Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Dispozita ka karakter garantues dhe synon të realizojë drejtpeshimin e nevojshëm mes nevojës për efektivitet dhe shpejtësi të procedurave gjyqësore dhe të drejtës të palës së akuzuar për të mos u gjykuar mbi bazën e akteve të pavlefshme, që prekin interesat e saj. Në këtë këndvështrim, dispozita në fjalë është edhe garanci për mbrojtjen e personit nga abuzimi me procesin dhe për përmbylljen e tij brenda një afati të arsyeshëm.[1] Afatet e prera (prekluzive) të ngritjes dhe të kundërshtimit, që normon paragrafi 5, nuk i lejojnë palët që ta kthejnë procesin në fazën e mëparshme dhe të zgjatin kohën e përmbylljes së tij.

     

    [1] Neni 28 paragrafi 3 i Kushtetutës

  • Objekti
    2. Objekti i normës së parashikuar nga neni 129 është përcaktimi i konceptit të pavlefshmërisë relative të akteve procedurale, mënyrës së ngritjes dhe kundërshtimit të tyre, si dhe afateve brenda të cilave palët duhet ta ushtrojnë këtë të drejtë. Dispozita bën dallimin e qartë mes pavlefshmërisë relative dhe rasteve të pavlefshmërisë absolute, të parashikuara shprehimisht nga neni 128/a i Kodit.
  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës
    3. Pavlefshmëritë relative janë pavlefshmëri të natyrës së posaçme, të parashikuara në mënyrë të shprehur në dispozita të veçanta të Kodit, të cilat sanksionojnë vese më pak të rëndësishme të aktit procedural penal sesa pavlefshmëritë e natyrës absolute. Ato nuk mbrojnë interesa thelbësore të palës së akuzuar, që lidhen me parime themelore të procesit penal, por sanksionojnë shkelje të veçanta procedurale, të parashikuara shprehimisht nga dispozitat e Kodit, të cilat mund të ndikojnë në dhënien e vendimit.

     

    4. Pavlefshmëritë relative të akteve procedurale penale janë të ndryshme nga ato absolute dhe i nënshtrohen një regjimi juridik që karakterizohet nga këto tipare thelbësore:

    • ngrihen nga pala e interesuar, të cilës i është cenuar një interes nga akti i pavlefshëm;
    • ngrihen brenda afatesh kohore të paracaktuara nga ligji, me pasojë humbjen e së drejtës për t’i ngritur në një kohë të mëvonshme (afate të prera);
    • ekziston mundësia e korrigjimit të tyre; në kushte të caktuara, një akt procedural relativisht i pavlefshëm mund të bëhet i vlefshëm.

     

    5. Me kërkesë të palës së interesuar, në fazën e hetimeve paraprake, çmuarja e tyre bëhet nga prokurori, kurse në seancën paraprake ose gjatë shqyrtimit gjyqësor të çështjes, çmuarja e tyre bëhet, përkatësisht, nga gjyqtari i seancës paraprake[1] ose nga gjykata.

     

    6. Neni 128 i Kodit, i ndryshuar, vendos në mënyrë të shprehur një rregull taksativ: “Aktet procedurale janë të pavlefshme vetëm në rastet e parashikuara shprehimisht nga ky Kod.”. Ky rregull njihet si parimi i taksativitetit të pavlefshmërive[2], i cili ndalon në mënyrë të prerë interpretimin e zgjeruar ose analogjinë në temën e pavlefshmërive[3]. Pra, akti mund të goditet për pavlefshmëri vetëm kur ligji procedural e sanksionon, në mënyrë të shprehur, cenimin e formës së aktit me pasojë pavlefshmërinë e tij. Le të marrim si shembull ilustrues dispozitat për bashkimin ose ndarjen e çështjeve.[4] Vendimi i marrë jashtë rasteve të parashikuara nga Kodi është një parregullsi e aktit (që mund të ndëshkohet me sanksione disiplinore); por, nuk ka pavlefshmëri relative, ngaqë ligjvënësi nuk e parashikon një pasojë të tillë në përmbajtjen e tekstit të normës. Për shembull, dispozita që rregullon caktimin e datës së seancës gjyqësore[5] përcakton se ajo duhet të caktohet brenda dhjetë ditëve nga depozitimi i kërkesës së prokurorit ose viktimës akuzuese. Kur ky afat i ligjit shkelet, nuk shkaktohet pavlefshmëri, ngaqë ligji nuk e parashikon në mënyrë të shprehur, ndaj në këtë rast kemi thjesht një parregullsi të aktit të kryetarit të trupit gjykues.

     

    7. Në paragrafin 1 të nenit 129, ligjvënësi normon që pavlefshmëritë relative “...mund të deklarohen mbi kërkesën e palëve”. Kjo normë përcakton, në thelb, regjimin e pavlefshmërive relative dhe shërben si kriteri i parë dallues i tyre nga kategoria e pavlefshmërive absolute. Nismën e konstatimit dhe ngritjes së tyre, norma ia cakton palës së interesuar, por me kushtin që të mos ketë vepruar ende mekanizmi i korrigjimit automatik të tyre. Logjika e kufizimit të mundësisë për të ngritur pavlefshmëritë relative, duke ua lënë këtë të drejtë vetëm palëve në proces, mbështetet në nevojën për të drejtpeshuar interesat e tyre me interesin e drejtësisë që procesi të përmbyllet brenda një afati të arsyeshëm, pa lejuar zgjatje të panevojshme të tij.

     

    8. Afatet për të ngritur ose për të kundërshtuar pavlefshmëritë e natyrës relative ligjvënësi i cilëson si afate që “nuk mund të zgjaten”^[6] (paragrafi 5 i nenit 129). Arsyeja e normës është mënjanimi i zgjatjes së panevojshme të procesit në dëm të drejtësisë, në rastet e akteve relativisht të pavlefshme, të cilat, sikundër parashtruam, nuk lidhen me interesa të qenësishme të procesit. Norma parashikon rregullime të ndryshme, vartësisht nga fakti nëse pala është ose nuk është e pranishme gjatë kryerjes së aktit. Kur pala është e pranishme, vepron rregulli i parandalimit të kryerjes së akteve të pavlefshme, duke normuar kundërshtimin e pavlefshmërisë “para se ai (akti) të bëhet”. Për shembull, sipas nenit 158 të Kodit, disa subjekte përjashtohen nga detyrimi për të dëshmuar, ndaj gjykata duhet t’ua bëjë të ditur këtë të drejtë, përpara se të dëshmojnë; përndryshe, dëshmia e tyre është e pavlefshme. Nëse gjykata nuk ua bën të ditur këtë të drejtë, mbrojtësi i pranishëm duhet të kundërshtojë menjëherë, në mënyrë që të pengojë kryerjen e aktit të pavlefshëm. Kur ai nuk e kundërshton kryerjen e aktit, e humbet të drejtën ta ngrejë këtë pavlefshmëri në një kohë të mëvonshme. Por, kur kjo nuk është e mundur, pavlefshmëria duhet të ngrihet “menjëherë pasi është bërë^”. Kështu, sipas nenit 245 të Kodit, vendimi i gjykatës për caktimin e masës së sigurimit duhet të përmbajë, me pasojë pavlefshmërie, ndër të tjera, edhe gjeneralitetet e personit ndaj të cilit caktohet masa (shkronja “a”). Mbrojtësi i pranishëm në seancë nuk ka sesi ta konstatojë këtë pavlefshmëri para se të bëhet, pasi ai vjen në dijeni vetëm kur i jepet kopja e vendimit të arsyetuar. Ky është momenti kur vendimi duhet të goditet për pavlefshmëri, me aktin e apelit. Ngritja e kësaj pavlefshmëri në një moment tjetër të procesit është e pamundur. Kur pala nuk është e pranishme, ngritja dhe kundërshtimi i pavlefshmërisë respekton afatin kohor sipas gjendjes dhe shkallës së procedimit: pavlefshmëria lidhur me aktet e hetimeve paraprake dhe me ato të kryera për sigurimin e provës duhet të kundërshtohen në seancë paraprake (paragrafi 3 i nenit); kur çështja nuk kalon nëpërmjet seancës paraprake,[7] kundërshtimi duhet të bëhet para se të deklarohet i hapur shqyrtimi gjyqësor.[8] Pavlefshmëria e konstatuar gjatë gjykimit duhet të kundërshtohet me aktin e ankimit kundër vendimit përfundimtar (paragrafi 4 i nenit).

     

    9. Kur pavlefshmëria relative nuk ngrihet brenda afateve të prera, si më sipër, pala e humbet të drejtën për ngritjen e saj në fazat e mëpasshme të procedimit.[9] Në këto raste pavlefshmëria relative korrigjohet[10] dhe akti i pavlefshëm, për efekte të procedimit, konsiderohet i vlefshëm. Gjithashtu, pavlefshmëria relative korrigjohet edhe në rastet kur i pandehuri nuk e kundërshton vendimin e miratimit të urdhrit penal të dënimit të nxjerrë nga prokurori, si dhe në rastin kur gjykata e miraton marrëveshjen për pranimin e fajësisë dhe caktimin e dënimit.[11] Duhet përmendur se me ndryshimet dhe shtesat në nenin 130 KPP, ngritja e pavlefshmërisë nuk merret parasysh (d.m.th., në qoftë se ngrihet, nuk pranohet) kur pavlefshmërinë e shkakton vetë pala ose kur akti i pavlefshëm nuk cenon asnjë interes të palës që pretendon pavlefshmërinë e tij.

     

    10. Pavlefshmëria e vendimit. Theksuam se pavlefshmëritë relative i binden parimit të taksativitetit (neni 128). Kjo zgjedhje parimore e ligjvënësit nuk i përjashton nga ky regjim edhe rastet e pavlefshmërisë së vendimit gjyqësor, i cili nuk përfshihet ndër rastet e pavlefshmërive absolute. Gjykata e apelit ka të drejtë të prishë vendimin e gjykatës së shkallës së parë dhe t’i kthejë aktet për rishqyrtim “në çdo rast kur në dispozita të veçanta është parashikuar pavlefshmëria e vendimit”,[12] por kjo nuk i jep veseve të vendimit natyrë absolute.[13] Pavlefshmëria e vendimit gjyqësor përbën shkak të posaçëm rekursi në Gjykatën e Lartë.[14] Në debatin për pavlefshmërinë e vendimit për vese të arsyetimit, doktrina e huaj e shtron problemin jo vetëm në aspektin e formës (mungesa grafike e pjesës arsyetuese), por sidomos në planin përmbajtjesor, i cili rrok logjikën e arsyetimit, plotësinë dhe korrektësinë e tij.^[15] Janë shumë të rëndësishme elementet e përmbajtjes së arsyetimit. Kështu, mund të goditen për pavlefshmëri vendimet e arsyetuara në dukje, por pa përmbajtje, vendimet që vetëm parafrazojnë normat e ligjit ose që përdorin stilizime ose zbukurime pa përmbajtje të fjalive.^[16] Në drejtim të rregullave që duhen mbajtur parasysh në arsyetimin e vendimit është shprehur mëse njëherë, me shumë qartësi, Gjykata Kushtetuese.^[17] Në një rast nga praktika gjyqësore, kolegji penal i Gjykatës së Lartë mbështeti vendimin e gjykatës së apelit, e cila e pati deklaruar të pavlefshëm vendimin e gjykatës së shkallës së parë, për mungesë të arsyetimit, sepse gjykata ishte mjaftuar me citimin në ligjëratë të drejtë të thënieve të dëshmitarëve, pa i analizuar ato në raport me provat dhe rrethanat e tjera të çështjes,^[18] rast tipik i një vendimi të arsyetuar për dukje. Gjithashtu, jurisprudenca e kolegjit penal ka orientuar se jemi para pavlefshmërisë së vendimit kur ai nënshkruhet vetëm nga kryesuesi dhe jo edhe nga anëtarët e tjerë të trupit gjykues,^[19] referuar nenit 383 paragrafi 3 të KPP.^[20]

     

    [1] Po aty.

    [2] Spangher G. (diretto da), “Atti processuali penali. Patologie, rimedi, sanzioni”, Wolters Kluwer 2013, fq. 753-757.

    [3] I njëjti rregull zbatohet edhe në doktrinën dhe praktikën gjyqësore italiane, prej nga është huazuar ky institut; shih Spangher G., “La pratica del processo penale”, Volume III, E-pub, CEDAM 2014, faqe 244.

    [4] Nenet 92 KPP dhe 93 KPP

    [5] Neni 333 KPP

    [6] Neni 145 paragrafi 1 KPP

    [7] Nenet 400 KPP, 406/a KPP dhe 406/d KPP

    [8] Neni 355 KPP

    Për praktikë gjyqësore, shih vendimin e Gjykatës së Lartë Nr.00-2010-267, datë 17.2.2010, Yzeiraj, etj. Si shembuj zgjidhjesh të gabuara mund të shihni: vendimin Nr.532, datë 20.6.2007, Zefi, etj. (KPGJL); vendimin Nr.533, datë 20.6.2007, Kuqi, Halili (KPGJL).

    [9] Shih vendimin Nr.60 i Vendimit, datë 06.02.2008, Shemuni (KPGJL).

    [10] Neni 130, paragrafi 1, shkronja a) KPP. Në raste të tilla, prezumohet se pala pranon me “factia concludentia” pasojat e aktit.

    [11] ibid.

    [12] Neni 428 paragrafi 1, shkronja ç)

    [13] Para ndryshimeve të bëra me ligjin nr.35/2017, edhe Gjykata e Lartë kishte të drejtë të vendoste prishjen e vendimit dhe zgjidhjen e çështjes pa e kthyer për rishqyrtim kur “vendimi është i pavlefshëm ...” (neni 442, paragrafi 1, shkronja “b”, i shfuqizuar), çka do të thotë se pavlefshmëria e vendimit mund të korrigjohej nga Gjykata e Lartë, për shembull, në rastin e mungesës së arsyetimit.

    [14] Neni 432, paragrafi 1, shkronja b)

    [15] Di Geronimo P., “La nullità degli atti nel processo penale”, Giuffrè Editore, 2006, faqe 217.

    [16] Për ilustrim, në vijim mund të shihni një nga rastet kur gjykata përdor formula stili, të cilat nuk thonë asgjë në drejtim të arsyetimit: Nr.00-2012-1685 i Vendimit (329), datë 5.12.2012, Shquti (KPGJL): “18. Kolegji Penal pa pretenduar në çështjen konkrete një “elegantia juris” vlerëson se ... 22. Në aspektin ligjor (factum) luajnë një rol kryesor dhe analizimi i tyre është thjesht procesi i zbatimit të ligjit përkundrejt fakteve...”.  [citimi sipas vendimit]

    [17] Vendim i Gjykatës Kushtetuese Nr.3, datë 19.2.2013, Vagenas: “19. Vendimi gjyqësor në çdo rast duhet të jetë logjik, i rregullt në formë dhe i qartë në përmbajtje. Në tërësinë e tij ai duhet konsideruar si një unitet, në të cilin pjesët përbërëse janë të lidhura ngushtësisht mes tyre. Ato duhet të jenë në shërbim dhe në funksion të njëra-tjetrës. Argumentet e pjesës arsyetuese duhet të jenë të bazuara dhe të lidhura logjikisht, duke respektuar rregullat e mendimit të drejtë. Ato duhet të formojnë një përmbajtje koherente brenda vendimit, i cili përjashton çdo kundërthënie ose kontradiksion të hapur ose të fshehtë. Këto argumente duhet të jenë gjithashtu të mjaftueshme për të mbështetur dhe pranuar pjesën urdhëruese. Konkluzionet e pjesës arsyetuese duhet të bazohen jo vetëm në aktet ligjore, por edhe në parimet dhe rregullat që karakterizojnë mendimin e shëndoshë e logjik.” (shih edhe vendimet e Gjykatës Kushtetuese Nr.20, datë 13.4.2012, Stefani dhe Nr.38, datë 30.12.2010, Perati)

    [18] Nr.00-2013-988 i Vendimit (194), 12.6.2013, Telushi, etj. (KPGJL).

    [19] Nr.00-2012-1330 i Vendimit (253), datë 10.10.2012, Baçi,§§ 25-27 (KPGJL).

    [20] Neni 383 paragrafi 2, pas ndryshimeve.

  • Konteksti historik
    11. Neni 129 i KPP nuk ka pësuar ndryshime thelbësore. Është ndryshuar rendi i paragrafëve për të nxjerrë në pah më qartë logjikën e normës. Gjithashtu, është shtuar në paragrafin 3 një togfjalësh që lejon mundësinë që pavlefshmëria relative të kundërshtohet edhe para gjyqtarit të seancës paraprake, një shtesë kjo e diktuar nga krijimi i kësaj figure të re procedurale.

     

    12. Në thelb, ndryshimi më i rëndësishëm që ndikon në zbatimin e kësaj dispozite është pranimi nga ligjvënësi i parimit të taksativitetit të pavlefshmërive (neni 128), i cili besohet se do të ndikojë në njësimin e praktikës gjyqësore ende të paqëndrueshme lidhur me këtë temë.
  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  Vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut 

  13. Pavlefshmëria e vendimit për shkak të mungesës së arsyetimit pasqyrohet në vendimet e GJEDNJ-së. Ajo ka vendosur standardin se vendimet gjyqësore duhet të tregojnë motivet mbi të cilat mbështeten (Papon)[1], me qartësi të mjaftueshme që i pandehuri të ketë mundësi të ushtrojë efektivisht të drejtën e ankimit (Boldea[2] dhe Hadjianastassiou[3]), arsyetimi duhet të mbështetet mbi argumente objektive, ndërsa gjerësia e tij mund të ndryshojë sipas natyrës së vendimit dhe rrethanave të çështjes (Ruiz Torija[4]). Në përmbajtje të arsyetimit, nuk kërkohet përgjigje e detajuar për çdo çështje të ngritur (Van de Hurk[5]), por duhet të dalë qartë që çështjet thelbësore kanë marrë përgjigje nga gjykata (Boldea[6]).

   

  [1] Papon k. Francës, nr. aplikimi 54210/00, 25 Korrik 2002

  [2] Boldea k. Rumanisë, nr. aplikimi 19997/02. 15 Shkurt 2007, paragrafi 30

  [3] Hadjianastassiou k. Greqisë, nr. aplikimi 12945/87, 16 Dhjetor 1992

  [4] Ruiz Torija k. Spanjës, nr. aplikimi 30544/96, 21 Janar 1999, paragrafi 30

  [5] Van de Hurk k. Hollandës, nr. aplikimi 16034/90, 19 Prill 1994, paragrafi 61

  [6] Boldea k. Rumanisë, e paracituar, po aty.

• Materiale legjislative
  Asnjë koment
• Dispozita të lidhura

  Kushtetuta: neni 28.3;

  Konventa Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore: neni 6 §1 (e drejta për proces të rregullt ligjor);

  Kodi i Procedurës Penale: nenet 60, 93.1/b, 98.3, 100.2, 122, 128, 128/a, 130, 131, 143, 145, 158.2, 171.5, 172.3, 173.3, 245.1, 331.2, 332/ç/1, 339, 355, 360, 400/a, 400/d, 401.2, 406/d/3, 406/e/2, 428/1/ç, 432/1/b, 447.3.

• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime

  Vendime të Gjykatës Kushtetuese 

  Nr.7, datë 27.4.2005, Durrësi; 

  Nr.38, datë 30.12.2010, Perati;

  Nr.20, datë 13.4.2012, Stefani;

  Nr.3, datë 19.02.2013, Vagenas.

   

  Vendime të kolegjit penal të Gjykatës së Lartë 

  Nr.540 i Vendimit, datë 22.10.2003,  Regolli, etj.;

  Nr. 350 i Vendimit, datë 31.05.2006 (ankim kundër vendimit të pushimit të çështjes);

  Nr.00-2013-665 i Vendimit (70), datë 27.2.13, Kelmendi;

  Nr.77 i Vendimit, datë 11.02.2004, Kazazi;

  Nr.663 i Vendimit, datë 05.10.2005, Kulla;

  Nr.00-2012-1569 i Vendimit (313), datë 21.11.2012, Hasani, etj.;

  Nr. 00-2013-702 i Vendimit (117), datë 03.04.13, Doda;

  Nr.00-2013-389 i Vendimit (44), datë 6.2.2013 (kundërshtim i vendimit të pushimit të çështjes);

  Nr.00-2010-267 i Vendimit (140), datë 17.2.2010, Yzeiraj, etj.;

  Nr.532 i Vendimit, datë 20.6.2007, Zefi, etj.;

  Nr.533 i Vendimit, datë 20.6.2007, Kuqi, Halili;

  Nr.60 i Vendimit, datë 06.02.2008, Shemuni;

  Nr.00-2012-1685 i Vendimit (329), datë 5.12.2012, Shquti;

  Nr.00-2013-988 i Vendimit (194), 12.6.2013, Telushi, etj.;

  Nr.00-2012-1330 i Vendimit (253), datë 10.10.2012, Baçi.

   

  Vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut 

  Boldea kundër Rumanisë, aplikimi n°19997/02, vendim i datës 20 qershor 2006;

  Papon kundër Francës, aplikimi n°54210/00, vendim i datës 15 nëntor 2001;

  Ruiz Torija kundër Spanjës, aplikimi n°18390/91, vendim i datës 9 dhjetor 2004;

  Van de Hurk kundër Holandës, aplikimi n°160034/90, vendim i datës 9 prill 1994;

  Hadjianastassiou kundër Greqisë, aplikimi n°12945/87, vendim i datës 16 dhjetor 1992, aplikimi n°19997/02, vendim i datës 20 qershor 2006.

• Bibliografia

  Giorgio Spangher (diretto da), “Atti processuali penali, patologie, sanzioni, rimedi”, Wolters Kluwer, 2013.

  Giorgio Spangher, “La pratica del processo penale”, Volume III, E-pub, CEDAM 2014, faqe 243-247, 260-262.

  Henrik Ligori, “Studim i pavlefshmërisë së akteve në sistemin tonë të procedurës penale”. Disertacion për mbrojtjen e gradës shkencore “doktor i shkencave”, UT, Fakulteti i Drejtësisë, 2016.

  Paolo Di Geronimo, “La nullità degli atti nel processo penale”, Fatto & Diritto, Collana diretta da Paolo Cendon, Giuffrè Editore, 2006.

  Piermaria Corso (a cura di), “Codice di procedura penale anotato con la giurisprudenza”, Terza edizione, CELT, 2004.

• Arkiva
  Asnjë koment