Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi

    1. Qëllimi i nenit 44 është të evidentojë dhe përcaktojë detyrimin e organeve kompetente lidhur me informimin për një cështje me rëndësi të veçantë për të miturit dhe pjesëmarrësit e tjerë në procesin e drejtësisë penale siç është njoftimi për programet e drejtësisë restauruese. Neni synon të krijojë marrëdhënien e duhur edhe përmes plotësimit me rregullat e parashikuara edhe nga nenet 14, 34, 61, 62, 63 dhe 64 të KDPM duke krijuar harmoninë e nevojshme me to.

    2. Neni 44 synon të përcaktojë, krahas të miturit, edhe palët e tjera të interesuara në të njëjtin kah me interesin e të miturit në konflikt me ligjin për të ndihmuar që i mituri të përfitojë prej programeve rehabilituese dhe restauruese të cilat sjellin shmangien nga ndjekja penale dhe dënimi i të miturit. Në këtë grup janë përfshirë përfaqësuesi ligjor ose procedural dhe mbrojtësi i të miturit.

    3. Neni 44 synon të përgjithësojë të gjitha organet kompetente me detyrimet që ai mbart. Prandaj për këtë arsye, në këtë nen ligjvënësi për të shmangur përsëritjet e panevojshme nuk ka bërë specifikimin e organeve kompetente njëri pas tjetrit lidhur me detyrimin për informim për programet e drejtësisë restauruese.

  • Objekti

    4. Neni 44 është i strukturuar në dy paragrafë që duken të thjeshtë dhe të qartë. Përmbajtja e tyre ka natyrë përshkruese të detyrimeve për informim në dy plane të shkallëzuar në mënyrë hierarkike: së pari, lidhur me programet e drejtësisë restauruese në përgjithësi dhe, së dyti, lidhur me mundësinë e kompensimit të dëmit në rast se programet e parashikuara nga pika e parë e nenit 44 dështojnë dhe nuk sjellin efektet e pritura.

    5. Neni 44 ka bashkuar në një trekëndësh të rëndësishëm ligjor të miturin në konflikt me ligjin, viktimën e mitur të një vepre penale dhe mbrojtësit e tyre, përfaqësuesit ligjorë ose proceduralë, dhe organet kompetente që lidhen me procesin e drejtësisë penale për të mitur, pavarësisht nëse janë organet e drejtësisë apo janë organe që ndihmojnë me programe të drjetësisë restauruese. Kjo e bën strukturën e nenit 44 të ketë një natyrë fleksibël dhe të mos ketë natyrë shteruese. Secili nga organet që e ka dhe duhet ta ketë informacionin e duhur për programet restauruese duhet ta përcjellë atë tek i mituri pavarësisht nëse është i akuzuar apo është viktimë, sepse në fund të fundit janë këta që përfitojnë nga drejtësia restauruese e cila ka në themel parimin se nuk ka të humbur asnjë nga palët që përfshihen në të.

    6. Për sa më sipër, struktura e nenit 44 gjithashtu synon të përcaktojë rrethin e personave që mund përfshihen në një procedurë ose në një program drejtësie restauruese duke evidentuar rolin e tyre në raport me palët dhe në raport me procesin në tërësi. Detyrimi për informim është i detyrueshëm vetëm për organet kompetente, neni 34 i KDPM, ndërsa prania në procesin e drejtësisë resturuese nuk është e detyrueshme, por varet nga vullneti i palëve të konfliktuara, (i mituri i akuzuar dhe viktima) dhe, nga vlerësimi që vetë pjesëmarrësit e tjerë, si: përfaqësuesi ligjor i të miturit, psikologu, punonjësi i Njësisë për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës, prokurori dhe/ose personat e tjerë të caktuar prej tij, bëjnë në të mirë të përmirësimit të marrëdhënieve midis të miturit të akuzuar për kryerjen e vepërs penale dhe viktimë, neni 63 dhe neni 64 i KDPM.

  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës

    7. Si koment i përgjithshëm për nenin 44 mund të thuhet se ai është një nen që kombinon detyrimin institucional të organeve të përfshira në procesin e drejtësisë penale për informimin e të miturve me parimin e vullnetarizmit të palëve të përfshira në procesin e drejtësisë restauruese për të përfituar nga programet e drejtësisë restauruese të cilat jo vetëm nuk kanë natyrë të detyrueshme, por duhet të mbështeten në parimin e vullnetit të lirë për shkak të karakterit personal të pjesëmarrjes së palëve. Kjo duket në nenin 44 pika 1 e të cilit ka si qëllim të evidentojë informimin e viktimës pa dallim nëse është një i rritur ose i mitur. E themi këtë, sepse çdo program i drejtësisë restauruese kërkon përfshirjen e binomit viktimë-i akuzuar për t'u realizuar dhe për të patur sukses. Pa viktimën nuk ka drejtësi restauruese, ashtu sikundër pa të miturin e akuzuar nuk mund të ketë drejtësi restauruese.

    8. Po kështu, neni 44 në pikën 2 evidenton edhe synimin e dytë të tij që lidhet përsëri me fushën e informimit. Synimi i dytë i kësaj dispozite është dhënia e informacionit për mundësinë e shpërblimit të dëmit në rast se programi i drejtësisë restauruese nuk është realizuar. Mosrealizimi, jo detyrimisht duhet të lidhet me fajin e të miturit të akuzuar. Neni 44 me natyrë pjesërisht procedurale i referohet një ose disa proceseve jashtëgjyqësore që ka si qëllim zbutjen e pasojave të veprës penale, pajtimin ose ndërmjetësimin e palëve të konfliktuara, si dhe riintegrimin dhe rehabilitimin kryesisht të viktimës për të kapërcyer pasojat fizike dhe psikologjike të veprës penale. Themi "kryesisht të viktimës", sepse programet e drejtësisë restauruese e ndihmojnë edhe të akuzuarin të riintegrohet në jetën sociale duke shmangur përsëritjen e një vepre tjetër penale prej tij në të ardhmen.

    9. Ndonëse neni 44 nuk është i ndërtuar në mënyrë të tillë që të ketë një natyrë referuese, përsëri ai duhet lexuar dhe duhet zbatuar në korelacion të plotë me dispozitat e tjera të KDPM që parashikojnë dhe rregullojnë programet e drejtësisë restauruese. (Pikat 12 dhe 15 të nenit 3; pika 2 e nenit 14; gërma ë) e pikës 2 të nenit 34; neni 34 lidhur me të drejtën e të miturit për informim; gërma b) e pikës 1 të nenit 61; gërma a) e pikës 1 të nenit 62 dhe neni 63 i KDPM). Neni 44 synon gjithashtu të ndërthurë procedurën e drejtësisë penale për të mitur me procedura të tilla si ndërmjetësimi, që është mënyra kryesore e realizmit të drejtësisë restauruese, negocimi, etj. Lidhur me këtë, neni 44 ka lidhje me nenin 64 të KDPM.

    10. Në pikën 1 të nenit 44 ligjvënësi përdor togfjalëshin "organi kompetent" pa listuar se cilat janë organet kompetente. Kuptimi i organit kompetent jepet në pikën 15 të nenit 3 dhe ka një natyrë gjithpërfshirëse të cdo aktori që ka një rol në procesin e drejtësië penale me të mitur.

    11. Pikat 1 dhe 2 të nenit 44 përdorin shprehjen "informon të miturin" si detyrim për organet kompetente. Termi "informim" nënkupton dhënien e çdo lloj informacioni që lidhet me bazën ligjore që rregullon drejtësinë restauruese, me ngritjen e shkallës së ndërgjegjësimit lidhur me avantazhet dhe disavantazhet e ndjekjes apo aplikimit të programeve të drejtësisë restauruese. Ky informacion duhet dhënë sipas përkufizimit dhënë në nenin 3 pika 10 e KDPM çka nënkupton çdo të dhënë që është e përshtatshme dhe e kuptueshme për moshën dhe arsyetimin e të miturit dhe që jepet për t’i mundësuar atij të ushtrojë plotësisht të drejtat, përveçse kur dhënia e këtij informacioni është në kundërshtim me interesin më të lartë të të miturit. Informimi përfshin edhe dhënien e informacionit mbi subjektet dhe institucionet publike ose private, organizatat jofitimprurëse që ofrojnë programe për drejtësinë restauruese, e të tjera. Informimi si term juridik është trajtuar në nenin 3 të ligjit nr. 119/2014 “Për të drejtën e informimit”[1] dhe në Komentarin e ligjit[2] shoqëruar me praktikën e Komisionerit për të Drejtën e Informimit. Në këtë dispozitë trajtohet një element shumë i rëndësishëm, që është detyrimi për informim i organeve të administratës publike dhe subjektet private. Autoriteti publik është i detyruar të informojë kërkuesin nëse ka ose jo në zotërim informacionin e kërkuar. Ndërsa neni 44 sanksion detyrimin e organeve kompetente për informim, neni 34 i KDPM sanksionon të drejtën e të miturit viktimë, përfaqësuesin të tij ligjor ose procedural dhe mbrojtësit për të informuar menjëherë dhe gjatë gjithë procesit të miturin lidhur me: ... ë) programet e drejtësisë restauruese në dispozicion dhe funksionimin e tyre (neni 34, pika 2, gërma ë).

    12. Lidhur me shprehjen "programet e drejtësisë restauruese" të parashikuar në pikën 1 dhe 2 të nenit 44 mund të thuhet se programet e drejtësisë restauruese janë programe që zhvillohen dhe ndiqen nga organet publike dhe subjektet private në kuadrin e zbatimit të masave të drejtësisë restauruese. Vetë KDPM shpjegon termin “Masë e drejtësisë restauruese” që na lehtëson kuptimin e termit "program i drejtësisë restauruese" (pika 12, e nenit 3 të KDPM). Sipas pikës 12 të nenit 3 rezulton se: “Masë e drejtësisë restauruese” është çdo masë, e cila lejon një të mitur në konflikt me ligjin të kuptojë përgjegjësinë dhe të korrigjojë pasojat e një vepre penale, të kompensojë dëmet dhe/ose të pajtohet me viktimën/palën e dëmtuar dhe persona të tjerë të prekur nga vepra penale, ku i mituri që ka kryer veprën penale dhe pala e dëmtuar marrin pjesë së bashku në mënyrë aktive për të zgjidhur pasojat e një vepre penale, zakonisht me ndihmën e një pale të tretë të pavarur." Programet e drejtësisë restaruese krijohen për shkak të zbatimit të projekteve apo veprimeve strategjike qeveritare ose joqeveritare për të mbështetur integrimin dhe rehabilitimin e të miturve të akuzuar për kryerjen e një vepre penale ose të miturve viktima të një vepre penale. Këto programe mund të fillojnë të bëhen pjesë e procedurave të drejtësisë penale për të mitur, por në çdo rast ato do të zhvillohen jashtë procesit gjyqësor apo hetimor me dëshirën dhe zgjedhjen e palëve, ose me propozim të prokurorit apo gjyqtarit, ose të ndonjë profesionisti tjetër që vihet në dijeni të një konflikti midis të miturit të akuzuar për kryerjen e veprës penale dhe viktimës. Vendi, koha dhe mënyra e zhvillimit të këtij procesi kryhet në ambjente asnjanëse për të cilët palët dhe/ose autoritetet e drejtësisë bien dakort. Programet e drejtësisë restauruese që kur fillojnë e deri në përfundim nuk kanë të bëjnë fare me procesin gjyqësor/hetimor[3].

    13. Programet e drejtësisë restauruese që ndihmojnë në realizimin e masave të drejtësisë restauruese synojnë shmangien e të miturit të akuzuar nga ndjekja penale dhe dënimi i tij. Neni 14 i KDPM .

    14. Neni 44 ka një lidhje të fortë me nenin 63 pikat 3 dhe 4 të KDPM që parashikojnë përkatësisht: se programet e drejtësisë restauruese mund të parashikojnë që i mituri të pranojë dhe të tregojë se e kupton përgjegjësinë për veprën penale dhe të pasojës së ardhur ndaj viktimës;  të kompensojë dëmin e shkaktuar viktimës, komunitetit dhe/ose shoqërisë;   t’i kërkojë falje viktimës; dhe  të ndërmarrë veprime të pranueshme edhe nga viktima ose/dhe komuniteti. Masat e drejtësisë restauruese, mund të përfshijnë pjesëmarrjen në një program të shmangies dhe ndërmjetësimit, të punës në interes publik dhe/ose çdo program tjetër që çon në rehabilitimin e pasojave të veprës penale të kryer nga një i mitur, (pikat 4 dhe 5 të neni 63 të KDPM). Ndonëse neni 44 nuk është një dispozitë referuese e drejtpërdrejtë, përsëri në mënyrë indirekte, të pashprehur por të nënkuptuar referon tek neni 64 pika 1 i KDPM dhe për rrjedhojë në Ligjin nr. 10835, datë 24.2.2011, "Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve". Ky ligj ka një përmbajtje të plotë dhe të gjerë lidhur me ndërmjetësimin, si dhe pika kryqëzimi me ndërmjetësimin në çështjet penale dhe me të mitur. Më konkretisht: me kuptimin e ndërmjetësimit (neni 1), parimet e ndërmjetësimit (neni 3), fushën e zbatimit dhe rrethin e mosmarrëveshjeve që mund të ndërmjetësohen (neni 2). Në nenin 2, në pikën 3 të ligjit të posaçëm parashikohet edhe mundësia e zgjidhjes me ndërmjetësim të konflikteve ma natyrë penale kur parashikohet: "3. Ndërmjetësimi në fushën penale zbatohet për mosmarrëveshjet që shqyrtohen nga gjykata me kërkesën e të dëmtuarit akuzues, ose me ankim të të dëmtuarit, neneve 59 dhe 284 të Kodit të Procedurës Penale, si dhe në çdo rast kur ligji i veçantë e lejon atë." Ligji 10835/2011 parashikon edhe rregullat e liçensimit të ndërmjetësve (nenet 4-8); detyrat e ndërmjetësit (nenet 9-10); rregullat e procedurës së ndërmjetësimit (nenet 12-24).

    15. Neni 44 në pikën 2 të tij parashikon shprehjen "për mundësinë për të kërkuar kthimin dhe kompensimin e dëmit në gjykatë". Në zbërthim të kësaj shprehje analizojmë se ligjvënësi e parashikon si "mundësi" kërkimin e kompensimit të dëmit, sepse varet nga i akuzuari dhe viktima nëse do ta shndërrojnë këtë mundësi në realitet apo nuk do ta shfrytëzojnë atë. Devijimi i të miturit të akuzuar për kryerjen e një vepre penale drejt një programi të drejtësisë restauruese nuk është një proces i detyrueshëm, por varet totalisht prej tij. Nga ana tjetër, nuk mjafton vetëm pëlqimi i të akuzuarit, sepse çdo program i drejtësisë restauruese duhet të pranohet edhe nga viktima e veprës penale. Duke qenë se programi i drejtësisë restauruese ka nevojë për dy pëlqime që të shprehen, ligjvënësi e quan këtë një mundësi. Liria e pëlqimit ekziston nëse ndërtohet një vullnet i brendshëm i qartë mbi bazën e një informimi dhe kuptimi të qartë të procesit dhe të efekteve (neni 3, pika 10 i KDPM). Është vendimtare, që palët, të jenë të vetëdijshme se si do të kryhet programi i drejtësisë restauruese, çfarë natyre kanë detyrimet dhe shërbimet që kryhen dhe nga kush, për pasojat e mundshme, për përfundimet dhe efektet që priten, për shembull suksesi, dështimi ose zgjidhja e pjesshme. Detyrimi për dhënien e informacionit u takon organeve të drejtësisë penale. Secila palë duhet të informohet veçmas, nëse është nevoja. Një informacion i tillë është i domosdoshëm, që palët të kenë mundësi të ushtrojnë të drejtën e pëlqimit. Pjesëmarrja e vullnetshme është një parakusht. Pëlqimi i lirë duhet të jepet që në fillim. Palët mund ta tërheqin pëlqimin e tyre në çdo kohë. Autoritetet e drejtësisë penale dhe ndërmjetësi duhet t’ua bëjnë të qartë këtë palëve, përkatësisht përpara dhe në fillim të procesit ndërmjetësues. Masat mbrojtëse ligjore duhet të mbulojnë, në mënyrë të veçantë të drejtën për t’u informuar, për të shprehur pikëpamjet e tij/saj, për të pasur një përfaqësues (prind ose tjetër), dhe për një procedurë të përshpejtuar. Organet kompetente e ndërmarrin çdo hap duke pasur parasysh interesin me të lartë të fëmijës sipas KDPM, nenit 3 të Konventës së OKB Për të Drejtat e Fëmijës. Pëlqimi i vesuar dhe i dhënë apo i marrë në kushtet e kërcënimit, kanosjes, mashtrimit apo ndonjë mënyre tjetër të dhunës fizike ose psikike nuk është i vlefshëm dhe e bën programin e drejtësisë restauruese të pavlefshëm.

    16. Shprehja "kthim dhe kompensim dëmi" e parashikuar nga pika 2 e nenitt 44 nënkupton disa situata që vijnë si rrjedhojë e dështimit të programit të drejtësisë restauruese. Në këto çështje që lidhen me dëmin e shkaktuar kërkuesi ose paditësi mund të jetë edhe viktima, edhe i akuzuari. Viktima mund të kërkojë shpërblimin e dëmit në rastet kur nuk realizohet me sukses programi i drejtësisë restauruese, për shembull zgjidhja me ndërmjetësim e mosmarrëveshjes, gjendja e viktimës rezulton e përkeqësuar në drejtim të shëndetit fizik, mendor, stabilitetit psikologjik për shkak se i akuzuari nuk ka reflektuar drejt restaurimit të kësaj gjendje, por ka vijuar të veprojë me keqdashje e keqbesim për ta dëmtuar atë; ose kur stafi punonjës për zbatimin e programit të drejtësisë restauruese i specializuar si ndërmjetës, negociator, psikolog, e të tjera, nuk e ka realizuar si duhet detyrën e tij, ka neglizhuar dhe me veprimet e tij i ka sjellë dëm viktimës, e të tjera. Padinë për shpërblimin e dëmit mund ta ngrejë edhe i mituri në konflikt me ligjin, kur gjatë zbatimit të programit të drejtësisë restauruese është ndjerë i cenuar në integritetin e tij moral e fizik nga veprimet hakmarrëse të familjarëve të viktimës, nga cenime të personalitetit nga persona të tretë, nga publiku, ose nga veprime joprofesionale të stafit që e asiston në zbatimin e programit të drejtësisë restauruese. Shpërblimi i dëmit, nga pikëpamja juridike është një e drejtë që realizohet me padinë civile në procesin penal, ose edhe jashtë tij paralelisht me këtë proces, ose edhe pas përfundimit të procesit penal. Kjo e drejtë për të paraqitur kërkesëpadi për kompensimin e dëmit buron nga nenet 608-609 të Kodit Civil[4], neni 61 i Kodit të Procedurës Penale[5] që parashikon: "Padia civile në procesin penal. 1. Ai që ka pësuar dëm nga vepra penale ose trashëgimtarët e tij mund të ngrejë padi civile në procesin penal kundër të pandehurit ose të paditurit civil, për të kërkuar kthimin e pasurisë dhe shpërblimin e dëmit."; dhe nenet 3, 4 dhe 6 i ligjit Nr. 8510, "Për përgjegjësinë jashtëkontraktore të organeve të administratës shtetërore".[6]

    17. Shprehja "zbatimi i programit të drejtësisë restauruese nuk realizohet" nënkupton dy situata: së pari, rastin kur procesi nuk fillon për shkak të zvarritjeve subjektive të personave kompetentë të specializuar për realzimin e programit, ose për shkak të mosdhënies së informacionit të plotë dhe të duhur nga ana e organeve kompetente lidhur me programin e drejtësisë restauruese, dhe, së dyti në rastin kur procesi fillon të kryhet, por dështon rrugës për shkaqe që varen nga palët ose personat e lidhur me to.

     

    [1]http://www.arsimi.gov.al/files/userfiles/mdh/Ligji_per_mbrojtjen_e_te_dhenave_personale_9887_date_10_03_2008_i_ndryshuar.pdf

    [2]http://www.publeaks.al/wp-content/uploads/2016/11/komentar-FOI-me-praktiken-e-KDI-web.pdf

    [3] Shih neni 14 i Ligjit nr 10835/2011 “Për ndërmjetësimin nw zgjidhjen e mosmarrwveshjeve". Aksesohet nw: http://www.drejtesia.gov.al/files/userfiles/Komisioni_i_licensimit/Ligji_nr_10385_dt_24.02.2011.pdf 

    [4] Shih Kodin Civil të Republikës së Shqipërisë të miratuar me ligjin Nr.7850, datë 29.7.1994, ndryshuar me Ligjin nr. 8536, datë 18.10.1999 është botuar në Fletoren Zyrtare nr. 29, nëntor 1999, Ligjin nr. 8781, datë 3.5.2001 është botuar në Fletoren Zyrtare nr. 24, datë 20 maj 2001, Ligjin nr. 17/2012, datë 16.2.2012 është botuar në Fletoren Zyrtare nr. 18, datë 14 mars 2012, Ligjin nr.121/2013, datë 18.4.2013 është botuar në Fletoren Zyrtare nr. 67, datë 3 maj 2013, Ligjin nr.113/2016, datë 3.11.2016 është botuar në Fletoren Zyrtare nr. 219, datë 15 nëntor 2016. http://www.qbz.gov.al/botime/kodi%20civil%202016.pdf

    [5] Shih Kodin e Procedurës Civile të Republikës së Shqipërisë miratuar me ligjin Nr.7905, datë 21.3.1995, ndryshuar me ligjet: nr. 7977, datë 26.7.1995, 8027, datë 15.11.1995, nr. 8180, datë 23.12.1996, nr. 8460, datë 11.2.1999, nr. 8570, datë 20.1.2000, nr.8602, datë 10.4.2000, nr. 8813, datë 13.6.2002, nr.9085, datë 19.6.2003, nr. 9187, datë 12.2.2004, nr. 9276, datë 16.9.2004, nr. 9911, datë 5.5.2008, nr. 10 054, datë 29.12.2008, nr. 145/2013, datë 2.5.2013, nr. 21/2014, datë 10.3.2014, nr.99/2014, datë 31.7.2014, nr. 35/2017, datë 30.3.2017; http://www.qbz.gov.al/botime/Kodi%20i%20Procedures%20Penale%2028.07.2017.pdf

    [6] Shih ligjin Nr. 8510, date 15. 7. 1999 "Për përgjegjësinë jashtëkontraktore të organeve të administratës shtetërore", ndryshuar me ligjin nr.10 005, datë 23.10.2008. Sipas nenit 3. Rastet e përgjegjësisë se organeve shtetërore.  1. Organet e administratës shtetërore përgjigjen për demet qe u shkaktojnë personave fizike a juridike private ne rastet qe vijojnë: a) kur kryejnë veprime a mosveprime te kundërligjshme; b) kur kryejnë veprime a mosveprime te ligjshme, por qe sjellin dëmtimin e interesave te ligjshme te personave fizike a juridike private; c) kur, megjithëse kryejnë veprime a mosveprime te ligjshme, u shkaktojnë një dem te pabarabarte subjekteve te cilëve u drejtohet ky veprim a mosveprim; ç) kur, për shkak te mosfunksionimit te mjeteve teknike me te cilat organet e administratës shtetërore ushtrojnë veprimtarinë e tyre, persona fizike a juridike private cenohen ne interesat e tyre te ligjshme;..." Neni 4, pika 2 parashikon: "Përgjegjësia vetjake e punonjësve te organeve te administratës shtetërore. 2. Punonjësit e organeve te administratës shtetërore, përjashtimisht, përgjigjen për demet qe u shkaktojnë personave fizike a juridike private, kur vërtetohet se ata kane vepruar me keqbesim." dhe neni 6 parashikon: "Shpërblimi. Shpërblimi qëndron ne pagimin e një sasie te hollash për te baraspeshuar një dem, i cili nuk mund te ndreqet ne mënyrë te drejtpërdrejtë."

    http://www.qbz.gov.al/doc.jsp?doc=docs/Ligj%20Nr%208510%20Dat%C3%AB%2015-07-1999.htm

  • Konteksti historik

    18. Në legjislacionin shqiptar është hera e parë që parashikohet në nivelin e një Kodi një rregullim i tillë si ai i nenit 44 të KDPM-së ku specifikohen hapat proceduralë të parashikuar në pikat 1 dhe 2 të këtij neni. Më konkretisht KPP i miratuar me ligjin nr.7905, datë 21.3.1995, ndryshuar me ligjin nr.8460, datë 11.2.1999, me ligjin nr.8813, datë 13.6.2002, ligjin nr.9085, datë 19.6.2003, me ligjin nr.9276, datë 16.9.2004, me ligjin nr.9911, datë 5.5.2008, me vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr.31, datë 17.5.2012, me ligjin nr.145/2013, datë 2.5.2013, me ligjin Nr. 35/2017, nuk e kishte një dispozitë të ngjashme para miratimit të KDPM.

    19. Në aspektet e tjera, neni 44 lidhet me programin e drejtësisë restauruese që ka të bëjë me ndërmjetësimin para miratimit të KDPM, kanë qenë parashikuar pjesërisht në ligjin Nr. 10385, datë 24.2.2011 "Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve"[1]. Ky ligj në nenin 2, pika 5 të tij parashikon: “5. Në rastin e mosmarrëveshjeve në fushën penale, kur procedimi penal ka nisur, gjykata detyrimisht fton palët për zgjidhjen me ndërmjetësim të mosmarrëveshjeve të parashikuara në pikën 3 të këtij neni. Po ashtu, neni 14, pika 1 parashikonte procedurën për ndërmjetësim në procesin penal dhe se 1. Gjykata, në përputhje me nenet 333 dhe 338 të Kodit të Procedurës Penale, fton palët për zgjidhjen me ndërmjetësim të mosmarrëveshjes objekt gjykimi, parashikuar në nenin 2 pika 3 të këtij ligji, duke iu caktuar palëve një afat në përputhje me natyrën e mosmarrëveshjes."

    20. Përpara ligjit 10385, datë 24.2.2011, në kronologji më të vjetër ishte në fuqi ligji nr. 9090, datë 26.6.2003 "Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve", i cili parashikonte për vlerësimin e ndërmjetësimit nga gjykata ose prokuroria. Në nenin 2, pikat 1 dhe 2 parashikonin: "1. Ndërmjetësimi, sipas këtij ligji, zbatohet për zgjidhjen e të gjitha mosmarrëveshjeve në fushën e së drejtës civile, tregtare, familjare dhe penale, që shqyrtohen nga gjykata, me kërkesën e të dëmtuarit akuzues ose ankimit të të dënuarit, sipas neneve 59 dhe 284 të Kodit të Procedurës Penale. 2. Ndërmjetësimi, sipas këtij ligji, zbatohet në rastet kur kërkohet dhe pranohet nga palët, përpara ose pasi të ketë lindur mosmarrëveshja, kur është i detyrueshëm sipas ligjit, si dhe kur kërkohet ose çmohet nga gjykata, arbitrazhi ose organi përkatës shtetëror sipas ligjit."

    21. Përpara ligjit nr. 9090, datë 26.6.2003 "Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve"[2], ishte në fuqi ligji nr. 8465, datë 11.03.1999 " Për ndërmjetësimin për zgjidhjen me pajtim të mosmarrëveshjeve", i cili në nenin 13 të tij parashikonte se në rastet kur gjykata ose prokuroria çmonin se konflikti mund të zgjidhej me ndërmjetësim dhe palët nuk kishin kundërshtim, pezullonin shqyrtimin e çështjes dhe ia dërgonin çështjen për shqyrtim, ndërmjetësit. Në qoftë se mosmarreveshja nuk zgjidhej me ndërmjetësim, atëherë gjykata/prokuroria rifillonin procedimin ligjor me kërkesën e palëve. 

    22. Në nenin 3 të ligjit nr. 119/2014 “Për të drejtën e informimit”[3], para miratimit të KDPM për pjesën që lidhet me të drejtën për informim të të miturve të përfshirë në sistemin e drejtësisë penale për të mitur dhe për detyrimin e organeve kompetente që t'i informojnë ato, "Informimi" është trajtuar si term juridik së bashku me pasojat që vijnë nga ky informim.

     

    [1] Linku: http://www.ikub.al/LIGJE/903110038/Article-Per-ndermjetesimin-per-zgjidhjen-me-pajtim-te-mosmarreveshjeve-.aspx

    [2] http://www.pp.gov.al/web/ligj_per_ndermjetesimin_37.pdf

    [3]http://www.arsimi.gov.al/files/userfiles/mdh/Ligji_per_mbrojtjen_e_te_dhenave_personale_9887_date_10_03_2008_i_ndryshuar.pdf

  • Legjislacioni ndërkombëtar

    23. Deklarata e OKB-së për Parimet Themelore të Drejtësisë për Viktimat e Krimit dhe Abuzimit të Pushtetit (1985), parashikon: "Kthimin 8. Autorët ose palët e treta përgjegjëse për sjelljen e tyre duhet aty ku është e përshtatshme të bëjnë kthimin e drejtë të viktimave, familjeve të tyre ose personave në varësi. Ky kthim duhet të përfshijë kthimin e pronës ose pagesën për dëmin ose humbjen e pësuar, rimbursimin e shpenzimeve të bëra si rezultat i viktimizimit, ofrimit të shërbimeve dhe rikthimit të të drejtave."

    24. Parimet themelore mbi përdorimin e programeve të drejtësisë restauruese në çështjet penale 2002/12[1], është një dokument i rëndësishëm që lehtëson sqarimin e termave që lidhen me programet e drejtësisë restauruese.

    25. Udhëzime mbi Drejtësinë në Çështje që përfshijnë Fëmijët Viktima dhe Dëshmitarët e Krimit (2005),

    26. Rekomandimi (2008) 11 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës për Rregullat që lidhen me dënimin ose masa të tjera për të miturit e akuzuar[2]. Rekomandimi CM / Rec (2008) 11 i Komitetit të Ministrave drejtuar shteteve anëtare për rregullat europiane për shkelësit e mitur që i nënshtrohen sanksioneve ose masave parashikon: "12. Ndërmjetësimi ose masa të tjera restauruese duhet të inkurajohen në të gjitha fazat e trajtimit me të miturit.

    27. Rekomandimi nr. (99) 19 i Komitetit të Ministrave të KE për vendet anëtare lidhet me ndërmjetësimin[3] në çështjet penale dhe raportet shpjeguese përkatëse. Komentar mbi preambulën e Rekomandimit. Rekomandimi Nr. R (99) 19 i miratuar nga Komiteti i Ministrave të Këshillit të Evropës më 15 shtator 1999 dhe memorandumi shpjegues.

    28. Konventa Evropiane për Ushtrimin e të Drejtave të Fëmijëve, Ligji Nr.10 425, datë 2.6.2011 “PËR RATIFIKIMIN E KONVENTËS SË KËSHILLIT TË EUROPËS “PËR USHTRIMIN E TË DREJTAVE TË FËMIJËVE” në nenin 13 të saj kërkon që palët kontraktuese të marrin masa për të inkurajuar institucionalizimin dhe përdorimin e procedurave të ndërmjetësimit: Neni 13: Ndërmjetësimi ose proceset e tjera për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve. Me qëllim parandalimin ose zgjidhjen e mosmarrëveshjeve apo shmangien e procedimeve para një autoriteti gjyqësor që ndikojnë te fëmijët, palët inkurajojnë ofrimin e ndërmjetësimit ose proceseve të tjera për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve dhe përdorimin e këtyre proceseve për të arritur marrëveshje në rastet e caktuara që duhet të përcaktohen nga palët.

    29. Rekomandimi nr. R (87) 20 mbi reagimet shoqërore ndaj të miturve të akuzuar për kryerjen e veprave penale i bën thirrje qeverive të vendeve anëtare për të rishikuar legjislacionin dhe praktikën e tyre me qëllim të inkurajimit dhe zhvillimit të procedurave të shmangies dhe ndërmjetësimit.

    30. REKOMANDIMI Nr. R (87) 20 I KOMISIONIT TË MINISTRAVE NË SHTETET ANËTARE PËR REAGIMET SOCIALE PËR KRIMIN NGA TË MITURIT[4] parashikon: "Diversioni - ndërmjetësimi 2. inkurajimi i zhvillimit të procedurave të diversifikimit dhe ndërmjetësimit në nivelin e prokurorit publik (ndërprerja e procedurës) ose në nivel të policisë, në vendet ku policia ka funksione të ndjekjes penale, me qëllim parandalimin e të miturve nga hyrja në sistemin e drejtësisë penale dhe vuajtjen e pasojave pasuese, për të lidhur bordet ose shërbimet e mbrojtjes së fëmijëve në zbatimin e këtyre procedurave; 3. marrjen e masave të nevojshme për të siguruar që në këto procedura: - merret pëlqimi i të miturit ndaj masave për të cilat është e kushtëzuar devijimi dhe nëse është e nevojshme sigurohet edhe bashkëpunimi i familjes së tij - vëmendje e duhur i kushtohet të drejtave dhe interesave të të miturit, si dhe atyre të viktimës;

    31. Rekomandimi Nr. R (87) 21 për ndihmën ndaj viktimave dhe parandalimin e viktimizimit[5] rekomandon që shtetet anëtare të inkurajojnë praktika për ndërmjetësimin ndërmjet autorëve të veprave penale dhe viktimave.

    32. REKOMANDIMI NR R (87) 21 I KOMISIONIT TË MINISTRAVE NË SHTETET ANËTARE PËR NDIHMËN E VIKTIMAVE DHE PARANDALIMIN E VIKTIMIZIMIT parashikon: "4. të sigurojë që viktimat dhe familjet e tyre, veçanërisht ato që janë më të prekshme, marrin në mënyrë të veçantë: ... 17. inkurajimi i eksperimenteve (qoftë në baza kombëtare ose lokale) në ndërmjetësim ndërmjet shkelësit dhe viktimës së tij dhe vlerësimin e rezultateve me referencë të posaçme se deri në ç'masë u shërbehet interesave të viktimës ".

     

    [1] http://srsg.violenceagainstchildren.org/sites/default/files/documents/UN%20Resolutions/ECOSOC%20 resolution%202002-12.pdf

    [2] Linku: https://www.unicef.org/tdad/councilofeuropejjrec08(1).pdf

    [3] Link: http://www.mediacio.hu/files/EU_dok/CoE_R(99)19_mediation.pdf" 

    [4] Linku: http://archivio.transnazionalita.isfol.it/file/CoE_Rec_R87-20%20Eng.pdf.

    [5] Linku: http://www.barobirlik.org.tr/dosyalar/duyurular/hsykkanunteklifi/recR(87)21e.pdf

• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  Raporte, opinione, rekomandime dhe deklarata 

  33. 2011 Udhëzimet e Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës për drejtësinë e miqësore për fëmijët[1]

  34. DOKUMENTI I UDHËZIMIT TË DREJTËSISË ka interpretuar nenin 12 të Direktivës 2012/29 si më poshtë: " Neni 12 - E DREJTA PËR MBROJTJEN NË KONTEKSTIN E SHËRBIMEVE TË DREJTËSISË RESTAURUESE (Paragrafi 46). Ky nen pjesërisht mbulohet nga Neni 10 FD, por përkufizimet e masave mbrojtëse të ndryshme janë të reja. Shërbimet e drejtësisë restauruese përfshijnë një sërë shërbimesh, qoftë të bashkangjitura, që ecin para, paralel me ose pas procedurave penale (para-gjyqësore dhe pas gjyqit). Ato mund të jenë të disponueshme në lidhje me lloje të caktuara të krimit ose vetëm në lidhje me autorët e rritur ose fëmijë dhe përfshijnë për shembull ndërmjetësimin e viktimave, grupet e konferencave të familjes dhe qarqet e dënimit.

  35. FËMIJËT DHE DREJTËSIA PËR TË MITURIT: PROPOZIMET PËR PËRMIRËSIM[2]. Shumë shtete tani ofrojnë një sërë sanksionesh në komunitet për shkelësit e rinj. Për shembull, në Gjermani sanksionet alternative, duke përfshirë ndërmjetësimin ndërmjet viktimave dhe shkelësve, ekzistojnë në të gjithë Landet. Në Belgjikë, gjykatat mund të urdhërojnë fëmijët të vendosen nën mbikëqyrjen e shërbimeve sociale (me kushte arsimore), ose të vendosen me një person të besueshëm në një shtëpi kujdestare, ose të vihen nën mbikëqyrje për qëllime vëzhgimi dhe edukimi. Aplikimi më i madh gjithashtu po bëhet nga ndërmjetësimi dhe konferenca familjare në Belgjikë. Bosnja dhe Hercegovina ka prezantuar një opsion të ri të drejtësisë restauruese që përdor një procedurë ndërmjetësimi që përfshin një apologji personale, kompensim dhe vullnetarizëm në komunitet. Përkundrejt një sfondi me rritje te burgimit për të miturit, qasjet e mirëqenies që përfshijnë shërbimet sociale dhe qasjet e konferencës së drejtësisë restauruese / konferencave familjare janë gjithashtu pjesë e reagimit në Holandë. Ligji irlandez gjithashtu siguron një varg përgjigjesh (duke përfshirë urdhërat e mbikëqyrjes prindërore, urdhërat e mentorimit dhe rezidencën, mbikëqyrjen intensive dhe urdhërat e arsimit dhe trajnimit) që synojnë t'i mbajnë fëmijët jashtë burgut (faqe 12).

  36. Këshilli Ndërkombëtar Këshillimor Shkencor dhe Profesional (ISPAC) i Programit të Kombeve të Bashkuara për Parandalimin e Krimit dhe të Drejtësisë Penale[3]. "Tema 4 e temave substanciale që do të përfshihen në axhendën e propozuar të përkohshme të Kongresit të dhjetë të Kombeve të Bashkuara mbi Parandalimin e Krimit dhe Trajtimin e Shkelësve është" Kriminelë dhe viktima: përgjegjshmëria dhe drejtësia në procesin e drejtësisë". Kjo temë është e rëndësishme, në përputhje dhe në konsistencë me theksin e vënë ndaj viktimave dhe drejtësisë restauruese në dokumentet e botuara më parë të Kombeve të Bashkuara, duke përfshirë: 1) Parimet Udhëzuese për Parandalimin e Krimit dhe Drejtësinë Penale në Kontekstin e Zhvillimit të Urdhërit të Ri Ekonomik Ndërkombëtar, Parimi 28 i cili kërkon kërkime dhe inkurajim të alternativave të tilla përkundrejt ndërhyrjeve krejtësisht gjyqësore si ndërmjetësimi, arbitrazhi dhe gjykatat e pajtimit.

   

  Vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut 

  37. Rasti Lambert e të tjerë kundër Francës, 25. 06.2015.” [4]. 161. The Court notes that French law as it currently stands provides for the family to be consulted (and not for it to participate in taking the decision), but does not make provision for mediation in the event of disagreement between family members. Likewise, it does not specify the order in which family members’ views should be taken into account, unlike in some other countries."

   

  38. Neshkov dhe të Tjerë kundër Bullgarisë - 36925/10 et al. Vendimi 27.1.2015.[5] Çështja kishte të bënte me kushtet në mjediset e vuajtjes së dënimit në disa institucione të vuajtjes së dënimit në Bullgari. Kërkuesit pretenduan shkeljen e Nenit 3 të Konventës dhe kërkuesi i parë (Z Neshkkov) pretendoi gjithashtu shkeljen e Nenit 13 për shkak të mungesës së mjeteve mbrojtëse të efektshme të brendshme. Gjykata i ka shqyrtuar edhe më parë kushtet e vuajtjes së dënimit në Bullgari sipas Nenit 3 në më shumë se 20 çështje të tjera. Nga ana e vet, Komiteti i Ministrave të Këshillit të Europës kishte theksuar vazhdimisht nevojën e masave shtesë për të sjellë kushtet e vuajtjes së dënimit të institucionet e vuajtjes së dënimit të Bullgari në pajtim me standardet e Konventës. GJEDNJ nënvizon se: Dhënia e dënimit dhe roli i prokurorëve dhe gjyqtarëve"... 19. Prokurorët dhe gjyqtarët duhet të përfshihen në procesin e hartimit të politikave penale në lidhje me mbipopullimin e burgjeve dhe inflacionin e popullatës së burgut, me synimin për të angazhuar mbështetjen e tyre dhe për të shmangur praktikat kundërproduktive të dënimit .... 90. Sa i përket hapave që mund të ndërmerren për të zvogëluar numrin e personave që dërgohen në burg, prokurorët mund të jenë të autorizuar të përdorin alternativa ndaj ndjekjes penale, si paralajmërime formale, programe të ndërmjetësimit dhe riparimit, ose punë në komunitet, që në fillim të procesit penal por duke bërë monitorimin e duhur për të zvogëluar rrezikun e korrupsionit. Në vitin 2013, kishte pasur 22,029 persona të vendosur në paraburgim, duke shpenzuar mesatarisht dyzet e një ditë në paraburgim. Kjo tregoi se paraburgimi po imponohej në mënyrë rutinore në lidhje me akuza të caktuara dhe se alternativat e paraburgimit mund të përdoreshin për të prodhuar numrin e personave në paraburgim. " 70.2Nëse ndërmjetësimi duket i përshtatshëm kjo duhet të aplikohet që në fillim." " 15. Në sigurimin e sanksioneve dhe masave komunitare që mund të përdoren në vend të privimit nga liria, duhet të merret parasysh si në vijim: - ..., - ndërmjetësimin e viktimës dhe shkelësit / kompensimin e viktimës, "20. Arsyetimi për dënimin duhet të vendoset nga ligjvënësi ose nga autoritetet e tjera kompetente, me qëllim, ndër të tjera, zvogëlimin e aplikimit të burgimit, zgjerimin e përdorimit të sanksioneve dhe masave komkunitare, si dhe përdorimin e masave të devijimit siç janë ndërmjetësimi ose kompensimi i viktimës."

   

  ^[1] https://rm.coe.int/16804b2cf3

  [2] Linku: https://rm.coe.int/16806daa31

  [3] https://www.restorativejustice.org.uk/sites/default/files/resources/files/UN%20report.pdf

  [4] Linku: http://hudoc.echr.coe.int/eng#ë"itemid":("001-155352"]}

  [5] Linku: http://hudoc.echr.coe.int/eng#ë"fulltext":ë"ECHR decision of 27.1.2015"],

• Materiale legjislative

  39. Analizë e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri, Qershor 2015, hartuar nga Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë.[1]

  40. Relacioni shpjegues për projektligjin "Për tarifat dhe shpenzimet gjyqësore në Republikën e Shqipërisë" parashikohet: "Gjithashtu një efekt i pritshëm është rritja e të ardhurave nga shërbimet e ofruara nga gjykata si dhe promovimi i zgjidhjes së konflikteve gjyqësore nëpërmjet formave alternative si ndërmjetësimi apo arbitrazhi."[2]

   

  [1] http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/dokumenti_shqip_0.pdf,

  [2]https://www.parlament.al/wp-content/uploads/2017/01/RELACION-TARIFAT-DHE-SHPENZIMET-GJYQESORE.pdf 

• Dispozita të lidhura

  41. Ligji Nr. 10385, datë 24.2.2011 "Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve", i cili në nenet 14, 23, pika 1 dhe 2 të tij parashikon procedurën për ndërmjetësim në procesin penal.

  42. Ligji Nr. 8331, datë 21.4.1998 “Per ekzekutimin e vendimeve penale” në nenin 9 dhe në nenin 31/9 dhe Ligji Nr.10024, Datë 27.11.2008, “Per disa ndryshime dhe shtesa ne Ligji Nr. 8331, Date 21.4.1998 "Per Ekzekutimin e Vendimeve Penale"[1] parashikojnë se prokurori është i detyruar të marrë të gjitha masat për ekzekutimin e vendimit në përputhje me urdhërimet e gjykatës si dhe të kontrollojë rregullsinë e ekzekutimit të vendimit. Keshtu, kur gjykata vendos pezullimin e vendimit me burgim dhe zëvendësimin e tij me një dënim alternativ, ia dërgon menjëherë vendimin prokurorit. Prokurori bashkëpunon me Shërbimin e Provës, i cili me ndryshimet e reja në legjislacionin penal është ngritur si organi shtetëror me detyrë mbikëqyrjen e zbatimit të dënimeve alternative. Shërbimi i Provës paraqet informacion dhe raporte para prokurorit ose gjykatës dhe ndihmon në ekzekutimin e dënimit alternativ. Gjithashtu ka si detyrë të ndihmojë personin e dënuar në kapërcimin e vështirësive për riintegrimin social.

  43. Ligji Nr. 111/2017 "Për ndihmën juridike të garantuar nga shteti", parashikon në nenin 11, germa ‘c’ se viktimës së mitur dhe të miturve në konflikt me ligjin, në çdo fazë të procedimit penal, u ofrohet ndihma juridike pavarësisht të ardhurave dhe pasurisë.

   

  [1] http://www.pp.gov.al/web/ligji_per_ezekutimin_e_vendimeve_penale_i_perditesuar_1035.pdf

• Akte nënligjore

  44. “Rregullorja për bashkëpunimin e Shërbimit të Provës me OJF-të dhe Shërbimin e Ndërmjetësimit”, Nr.302, Datë 25.03.2009.[1]

   

  [1]http://www.ikub.al/LIGJE_CATEGORY/SHeRBIMIT-Te-PROVeS-ME-OJF-te-DH.aspx 

• Vendime
  Asnjë koment
• Bibliografia

  Nils Christy " Crime Control as Industry", 1993

  https://www.amazon.com/Nils-Christie/e/B004MS9THQ

  Gerry Johnstone Restorative Justice: Ideas, Values, Debates, 2002 https://books.google.al/books?hl=en&lr=&id=XGSpAgAAQBAJ&oi=fnd&pg=PP1&dq=Restorative+Justice:+Ideas,+Values,+Debates

  Abramson, B. (2000) Juvenile Justice: The ‘Unwanted Child’ of State Responsibilities. An Analysis of the Concluding Observations of the UN Committee on the Rights of the Child, in Regard to Juvenile Justice from 1993 to 2000. International Network on Juvenile Justice/Defence for Children International . Available at ww.defence-for-children.org 

  Amnesty International (1998) Betraying the Young: Children in the US Justice System. AI Index AMR 51/60/98. Available at: www.web.amnesty.org 

  Asquith, S. (1996) Juvenile Justice and Juvenile Delinquency in Central and Eastern Europe. University of Glasgow, Centre for the Child and Society . Available at: www.eurochild.gla.ac.uk 

  Bailleau, F. (1998) ‘A Crisis of Youth or of Juridical Response?’, in V. Ruggiero , N. South and I. Taylor (eds) The Neë European Criminology, pp.95-103. London: Routledge.  http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1362480605048942

  Bala, N. , J. Hornick , H. Snyder and J. Paetsch (eds) (2002) Juvenile Justice Systems: An International Comparison of Problems and Solutions. Toronto: Thompson.

  http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1362480605048942 

  Bauman, Z. (1998) Globalisation: The Human Consequences. Cambridge: Polity. 

  https://www.theguardian.com/world/2017/jul/14/globalisation-the-rise-and-fall-of-an-idea-that-swept-the-world

  Bazemore, G. and L. Walgrave (eds) (1999) Restorative Juvenile Justice: Repairing the Harm of Youth Crime.New York: Criminal Justice Press.

  http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/14624740222228464 

  Beck, U. (2000) What Is Globalisation? Cambridge: Polity.

  http://www.socresonline.org.uk/7/2/beck_tomlinson.html

  Bell, V. (1993) ‘Governing Childhood: Neo-Liberalism and the Law’ , Economy and Society 22(3): 390-403.

  https://books.google.al/books?id=YiKi3GHD-W4C&pg=PT419&lpg=PT419&dq=Bell,+V.+(1993)

  Blagg, H. (1997) ‘A Just Measure of Shame? Aboriginal Youth and Conferencing in Australia’ , British Journal of Criminology 37(4): 481-501.

  http://research-repository.uëa.edu.au/en/publications/a-just-measure-of-shame-aboriginal-youth-and-conferencing-in-australia

  Braithwaite, J. (2003) ‘Restorative Justice and a Better Future’, in E. McLaughlin et al. (eds) Restorative Justice: Critical Issues. London: Sage Publications. 

  https://academic.oup.com/bjc/article-abstract/55/5/883/478399/Ëhy-Restorative-Justice-Will-Not-Reduce?redirectedFrom=fulltext

  Buckland, G. and A. Stevens (2001) Review of Effective Practice with Young Offenders in Mainland Europe, 157-163. London: Youth Justice Board/European Institute of Social Services.

  http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1362480605048942 

  Carozza, P. (2003) ‘From Conquest to Constitutions: Retrieving a Latin American Tradition of the Idea of Human Rights’ , Human Rights Quarterly 25(2): 281-313. 

  http://scholarship.law.nd.edu/cgi/vieëcontent.cgi?article=1584&context=law_faculty_scholarship

  Children’s Rights Alliance (2002) State of Children’s Rights in England. London: CRA for England.  https://www.childrenincrisis.org

  Christie, N. (2000) Crime Control as Industry. London: Routledge.  https://scholar.google.com

  Clarke, J. (2000) ‘A world of Difference? Globalisation and the Study of Social Policy’, in G. Leëis , S. Geëirtz and J. Clarke (eds) Rethinking Social Policy, pp. 201-216. London: Sage Publications.  https://scholar.google.com

  Council of Europe (1998) Penological Information Bulletin, no. 21. Strasbourg: Council of Europe.

  Council of Europe (2000) European Sourcebook of Crime and Criminal Justice Statistics. Strasbourg: Council of Europe. 

  http://wp.unil.ch/europeansourcebook/files/2012/06/European-Sourcebook_1st-ed_1999-1.pdf

  Crawford, A. (2001) ‘The Groëth of Crime Prevention in France as Contrasted with the English Experience’, in G. Hughes , E. McLaughlin and J. Muncie (eds) Crime Prevention and Community Safety: New Directions, pp. 214-39. London: Sage Publications.  https://scholar.google.com

  Crawford, A. (2002) ‘The Governance of Crime and Insecurity in an Anxious Age: The Trans-European and the Local’, in A. Crawford (ed.) Crime and Insecurity: The Governance of Safety in Europe, pp. 27-51.Cullompton: Willan.  https://scholar.google.com

  Cross, N. , P. Evans and J. Minkes (2003) ‘Still Children First? Developments in Youth Justice in Wales’ , Youth Justice 2(3): 151-162 .  https://scholar.google.com

  Cunneen, C. and R. Ëhite (2002) Juvenile Justice: Youth and Crime in Australia. Melbourne: Oxford University Press. https://researchonline.jcu.edu.au/19680/

  De Haan, W. (1990) The Politics of Redress. London: Unwin Hyman.  https://www.ncjrs.gov/App/abstractdb/AbstractDBDetails.aspx?id=125907

  Doek, J. (2002) ‘Modern Juvenile Justice in Europe’, in M. Rosenheim , F. Zimring , D. Tanenhaus and B. Dohrn (eds) A Century of Juvenile Justice, pp. 505-528. Chicago, IL: University of Chicago Press.

  http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1362480605048942

  Fionda, J. (1998) ‘The Age of Innocence? The Concept of Childhood in the Punishment of Young Offenders’ , Child and Family Laë Quarterly 10(1): 77-87 http://eprints.kingston.ac.uk/12371/ 

  Freeman, M. (2002) ‘Children’s Rights Ten Years after Ratification’, in B. Franklin (ed.) The Neë Handbook of Children’s Rights, pp. 97-118. London: Routledge

  http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1362480605048942

  Goldson, B. (2000) ‘Children in Need or Young Offenders?’ . Child and Family Social Work 5(3): 255-265 http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1046/j.1365-2206.2000.00161.x/abstract

  Harris-Short, S. (2003) ‘International Human Rights Law: Imperialist, Inept and Ineffective? Cultural Relativism and the UN Convention on the Rights of the Child’ , Human Rights Quarterly 25(1): 130-181 https://muse.jhu.edu/article/38764/summary

  Jones, J. and T. Neëburn (2002) ‘Policy Convergence and Crime Control in the USA and the UK’ , Criminal Justice 2(2): 173-203. https://books.google.al

  Junger-Tas, J. (2002) ‘The Juvenile Justice System: Past and Present Trends in Western Society’, in I. Ëeijers and A. Duff (eds) Punishing Juveniles, pp. 23-44. Oxford: Hart 

  Justice (2004) Restorative Justice: The Ëay Ahead. London: Justice . http://journals.sagepub.com

  Kempf-Leonard, K. and E. Peterson (2000) ‘Expanding Realms of the Neë Penology: The Advent of Actuarial Justice for Juveniles’ , Punishment and Society 2(1): 66-97. 

  http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/17488958020020020501

  Komen, M. (2002) ‘Dangerous Children: Juvenile Delinquency and Judicial Intervention in the Netherlands, 1960-1995’ , Crime, Laë and Social Change 37: 379-401. https://link.springer.com/article/10.1023/A:1016011826864

  Kuure, T. (2002) ‘Loë Custody in Finland’ , paper given at the Children Law UK/NACRO Conference, ‘Reducing Custodial Sentencing for Young Offenders: The European Experience’, London, 23 October.

  https://books.google.al/books?id=hr8bmUVxasëC&pg=PA329&lpg=PA329&dq=Kuure

  Mears, D. (2002) ‘Sentencing Guidelines and the Transformation of Juvenile Justice in the 21st Century’ , Journal of Contemporary Criminal Justice 18(1): 6-19. 

  http://journals.sagepub.com/author/Alberola%2C+Cristina+Rechea

  Rechea Alberola, C. and E. Fernandez Molina (2003) ‘Juvenile Justice in Spain: Past and Present’ , Journal of Contemporary Criminal Justice, 19(4): 384-412 

  http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1043986203258804

  Schaffner, L. (2002) ‘An Age of Reason: Paradoxes in the US Legal Construction of Adulthood’ , International Journal of Children’s Rights 10: 201-232.

  https://www.researchgate.net/publication/An_age_of_reason

  Scraton, P. and D. Haydon (2002) ‘Challenging the Criminalisation of Children and Young People: Securing a Rights Based Agenda’, in J. Muncie , G. Hughes and E. McLaughlin (eds) Youth Justice: Critical Readings, pp.311-328. London: Sage Publications. 

   http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/1362480605048942

  MANUAL PËR PUNONJËSIN E SHËRBIMIT TË PROVËS, OSCE Linku: http://www.osce.org/albania/80121?doënload=true

  Manual SHËRBIMI I NDËRMJETËSIMIT DHE DREJTËSIA RESTAURUESE PËR TË MITURIT NË KONFLIKT ME LIGJIN Për procedurat e ndërmjetësimit përmes gjykatës Linku: https://albania.savethechildren.net/sites/albania.savethechildren.net/files/library/Gjykata_rev_11.pdf

  STRATEGJIA NDËRSEKTORIALE E PARANDALIMIT, LUFTËS KUNDËR KORRUPSIONIT E QEVERISJES TRANSPARENTE, 2008 - 2013 parashikon nevojen për trainimin dhe kualifikimin e grupit te mediatoreve qe do te merren me ndermjetesimin ne çeshtjet penale, civile, familjare dhe administrative. Linku: http://shtetiweb.org/wp-content/uploads/2014/05/strategji_lufta-kunder-korrupcionit_2008_diaca.pdf

• Arkiva

  Ligje 

  Ligji nr. 9090, datë 26.6.2003 "Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve"[1] kishte një dispozitë analoge me nenin 64 të KDPM. Ky ishte neni 17 që parashikonte afatin 45 ditor të procedurës së ndërmjetësimit kur çështja ishte dërguar nga gjykata ose prokuroria. Në rastin kur konflikti zgjidhej me anë të ndërmjetësimit, organet gjyqësore e të prokurorisë vendosnin pushimin e çështjes penale a civile ose refuzimin e fillimit të procedimit penal, si dhe bënin shënimet në regjistrat përkatës. 

  Ligji nr. 8465, datë 11.03.1999, “Për ndërmjetësimin në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve"[2] i cili në nenin 13 të tij parashikonte se në rastet kur gjykata ose prokuroria çmonin se konflikti mund të zgjidhej me ndërmjetësim dhe palët nuk kishin kundërshtim, pezullonin shqyrtimin e çështjes dhe ia dërgonin çështjen për shqyrtim ndërmjetësit. Në qoftë se mosmarreveshja nuk zgjidhej me ndërmjetësim, atëhere gjykata/prokuroria rifillonin procedimin ligjor me kërkesën e palëve. 

  KPP miratuar me ligjin Nr. 7905, Datë 21.3.1995, ndyshuar me ligjin nr.8813, datë 13.6.2002[3], me ligjin nr. 10 054, datë 29.12. 2008[4], me ligjin 145/2013[5], me ligjin 35/2017[6], në nenin  59, për viktimën akuzuese parashikon se: ai që është dëmtuar nga veprat penale të parashikuara nga nenet 90, 91, 92, 112 paragrafi i parë, 119,119/b, 120, 121, 122, 125, 127, 148, 149 dhe 254 të Kodit Penal ka të drejtë të paraqesë kërkesë në gjykatë dhe të marrë pjesë në gjykim si palë për të vërtetuar akuzën dhe për të kërkuar shpërblimin e dëmit. Prokurori merr pjesë në gjykimin e këtyre çështjeve dhe, sipas rastit, kërkon dënimin e të pandehurit ose pafajësinë e tij. Nëse i dëmtuari akuzues ose mbrojtësi i caktuar prej tij nuk paraqitet në seancë pa shkaqe të arsyeshme, gjykata vendos pushimin e gjykimit. Po ashtu, KPP edhe në nenin 284, pika 5 parashikon se për rastet e parashikuara nga neni 59, ankimi bëhet në gjykatë nga i dëmtuari akuzues. 

   

  [1]  http://www.pp.gov.al/web/ligj_per_ndermjetesimin_37.pdf

  [2]http://www.ikub.al/LIGJE/903110038/Article-Per-ndermjetesimin-per-zgjidhjen-me-pajtim-te-mosmarreveshjeve-.aspx

  [3] http://www.qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2002/PDF-2002/77-2002.pdf

  [4] http://www.qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2008/PDF-2008/205-2008.pdf,

  [5] http://www.qbz.gov.al/botime/fletore_zyrtare/2013/PDF-2013/83-2013.pdf,

  [6] https://www.parlament.al/wp-content/uploads/2017/04/ligj-nr.-35-dt.-30.3.2017.pdf