/local-regional-good-practices-victims.pdf (vizituar se fundmi date 04.08.2017)

  “…….One of the two aims of the access-to-justice requirement is the provision of easy, informal and anonymous access to all the relevant information for the victim in sufficient detail and within the shortest possible time after the crime is committed. (An example of best practice in this regard is the one-stop access to justice facilitated by the framework of the domestic-violence prevention programme in the Province of Limburg, Belgium.) Preferably all the actors involved in starting a criminal procedure or reporting a crime should be prepared to provide written and verbal information (e.g. as done by the Swedish Brottsoffermyndigheten), putting a special emphasis on victims in vulnerable positions (e.g. the project targeting foreign victims by the Portuguese victim support service, Apoio à Vítima). The second aim of the access-to-justice requirement is the ability of the victim to participate in the criminal justice system or to go on with their case even if the prosecution decides not to continue. Legal aid, legal advice or legal counselling should be made available to those in need, preferably at the lowest possible level (e.g. as provided by the county offices of the Victim Support Service of the Office of Justice in Hungary). Victims should be entitled to be accompanied by support persons.”

  Vendime të Gjykates Evropiane për të drejtat e njeriut

  Koneçni kundër CZECH REPUBLIC, 26/10/2004 (Application nos. 47269/99, 64656/01 and 65002/01)

  Linku: http://hudoc.echr.coe.int/eng, vizituar së fundmi në datën 04.08.2017. 

  Kjo çështje konsiston në shkeljen e të drejtes të të degjuarit të një te mituri në sallën e gjyqit. Të miturit i ishte refuzuar shprehja e pikëpamjes së tij në lidhje me çështjen në sallën e gjyqit. Gjykata e anashkaloi këtë veprim.

• Materiale legjislative

  Analizë e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri, Qershor 2015, hartuar nga Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë. http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/dokumenti_shqip_0.pdf, 

  Raport date 28.03.2017 për projektligjin “Kodi i Drejtesise Penale  per te mitur ne Republiken e Shqiperise”. http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/relacioni-1.pdf , 

  Vendimi i Kuvendit Nr.97/2016 paketa e 27 projektligjeve. http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/relacioni-1.pdf , 20 nëntor 1989 

  Procesverbal datë 27-28 mars i Komisionit për Çështjet Ligjore , për shqyrtimin dhe miratimin e projektligjit “Kodi i Drejtesise Penale  për të mitur në Republiken e Shqiperise”. “http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/procesverbal_date_24.06.2016_0.pdf

• Dispozita të lidhura

  Kushtetuta: Neni 27 pika 2 gërma “ç”, neni 54 pika 1, pika 3 dhe pika 4, neni 30, neni 31. 

  Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë neni 12, neni 52. 

  Kodi i Procedures Penale i miratuar me ligjin nr. nr.7905, datë 21.3.1995, ndryshuar ” me ligjin nr.8460, datë 11.2.1999, me ligjin nr.8813, datë 13.6.2002, ligjin nr.9085, datë 19.6.2003, me ligjin nr.9276, datë 16.9.2004, me ligjin nr.9911, datë 5.5.2008, me vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr.31, datë 17.5.2012, me ligjin nr.145/2013, datë 2.5.2013, me ligjin nr. 35/2017, neni 361/a, neni 58, 58/a, 58/b.

• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia

  Europian Court of Human Rights 

  CASE OF KONEC?NÝ v. CZECH REPUBLIC, 26/10/2004 ( n.d.). Retrieved August 04, 2017, from http://hudoc.echr.coe.int/eng 

  CASE OF Z AND OTHERS v. UK; 10/05/2001 (Application no. 29392/95) ( n.d.). Retrieved August 04, 2017, from http://hudoc.echr.coe.int/eng 

  Recommendation Rec(2003)20 of the Committee of Ministers to member states concerning new ways of dealing with juvenile delinquency and the role of juvenile justice. Linku: hhtps://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx 

  Recommendation  No. R (85) 11 of the Committee of  Ministers to member states on the position of the victim in the framework of criminal law and procedure.

  Retrieved from: http://www.barobirlik.org.tr/dosyalar/duyurular/hsykkanunteklifi/recR(85)11e.pdf. 

  Analize e Sistemit te Drejtesise ne Shqiperi. (2015). Republika e Shqiperise Kuvendi. Retrieved  from: http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/dokumenti_shqip_0.pdf 

  Local and regional good practices on victims’ rights.

  Linku: http://cor.europa.eu/en/documentation/studies/Documents/local-regional-good-practices-victims.pdf 

  Council  of Europe. (n.d.). Retrieved July 31, 2017, from https://search.coe.int/cm/Pages/result_details.aspx?ObjectID=09000016804df04f

• Arkiva
  Asnjë koment