Përmbajtja

• Koment
  • Qëllimi
    1. Dispozita ka karakter garantues dhe synon të realizojë drejtpeshimin e nevojshëm mes nevojës për efektivitet dhe shpejtësi të procedurave gjyqësore dhe të drejtës të palës së akuzuar për të mos u gjykuar mbi bazën e akteve absolutisht të pavlefshme, që prekin interesa thelbësore të saj. Ajo synon të garantojë një proces të rregullt ligjor, duke shmangur arbitraritetin. Mundësia e kthimit prapa të procedimit në rastin e konstatimit të një pavlefshmërie absolute është garanci për mbrojtjen e personit nga abuzimi me procesin, ndonëse ka ndikim të pashmangshëm në kohëzgjatjen e gjykimit dhe mund të vonojë përmbylljen e tij brenda një afati të arsyeshëm.[1]

     

    [1] Neni 28 paragrafi 3 i Kushtetutës

  • Objekti
    2. Objekti i normës së parashikuar nga neni 128/a është përcaktimi i konceptit të pavlefshmërisë absolute të akteve procedurale penale. Nga përmbajtja e normës del në pah që aktet absolutisht të pavlefshme kanë natyrë të përgjithshme dhe lidhen me subjektet kryesore të procedimit: me gjyqtarin, prokurorin, të pandehurin e mbrojtjen e tij, si dhe me viktimën.

     

    3. Dispozita normon pamundësinë e korrigjimit të tyre, që shërben si kriter i parë dallimi, konceptual dhe praktik, mes rasteve të pavlefshmërisë absolute dhe rasteve të mundshme të pavlefshmërive relative, regjimi i të cilave parashikohet në nenet 129 dhe 130 të Kodit.
  • Komente për çështje të ndryshme të dispozitës
    4. Regjimi i pavlefshmërisë absolute të akteve procedurale penale normohet shprehimisht në nenin 128/a të Kodit, pas ndryshimeve. Ligjvënësi, rastet e pavlefshmërive absolute i lidh vetëm me subjektet kryesore të procedimit: me gjyqtarin (shkronja a), me prokurorin (shkronja b), si dhe me të pandehurin, viktimën ose mbrojtësin (shkronja c), kur prania e tij është e detyrueshme nga ligji.[1] Teknika e ndërtimit të këtyre rasteve, pa referuar në dispozita të posaçme të Kodit, tregon se rastet e pavlefshmërive absolute janë raste me natyrë të përgjithshme, ngaqë dispozitën konkrete të shkelur, që prodhon pavlefshmëri absolute, mbetet ta gjejnë, ta interpretojnë dhe ta ngrejnë, rast pas rasti, zbatuesit e Kodit.

     

    5. Sanksioni i pavlefshmërisë absolute mbron interesa thelbësore të palës së akuzuar dhe viktimës që lidhen me parime themelore të procesit penal, ndaj paragrafi 2 i nenit 128/a vendos një sanksion të prerë: “Një akt i cilësuar me ligj si absolutisht i pavlefshëm nuk mund të bëhet i vlefshëm.” Kjo do të thotë se aktet absolutisht të pavlefshme nuk mund të korrigjohen, sipas rregullave që normon neni 130; e vetmja mundësi është që akti të ribëhet nga e para, pasi procedimi të kthehet pas, pikërisht në fazën ku është shkaktuar pavlefshmëria absolute. Sistemi shqiptar i pavlefshmërive së akteve procedurale penale është sistem i tipit binar, që i ndan ato qartësisht në pavlefshmëri absolute (të përgjithshme) dhe relative (të posaçme).

     

    6. Pavlefshmëritë absolute i binden parimit të taksativitetit, të normuar nga neni 128. Kjo do të thotë se nuk mund të pretendohet pavlefshmëri e kësaj natyre jashtë rasteve të përgjithshme, të parashikuara në mënyrë të shprehur nga neni 128/a, paragrafi 1, shkronjat a), b) dhe c). Pavlefshmëritë absolute të aktit procedural penal, në dallim të qartë nga ato relative, i nënshtrohen një regjimi juridik që karakterizohet nga këto tipare thelbësore:

    • ngrihen edhe kryesisht nga organi para të cilit ndodhet çështja, edhe kur pala e interesuar, të cilës i është cënuar një interes nga akti i pavlefshëm, nuk vepron;[2]
    • ngrihen në çdo gjendje dhe shkallë të procedimit; për to nuk parashikohen afate të prera, tejkalimi i të cilave mund të shkaktojë humbjen e së drejtës për t’i ngritur ato në një kohë të mëvonshme;[3]
    • nuk ekziston mundësia e korrigjimit të tyre; një akt procedural absolutisht i pavlefshëm nuk mund të bëhet i vlefshëm. E vetmja rrugë është kthimi i procedimit në fazën ku është shkaktuar pavlefshmëria dhe ribërja e aktit nga e para.

     

    7. Në fazën e hetimeve paraprake, çmuarja dhe deklarimi i pavlefshmërisë absolute bëhet nga prokurori,^[4] kurse në seancën paraprake ose gjatë shqyrtimit gjyqësor të çështjes, çmuarja dhe deklarimi i tyre bëhet përkatësisht nga gjyqtari i seancës paraprake[5] ose nga gjykata. Pavlefshmëria absolute duhet të konstatohet kryesisht nga prokurori ose gjykata, edhe në rastin kur pala e interesuar nuk është në gjendje ta konstatojë dhe ta ngrejë atë.

     

    8. Pjesa e parë e paragrafit 1, shkronja a), i referohet rastit shumë të rëndësishëm të përmbushjes së kushteve për të qenë gjyqtar i një çështjeje të caktuar, në kuptimin e aftësisë për ta fituar këtë të drejtë, por edhe në kuptimin e detyrimit për ta ushtruar atë, në respekt të plotë të normave që vendos rendi juridik. Kushtet për të fituar të drejtën për të ushtruar funksione juridiksionale parashikohen në ligjin Nr.96/2016 “Për statusin e gjyqtarëve dhe prokurorëve në Republikën e Shqipërisë”. Për kriterin e përmbushjes së kushteve për të qenë gjyqtar në një çështje konkrete, në praktikën tonë gjyqësore është diskutuar rasti kur një gjyqtar, në përbërje të një trupi gjykues të zgjedhur me short, për shkaqe të ndryshme, zëvendësohet nga një gjyqtar tjetër, por që nuk është përzgjedhur sipas procedurës së shortit. Në raste të tilla, kolegji penal i Gjykatës së Lartë ka konstatuar pavlefshmëri absolute,[6] ndërsa Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë kanë dalë me vendim unifikues.[7] Ligji nr. 98/2006 “Për organizimin e pushtetit gjyqësor në Republikën e Shqipërisë” parashikon, në nenin 35 e tij, që rregulla më të hollësishme mbi programin dhe procedurat e ndarjes së çështjeve gjyqësore do të miratohen nga Këshilli i Lartë i Gjyqësorit. Ndonëse këto rregulla nuk janë përpunuar ende, mund të themi se shkelja e rregullit për zgjedhjen e gjyqtarit me short, sipas parashikimeve të nenit 25 të ligjit Nr.98/2016“Për organizimin e pushtetit gjyqësor në Republikën e Shqipërisë”, cënon “kushtet për të qenë gjyqtar në çështjen konkrete”, me pasojë pavlefshmërinë absolute të aktit, në bazë të nenit 128 paragrafi 1, shkronja a) të KPP.

     

    9. Kushtet për të qenë gjyqtar në një çështje konkrete, plotësohen ose jo edhe vartësisht nga fakti i pjesëmarrjes së mëparshme në procedim. Respektimi i tyre i siguron gjyqtarit përmbushjen e detyrimeve të përcaktuara nga Kushtetuta dhe ligji, të cilat garantojnë pozitën e tij mbi palët në proces. Qëllimi i normës është që të sigurojë parimin e paanësisë dhe objektivitetin e gjyqtarit në procesin e gjykimit. Këto kushte parashikohen në nenin 15 të KPP. Neni 15 normon papajtueshmërinë e gjyqtarit me ushtrimin e funksioneve, pra kushtet për të qenë gjyqtar në një çështje konkrete “për shkak të pjesëmarrjes në procedim”, duke parashikuar tri raste të posaçme që, në lidhje me nenin 128/a paragrafi 1, shkronja a) i KPP, në rast mosrespektimi, passjellin pavlefshmëri absolute. Këtyre rasteve u bashkohet edhe situata që rregullon neni 16 i këtij Kodi. Më tej, paragrafi 1 i nenit 15 ndalon shprehimisht që i njëjti gjyqtar, që ka dhënë ose që ka marrë pjesë në dhënien e vendimit në njërën shkallë të gjykimit, të mund të ushtrojë funksionet “në shkallët e tjera të gjykimit ose në rigjykim apo rishikim, pas prishjes së vendimit”[8]. Gjyqtari që është shprehur me vendim në njërën shkallë të gjykimit, gjatë gjykimit në shkallën tjetër ose në rigjykim pas prishjes, vështirë se mund të qëndrojë i pandikuar nga zgjidhja që u ka dhënë çështjeve të faktit dhe të së drejtës, në gjykimin e mëparshëm.[9] Por, edhe sikur të ndryshonte mendim për shkak të parimit të objektivitetit, një gjyqtar që zgjidh të njëjtën çështje në mënyra të ndryshme bëhet i pabesueshëm për palët dhe për opinionin publik. Vërejmë se dispozita pengon gjyqtarin “që ka dhënë ose që ka marrë pjesë në dhënien e vendimit ...” në njërën shkallë të gjykimit. Interpretimi gramatikor dhe logjik i normës të çon në përfundimin se nuk pengohet gjyqtari, i cili mund të ketë marrë pjesë në gjykim, por nuk ka qenë pjesë e trupës gjyqësore në dhënien e vendimit. Ky interpretim gjykojmë se është i drejtë, pasi vetëm në procesin e marrjes dhe të kumtimit të vendimit, gjyqtari shfaq për palët dhe publikun qëndrimin e tij për çështjet e faktit dhe të ligjit që ka marrë në shqyrtim. Pra, nuk ka pengesë për të marrë pjesë në shkallët e tjera të gjykimit ose në rigjykim apo rishikim pas prishjes së vendimit, gjyqtari që ndonëse ka marrë pjesë në shqyrtimin gjyqësor, nuk ka qenë pjesë e vendimmarrjes në përfundim të procesit.[10] Në praktikën gjyqësore, janë shënuar raste, për shembull, kur gjyqtari mund të ketë marrë pjesë në përbërje të trupit gjykues që ka proceduar me sigurimin e provës, por nuk ka qenë pjesë e kolegjit që ka gjykuar më pas çështjen. Ky gjyqtar nuk është shprehur, ndaj nuk ka sesi të ketë pengesë që të marrë pjesë në fazat e mëpasshme të procesit, ose në rigjykim, pas prishjes së vendimit. Kështu, Gjykata Kushtetuese shfuqizoi si të papajtueshëm me Kushtetutën një vendim të kolegjit penal të Gjykatës së Lartë, sepse njëri prej gjyqtarëve që pati gjykuar çështjen e kërkuesve gjatë gjykimit në apel, mori pjesë edhe në përbërje të kolegjit seleksionues, i cili vendosi, në dhomën e këshillimit, mospranimin e rekursit të paraqitur prej tyre.[11] Parimit të paanshmërisë së gjyqtarit, në kuptimin objektiv dhe subjektiv, Gjykata Kushtetuese i është rikthyer në disa vendime të saj. Për ilustrim, po përmendim një vendim të vitit 2010,^[12] veçanërisht i qartë në drejtim të zbatimit të parimit në fjalë. Por, në disa vendime të mëvonshme, duket se Gjykata Kushtetuese e ka humbur koherencën, duke marrë vendime në kundërshtim me jurisprudencën e qartë, të krijuar prej saj ndër vite, për raste të ngjashme. Për shembull, në rastin kur të njëjtët gjyqtarë që zgjidhën themelin e çështjes në shkallë të parë, morën në shqyrtim edhe kërkesën e të njëjtit subjekt për rivendosjen në afat të së drejtës së ankimit, ajo Gjykatë nuk konstatoi paanshmëri, duke krijuar konceptin e “vlerësimit për fakte të ndryshme”.^[13] Me fjalë të tjera, nëse e njëjta gjykatë merr në shqyrtim dhe vendos për fakte të ndryshme, ndonëse të lidhura me të njëjtën çështje, garancitë e paanshmërisë nuk cenohen.

     

    10. Si problem të lidhur ngushtë me kushtet për të ushtruar funksionet e gjyqtarit në një çështje konkrete, praktika gjyqësore ka propozuar edhe rastet e gjykimit nga një gjykatë jokompetente në lëndë. Sipas Gjykatës Kushtetuese,[14] në vendime të marra përpara hyrjes në fuqi të ndryshimeve të fundit të KPP-së, shprehja “gjykatë ... e caktuar me ligj” në nenin 42/2 të Kushtetutës mbulon jo vetëm bazën ligjore për vetë ekzistencën e gjykatës, por edhe kompozimin e trupit gjykues të ngarkuar për shqyrtimin e çdo çështjeje konkrete”.[15] Kjo ide u zhvillua më tej, në vitin 2009, kur ajo Gjykatë theksoi se: “... nëse një gjykatë nuk ka juridiksion/kompetencë për të gjykuar të pandehurin në përputhje me dispozitat që zbatohen sipas legjislacionit përkatës, ajo nuk është “e krijuar me ligj” sipas kuptimit të nenit 42/2 të Kushtetutës dhe nenit 6/1 të Konventës Europiane”.[16] Rasti në fjalë ka të bëjë me një çështje, e cila u gjykua nga gjykata për krime të rënda, ndonëse sipas ligjit në fuqi, në kohën e gjykimit të çështjes, kompetenca lëndore u përkiste gjykatave të zakonshme të rretheve gjyqësore.[17] Gjykata Kushtetuese ka theksuar se detyrimi i respektimit të kufijve brenda të cilave ushtrohet juridiksioni gjyqësor është një çështje që lidhet me nenet 4/1 (parimi i ligjshmërisë) dhe 34 (parimi ne bis in idem) të Kushtetutës, ndaj ushtrimi i juridiksionit tej kompetencave të përcaktuara nga ligji mund të merret në shqyrtim kur shkelja e procedurës cënon të drejtat kushtetuese për proces të rregullt ligjor,^[18] pasi lidhet me respektimin e së drejtës për t’u gjykuar nga një gjykatë e caktuar me ligj. Në vijim të kësaj ideje, po ajo Gjykatë konkludon se cenimi i rregullave për kompetencën lëndore shkakton pavlefshmëri absolute, në ndryshim nga cenimi i kompetencës tokësore, e cila shkakton pavlefshmëri të natyrës relative.^[19] Ky qëndrim gjen mbështetje në nenin 83 të KPP, i cili normon një regjim juridik të ndryshëm të ngritjes së moskompetencës lëndore dhe tokësore: në rastin e parë, edhe kryesisht, në çdo gjendje dhe shkallë të procesit (tipike për pavlefshmëritë absolute), kurse në rastin e dytë, nga pala e interesuar dhe vetëm para se të ketë filluar shqyrtimi gjyqësor (tipike për pavlefshmëritë relative). Jurisprudenca e Gjykatës Kushtetuese, lidhur me raportin mes cenimit të rregullave për kompetencën lëndore dhe procesit të rregullt ligjor, ka gjetur zbatim në disa vendime të kolegjit penal të Gjykatës së Lartë.[20] Dy raste janë gati identike me rastin Bazelli,^[21] kurse në një rast tjetër,^[22] ndonëse nuk është shkaku thelbësor i prishjes së vendimit, kolegji ka konstatuar pavlefshmëri absolute për shkak se i pandehuri nuk është gjykuar, në shkallë të parë, nga gjykata ushtarake, por nga gjykata e juridiksionit të zakonshëm. Ndonëse këto vendime janë dhënë përpara ndryshimeve të fundit të KKP-së, besojmë se do të ndiqen të njëjtat kritere mbi pavlefshmërinë absolute në çështjet konkrete, sipas nenit 128/a të KPP.

     

    11. Paragrafi 2 i nenit 15 i KPP sjell dy risi. Norma e mëparshme përjashtonte nga pjesëmarrja në gjykim gjyqtarin e hetimeve paraprake që shqyrtonte kërkesat e paraqitura nga prokurori. Tashmë ai përjashtohet nga gjykimi edhe kur merr në shqyrtim kërkesat e njërës prej palëve në proces (pra, edhe kërkesat e të pandehurit). Gjithashtu, normohet edhe papajtueshmëria e gjyqtarit të hetimeve paraprake me gjyqtarin e seancës paraprake, në të njëtin procedim. Norma synon që gjyqtari i themelit të vendoset në situatën psikike të mungesës së paragjykimit të fakteve objekt akuze dhe të çdo elementi me vlerë provuese që mund të shkojë si në favor të të pandehurit, ashtu edhe kundër interesave të tij. Për këtë arsye, ai nuk duhet të njihet që në fazën e hetimeve paraprake me faktet dhe provat, ato duhet t’ia paraqitin palët, në seancë gjyqësore, në barazi të plotë midis tyre. Kjo është arsyeja e normës, e cila pengon të marrë pjesë në gjykimin e themelit gjyqtarin që ka vlerësuar çdo kërkesë të palëve në fazën e hetimeve, me qëllimin për të siguruar paanësinë e tij në gjykimin e themelit, si element shumë i rëndësishëm i procesit të rregullt ligjor (Hauschildt).[23] Duke ndjekur të njëjtën logjikë, gjyqtari i hetimeve paraprake që është njohur me aktet, nuk mund të jetë gjyqtar i seancës paraprake, i cili vlerëson zgjidhjen e propozuar nga prokurori në përfundim të tyre. Norma bën një përcaktim domethënës, duke saktësuar se rregullat e mësipërme vlejnë kur kemi të bëjmë me “të njëjtin procedim”, ato nuk veprojnë në rastet kur procedimet ku merr pjesë gjyqtari janë të ndryshme. Ky është një përcaktim shumë i rëndësishëm, që duhet theksuar posaçërisht. Kriteri që ndiqet për të dalluar një procedim nga një tjetër del nga studimi i elementit material të krimit objekt hetimi (ose gjykimi), në tre përbërësit e tij objektivë: veprimi kriminal, pasoja e ardhur, dhe lidhja shkakësore.[24] Për kompetencën e shqyrtimit të çështjeve që lidhen me lirinë personale nga gjykata që gjykon çështjen, kolegji penal ka krijuar një praktikë gjyqësore të gjerë.^[25] Kështu, masat e sigurimit personal mund të kërkohen edhe në fazën e gjykimit të çështjes dhe kjo nuk e bën të papajtueshme gjykatën që shqyrton themelin. Gjithashtu, gjykatat theksojnë se gjyqtari është i papajtueshëm me gjykimin e çështjes kur ai shprehet lidhur me masën e sigurimit; në një rast, kur gjyqtari që ka qenë pjesë e kolegjit të gjykatës së apelit që shqyrtoi ankimin ndaj masës së sigurimit, por nuk u shpreh sepse mbrojtja e tërhoqi ankimin, kolegji penal i Gjykatës së Lartë çmoi se ai nuk pengohej të merrte pjesë në gjykimin e themelit.[26]

     

    12. Sipas dispozitave të ndryshuara të paragrafit 3 të nenit 321, gjykata që procedon me sigurimin e provës do të jetë e njëjta gjykatë që do të procedojë, më pas, me gjykimin e themelit. Por, gjyqtari që pranon kërkesën për sigurimin e provës, në vështrim të nenit 15 paragrafi 2, është i papajtueshëm me qënien në përbërje të gjykatës, si në seancën për marrjen e provës, ashtu edhe në gjykimin e themelit. Ndërkohë, ai nuk ka asnjë pengesë të procedojë me shqyrtimin e çdo kërkese të palëve gjatë hetimeve paraprake, në të njëjtin procedim. Arsyeja e këtij ndryshimi niset nga fakti se sigurimi i provës nuk është gjë tjetër veçse një pjesëz e shqyrtimit gjyqësor që, për arsyet që parashikon ligji, realizohet qysh në fazën e hetimeve paraprake. Në rastin e provës deklarative, sikurse është dëshmia, ka shumë rëndësi perceptimi i drejtpërdrejtë i gjyqtarit, për të gjykuar më pas lidhur me besueshmërinë e dëshmitarit. Pra, sigurimi i provës duhet të bëhet nga e njëjta gjykatë që do të shqyrtojë themelin e çështjes dhe këtu nuk ka papajtueshmëri dhe as cenim të procesit të rregullt ligjor. Përkundrazi, nëse do të procedohej ndryshe, mund të shkaktohej pavlefshmëri absolute për shkak të përbërjes së gjykatës.[27]

     

    13. Kriteri i dytë i parashikuar në paragrafin 1 shkronja a) të këtij neni është numri minimal i gjyqtarëve, i nevojshëm për të formuar trupin gjykues në zbatim të dispozitave të këtij Kodi. Numri i gjyqtarëve që përbëjnë trupin gjykues është parashikuar në nenin 13 dhe 14 të KPP-së. Duhet theksuar se, sipas nenit 13, paragrafi 3/1 të KPP-së, parashikohet që Gjykata kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar gjykon me trup gjykues të përbërë nga tre gjyqtarë. Ky rregullim është i ndryshëm nga parashikimi mbi numrin e gjyqtarëve i nenit 24 paragrafi 3 të Ligjit Nr.98/2016 "Për organizimin e pushtetit gjyqësor në Republikën e Shqipërisë".

     

    14. Paragrafi 3 i nenit 15 pengon ushtrimin e funksionit të gjyqtarit nga personi që “në të njëjtin procedim”, ka kryer detyrën e prokurorit ose ka kryer veprime të policisë gjyqësore ose ka qenë mbrojtës, përfaqësues i një pale ose dëshmitar, ekspert, viktimë ose person që ka paraqitur një kallëzim ose ankim. Edhe kjo normë, e cila në rast mosrespektimi sanksionohet me pavlefshmëri absolute, synon ta vendosë gjyqtarin në pozicionin e të tretit, mbi palët në proces. Ajo mbështetet në rregullin që funksionet themelore procedurale duhet t’u ngarkohen subjekteve të ndryshme, sepse nuk mund të bëhet fjalë për rol të gjyqtarit mbi palët kur, në të njëjtin procedim, ai mund të ketë kryer edhe funksione të tjera procedurale (prokuror, oficer i policisë gjyqësore, ekspert, etj.) apo në rastin kur ai thirret për të gjykuar çështjen e tij (kallëzues, viktimë, etj.). Referimi në termin “procedim” orienton që rregulli nuk vlen vetëm për gjykimin në themel, por edhe për gjykimin e çdo kërkese të palëve në fazën e hetimeve paraprake. Për raste papajtueshmërie të kësaj natyre nuk ka pasur praktikë gjyqësore.

     

    15. Neni 16 i Kodit pengon pjesëmarrjen në procedim të gjyqtarëve që, midis tyre ose me pjesëmarrësit e tjerë në proces, gjenden në lidhje familjare, gjinie ose krushqie. Edhe ky ndalim, i sanksionuar me pavlefshmëri absolute në lidhje me nenin 128/a, paragrafi 1, shkronja a), synon të sigurojë parimin e paanësisë së gjyqtarit në procedim. E njëjta vërejtje vlen edhe në lidhje me përdorimin e termit “procedim”. Edhe për hipoteza të kësaj natyre, qartësisht të shprehura nga norma, nuk kemi mundur të gjejmë raste ilustruese të praktikës gjyqësore. Por, jurisprudenca e Gjykatës Kushtetuese i mëshon me forcë rëndësisë së parimit të paanshmërisë në kuptimin objektiv, i cili kërkon që drejtësia jo vetëm të bëhet, por edhe të shikohet se po bëhet, si nga palët ashtu edhe nga publiku.^[28]

     

    16. Rastet e pavlefshmërisë absolute që lidhen me prokurorin parashikohen nga neni 128/a, paragrafi 1, shkronja b). Pavlefshmëria absolute që lidhet me prokurorin, mund të ngrihet apo të konstatohet në dy raste: kur cenohet e drejta e prokurorit për ushtrimin e ndjekjes penale ose kur cenohet pjesëmarrja e tij në procedim. Prokurori është subjekti i vetëm që Kushtetuta[29] dhe KPP i njohin pushtetin për të ushtruar ndjekjen penale. Kuptimi i dispozitës është i qartë: prokurori është subjekti i vetëm i procedimit penal që ka të drejtë të formulojë akuzë dhe të vlerësojë, në përfundim të hetimeve, nëse duhet të kërkojë që çështja të dërgohet në gjyq apo të vendoset pushimi i saj. Kodi i jep prokurorit edhe të drejtën që, në raste të caktuara, të ndërmarrë nisma për t’u hapur rrugë riteve të posaçme të gjykimit.[30] Për këtë arsye, sanksionohen me pavlefshmëri absolute, të pakorrigjueshme, rastet kur cenohet e drejta që i jep ligji prokurorit për të përmbushur funksionin e tij akuzues.^[31] Në një proces palësh, pjesëmarrja e prokurorit në procedim është e rëndësishme. Përveç rasteve kur gjykata shqyrton kërkesa të formuluara nga prokurori (masat e sigurimit, kërkesa për dërgimin e çështjes në gjyq, kërkesa për marrje të provave, dëgjimi i diskutimit përfundimtar, etj.), Kodi parashikon disa raste që normojnë marrjen e mendimit të prokurorit.[32] Megjithatë, do të jetë praktika gjyqësore që do të vendosë nëse mosveprimi i prokurorit duhet të interpretohet si mungesë e pjesëmarrjes në procedim, me pasojë pavlefshmërinë absolute, në kuptim të nenit 128/a, paragrafi 1, shkronja a) të KPP.[33]

     

    17. Rastet e pavlefshmërisë absolute që lidhen me të pandehurin, mbrojtësin e tij dhe viktimën parashikohen nga neni 128/a, paragrafi 1, shkronja c) i Kodit. E drejta e të pandehurit për të marrë pjesë në procesin që zhvillohet kundër tij është materializim i të drejtës për t’u vetëmbrojtur, e njohur në nivelin e një parimi të qëndrueshëm të së drejtës së brendshme, si dhe në një sërë dokumentesh e kartash ndërkombëtare. Kushtetuta, në nenin 31, parashikon të drejtën e kujtdo që akuzohet për t’u mbrojtur vetë ose me anën e mbrojtësit ligjor, garantimin e lehtësive të mjaftueshme për ta ushtruar realisht këtë të drejtë, si dhe sanksionon parimin e kontradiktoritetit, në nenin 33: “kushdo ka të drejtë të dëgjohet para se të gjykohet”. Parimi i të drejtës së mbrojtjes parashikohet edhe në nenin 6 të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore^[34] dhe në nenin 14 të Paktit Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike.^[35] Pra, si e drejta e brendshme, ashtu edhe instrumentet ndërkombëtare sanksionojnë “parimin e vetëmbrojtjes të të akuzuarit”, përveç të drejtës që gëzon për t’u ndihmuar teknikisht nga mbrojtësi i zgjedhur prej tij ose i caktuar nga shteti, kur ai nuk ka mjetet e nevojshme financiare. Realizimi efektiv i kësaj të drejte dikton domosdoshmërinë e thirrjes së të pandehurit në procedurën që zhvillohet kundër tij, mosrespektimi i së cilës sanksionohet me pavlefshmëri absolute. Norma synon të kënaqë dy parime themelore të procedurës: sigurimin e kontradiktoritetit në proces dhe garantimin e së drejtës të të pandehurit për t’u vetëmbrojtur nga akuzat që rëndojnë mbi të.

     

    18. Praktika gjyqësore pati shfaqur moskuptime lidhur me detyrimin ligjor për thirrjen e të pandehurit gjatë gjykimit të çështjes së tij në gjykatën e apelit. Ky problem i zbatimit të ligjit u zgjidh me vendimin unifikues të Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë,[36] i cili trajton posaçërisht kuptimin e ndërlidhjes midis koncepteve “thirrje” dhe “njoftim” i të pandehurit, të lirë apo të paraburgosur, për t’u paraqitur në gjykatën e apelit, zgjidhje e cila është e vlefshme edhe për fazat e tjera të procedurës. Kolegjet e Bashkuara, duke vërejtur se gjykatat bënin një ndarje artificiale midis dy nocioneve, orientuan interpretimin sipas një koncepti përbashkues duke arritur në përfundimin “... se urdhërimi për thirrje i të pandehurit të lirë apo të arrestuar në gjykimin në apel, nuk mund të kuptohet dhe të ndahet nga njoftimi i tij dhe rregullat procedurale që duhen zbatuar për këtë njoftim”.[37] Megjithë kuptimin në dukje të qartë të normës dhe orientimet e sakta të vendimit unifikues të sipërcituar, nuk është bërë e mundur të shmangen gabimet e interpretimit në veprimtarinë praktike të gjykatave, lidhur me respektimin e dispozitave për thirrjen e të pandehurit. Me këtë rast, kolegji penal i Gjykatës së Lartë, në një sërë vendimesh, ka ritheksuar se pa u kryer procedurat e thirrjes dhe njoftimit të të pandehurit, nuk mund t’i hapet rruga gjykimit të tij në mungesë.[38] Kolegji penal, në vijimësi, ka tërhequr vëmendjen drejt detyrimit për të respektuar procedurën që normojnë nenet 140 e vijues të Kodit, për njoftimin e të pandehurit të lirë, kur ai thirret për të gjykuar në shkallë të parë dhe në gjykatën e apelit; kjo procedurë duhet respektuar edhe në rastet kur ndaj tij është caktuar masa e sigurimit personal “arrest në burg” dhe ende nuk është ekzekutuar.^[39] Kjo është zgjidhja që propozohet edhe në disa vendime të mëvonshme.^[40] Në rastet kur dihet që i pandehuri ndodhet jashtë shtetit, nuk mund të zbatohet procedura e njoftimit të të pandehurit që nuk gjendet,[41] por ajo e njoftimit të të pandehurit jashtë shtetit.^[42] Në raste të tilla, mosrespektimi i njoftimit përmes letrës rekomande me lajmërim-marrje, edhe gjatë gjykimit në gjykatën e apelit, e bën procedurën të parregullt, duke shkaktuar pavlefshmëri absolute.^[43] Gjithashtu, njoftimi i mbrojtësit nuk mund të zëvendësojë njoftimin e të pandehurit personalisht.^[44] Pra, Gjykata e Lartë i mëshon nevojës së përmbushjes së dy elementeve: dokumentimit të faktit se i pandehuri është thirrur dhe se thirrja i është komunikuar përmes njoftimit. Për kolegjin penal paraqet rëndësi respektimi i radhës së njoftimit të të pandehurit të lirë, sipas normës që vendos neni 140 i Kodit. Ligjvënësi parapëlqen që i pandehuri të njoftohet personalisht dhe, kur kjo nuk është e mundur, të ndiqet një radhë e caktuar, e cila jep sigurinë se kështu ai mund të vihet në dijeni efektivisht për aktin e thirrjes. Ky qëndrim i drejtë i kolegjit theksohet në disa vendime të tij.^[45] Rëndësinë e respektimit të kësaj norme, në këndvështrimin e realizimit të së drejtës së mbrojtjes, e thekson edhe Gjykata Kushtetuese.^[46] Për kolegjin penal paraqet rëndësi, gjithashtu, cilësia e personit që i komunikohet thirrja, në kuptimin e afërsisë së tij me të pandehurin, kur ky i fundit nuk është e mundur të njoftohet personalisht. Vetëm komunikimi i thirrjes një personi të afërm, që banon ose bashkëjeton me të, krijon më shumë siguri se i pandehuri është vënë në dijeni të aktit të thirrjes. Ndaj, në këndvështrimin e kolegjit, njoftimi quhet i pakryer, me pasojë pavlefshmërinë absolute të aktit, kur nuk dihet kujt i është komunikuar thirrja,^[47] kur nuk dihet lidhja gjinore midis personit që i dorëzohet thirrja dhe të pandehurit^[48] apo kur personi që nënshkruan për marrjen e njoftimit është kushëri i të pandehurit.^{[49], [50]} Lidhur me detyrimin e njoftimit për të pandehurin gjatë gjykimit në shkallë të parë, kolegji ka tërhequr vëmendjen që njoftimi i të pandehurit për seancën gjyqësore, që nuk zhvillohet për shkaqe të ndryshme, nuk e shkarkon gjykatën nga detyrimi për të bërë njoftimet për seancën pasardhëse. Mosrespektimi i kësaj procedure shkakton pavlefshmëri absolute.^[51] Shënojmë se rregullat e njoftimit të të pandehurit për procesin që zhvillohet kundër tij, në gjykatën e apelit, nuk ka kuptim të zbatohen kur i pandehuri ka pajisur me prokurë të posaçme mbrojtësin e zgjedhur prej tij; ky veprim nënkupton se ai ka dijeni për procesin që zhvillohet ndaj tij dhe shpreh vullnetin që të përfaqësohet me anën e mbrojtësit, duke hequr dorë nga mbrojtja vetjake. Gjithashtu, rregullat në fjalë janë vepruese në fazën e gjykimit, ato vlejnë për të pandehurin, ndaj nuk mund të shtrihen edhe për fazën përmbyllëse të vënies në ekzekutim të vendimit të formës së prerë, pra, edhe për të dënuarin. Përmendim se prania e personit të dënuar në procedurat e ekzekutimit të vendimit, është thjesht fakultative: ai dëgjohet nga gjykata, drejtpërsëdrejti ose me letërporosi, vetëm kur e kërkon vetë.^[52]

     

    19. Nëpërmjet ndryshimit të Kodit, ligjvënësi synon të forcojë edhe garancitë e viktimës, duke sanksionuar me pavlefshmëri absolute shkeljen e dispozitave që lidhen me thirrjen e saj. Pra, viktimës i sigurohen praktikisht të njëjtat të drejta me të pandehurin, sa i takon procedurave të thirrjes për të qenë e pranishme në procesin penal. Duke qenë se ligji nuk bën dallime, praktika gjyqësore e Gjykatës së Lartë për thirrjen e të pandehurit, mund të shërbejë si kriter orientues lidhur me rregullat që duhen respektuar për thirrjen e viktimës në proces. Por vërejmë se ka një veçori që duhet të përmendet: dispozita për veprimet paraprake në gjykatën e apelit, parasheh thirrjen e paditësit civil, por jo të viktimës kur nuk është legjitimuar si paditës civil në procesin penal.[53] Gjithashtu, nuk është paraqitur si shkak për prishjen e vendimit mosrespektimi i dispozitave që lidhen me pjesëmarrjen e viktimës në gjykimin në apel.[54] Nga një interpretim i normës në këndvështrimin e parimit të taksativitetit mund të deduktohet vullneti i ligjvënësit që viktima të thirret vetëm në gjykimin në shkallë të parë, ndërsa në gjykimin e apelit të njoftohet vetëm kur është legjitimuar si paditës civil në procesin penal. Zgjidhja e këtij diskutimi mbetet një problem që do të zgjidhet nga praktika gjyqësore në të ardhmen.

     

    20. Ligjvënësi ka sanksionuar me pavlefshmëri absolute edhe rastet kur nuk respektohet prania e detyrueshme e mbrojtësit. Prania e mbrojtësit është e detyrueshme në rastet taksative që parashikon neni 49, i ndryshuar, i Kodit. Por, duke qenë se dispozita në fjalë e lë të hapur mbrojtjen e detyrueshme “në çdo rast tjetër të parashikuar nga ligji”, vërejmë se Kodi parashikon edhe dy raste të tjera të pranisë së detyrueshme të mbrojtësit: në procedurën e marrjes së provës gjatë sigurimit të saj paraprak[55] dhe gjatë shqyrtimit të çështjeve që lidhen me ekzekutimin e vendimeve penale.[56] Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë i ka qëndruar rregullit se mbrojtësi i zgjedhur nga i pandehuri nuk mund të zëvendësohet me mbrojtës të caktuar kryesisht nga organi që procedon, në qoftë se nuk provohet se atij i është njoftuar thirrja, por nuk është paraqitur.^[57] Në rastin kur mbrojtësi i zgjedhur nga i pandehuri, për arsye të ndryshme, vendos që të heqë dorë nga mbrojtja, kolegji penal, në interpretim të nenit 55 paragrafi 1 të KPP, i mëshon detyrimit të mbrojtësit që për heqjen dorë të njoftojë jo vetëm organin që procedon, por edhe të pandehurin.^[58] Kur i pandehuri shpreh vullnetin që të mbrohet nga një mbrojtës i caktuar dhe, ky i fundit, kërkon kohë që të njihet me aktet dhe të bisedojë paraprakisht me klientin e tij, gjykata duhet t’i japë atij kohën e nevojshme, për t’i garantuar të drejtën e mbrojtjes efektive.^[59] Kur i pandehuri kërkon kohë për të zgjedhur mbrojtësin, merr dijeni për datën e gjykimit kur duhet të paraqitet së bashku me mbrojtësin e zgjedhur, por nuk paraqitet, natyrisht, gjykata ka të drejtë të vazhdojë gjykimin me një mbrojtës të caktuar kryesisht.^[60] Prania e mbrojtjes në vendimet e Gjykatës Kushtetuese është vështruar e lidhur ngushtë me kënaqjen e parimeve të kontradiktoritetit dhe të barazisë së armëve, të cilat sigurojnë zhvillimin e një procesi të rregullt ligjor në kuptimin kushtetues. Jurisprudenca e Gjykatës Kushtetuese ka theksuar rëndësinë e mbrojtjes së detyrueshme në rastin e të pandehurit të mitur^[61] dhe të kontrollit të rregullsisë së njoftimit për palën mbrojtëse,^[62] si dhe rëndësinë e mbrojtjes teknike efektive gjatë gjykimit për çështje të ligjit.^[63] Kjo Gjykatë ka theksuar, gjithashtu, rëndësinë e mbrojtjes së të pandehurit që në fazën e hetimeve paraprake,^[64] jo vetëm gjatë shqyrtimit gjyqësor të çështjes. Kjo është shumë e rëndësishme, pasi vendosen rregulla të qarta për ta kuptuar procedimin dhe procesin si një tërësi e pandarë, me detyrimin e organit që procedon për të siguruar, që në krye të herës, praninë e mbrojtësit kur ligji e parashikon atë si të detyrueshme. Mospërmbushja e kësaj procedure do të shkaktonte pavlefshmëri absolute të akteve dhe gjithë procesi do të bëhej i parregullt për shkak të cenimit të parimit kushtetues të mbrojtjes. Sikurse përmendëm më sipër, Gjykata Kushtetuese ka dhënë disa vendime shumë të rëndësishme lidhur me kriteret për të vendosur mospranimin e rekursit, në rastet kur ai nuk nënshkruhet nga mbrojtësi.^[65] Përpara se të vendosë mospranimin e rekursit, kolegji duhet të sigurohet për garantimin e së drejtës së mbrojtjes duke verifikuar dy elemente: së pari, përmbushjen e detyrimit të sekretarisë gjyqësore për ta vënë në dijeni të pandehurin lidhur me faktin se rekursi duhet të nënshkruhet nga mbrojtësi, në mënyrë që ai të ketë mundësi që ta plotësojë atë^[66] dhe, së dyti, nëse i pandehuri mbetet pa mbrojtës, përmbushjen e detyrimit nga kryetari i kolegjit për t’i caktuar një mbrojtës kryesisht. Në thelb, Gjykata Kushtetuese orienton një interpretim elastik të nenit 435 paragrafi 2 të KPP.

     

    [1] Neni 49 i KPP

    [2] Krahaso me nenin 130, paragrafi 1, shkronja c) KPP

    [3] Shih për krahasim afatet e prera që parashikon neni 129 për pavlefshmëritë relative.

    [4] Neni 130 paragrafi 4 KPP

    [5] Po aty.

    [6] Nr.769 i Vendimit, datë 20.12.2006, Kabashi, etj. (KPGJL), Nr. 64 i Vendimit, datë 14.02.2007, Rustemi (KPGJL); Nr.00-2010-392 i Vendimit (185), datë 3.3.2010, Nikolla (KPGJL).

    [7] Vendimi Nr.2, datë 24.1.2011, Salis, etj. (KBGJL), §11. Kolegjet e Bashkuara e konsideruan rregullin e shortit të barazvlefshëm me rregullat procedurale që normojnë përbërjen e trupit gjykues, me pasojë cënimin e së drejtës së palëve për t’u gjykuar nga një gjykatë “e krijuar me ligj”, me pasojë pavlefshmërinë absolute të vendimit.

    [8] Pengesa për të marrë pjesë në rishikimin e vendimit pas prishjes është shtuar me ligjin Nr.35/2017, sipas modelit italian (neni 449). Kësaj shtese i parapriu një vendim i Gjykatës Kushtetuese, i cili e konsideroi cenim të parimit të paanshmërisë në gjykim faktin që katër gjyqtarë, të cilët shqyrtuan rekursin e të pandehurit, morën pjesë edhe në përbërje të kolegjit që rrëzoi kërkesën e të gjykuarit për rishikimin e vendimit penal të formës së prerë; shih vendimin e Gjykatës Kushtetuese Nr.70, datë 17.11.2015, kërkues Doda, §25. Shih, në të njëjtin vendim, edhe paragrafët § C-1, 18, 22, 23.

    [9] Nr. 2 i Vendimit, datë 12.01.2005, Muçi, etj. (KPGJL); si në gjykimin e parë, ashtu edhe pas rigjykimit, në trupin gjykues të gjykatës së apelit kanë marrë pjesë gjyqtarët M.Q. dhe I.B. Kolegji penal i Gjykatës së Lartë e prishi vendimin e gjykatës së apelit dhe e riktheu çështjen për rigjykim në të njëjtën gjykatë, me trup tjetër gjykues, duke iu referuar nenit 128 paragrafi 1, shkonja a), në lidhje me nenin 15.1 të KPP. Shih gjithashtu:

    Vendimi Nr.00-2013-977 (178), datë 29.5.2013, Kelmendi (KPGJL), §§ 12-13, 22.

    Vendimi Nr.00-2011-429 (65), datë 28.4.11, Lleshi (KPGJL).

    Vendimi Nr.00-2010-1201 (851), datë 29.9.2010, Stragu (KPGJL): mbrojtja ngriti pretendimin se dy gjyqtarë të gjykatës së apelit për krimet e rënda, që gjykuan të pandehurin Ded Stragu, patën marrë pjesë në gjykimin e këtij të pandehuri kur ishin gjyqtarë në Gjykatën e Apelit Shkodër, gjë që bie ndesh haptazi me kërkesat e nenit 15/1 të KPP.

    [10] Shih Nr.189 i Vendimit, datë 18.4.2003, Sulaj (KPGJL); për zgjidhje të përkundërta mund të shihni vendimet: Nr.00-2010-1180 i Vendimit (841), datë 22.9.2010, Bylyku (KPGJL) dhe Nr.440 i Vendimit, datë 30.9.2009, Ejupi (KPGJL).

    [11] Vendim i Gjykatës Kushtetuese Nr. 12, datë 13.04.2007, kërkues Elezi, Curri. Në arsyetimin e vendimit të saj, Gjykata i referohet shprehimisht nenit 15.1 të KPP, duke argumentuar se vlerësimi shumë i rëndësishëm, nëse duhet të kalohen apo jo për shqyrtim në seancë gjyqësore rekurset kundër vendimeve penale të formës së prerë, duhet të bëhet “...nga një gjykatë e paanshme.” Shih, gjithashtu, vendimin e Gjykatës Kushtetuese Nr. 38, datë 15.10.2007, kërkues Kaçi.

    [12] Vendim i Gjykatës Kushtetuese Nr.21, datë 29.04.2010, kërkues Meçe, §§ 12-13.

    [13] Vendimi nr.8, datë 27.2.2014, kërkues Dhima, §§ 20-21. Shih, në të njëjtin vendim, edhe paragrafin A - §§16-17, 19.

    [14] Shih vendimin Nr.14, datë 17.04.2007, kërkues Koçiu, etj.

    [15] Citimi sipas vendimit.

    [16] Vendim i Gjykatës Kushtetuese Nr.11, datë 23.4.2009, kërkues Bazelli.

    [17] Shih ligjin nr.9276, datë 16.09.2004 “Për disa shtesa dhe ndryshime në ligjin nr.7905, datë 21.03.1995 “Kodi i Procedurës Penale të Republikës së Shqipërisë”, neni 4, i ndryshuar.

    [18] “… tejkalimet e kompetencave mund të merren në shqyrtim prej kësaj Gjykate kur ka patur një shkelje të tillë të ligjit procedural që ka cenuar të drejtat kushtetuese për një proces të rregullt ligjor. Detyrimi i respektimit nga gjyqtari të kufirit të kompetencës është ndër të tjera parakusht për të mos lejuar që shumë gjyqtarë të ushtrojnë të njëjtin pushtet me vendime për një fakt të caktuar, duke cënuar parimin kushtetues të ligjshmërisë apo të gjykimit të një personi dy herë për të njëjtën vepër (ne bis in idem), të parashikuar përkatësisht në nenet 4/1 dhe 34 të Kushtetutës. Prandaj, për çdo rast dhe çështje të mundshme, ligji ka parashikuar një gjykatë kompetente për të gjykuar.” (citimi sipas vendimit)

    [19] “Mosrespektimi i kompetencës lëndore e bën vendimin gjyqësor absolutisht të pavlefshëm dhe pretendimi për respektimin e kësaj kompetence mund të ngrihet si nga i pandehuri/i gjykuari, ashtu edhe kryesisht në çdo fazë të procesit. Në ndryshim nga kompetenca lëndore, akti i dhënë në mungesë të kompetencës tokësore është një akt relativisht i pavlefshëm dhe deklarohet si i tillë nga gjykata mbi kërkesën e palëve, bërë para se të fillojë shqyrtimi gjyqësor.” (citimi sipas vendimit).

    [20] Gjithashtu përpara ndryshimeve të fundit të KPP-së.

    [21] Nr.00-2010-266 i Vendimit (135), datë 17.2.2010, Lleshi (KPGJL); Nr.00-2010-399 i Vendimit (220), datë 10.3.2010, Bajramaj (KPGJL).

    [22] Nr.00-2011-216 i Vendimit (42), 23.2.2011, Lepuri (KPGJL).

    [23] Kjo temë nuk ka qenë jashtë vëmëndjes së Gjykatës së Strasburgut, e shprehur qartë në çështjen Hauschildt kundër Danimarkës, ku u konstatua shkelje e nenit 6.1 të Konventës për shkak se gjyqtari që kryesoi trupin gjykues në shkallë të parë dhe gjyqtarët që e shqyrtuan çështjen në apel, ishin investuar në fazat e mëparshme të procedimit duke disponuar mbi lirinë personale të kërkuesit.

    [24] Më gjerësisht për këtë temë mund të lexoni: Ligori H., «Një vendim, tri probleme», Jeta Juridike, Nr.2, dhjetor 2007, faqe 33.

    [25] Shih Vendimin Unifikues Nr.7, datë 14.10.2011, Kumbaro (KBGJL); Nr.00-2012-1403 i Vendimit (277), datë 17.10.2012, Hasani (KPGJL).

    [26] Nr.00-2011-437 i Vendimit (66), datë 28.4.11, Qosja (KPGJL). Ky qëndrim i Gjykatës së Lartë është konfirmuar edhe nga Gjykata Kushtetuese me vendimin Nr.18, datë 2.4.2012, kërkues Qosja, §14: “14. Gjykata vëren se neni 15/2 i KPP-së shprehet se “nuk mund të marrë pjesë në gjykim gjyqtari që ka vleftësuar...” çka do të thotë se kjo dispozitë kërkon që gjyqtari të shprehet lidhur me themelin e masës së sigurimit. Në rastin konkret, pjesëmarrja e gjyqtarit të Gjykatës së Apelit Shkodër në gjykimin e masës së sigurimit ka qenë formale dhe ai nuk ka dhënë asnjë mendim lidhur me thelbin e çështjes, duke qenë se prokurori i çështjes hoqi dorë nga ankimi i paraqitur në atë gjykatë. Në këto kushte, Gjykata vlerëson se ky gjyqtar nuk gjendet në kushtet e papajtueshmërisë, të parashikuar në nenin 15/2 të KPP-së, dhe nuk kishte arsye për të hequr dorë nga gjykimi i çështjes konkrete në themel.” (citimi sipas vendimit).

    [27] Neni 342 paragrafi 4 KPP

    [28] Shih Delcourt kundër Belgjikës, 17.1.1970, i cituar nga Gjykata Kushtetuese.

    [29] Neni 148 paragrafi 1 i Kushtetutës

    [30] Prokurori ka të drejtë të ndërmarrë nismën për gjykimin e drejtpërdrejtë (neni 400 KPP), për të proceduar me urdhër penal dënimi (neni 406/a KPP), si dhe për të arritur marrëveshje me mbrojtjen për pranimin e fajësisë dhe caktimin e dënimit (neni 406/d KPP).

    [31] Ka një dallim të qartë me viktimën akuzuese në rastin e së ashtuquajturës “akuzë private”. Shih edhe vendimin Nr.3, datë 06.02.2008 të Gjykatës Kushtetuese, kërkues gjykata e rrethit gjyqësor Bulqizë.

    [32] Nenet 223.4 (fshirja e regjistrimit të telekomunikimeve), 400.2 (dhënia e pëlqimit për gjykimin e drejtpërdrejtë), 471 (pjesëmarrja e detyrueshme dhe dhënia e mendimit për çështje që lidhen me ekzekutimin e vendimeve penale), etj.

    [33] Doktrina italiane e trajton konceptin e pjesëmarrjes së prokurorit në procedim në kuptimin e ngushtë të tij, duke përfshirë në këtë koncept çdo nismë të prokurorit të ndryshme nga ushtrimi i ndjekjes penale. Pjesëmarrja e tij në procedim shpreh një vlerë mbetëse në raport me ushtrimin e ndjekjes penale dhe përfshin “... të gjitha dispozitat që disiplinojnë rastet proceduese të prokurorit, të ndryshme nga ato që lidhen me ushtrimin e ndjekjes penale” (shqipërim jozyrtar). Koncepti i mësipërm shprehet, para së gjithash, në pjesëmarrjen e prokurorit në shqyrtimin gjyqësor të çështjes, por edhe në nismën e tij për vendosjen e masave të sigurimit, personal ose pasuror. Është interesant qëndrimi i jurisprudencës që nocionin e pjesëmarrjes së prokurorit në procedim dhe pavlefshmërinë që buron prej saj e lidh drejpërsëdrejti me detyrimin e njoftimit të tij, në mënyrë që të ketë mundësinë reale të ushtrojë funksionet, por jo edhe me rastet kur ai nuk dëshiron të përfitojë nga kjo mundësi. Ky koncept shtrihet si në tematikën e masave të sigurimit, ashtu edhe për çështjet e themelit. Pra, mosshfaqja e mendimit nga ana e prokurorit të njoftuar rregullisht, sipas jurisprudencës italiane, nuk përbën shkak për sanksione pavlefshmërie. Shih Dominioni Oreste, “Commento al nuovo codice di procedura penale”, a cura di M. Chiavario, UTET, Torino 1990, faqe 267; cituar nga Di Geronimo P., “La nullità degli atti nel processo penale”, fatto&diritto, Collana diretta da Paolo Cendon, faqe 74.

    [34] Neni 6. E drejta për një proces të rregullt. KEDNJ.

    [35] Neni 14 paragrafi 3. Pakti Ndërkombëtar është adoptuar dhe hapur për nënshkrim, ratifikim dhe aderim nga Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara me rezolutën 2200 A (XXI), datë 16.12.1966. Hyri në fuqi më 23.3.1976. Republika e Shqipërisë aderoi me ligjin nr. 7510, datë 8.8.1991.

    [36] Vendim Nr.1, datë 15.02.2001 (KBGJL), Lika, etj.

    [37] Ky interpretim, shumë i drejtë, është në të njëjtën linjë me doktrinën e huaj që komenton: “Thirrja” përbën mjetin e vocatio in iudicium në shkallën e parë dhe të dytë dhe përfshin: a) urdhërin e thirrjes në gjykim; b) komunikimin e tij përmes njoftimit”. Shih Tonini P., “Manuale di procedura penale”, 8° edizione, Giuffrè Editore, 2007, faqe 175.

    [38] Nr.158 i Vendimit, datë 02.04.2008, Sina (KPGJL).

    [39] Nr.96 i Vendimit, datë 20.02.2008, Rakaj (KPGJL). Sipas Kolegjit, edhe pse ndaj të pandehurit mund të jetë vendosur masa e sigurimit “arrest në burg”, në kushtet kur ajo nuk është ekzekutuar, i pandehuri konsiderohet i lirë dhe për njoftimin e tij duhet të ndiqen procedurat që normojnë nenet 140 e vijues të KPP.

    [40] Nr.00-2013-247 i Vendimit (35), 31.1.2013, Kurti, etj. (KPGJL), §§ 16-17.

    [41] Neni 141 KPP.

    [42] Neni 142 KPP. Shih vendimin Nr.00-2013-533 i Vendimit (93), datë 22.2.2010, Kraho (KPGJL).

    [43] Nr. 00-2012-1624 i Vendimit (312), datë 21.11.2012, Dogan (KPGJL), §§ 22-23. Si rast i zbatimit të rregullt të procedurës së njoftimit të të pandehurit jashtë shtetit (me anën e letërporosisë), mund të shihni: Nr.00-2013-1001 i Vendimit (128), datë 10.4.2013, Zaimi (KPGJL), § II.1.

    [44] Nr.00-2010-195 i Vendimit (138), datë 17.2.2010, Islami (KPGJL).

    [45] Nr.00-2013-388 i Vendimit (50), datë 3.2.2013, Rabeli, Shyti (KPGJL).

    Shih, gjithashtu: Nr.00-2013-871 i Vendimit (119), datë 3.4.2013, Goxhaj (KPGJL), §§ 19-20.

    [46] Vendim i Gjykatës Kushtetuese Nr.30, datë 17.06.2010, kërkues Gjykata e Lartë (Kolegjet e Bashkuara): “Dispozitat procedurale për njoftimet vendosin një rend të caktuar për mënyrën e njoftimit të akteve për të pandehurin, prandaj duhet respektuar rendi sipas preferencës ligjore për këtë qëllim. Me këtë detyrim të organeve përkatëse shtetërore, për të njoftuar në mënyrë rigoroze të pandehurin dhe për të provuar se ai i fshihet drejtësisë, është e lidhur e drejta e tij për të marrë pjesë në gjykim, si dhe e drejta e gjykatës për të vendosur për gjykimin e tij në mungesë kur janë respektuar në mënyrë rigoroze dispozitat për njoftimin.” (citimi sipas vendimit).

    [47] Nr.00-2013-871 i Vendimit (119), datë 3.4.2013, Goxhaj, i paracituar (KPGJL).

    [48] Nr.00-2012-938 i Vendimit (197), datë 4.7.2012, Shehaj (KPGJL).

    [49] Nr.00-2011-788 i Vendimit (112), 21.9.2011, Zeqo (KPGJL), §§ 21, 24.

    [50] Nr.00-2013-867 i Vendimit (135), 17.4.2013, Kamaj (KPGJL), §§ 24, 26, 29.

    [51] Nr.100 i Vendimit, datë 20.02.2008, Sula (KPGJL).

    [52] Nenin 471 paragrafi 4 KPP. Shih Nr.00-2012-1404 i Vendimit (242), datë 26.9.2012, Reçi (KPGJL).

    [53] Neni 426 paragrafi 1 KPP

    [54] Neni 428 paragrafi 1, shkronja ç) KPP

    [55] Neni 321 paragrafi 1 KPP

    [56] Neni 471 paragrafi 4 KPP

    [57] Nr. 629 i Vendimit, datë 08.11.2006, Demiri (KPGJL).

    [58] Nr. 612 i Vendimit, datë 03.10.2007, Hyseni (KPGJL).

    [59] Nr.00-2013-864 i Vendimit (124), 10.4.2013, Toshi (KPGJL), §§ 26-27, 31-32.

    [60] Nr.00-2014-811 i Vendimit (86), datë 19.3.2014, Seferi (KPGJL).

    [61] Vendim i Gjykatës Kushtetuese Nr.13, datë 10.06.2005, kërkues Brahimaj: “Gjykata Kushtetuese ka arritur në përfundim se, Gjykata e Lartë, krahas parimeve të tjera, është e detyrues të respektojë kontradiktoritetin e barazinë e palëve në gjykim. Zbatimi i këtyre parimeve në gjykimin penal kërkon që, i pandehuri, i mitur, nëpërmjet mbrojtësit të tij, të paraqitet e të dëgjohet njëlloj si prokurori. Zbatimi me korrektësi i këtyre parimeve, do të përjashtonte dizavantazhin e një pale ndaj tjetrës. Në çështjen konkrete, nga Gjykata e Lartë, i ka shkelur parime edhe pse shqyrtohej një rekurs që nëpërmjet ndryshimit të vendimeve të shkallëve të tjera të gjykimit rëndonte pozitën e të pandehurit të mitur... Në këto kushte, Gjykata Kushtetuese për shkak të moszbatimit të principeve themelore të gjykimit, e vlerëson vendimin 565, datë 10.11.2004 të Gjykatës së Lartë antikushtetues.” (citimi sipas vendimit).

    [62] Vendim i Gjykatës Kushtetuese Nr.7, datë 19.02.2007, kërkues Lala: “Gjykata Kushtetuese vlerëson se njoftimi i bërë jo në përputhje me ligjin, përfshihet në shqyrtimin kushtetues vetëm kur pala ndërgjyqëse, për shkak të mosnjoftimit, është penguar të ushtrojë të drejtën e mbrojtjes, e cila i garantohet nga neni 42 i Kushtetutës dhe neni 6 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, si element i rëndësishëm i procesit të rregullt ligjor. Gjykata Kushtetuese konstatoi se, në rastin në shqyrtim, Gjykata e Lartë, ka bërë njoftimin e datës së gjykimit të kësaj çështjeje me pasaktësi... Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë duke zhvilluar gjykimin e çështjes pa verifikuar më parë shkaqet e mosparaqitjes së përfaqësuesit të të pandehurit, nuk ka ndërmarrë hapat e duhura për të siguruar që ai të gëzojë të drejtat e njohura.” (citimi sipas vendimit).

    [63] Vendim i Gjykatës Kushtetuese Nr.5, datë 04.03.2008, kërkues Zeka: “Gjykimi në Gjykatën e Lartë, në dallim nga procedurat strikte të gjykimit që zhvillohen në gjykatat e zakonshme, ka si veçori paraqitjen vetëm të argumenteve ligjorë. Kompleksiteti i procedurave të gjykimit në Gjykatën e Lartë konfirmohet edhe nga dispozitat ligjore që sanksionojnë, se palët, duhet të përfaqësohen në këtë gjykim nga avokati. Prandaj, shqyrtimi nga Gjykata e Lartë kryesisht i çështjeve të ligjit, jo vetëm që e justifikon plotësisht përfaqësimin me avokat në seancat dëgjimore, por për më tepër, bëhet i domosdoshëm për garantimin në favor të të pandehurit të një mbrojtjeje efektive dhe profesionale. Nisur nga specifika e rastit në shqyrtim, kur çështja gjykohej mbi bazën e rekursit të paraqitur nga prokurori, i cili kishte kërkuar rëndimin e pozitës së të pandehurit, dhe faktit që as i pandehuri dhe as avokati nuk ishin të pranishëm në gjykim, Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë nuk duhej të zhvillonte gjykimin pa i dhënë mundësi palës së akuzuar për të realizuar mbrojtjen ligjore. Në aspektin e garantimit të procesit të rregullt ligjor, për Kolegjin Penal të Gjykatës së Lartë dilte e domosdoshme marrja e masave në mënyrë që të mos lejonte zhvillimin e seancës në mungesë të përfaqësuesit të interesave të të pandehurit, sepse ishte e vetmja mënyrë që i pandehuri, përmes figurës përfaqësuese të avokatit, të realizonte të drejtën për tu mbrojtur.” (citimi sipas vendimit). Shih edhe vendimin Nr. 23, datë 13.10.2005, kërkues Xhakja.

    [64] Vendim i Gjykatës Kushtetuese Nr.20, datë 20.07.2005, kërkues Kurpali: “Është shkelur parimi kushtetues që garanton të drejtën e mbrojtjes në hetimet paraprake. Vërtetohet se kërkuesi është hetuar e gjykuar në mungesë. Hetimi i çështjes ka filluar në datën 10.06.1997, dhe deri në datën 25.03.1998, nuk është caktuar avokat në mungesë, për mbrojtjen e të pandehurit. Vendimi për njoftimin e akuzës mban datën 13.02.1998, por nuk i është komunikuar avokatit sepse deri në këtë datë nuk ishte caktuar avokat mbrojtës. Edhe procesverbali mbi njohjen e materialeve të çështjes, vendimi për dërgimin e çështjes në gjykatë dhe kërkesa për gjykim nuk rezulton t’i jenë njoftuar avokatit. Këto veprime të kryera në fazën e hetimeve paraprake i kanë mohuar krejtësisht të pandehurit të drejtën e mbrojtjes, duke cënuar standartet kushtetuese dhe ato të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut;” (citimi sipas vendimit).

    [65] Vendimet e Gjykatës Kushtetuese Nr.38, datë 30.12.2010, kërkues Perati (§ 3); Nr.2, datë 25.1.2012, kërkues Bukaçi (§12, 13, 14); Nr.22, datë 23.4.2012, kërkues Balliu (§ 14-18).

    [66] Shih vendimin e Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë, Nr.5, datë 15.9.2009, Dredha, etj (KBGJL).

  • Konteksti historik
    21. Neni 128/a i KPP (ish-neni 128), ka pësuar vetëm një ndryshim të rëndësishëm, në shkronjën c) të paragrafit 1, që sanksionon me pavlefshmëri absolute edhe mosrespektimin e dispozitave që lidhen me thirrjen e viktimës në proces. Ky ndryshim është pasqyrim i ndryshimeve të rëndësishme në tekstin e Kodit, të cilat synojnë që viktima e veprës penale të luajë rolin që i takon dhe të përfaqësohet me të gjitha të drejtat në procesin penal, në përputhje me standartet ndërkombëtare.
  • Legjislacioni ndërkombëtar
    Asnjë koment
• Standarde ndërkombëtare/ Referenca ndërkombëtare/ Shembuj nga praktikat më të mira

  Vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut 

  22. Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut ka theksuar rëndësinë e përbërjes së gjykatës, garantimin e paanësisë së saj dhe njoftimin e të pandehurit, si elemente të procesit të rregullt. Në çështjen Hauschildt[1], Gjykata konstatoi shkelje të nenit 6.1 të Konventës për shkak se gjyqtari që kryesoi trupin gjykues në shkallë të parë dhe gjyqtarët që e shqyrtuan çështjen në apel, ishin investuar në fazat e mëparshme të procedimit duke disponuar mbi lirinë personale të kërkuesit. Por ky rregull nuk zbatohet atëhere kur gjyqtari nuk është shprehur me vendim gjatë procedurës (Bulut).^[2] Njoftimi i të pandehurit për të marrë pjesë në procesin që zhvillohet kundër tij përbën një element të domosdoshëm të procesit të rregullt ligjor dhe siguron parimin e rëndësishëm të kontradiktoritetit në proces (Poitrimol)^[3]. Në këto vendime, Gjykata pohon gjithashtu edhe të drejtën e mbrojtjes efektive të të akuzuarit, e cila edhe pse joabsolute, është element themelor i procesit të drejtë.[4] Këtij problemi Gjykata e Strasburgut iu rikthye në çështjen Belziuk[5], ku theksoi rëndësinë e kuptimit të procedurës si një e tërë, e cila nuk mund të quhet e përmbushur me sigurimin e pranisë së të pandehurit vetëm gjatë gjykimit në shkallë të parë^. Të njëjtat parime, Gjykata i ritheksoi edhe në çështjen Asciutto.^[6]

   

  [1] Hauschildt kundër Danimarkës, 24 maj 1989, nr. aplikimi 10486/83.

  [2] Bulut kundër Austrisë, 22.02.1996, 17 358/90.

  Kërkuesi e ngriti çështjen në këndvështrimin e nenit 6-1 të Konventës, për shkak të përbërjes së trupit gjykues. Pretendimi i kërkuesit u rrëzua nga Gjykata, me këtë arsyetim: “34. Në fakt, nuk rezulton që ky magjistrat të ketë marrë ndonjë vendim gjatë procedurës. Roli i tij, i kufizuar në kohë, pati të bënte me marrjen në pyetje të dy dëshmitarëve. Kjo nuk solli si pasojë ndonjë vlerësim të elementëve të provës të grumbulluara deri atëhere dhe as ndonjë përfundim të nxjerrë prej tij lidhur me rolin e kërkuesit. Në këtë kontekst të kufizuar, nuk mundet që për shkak të kësaj veprimtarie të konsiderohet si objektivisht e përligjur droja e kërkuesit se gjykata rajonale e Innsbruck-ut nuk ka qenë një gjykatë e paanshme.” (shqipërim jozyrtar).

  [3] Potrimol kundër Francës, 23.11.1993, nr. aplikimi 14032/88; Z. Poitrimol u ankua se Gjykata e Apelit në Aix-en-Provence e kishte dënuar në mungesë, pa qenë në gjendje që mbrojtësi i tij të paraqiste mbrojtjen. “Paraqitja e të pandehurit merr rëndësi të posaçme për arsye si të së drejtës së tij për t’u dëgjuar, ashtu edhe domosdoshmërisë për të kontrolluar saktësinë e pohimeve të tij dhe për t’i ballafaquar ato me thëniet e viktimës...” (shqipërim jozyrtar).

  [4] Po aty: “Edhe pse joabsolute, e drejta e çdo të akuzuari për t’u mbrojtur efektivisht me avokat, sipas nevojës edhe i caktuar kryesisht, figuron ndër elementet themelore të procesit të drejtë. I akuzuari nuk e humbet këtë favor thjesht për faktin e mungesës së tij në debatin gjyqësor.” (shqipërim jozyrtar).

  [5] Belziuk kundër Polonisë, 25.3.1998. (45/1997/829/1035) paragrafi 38: "... Po të kishte qenë i pranishëm në seancën e apelit, ai do të kishte pasur oportunitetin të kundërshtonte dënimin e tij dhe parashtresat e prokurorit dhe të paraqiste prova në mbështetje të tij në Apel. Duhet theksuar gjithashtu se interesat e kërkuesit nuk ishin të përfaqësuara në Apel pasi nuk kishte të pranishëm përfaqësuesin e tij. Është e parëndësishme që ai zgjodhi të mospërfaqësohej ligjërisht, siç argumenton Qeveria (shih paragrafin 8 më lart). Sipas nenit 6 §§ 1 dhe 3 (c) të Konventës të marra së bashku, ai kishte të drejtë që në rrethanat, të ishte vetë i pranishëm në apel dhe të mbronte veten personalisht. Rrjedhimisht, e drejta e kërkuesit për praninë e tij në seancë është shkelur”. (shqipërim jozyrtar).

  [6] Asciutto kundër Italisë, 27.11.2007. nr. aplikimi 36795/02.

• Materiale legjislative
  Asnjë koment
• Dispozita të lidhura

  Kushtetuta: neni 28.3, 31, 33.1, 142.1;

  Konventa Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore: neni 6 §1 (e drejta për proces të rregulltligjor);

  Kodi i Procedurës Penale: nenet 15, 16, 49, 55.1, 58, 83, 128, 129, 130, 140 e vijuese, 321.1.3, 342.4, 426.1, 428.1, shkronja ç), 435.2, 471.4;

  Ligj Nr.96/2016“Për statusin e gjyqtarëve dhe prokurorëve në Republikën e Shqipërisë”;

  Ligj Nr.98/2016“Për organizimin e pushtetit gjyqësor në Republikën e Shqipërisë”.

• Akte nënligjore
  Asnjë koment
• Vendime

  Vendime të Gjykatës Kushtetuese: 

  Nr.14, datë 17.04.2007, Koçiu, etj.;

  Nr.11, datë 23.4.2009, Bazelli;

  Nr.70, datë 17.11.2015, Doda;

  Nr. 12, datë 13.04.2007, Elezi, Curri;

  Nr. 38, datë 15.10.2007, Kaçi;

  Nr.21, datë 29.04.2010, Meçe;

  Nr.8, datë 27.2.2014, Dhima;

  Nr.19, datë 2.4.2014, Beqiraj;

  Nr.18, datë 2.4.2012, Qosja;

  Nr.27, datë 01.10.2003, Sulaj;

  Nr.3, datë 06.02.2008, kërkues gjykata e rrethit gjyqësor Bulqizë;

  Nr.30, datë 17.06.2010, kërkues Gjykata e Lartë (Kolegjet e Bashkuara)

  Nr.13, datë 10.06.2005, Brahimaj;

  Nr.7, datë 19.02.2007, Lala;

  Nr.5, datë 04.03.2008, Zeka;

  Nr. 23, datë 13.10.2005, Xhakja;

  Nr.20, datë 20.07.2005, Kurpali;

  Nr.2, datë 25.1.2012, Bukaçi;

  Nr.38, datë 30.12.2010, Perati;

  Nr.22, datë 23.4.2012, Balliu.

   

  Vendime të Gjykatës së Lartë: 

  Nr.769 i Vendimit, datë 20.12.2006, Kabashi, etj.;

  Nr.1, datë 15.02.2001, Lika, etj. (vendim unifikues, KBGJL);

  Nr.2, datë 24.1.2011, Salis, etj. (vendim unifikues, KBGJL);

  Nr.00-2010-266 i Vendimit (135), datë 17.2.2010, Lleshi;

  Nr.00-2010-399 i Vendimit (220), datë 10.3.2010, Bajramaj;

  Nr.00-2011-216 i Vendimit (42), 23.2.2011, Lepuri;

  Nr. 2 i Vendimit, datë 12.01.2005, Muçi, etj.;

  Nr. 00-2012-1457 i Vendimit (268), datë 17.10.2012, Gjokeja;

  Nr.00-2013-977 i Vendimit (178), datë 29.5.2013, Kelmendi;

  Nr.00-2010-1201 i Vendimit (851), datë 29.9.2010, Stragu;

  Nr.7, datë 14.10.2011, Kumbaro (vendimi unifikues, KBGJL);

  Nr.00-2012-1403 i Vendimit (277), datë 17.10.2012, Hasani;

  Nr.00-2011-437 i Vendimit (66), datë 28.4.11, Qosja;

  Nr.00-2010-1180 i Vendimit (841), datë 22.9.2010, Bylyku;

  Nr. 418 i Vendimit, datë 18.04.2007, Buçpapaj;

  Nr. 104 i Vendimit, datë 27.02.2008, Hyskaj, Çela;

  Nr.00-2010-353 i Vendimit (187), datë 3.3.2010, Rustemi, etj.;

  Nr.59 i Vendimit, datë 06.02.2008, Metko;

  Nr.00-2011-1106 i Vendimit, datë 27.12.2011, Pllumbi;

  Nr.24 i Vendimit, datë 31.01.2007, Vathi, etj.;

  Nr.282 i Vendimit, datë 15.03.2007, Shahini, Hoxhallari;

  Nr.158 i Vendimit, datë 02.04.2008, Sina;

  Nr.96 i Vendimit, datë 20.02.2008, Rakaj;

  Nr.00-2013-247 i Vendimit (35), 31.1.2013, Kurti, etj.;

  Nr.00-2013-533 i Vendimit (93), datë 22.2.2010, Kraho;

  Nr. 00-2012-1624 i Vendimit (312), datë 21.11.2012, Dogan;

  Nr.00-2013-1001 i Vendimit (128), datë 10.4.2013, Zaimi;

  Nr.325 i Vendimit, datë 24.05.2006, Daja, etj.;

  Nr.00-2010-503 i Vendimit (331), datë 7.4.2010, Halilaj, etj.;

  Nr.00-2011-584 i Vendimit (95), datë 13.7.2011, Tinaj, etj.;

  Nr.00-2010-195 i Vendimit (138), datë 17.2.2010, Islami;

  Nr.00-2013-388 i Vendimit (50), datë 3.2.2013, Rabeli, Shyti;

  Nr.00-2013-871 i Vendimit (119), datë 3.4.2013, Goxhaj;

  Nr.00-2012-938 i Vendimit (197), datë 4.7.2012, Shehaj;

  Nr.00-2011-788 i Vendimit (112), 21.9.2011, Zeqo;

  Nr.00-2013-867 i Vendimit (135), 17.4.2013, Kamaj;

  Nr.00-2012-1404 i Vendimit (242), datë 26.9.2012, Reçi;

  Nr.00-2011-208 i Vendimit (37), 16.2.2011, Sukaj;

  Nr. 629 i Vendimit, datë 08.11.2006, Demiri;

  Nr. 612 i Vendimit, datë 03.10.2007, Hyseni;

  Nr.00-2013-864 i Vendimit (124), 10.4.2013, Toshi;

  Nr.00-2013-856 i Vendimit (129), 17.4.13, Piperi;

  Nr.00-2014-811 i Vendimit (86), datë 19.3.2014, Seferi;

  Nr.00-2010-1027 i Vendimit (431), datë 7.5.2010, Fejzulla, etj.;

  Nr.5, datë 15.9.2009, Dredha, etj. (vendim i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë, jounifikues).

   

  Vendime të gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut: 

  Asciutto kundër Italisë, aplikimi n° 35795/02, vendim i datës 27 nëntor 2007;

  Belziuk kundër Polonisë, aplikimi n^o 45/1997/829/1035, vendim i datës 25 mars 1998;

  Bulut kundër Austrisë, aplikimi n^o 17358/90, vendim i datës 22 shkurt 1996;

  Delcourt kundër Belgjikës, 17.1.1970, aplikimi n^o 2689/65, vendim i datës 17 janar 1970;

  Hauschildt kundër Danimarkës, aplikimi n^o 10486/83, vendim i datës 24 maj 1989;

  Poitrimol kundër Francës, aplikimi n^o 14032/88, vendim i datës 23 nëntor 1993; 

   

  Vendime të Gjykatës së Kasacionit të Italisë: 

  Seksioni VI penal, vendim n.1444, datë 6.2.1998;

  Seksioni II penal, vendim n.6916, datë 8 korrik 1996, Camapanale;

  Seksioni II penal, vendim n.8392, datë 28 shkurt 2002, Clausi G. dhe të tjerë;

  Seksioni V penal, vendim n.9047, 15 korrik 1999 (seanca 15 qershor 1999), Larini S., etj.;

  Seksioni VI penal, vendim i datës 3.6.1993, De Tommasi.

• Bibliografia

  Piermaria Corso (a cura di), “Codice di procedura penale anotato con la giurisprudenza”, Terza edizione, CELT, 2004;

  Paolo Di Geronimo, “La nullità degli atti nel processo penale”, Fatto & Diritto, Collana diretta da Paolo Cendon, Giuffrè Editore, 2006;

  Henrik Ligori, “Një vendim, tri probleme”, Jeta Juridike, Nr. 2, dhjetor 2007;

  Henrik Ligori, “Studim i pavlefshmërisë së akteve në sistemin tonë të procedurës penale”. Disertacion për mbrojtjen e gradës shkencore “doktor i shkencave”, UT, Fakulteti i Drejtësisë, 2016.

  Giorgio Spangher, (diretto da), “Atti processuali penali, patologie, sanzioni, rimedi”, Wolters Kluwer, 2013;

  Paolo Tonini, “Manuale di procedura penale”, 8° edizione, Giuffrè Editore, 2007.

• Arkiva
  Asnjë koment