KOMENTARI ELEKTRONIK
KODI I PROCEDURËS PENALE I REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË   |   7905

Neni 58-a: Të drejtat e viktimës së mitur

Miratuar me ligjin 7905, me datë 30/03/2017
Neni Para Neni Pas

1Përveç të drejtave të parashikuara në nenin 58 dhe parashikimeve të tjera të këtij Kodi, si dhe legjislacionin e posaçëm për të miturit, viktima e mitur ka të drejtë:

atë shoqërohet nga një person i besuar prej tij;

btë ruajtjes së konfidencialitetit të të dhënave personale;

ctë kërkojë, nëpërmjet përfaqësuesit, që gjykimi të zhvillohet pa praninë e publikut.

2Organi procedues duhet të trajtojë viktimën e mitur të veprës penale duke mbajtur parasysh moshën, personalitetin dhe rrethana të tjera, me qëllim shmangien e pasojave të dëmshme për zhvillimin dhe edukimin e saj të ardhshëm.

3Nëse ekziston mundësia që viktima është e mitur dhe mosha e viktimës nuk dihet, prezumohet se ajo është e mitur.

4Viktima e mitur pyetet pa vonesë nga persona të specializuar për këtë qëllim. Kur është e mundur dhe e përshtatshme, biseda regjistrohet me mjete audiovizive, sipas parashikimeve të këtij Kodi. Ky regjistrim mund të përdoret si provë në procedimin penal dhe vlerësohet së bashku me provat e tjera, sipas kritereve që parashikohen nga paragrafi 4 i nenit 361/a të këtij Kodi. Kur viktima e mitur është nën 14 vjeç, biseda zhvillohet në mjedise të përshtatura për të.

Përmbajtja

      1. Qëllimi i kësaj dispozite është përcaktimi i gjendjes së viktimës së mitur në procesin penal, si dhe përafrimi i legjislacionit shqiptar me acquis communautaire dhe konventat ndërkombëtare. Megjithatë, të drejtat e viktimës së mitur parashikohen në mënyrë më të detajuar në Kodin e Drejtësisë Penale për të Mitur.[1]

       

      [1] Shih Kreun V të KDPM.

      1. Objekti i këtij neni është të përcaktojë: 
      1. Mbrojtjen e veçantë që ligjvënësi garanton për viktimën e mitur të veprës penale;
      2. Të drejtat e veçanta në raport me viktimën e veprës penale parashikuar në Nenin 58 të KPP;
      3. Mënyrën e ushtrimit të këtyre të drejtave.
      1. Ashtu si në nenin 58, edhe në këtë dispozitë kodi nuk jep përkufizim të termit viktimë. Megjithëse në praktikën gjyqësore të deritanishme me termin i mitur të përdorur nga KPP, në çdo rast është kuptuar personi nën 18 vjeç dhe nuk ka pasur në asnjë rast ndonjë interpretim të ndryshëm, nëse do të duhej të bëhej një përkufizim i këtij termi referenca mund të bëhej në akte të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare. Megjithatë, dallimi mund të shihet nga termi i mitur (fëmijë), i cili deri më tani është përdorur ndryshe në praktikën gjyqësore. Në çdo rast, duhet përmendur se përkufizimi i termit "i mitur" është dhënë nga Kodi i Drejtësisë Penale për të Mitur (KDPM). Ky përkufizim është në përputhje me Konventat Ndërkombëtare dhe acquis communautaire (Neni 3 i KDPM-së).

       

      1. Neni 58/a, në paragrafin 1 të tij i referohet legjislacionit të posaçëm në këtë fushë, ndër të tjera edhe KDPM, i cili është miratuar me Ligjin Nr. 37/2017, datë 30.03.2017 dhe hyn në fuqi në datën 01.01.2018. Në nenin 3, pika 5 të tij si viktimë e mitur përkufizohet çdo person nën moshën 18 vjeç, të cilit i është shkaktuar dëm moral, fizik ose material, si pasojë e një vepre penale.

       

      1. Duhet të përmendet fakti se KPP ka parashikuar si risi që të gjithë të pandehurit e rritur të akuzuar për vepra penale të kryera kundër të miturve (viktimave të mitur) do të shqyrtohen nga seksioni kriminal për të miturit, njësoj si i pandehuri i mitur (neni 13 paragrafi 4 KPP)[1]. Duke pasur parasysh këtë, duhet përmendur, nga njëra anë, neni 28 i KDPM, i cili parasheh që në rast të përfshirjes së viktimës së mitur, të paktën një gjyqtar që merret me të miturin duhet të jetë gjyqtar i specializuar për të mitur, dhe nga ana tjetër neni 5 i KDPM-së parasheh zbatimin e KPP sa herë që është më i favorshëm për fëmijët. Kështu, është e qartë se më e favorshme është që raste të tilla të gjykohen nga i njëjti seksion për të miturit. Megjithatë, neni 28 i KDPM mund të gjejë aplikimin e tij në gjykata ku një seksion i tillë nuk ekziston dhe shihet si ekonomi gjyqësore. Në raste të tilla, nuk duhet të transferohet në gjykatën e rrethit tjetër që ka krijuar "seksione për të miturit". Sidoqoftë, duhet t’i lihet praktikës për të interpretuar këtë mospërputhje Kodeve dhe të dispozitave të tyre.

       

      1. Paragrafi i parë i këtij neni është një dispozitë referuese, e cila përcakton se viktima e mitur gëzon të gjitha të drejtat e parashikuara në nenin 58[2] dhe në KDPM. Për më tepër ky nen parashikon disa të drejta shtesë për të miturit. Në shkronjën "a" të paragrafit 1, viktima e mitur ka të drejtën të shoqërohet nga një person i besuar prej tij. Ky rregull u bazua në standardin e përcaktuar në Konventën e Lanzarotes dhe Direktivën e 2012 / 29 BE. Qëllimi është që në rast se i mituri është abuzuar nga prindi i tij, përfaqësuesi ligjor ose kujdestari ose edhe një nga të afërmit e tij, ai do të ketë mundësinë të shoqërohet nga personi që ai ka besim. Ky person mund të jetë jo vetëm një nga gjyshërit apo të afërmit e të miturit, por edhe vëllai ose motra më e madhe, fqinji ose miku i familjes së tij, për sa kohë që këta të fundit janë persona të besuar të të miturit dhe pranohen nga gjykata. Kjo gjë nënkuptohet nga neni 3 i KDPM-së paragrafi 18 dhe neni 19 paragrafi 3 i KDPM-së.

       

      1. Në shkronjën b) të pikës 1 dispozita garanton fshehtësinë e të dhënave të të miturit, e drejtë kjo e parashikuar edhe në nenin 31, paragrafi e) të Konventës së Lanzarotes. Mbrojtja e privatësisë së fëmijës sjell parandalimin e përhapjes publike të çdo informacioni që mund të çojë në identifikimin e fëmijës[3].

       

      1. Në shkronjën c) të pikës 1 dispozita ka parashikuar të drejtën e viktimës së mitur të kërkojë zhvillimin e seancës gjyqësore me dyer të mbyllura. Kjo dispozitë duhet të shihet ndryshe nga neni 340 pargrafi 2 shkronja b, duke pasur parasysh se viktima e mitur mund të shfaqet në procesin penal në dy mënyra të ndryshme. Mënyra e parë është kur një vepër penale është kryer ndaj të miturit, si për shembull vepra penale kur i mituri është abuzuar seksualisht (neni 100 i Kodit Penal). Në atë rast, i mituri quhet “viktimë primare” dhe seanca gjyqësore, edhe kur i akuzuari është madhor duhet të mbahet pa pjesëmarrjen e publikut, siç parashikohet në Nenin 340 paragrafi 2 shkronja b. Seanca e mbyllur është gjithashtu një obligim, edhe në rast të nenit 39, paragrafi 3, të KDPM. Përveç kësaj situate, viktima e mitur mund të shfaqet në një proces penal, si i ashtuquajturi "viktimë sekondare" për shembull, nëse i mituri është viktimë për shkak se prindërit e tij janë vrarë. Viktima e mitur në këtë situatë të dytë mund të paraqitet edhe si dëshmitar okular. Në rastin e dytë vepra penale nuk duhet të shihet si vepër e kryer kundër viktimës së mitur në kuptimin e ngushtë, prandaj i pandehuri i rritur nuk do të gjykohet nga seksioni për të miturit. Në këtë rast seanca nuk do të mbahet si një seancë e mbyllur (neni 340 paragrafi 2 shkronja b), por një seancë e hapur. Megjithatë, edhe në raste të tilla, ligjvënësi i jep mundësinë viktimës së mitur të merret në pyetje pa qenë i pranishëm publiku, nëse mbrojtësi i tij ligjor e kërkon këtë. Arsyeja për këtë, është se duke pasur parasysh se në çdo seancë gjyqësore mund të ndodhë një situatë e vështirë dhe mund të ndikojë më tej në zhvillimin personal të të miturit.

       

      1. Në paragrafin 2 të dispozitës, ligjvënësi ka parashikuar detyrimin e organeve proceduese për trajtimin e viktimës së mitur të veprës penale duke marrë parasysh moshën, personalitetin dhe rrethanat e tjera, me qëllim që të shmangen pasojat e dëmshme për të ardhmen e tyre, zhvillimin dhe arsimin[4]. Është e njohur se respektimi i këtij detyrimi kërkon krijimin e kapaciteteve njerëzore që specializohen jo vetëm për të miturit, por edhe në trajtimin e viktimave të veprës penale. E drejta e dhënë në këtë paragraf është në përputhje me parimet e përgjithshme të dhëna viktimës së mitur në nenin 33 të KDPM.

       

      1. Paragrafi 3 përcakton rregullat për prezumimin e viktimës si të mitur në rastet kur mosha e saj nuk dihet dhe dyshohet për këtë fakt[5]. I njëjti rregull është parashikuar në nenin 7 të KDPM-së. Ligjvënësi, në paragrafin 4 të dispozitës ka reflektuar kushtet e nenit 35 të Konventës së Lanzerote, duke synuar garantimin e marrjes në pyetje të viktimës së mitur sa më shpejt të jetë e mundur dhe duke ndjekur mënyrat dhe metodat më të përshtatshme, duke shmangur ndërhyrje emocionale ose viktimizimin e tyre.[6] Pikërisht për të dhënë këtë efekt, ligjvënësi ka përcaktuar që marrja në pyetje e viktimës së mitur duhet të ndodhë sa më shpejt pas momentit të ngjarjes dhe të kryhet dhe vetëm nga personat e specializuar për marrjen në pyetje të të miturve, të cilët, si rregull duhet të jenë psikologë, specialistë klinikë, veçanërisht në rastet kur i mituri është viktimë e një krimi seksual ose shfrytëzimi. Për më tepër, ligjvënësi nuk e quan atë "marrje në pyetje", por "intervistim", duke i dhënë me këtë shprehje kuptimin më të butë. Më tej, ligjvënësi inkurajon intervistimin e viktimës së mitur përmes transmetimit të pajisjeve audiovizuale "kurdo që është e mundur dhe e përshtatshme". Ky regjistrim do të kryhet në përputhje me dispozitat e nenit 361/a të KPP-së. Pyetja e të miturve me anë të filmimit dhe riprodhimi i vidiove është një çështje e ngritur para KEDNJ-së dhe për qëllim të këtij neni duhet të theksohet se regjistrimi video gjatë intervistës së parë në polici që është shfaqur gjatë gjykimit në shkallë të parë dhe në apel dhe se të dhënat e intervistës së dytë u lexuan para Gjykatës së Rrethit Gjyqësor dhe se audioregjistrimi i intervistës është dëgjuar nga Gjykata e Apelit konsiderohen të mjaftueshme për të bërë të mundur që kërkuesi të kundërshtojë deklaratat e dëshmitarit dhe besueshmërinë e tij gjatë procesit penal.[7]

       

      1. Ky kufizim i përdorimit të regjistrimeve me video është siguruar për efektin e garantimit të parimit të procedurave kundërshtare dhe vënien e secilës provë në debatin gjyqësor, duke shkelur kështu të drejtën e procesit të rregullt, siç garantohet me nenin 6 paragrafi 1, të KEDNJ dhe nenit 42, paragrafi 2, të Kushtetutës. Megjithatë, mund të theksojmë, vendimin (Bocos)[8]: "Për më tej Gjykata përsërit se përdorimi si provë i deklaratave të marra në fazën e hetimit policor dhe hetimit gjyqësor nuk është në vetvete në kundërshtim me paragrafët 3 (d) dhe 1 të Neni 6, me kusht që të respektohen të drejtat e mbrojtjes. Si rregull, këto të drejta kërkojnë që të pandehurit t'i jepet një mundësi adekuate dhe e përshtatshme për të sfiduar dhe marrë në pyetje një dëshmitar kundër tij, ose kur ai po bënte deklaratat e tij ose në një fazë të mëvonshme të procedurës”.[9]

       

      1. Në përputhje me këto kërkesa, neni 361, paragrafi 4, KPP ka siguruar që regjistrimi i marrjes në pyetje gjatë hetimit të viktimës së mitur mund të lejohet si provë gjatë gjykimit (kjo do të thotë se gjatë gjykimit viktima e mitur nuk do të thirret apo të merret në pyetje përsëri) edhe kur mbrojtësi i viktimës nuk jep miratimin e tij: ata i kanë adresuar pyetje të miturit gjatë sesionit të parë të pyetjeve, madje edhe të marra në pyetje nëpërmjet profesionistëve (psikologë, punonjës socialë) dhe eksperti ka vlerësuar që përsëritja e marrjes në pyetje të të miturit mund të rëndojë situatën e tij psikologjike. Në një rast të tillë, ligjvënësi i ka dhënë përparësi mbrojtjes së të miturit, megjithëse një parim i plotë kontradiktor nuk është zbatuar nëse avokati i të pandehurve ka pasur rastin të marrë në pyetje të miturin. Kjo do të thotë se prokurorit do të kujdeset që avokati mbrojtës të ftohet në marrjen në pyetje të të miturit kurdoqë është gati të regjistrohet me video siç parashikohet në nenin 58/a[10]. Duhet gjithashtu të theksohet se neni 39 paragrafi 4 shkronja c) e KDPM, thotë se një viktimë e mitur mund të merret përsëri në pyetje vetëm kur kjo është e nevojshme për të shmangur viktimizimin dytësor. Kjo është jashtëzakonisht e rëndësishme kur i mituri është viktimë e abuzimit seksual. Për rastin e fundit, acquis communautaire rekomandon fuqimisht të njëjtin parim. Megjithatë, rëndësia e këtyre provave, si çdo dëshmi tjetër përcaktohet nga gjykata, duke vlerësuar në përputhje me provat e mëtejshme.

       

      [1] Shih nenin 28 KDPM

      [2] Shih komentin e nenit 58 të KPP

      [3] Shih komentin e nenit 21 të KDPM

      [4] Kjo dispozitë është në përputhje me Nenin 1 dhe 24 të Konventës së Lazarote

      [5] Kjo dispozitë është bazuar në Nenin 35, paragrafi 3 i Konventës së Lazarote

      [6] Neni 24 i Direktivës 2012/29EU dhe neni 15 i Direktivës 2011/36/EU

      [7] S.N. kundër ankimit të Suedisë, aplikim no 34209/96, vendim i datës 02.07.2002, paragrafi 52.  

      [8] Bocos-Cuesta kundër Holandës, apilikim no 54789, vendim i datës 10.11.2005, paras 68, 71 – 73.

      [9] Bocos-Cuesta kundër Holandës, apilikim no 54789, vendim i datës 10.11.2005, par 68 dhe 71 para 72 – 73.

      [10] S.N. kundër Suedisë, aplikim no 34209/96, vendim i datës 02.07.2002, pars 47-50.

      1. Deri në ndryshimet e Ligjit Nr.35/2017, ligji procedural penal njihte si subjekt procedural të dëmtuarin nga vepra penale, i cili parashikohej nga neni 58 i KPP dhe dispozitat e tjera të lidhura me të, pa pasur një dispozitë specifike për të dëmtuarin e mitur nga vepra penale. Gjithashtu, ligji procedural nuk arrinte të garantonte mbrojtjen e kërkuar për viktimat e mitura nga aktet ndërkombëtare të ratifikuara nga Republika e Shqipërisë, si dhe standarded europiane të përcaktuara nga acquis communaitaire dhe ato ndërkombëtare.

       

      1. Për këtë arsye në reformin e drejtësisë penale ligjvënësi miratoi KPP, e më pas Ligjin Nr.35/2017, në të cilin parashikoi një dispozitë konkrete për njohjen e të drejtave të viktimës së mitur, duke shtuar nenin 58/a.

       

      1. Neni 58/a është shtuar në KPP për të evidentuar mbrojtjen e posaçme që ligjvënësi garanton për viktimën e mitur të veprës penale. Kjo dispozitë është bazuar në standardet ndërkombëtare të vendosura për viktimin e mitur nga Konventa e OKB për të Drejtat e Fëmijës, ratifikuar me Ligjin Nr.7531, datë 12.11.1991, Konventa e Këshillit të Europës për Mbrojtjen e Fëmijëve nga Shfrytëzimi dhe abuzimi seksual, ratifikuar me Ligjin Nr. 10071, datë 09.02.2009 (Konventa e Lanzerotes), Konventa e Këshillit të Europës për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës, ratifikuar me Ligjin Nr.10425, datë 02.06.2011, Direktiva 2011/92/BE e Parlamentit dhe Komisionit Europian datë 13.12.2011 “Për luftën ndaj abuzimit dhe shfrytëzimit seksual të fëmijëve dhe pornografinë me fëmijë dhe zëvendësimin e Vendimit Kuadër të Komisionit 2004/68/JHA” (Direktiva 2011/92/BE), Direktiva 2011/36/BE e Parlamentit dhe Komisionit Europian datë 05.04.2011 “Mbi parandalimin dhe luftën kundër trafikimit të qënieve njerëzore dhe mbrojtjes së viktimave dhe zëvendësimin e Vendimit Kuadër të Komisionit 2002/629/JHA” (Direktiva 2011/36/BE) dhe Direktiva 2012/29/BE e Parlamentit dhe Komisionit Europian datë 25.10.2012 “Për përcaktimin e standardeve minimum për të drejtat, mbështetjen dhe mbrojtjen e viktimës së veprave penale dhe zëvendësimin e Vendimit Kuadër të Komisionit 2001/220/JHA” (Direktiva 2012/29/BE).

       

      1. Dispozita e nenit 58/a u bë e rëndësishme në periudhën e ndërmjetme nga 1 gushtit 2017 (me hyrjen në fuqi të ligjit nr. 35/2017) deri në 1 janar 2018, pasi KDPM hyri në fuqi. Deri në atë moment dispozitat e KDPM që shërbenin si orientim, nuk ishin të zbatueshme. Rrjedhimisht, përderisa KDPM nuk ka hyrë në fuqi, organet e zbatimit të ligjit do të zbatojnë dispozitat e nenit 58 / a të KPP. Me hyrjen në fuqi të KDPM-së, duke përbërë një kod të veçantë në këtë fushë, dispozitat e tij do të kenë prioritet ndaj dispozitave të KPP-së.
      1. Ndryshimet e kryera në legjislacionin e brendshëm fillimisht me KDPM, e më pas me Ligjin Nr. 35/2017, garantojnë përputhshmërinë e tij me standarded ndërkombëtare. Megjithatë, mbetet e rëndësishme që shteti të garantojë në nivel institucional, financiar e praktik infrastrukturën veçanërisht për çështje që lidhen me mbështetjen ligjore e psikologjike të viktimave të mitura të veprave penale. Kjo pasi garantimi i të drejtave të parashikuara në ligj nuk mund të lihet vetëm në mundësitë e organizatave jofitimprurëse që ofrojnë këto shërbime, por duhet të sigurohet nga shteti.

       

      1. Aktet ndërkombëtare kryesore në këtë fushë janë: 

      Konventa e OKB për të Drejtat e Fëmijës, ratifikuar me Ligjin Nr.7531, datë 12.11.1991. 

      Konventa e Këshillit të Europës për Mbrojtjen e Fëmijëve nga Shfrytëzimi dhe abuzimi seksual, ratifikuar me Ligjin Nr. 10071, datë 09.02.2009 (Konventa e Lanzerotes). 

      Konventa e Këshillit të Europës për Mbrojtjen e të Drejtave të Fëmijës, ratifikuar me Ligjin Nr.10425, datë 02.06.2011. 

      Direktiva 2011/92/BE e Parlamentit dhe Komisionit Europian datë 13.12.2011 “Për luftën ndaj abuzimit dhe shfrytëzimit seksual të fëmijëve dhe pornografinë me fëmijë dhe zëvendësimin e Vendimit Kuadër të Komisionit 2004/68/JHA”. 

      Direktiva 2011/36/BE e Parlamentit dhe Komisionit Europian datë 05.04.2011 “Mbi parandalimin dhe luftën kundër trafikimit të qënieve njerëzore dhe mbrojtjes së viktimave dhe zëvendësimin e Vendimit Kuadër të Komisionit 2002/629/JHA”. 

      Direktiva 2012/29/BE e Parlamentit dhe Komisionit Europian datë 25.10.2012 “Për përcaktimin e standardeve minimum për të drejtat, mbështetjen dhe mbrojtjen e viktimës së veprave penale dhe zëvendësimin e Vendimit Kuadër të Komisionit 2001/220/JHA”

  • Vendime të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut 

    1. GJEDNJ ka një praktikë të konsoliduar sa i përket balancimit të të drejtave të viktimës së mitur dhe të drejtave të të pandehurit në gjykim. Sigurisht mbrojtja e viktimës së mitur nuk duhet të cënojë procesin e rregullt ligjor të garantuar nga neni 6 i KEDNJ.

     

    1. Bocos-Cuesta kundër Holandës, apilikim no 54789, vendim i datës 10.11.2005, paras 68, 71 – 73, https://hudoc.echr.coe.int/eng#{"itemid":["001-67230"]} (vizita e fundit 12.11.2017).

     

    1. S.N. kundër ankimit të Suedisë, aplikim no 34209/96, vendim i datës 02.07.2002, https://hudoc.echr.coe.int/eng#{"itemid":["001-5674"]} (vizita e fundit 12.11.2017).
    1. Analizë e Sistemit të Drejtësisë në Shqipëri, Qershor 2015, faqe 177, hartuar nga Grupi i Ekspertëve të Nivelit të Lartë pranë Komisionit të Posaçëm Parlamentar për Reformën në Sistemin e Drejtësisë, http://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/dokumenti_shqip_0.pdf, vizituar për herë të fundit më 27.08.2017;

     

    1. Strategjia për reformën në sistemin e drejtësisë https://www.reformanedrejtesi.al/sites/default/files/draft_strategjia_versioni_shqip.pdf, vizituar për here të fundit në datën 27.08.2017;

     

    1. Relacioni për projekt-ligjin “Për disa shtesa e ndryshime në Kodin e Procedurës Penale”, https://www.parlament.al/ëp-content/upload7905-KODI-I-PROCEDURES-PENALE-Resized.pdf, vizituar për herë të fundit në datë 27.08.2017.
    1. Ligji: 

    Nenet 58, 340, 361/a,  të KPP 

    Nenet 28, 33, 35, 39, 41, 43, 82, 136 të KDPM.

  • Asnjë koment
  • Asnjë koment
  • Asnjë koment
  • Asnjë koment
Joana Qeleshi
Koraljka Bumči